مجتبی اردشیری، خبرنگار:هر چند وقت یک بار بین ساترا و پلتفرم‌ها شکرآب می‌شود و هر بار به بهانه‌ای کار به فضای مجازی و جدل‌های رسانه‌ای می‌کشد. مورد اخیری که به نظر می‌رسد فعلا برای فیلیمو ختم به خیر شده، انتشار خبری است که هم سرنوشت یک سریال تلویزیونی را مشخص می‌کند و هم ستون‌های اعتبار یک نهاد تنظیم‌گر را به لرزه درمی‌آورد. ظاهرا بعد از ثبت شکایت ساترا نسبت به اتهام «اخلال در نظم و آسایش عمومی و فعالیت تجاری در زمینه تولید، تکثیر و عرضه نوارهای صوتی و تصویری بدون اخد مجوز» دادسرای فرهنگ و رسانه، قرار منع تعقیب قطعی مدیرعامل فیلیمو را صادر کرد. این اولین و آخرین دعوای حقوقی بین ساترا و فیلیمو نیست اما این بار دعوا از کجا شروع شد و چه کسانی آتش‌بیار این معرکه بودند؟
نیمه دی‌ماه امسال، پخش یک‌باره سریال «سقوط» ساخته سجاد پهلوان‌زاده از پلتفرم فیلیمو، با واکنش‌های متفاوتی همراه شد. عمده اختلافات بر سر حاشیه‌های حمید فرخ‌نژاد و رفتار غیرحرفه‌ای او با این مجموعه بود که به نظر می‌رسید پخش این سریال را با مشکل مواجه کند. اما فیلیمو برخلاف رویه‌های مرسوم در تمام این سال‌ها تصمیمش را گرفته بود و بدون درنظر گرفتن رفتار غیرحرفه‌ای فرخ‌نژاد، این سریال را پخش کرد. این کار فیلیمو، شروع جنجالی تازه بین این پلتفرم و ساترایی‌ها شد و هفدهم دی‌ماه محمدصادق افراسیابی، معاون کاربران و تنظیم‌گری اجتماعی ساترا اعلام کرد «سقوط» هنوز مجوز ندارد و پس از جمع‌بندی نهایی در شورای صدور مجوز نمایش ساترا نتیجه اعلام می‌شود. از همان ابتدا پایان بازی مشخص بود اما مدیران ساترا این بار تصمیم گرفته بودند که بر سر حیثیت و اعتبار این نهاد تنظیم‌گر قمار کنند. مجموعه ساترا بازی‌ای را شروع کرده بود که هرچه پیش می‌آمد به ضرر خودش تمام می‌شد. اگر جلوی پخش سریال گرفته می‌شد، این پرسش مطرح بود که چطور یک سریال بدون مجوز توانسته تمام مراحل تولید و پخش را طی کند، ضمن اینکه توقف سریال با واکنش‌‌ها و انتقاد از سوی افکار عمومی همراه می‌شد. در حالت دوم هم اگر ساترا بازنده این نبرد می‌شد، اعتبار و حیثیتش زیر سوال می‌رفت.
جنگ شروع شد
روابط عمومی ساترا در 28 دی ماه صراحتا اعلام کرد: «در پی ادامه انتشار غیرقانونی و بدون مجوز مجموعه نمایشی «سقوط» به اطلاع عموم می‌رساند سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی (ساترا) براساس وظیفه قانونی خود، همزمان با انتشار خبر تولید این سریال از سکوی فیلیمو درخواست کرد برای دریافت مجوز تولید و انتشار این مجموعه نمایشی اقدام کند. تذکرات مکتوب پیاپی ساترا به فیلیمو و هشدار نسبت به عواقب بی‌توجهی به قانون نیز توسط سکوی مذکور نادیده گرفته شد. با استمرار بی‌توجهی این سکو به مکاتبات و تذکرات مکرر ساترا، این سازمان براساس وظیفه قانونی اقدام به مکاتبه با نهادهای ذی‌ربط به‌ویژه دادستانی کرد و خواستار برخورد قانونی برای توقف انتشار این سریال به دلیل بی‌توجهی سکوی فیلیمو به تذکرات پیاپی این سازمان و انتشار بدون مجوز تولید و پخش سریال سقوط شد.» ساترا همچنین اعلام کرد که به دلیل بی‌اعتنایی فیلیمو به قانون، نسبت به توقف این سریال از دادستانی درخواست کرده است و منتظر اقدام قانونی دستگاه قضایی است. در بخش دیگری از این اطلاعیه آمده بود: «از آنجا که ساترا به‌عنوان نهاد تنظیم‌گر خود ضابط قضایی نیست، برای انجام مأموریت محوله و جلوگیری از تخلفاتی که منجر به اخلال در حقوق مردم و دیگر فعالان و رقبای کسب‌وکار مربوطه می‌شود، گزارش تخلفات ثبت‌شده را باید به دستگاه قضایی گزارش کند. بدیهی است اقدامات بعدی در حیطه وظایف دستگاه قضایی است.»
اقدامات نسنجیده ساترا در ماه‌های اخیر، منجر به بروز کنش‌های غیرمتعارف از جانب پلتفرم‌های شبکه نمایش خانگی شده بود. بخش مهمی از این التهابات ریشه در شیوه‌های نظارتی ساترا داشت و افزایش اقدامات نظارتی ساترا و همچنین دستور به توقف آثار، شرایط را بغرنج کرده بود. به‌عنوان نمونه سریال «شبکه مخفی زنان»، در مواردی با وقفه در پخش همراه شد. فارغ از اینکه حق با کدام طرف این دعوا بوده و هست، این نکته را نباید فراموش کرد که شیوه تعامل ساترا با پلتفرم‌ها، گرفتار اختلالات شدیدی است که اگر اصلاح نشود به احتمال زیاد اثرهای وضعی بعدی را بر پیکره نظارتی حوزه فرهنگ و هنر خواهد گذاشت. بازخوانی اتفاقاتی که در 45 روز اخیر رخ داده از این جهت اهمیت دارد که یک بار دیگر شیوه مواجهه ساترا با پلتفرمی در شبکه نمایش خانگی، بازخوانی شود. مواجهه‌ای که حتی به نامه‌نگاری رئیس صداوسیما با رئیس‌جمهور هم کشید.
ورود رئیس سازمان صداوسیما به غائله
موضوع فیلیمو درحالی به موج اصلی رسانه‌ها تبدیل شد که نبود شفافیت در مسیر واکاوی این موضوع، میزان ابهامات را بیشتر کرد. برخی مدعیات، حاشیه‌هایی را مبنی‌بر نداشتن مجوز فیلیمو در مسیر تولید و انتشار این سریال ایجاد می‌کرد و فیلیمو هم ضرورت چندانی نمی‌دید تا نسبت به این موضوع روشنگری کند. بنابراین ابهامات بسیاری در مسیر موضوع سریال سقوط شکل گرفت؛ ابهاماتی که البته با اظهارنظرهای فرخ‌نژاد در رابطه با فیلیمو، ابعاد دیگری نیز به خود گرفت و سبب مبهم شدن بیشتر فضا شد.
در همین گیرودار، انتشار نامه ریاست سازمان صداوسیما، غائله را وارد فاز دیگری کرد. در جریان این نامه، پیمان جبلی طی نامه‌ای به شخص رئیس‌جمهور، از وی خواست تا درخصوص مسدود کردن خدمات دامنه اینترنتی فیلیمو و حذف کلیه آثار فاقد مجوز از ساترا از جمله سریال سقوط و... در تمامی پلتفرم‌ها دستور اکید صادر کند. جبلی در بخش‌هایی از این نامه آورد: «متاسفانه سکوی فیلیمو بدون توجه به مقررات، به دفعات در حوزه تولید و انتشار سریال‌ها، از اخذ مجوز استنکاف کرده و در مورد اخیر با انتشار قسمت اول سریال سقوط که با موضوعی کاملا امنیتی و بدون اخذ هرگونه مجوزی ساخته و منتشر شده است، سیاست‌های نظام درخصوص نحوه حضور و فعالیت برخی بازیگران که در حوادث و اغتشاشات اخیر به ارکان نظام توهین کرده و با پناه بردن به شبکه‌های سعودی - صهیونیستی قصد رهبری حوادث و ناآرام کردن فضای امنیتی کشور را دارند نیز، مد نظر قرار نداده است. در همین راستا این پلتفرم با برهم زدن رویه‌های ممیزی محتوا، تامین مالی چهره‌های بعضا مغرض را که محلی برای حضور در رسانه ملی یا تولیدات سینمایی دارای مجوز از وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی ندارند، برعهده گرفته است. به‌عنوان مثال و از قرار اطلاع برخی از چهره‌ها که حضور در جشنواره فیلم فجر یا تولیدات رسانه ملی را به‌اصطلاح تحریم کرده‌اند، در حال حاضر با بازی در آثار این پلتفرم یا دریافت پیش‌پرداخت‌های قابل توجه ضمن دهن‌کجی به ارکان نظام، از این طریق به حیات سیاسی خود ادامه می‌دهند.»
انتشار این نامه و ورود ریاست سازمان صداوسیما به این جریان سبب شد تا بسیاری متوجه شوند که اختلافات، گسترده‌تر از میزانی است که تصور می‌شد و حالا با ورود رئیس سازمان صداوسیما و باز شدن پای رئیس‌جمهور به این موضوع، تصور بر این بود که دیگر کار فیلیمو تمام است. در بحبوجه این تهدیدات، برخی از منتقدان به این اقدام ریاست سازمان صداوسیما، عنوان کردند که ساترا به‌عنوان نهاد ناظر بر شبکه نمایش خانگی در لایحه بودجه امسال نیز قرار ندارد و موقعیت قانونی صداوسیما و ساترا به‌عنوان ناظر شبکه نمایش خانگی، همچنان محل شک و تردید است.
انتشار نامه پیمان جبلی به رئیس‌جمهور، حواشی بسیاری را به‌وجود آورد. این حواشی اگرچه با مطرح شدن بحث‌هایی درباره عدم‌‌صلاحیت ساترا در باب نظارت بر تولیدات شبکه نمایش خانگی، تاحدودی رنگ باخت اما خبرهای بعدی حاکی از اتفاقات بدی بود که قرار بود فیلیمو را با محدودیت بیشتر و قانونی‌تری مواجه کند. یکی از این خبرها، توافق صداوسیما و دادستانی برای جلوگیری از پخش سریال‌های بدون مجوز بود. براساس این خبر، نماینده دادستانی به جلسات شورای صدور مجوز ساترا اضافه و جلوی پخش سریال‌های بدون مجوز هم گرفته می‌شد. البته که در روند انتشار این خبر، بحثی راجع به فیلترینگ فیلیمو رسانه‌ای نشد اما خطر فیلترینگ این پلتفرم، در آن زمان، بیشتر از هر زمان دیگری بود.
آنچه که این جریان‌ها را خنثی کرد
در این مدت 45 روز که فیلیمو تحت شدیدترین تهدیدات قرار داشت، همه‌چیز در یک فضای ایزوله تعریف می‌شد و مشخص نبود که سرنوشت این پلتفرم چه خواهد شد اما نامه منع‌تعقیب این رسانه که روز گذشته منتشر شد، حکم بر برائت این پلتفرم و برداشته شدن فضای سنگین حاشیه‌سازی از فیلیمو را ثابت کرد. درواقع بازنده بزرگ این بازی، سازمان صداوسیما و ساترا بودند که با انتشار آن نامه عجیب، نتوانست جلوی انتشار یک سریال و توقیف یک پلتفرم را بگیرد. قضایای اخیر نشان داد که فرآیند تنظیم‌گری و نظارت بر محتوا در مجموعه‌ای مانند صداوسیما، با خلل‌هایی مواجه است که طبق آن، شناخت برای محتوایی که بدون مجوز ساخته و منتشر شده نیز از عهده این سازمان عریض و طویل خارج شده است.
دعوای ساترا و پلتفرم‌ها، همچون آتشی زیر خاکستر است اما طی 45 روز حاشیه‌سازی و تهدیدات ریز و درشتی که صورت گرفت، مقام ساترا و ریاست سازمان صداوسیما، دستخوش پیامدهایی شدند که نشان بازنده بودن را برای آنها به ارمغان آورد و اینکه فیلیمو بدون کنش‌مندی چندانی توانست پیروز از این میدان بیرون بیاید. نتیجه‌ای که قطعا به نفع پیکره نظارتی در کشور نخواهد بود.