آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا قرار بود در سالی که کارشناسان با ابراز نگرانی از تشدید تنش‌ها بین واشنگتن و پکن سخن می‌گویند، برای کمک به تثبیت روابط و یافتن راه‌هایی برای جلوگیری از محاسبات اشتباه و خطرناک، به پکن سفر کند. در آستانه سفر، پیدا شدن سر و کله یک بالن چینی در آسمان آمریکا، ضربه شدیدی به روابط متشنج ایالات متحده و چین وارد کرد و منجر به این شد که آنتونی بلینکن، به‌طور ناگهانی سفرش به پکن را لغو کند تا این بار به بهانه بالن، دو طرف یک بار دیگر در برابر هم قرار گیرند. روز شنبه با هدف قرار دادن بالن از سوی آمریکا، سطح تنش‌ها یک مرحله دیگر تقویت شد تا چین نیز ضمن «واکنش بیش از حد» خواندن سرنگون کردن بالنش، اعلام کند که این حق را برای خود محفوظ می‌دارد که از ابزارهای لازم برای مقابله در موقعیت‌های مشابه استفاده کند. احتمالا این تهدید ضمنی پکن، ناظر به حضور آمریکا در نزدیکی آب‌های سرزمینی چین خواهد شد. اگرچه بعید به نظر می‌رسد چین بخواهد سطح تنش را به حوزه نظامی بکشاند اما سرنگونی بالن، گستردگی رقابت استراتژیک این دو قدرت را یک بار دیگر به تصویر کشید و نشان داد این رقابت به‌طور فزاینده‌ای «نهادسازی» شده است و بعید به نظر می‌رسد به سمت کاهش تنش پیش برود.
جاسوسی بود یا هواشناسی؟
بالن چینی در 28 ژانویه (8 بهمن) وارد منطقه دفاع هوایی ایالات متحده در شمال جزایر آلیوتی شده است و از سراسر آلاسکا عبور کرده و سپس به حریم هوایی کانادا در سرزمین‌های شمال غربی در دوشنبه هفته گذشته حرکت کرد. روز سه‌شنبه، روزی که کاخ سفید اعلام کرد بایدن برای اولین بار در جریان این موضوع قرار گرفت، بالن در شمال آیداهو به خاک ایالات متحده بازگشت. مقام‌های آمریکایی مدعی هستند بالن چینی در مسیری حرکت کرده است که محل انبار موشک‌های بالستیک قاره‌پیمای آمریکا است.
چین در واکنش به حضور این بالن در حریم هوایی آمریکا، ضمن عذرخواهی، بالن را یک «ابزار هواشناسی» خواند که از مسیر اصلی‌اش منحرف شده است. آمریکا حاضر به پذیرش این موضوع نشده است.
دو مقام ارشد دفاعی آمریکایی به شرط ناشناس ماندن اسامی‌شان به خبرنگاران گفتند که ارتش ایالات متحده دائما در حال ارزیابی تهدید است و به این نتیجه رسیده‌اند که فناوری موجود در بالن اطلاعات قابل توجهی فراتر از آنچه که قبلا از ماهواره‌ها می‌توانست به دست آورد، به چین نمی‌دهد. با این حال یک مقام ارشد دولت ایالات متحده مدعی شده است «این بالن نظارتی عمدا ایالات متحده و کانادا را طی کرد و ما مطمئن هستیم که به دنبال نظارت بر سایت‌های نظامی حساس بوده است.» این مقام از بالن دوم چینی‌ها گفت و افزود: «بالن دوم که بر فراز آمریکای مرکزی و جنوبی مشاهده شد، یکی دیگر از بالن‌های نظارتی چین و دارای مشخصات فنی مشابه با بالنی است که بر فراز ایالات متحده پرواز کرد.» مقامات آمریکایی مدعی هستند که بالن‌های جاسوسی چین حداقل سه بار در دوران دولت ترامپ و حداقل یک بار دیگر در دوران ریاست‌جمهوری بایدن، وارد حریم هوایی آمریکا شده‌اند.
به‌هر‌حال، جو بایدن روز چهارشنبه دستور ساقط کردن بالن را صادر کرد. روز گذشته ارتش آمریکا با اعزام یک جنگنده اف-۲۲ این بالن را بر فراز اقیانوس اطلس سرنگون کرد.
گسل‌های توسعه‌دهنده تنش
در سال‌های گذشته دو طرف سعی کرده‌اند سطح تنش‌ها را به اندازه‌ای بالا نبرند که نیاز به اقدام نظامی باشد. حالا به شکلی این اتفاق افتاده و یک بالن بدون سرنشین هدف قرار گرفته است و این یعنی فصل جدیدی از تنش بین دو طرف آغاز شده است.
سال گذشته میلادی نانسی پلوسی، رئیس وقت مجلس نمایندگان آمریکا اعلام کرد که می‌خواهد در سفر آسیایی خود به تایوان نیز سفر کند. در واکنش به این خبر، چین تهدید کرد که آمریکا «بهای سنگینی» پرداخت خواهد کرد. پلوسی با وجود تهدیدات به‌عنوان بلندپایه‌ترین مقام آمریکایی بود که پس از ۲۵ سال به تایوان سفر کرد. دولت چین در واکنش به این سفر، حضور نظامی‌گسترده در تنگه تایوان در قالب یک رزمایش گسترده که برخی آن را شبیه‌سازی حمله به تایوان توصیف کردند، برگزار کرد. در سال جاری احتمالا کوین مک کارتی، رئیس جدید مجلس نمایندگان نیز برنامه‌ای برای سفر به تایوان داشته باشد. مک کارتی پیش از انتخاب شدن به‌عنوان رئیس مجلس گفته بود که درصورت انتخاب به‌عنوان رئیس مجلس، به تایوان سفر خواهد کرد. علاوه‌بر این، تصویب لایحه کمک 10 میلیارد دلاری طی پنج سال آینده برای تقویت قابلیت‌های نظامی تایوان، موضوع دیگری است که تنش‌ها بین دو طرف را تشدید خواهد کرد.
در این میان ایالات متحده به دنبال گسترش روابط نظامی با متحدان و شرکای خود در داخل و خارج از منطقه است زیرا در آماده‌سازی برای تشدید تنش احتمالی با چین است. برای مثال واشنگتن به حمایت خود از ژاپن ادامه می‌دهد و در عین حال برای تقویت موقعیت نظامی خود با فیلیپین همکاری نزدیک‌تری دارد. همکاری با متحدان و شرکا، به‌ویژه ژاپن و استرالیا، ناشی از نگرانی‌های این دو کشور در مورد اقدامات چین است که باعث افزایش سرمایه‌گذاری آنها در قابلیت‌های نظامی شده است. در واکنش به این روندها چین احتمالا فشار بر کشورهایی را که در مدار ایالات متحده قرار دارند افزایش خواهد داد تا شبکه مشارکت واشنگتن را کم‌رنگ کند. در سوی دیگر چین در خاورمیانه نیز بسیار فعال‌تر از گذشته ورود کرده است. بایدن تیرماه سال جاری یکی از دلایل سفر خود به عربستان‌سعودی را مقابله با چین عنوان کرد. با این حال، توافقات امضاشده و اعلامیه‌های ارائه‌شده در سفر شی‌جین‌پینگ به ریاض در آذرماه نشان داد که تلاش‌های رئیس‌جمهور آمریکا موفقیت‌آمیز نبود. مقایسه بین استقبال سرد از بایدن و فرش قرمزی که برای همتای چینی او پهن شد، این موضوع را اثبات می‌کند.
پیام‌های ارسال بالن
آمریکا می‌گوید بالن‌ها در برابر ماهواره‌های جاسوسی چین توانایی‌های کمتری دارند. ماهواره‌ها همچنین راحت‌تر و بی‌مناقشه می‌توانند دست به جمع‌آوری اطلاعات بزنند. این مسائل نشان می‌دهد اهمیت واقعه اخیر نه بالن و تجهیزات همراهش، بلکه صرفا ماموریت آن است. چین از بالن برای ارسال پیام‌هایی چندگانه استفاده کرده است.
1- آمریکا مزه جنگ احتمالی بر سر تایوان را چشید
به‌طور عمومی «حمله روسیه به اوکراین» با «حمله احتمالی چین به تایوان» مقایسه می‌شود، اما میان این دو تفاوت‌هایی نیز وجود دارد. در حمله روسیه به اوکراین، غرب مداخله مستقیم نظامی نداشت تا دو قدرت هسته‌ای با یکدیگر وارد جنگ شوند، اما درخصوص تایوان، غرب مشخص ساخته بلافاصله وارد جنگ می‌شود. این مساله نشان می‌دهد تنش بر سر تایوان، جنگ یک قدرت هسته‌ای با یک کشور فاقد توان هسته‌ای نخواهد بود، زیرا آمریکا فورا وارد جنگ می‌شود.
این‌گونه برداشت می‌شود که جنگ مستقیم میان دو قدرت هسته‌ای حتی برای مدت کمی نیز نمی‌تواند متعارف باقی بماند و به‌سرعت هسته‌ای خواهد شد. آمریکا با حضور نظامی در اطراف تایوان درحال نشان دادن چنگ و دندان به چین است تا دورنمایی از یک درگیری بزرگ را برای پکن ترسیم کند.
2- تنگ شدن حلقه تحریم‌ها و واکنش چین
در جنگ اوکراین، اروپا همزمان با تحریم روسیه در برابر چین نیز جسارت یافته و به پیروی از آمریکا درحال افزایش فشارها بر پکن است. در سویی دیگر طی هفته‌های اخیر ژاپن و هلند به‌عنوان دو کشور مهم در حوزه تراشه‌ها اعلام کرده‌اند به تحریم‌های آمریکا علیه چین می‌پیوندند. پیوستن این کشورها به حوزه تحریم تراشه‌ای چین، پکن را با گرفتاری بزرگی مواجه می‌کند. تراشه‌ها قلب وسایل الکترونیکی هستند و بدون آنها تولید جهانی عملا متوقف می‌شود.
در زمینه تامین تراشه‌ها باید به لایه‌ها و زنجیره تامین توجه کرد. در لایه‌بندی، تامین تراشه‌ها دارای سه لایه است. در لایه اول که به طراحی تراشه‌ها مربوط می‌شود، آمریکا یگانه طراح تراشه‌ها در جهان به حساب می‌آید. در لایه دوم کشورهای سازنده دستگاه‌های تولید‌کننده تراشه‌ها قرار دارند. هرکارخانه‌ای که قصد تولید تراشه‌ها را داشته باشد باید دستگاه‌های تولید‌کننده را از این سه کشور وارد کند. در لایه سوم کشورهای تولید‌کننده قرار دارند که شامل طیف متفاوتی از کشورها می‌شوند، اما با این حال تایوان 90 درصد تراشه‌های پیشرفته جهان را تولید می‌کند.
چین در ابتدا با ایجاد محدودیت در صادرات تراشه به این کشور، در لایه نخست دچار گرفتاری شد اما بلافاصله کوشید با تامین دستگاه‌های ساخت تراشه از کشوری مانند هلند به تقویت تولید داخلی بپردازد. حالا با کشیده شدن محدودیت‌ها به لایه دوم، گرفتاری چین نیز بیشتر شده است.
به غیر از لایه‌بندی تامین تراشه‌ها، زنجیره تامینی نیز در این حوزه وجود دارد به‌گونه‌ای که در کنار آمریکا که طراح تراشه‌هاست، هلند دستگاه‌های لیزری ویژه و ژاپن نیز فلزات مورد استفاده در تراشه‌ها را تامین می‌کنند. چینی‌ها امروزه با گرفتاری توامانی در لایه‌بندی و زنجیره مواجه شده‌اند.
چین در این وضعیت چاره‌ای جز خروج از موضع دفاعی و نشان دادن توانایی‌های مقابله‌ای خود ندارد. به عبارت دیگر پکن می‌خواهد نشان دهد وقتی واشنگتن از آنچه در دست دارد بهره می‌گیرد، دلیلی برای خودداری آنها از اقدامی مشابه وجود ندارد.
3- خروج از موضع دفاع
با وجود تمام تبعات، غرب به‌دنبال استفاده حداکثری از ظرفیت‌ها علیه چین است. غرب این‌گونه می‌اندیشد که چین پس از احساس اعتمادبه‌نفس اولیه به‌دنبال تهاجم روسیه به اوکراین، با افزایش همگرایی کشورهای غربی و ناکامی نظامی روسیه، به موضع دفاع رفته است.
به‌طور ویژه سال گذشته سفر پلوسی، رئیس سابق مجلس نمایندگان آمریکا پس از ماه‌ها صحبت از احتمال حمله نظامی چین به تایوان، ظرفیت التهابی چینی‌ها علیه این شبهجزیره را تخلیه کرد.
پکن در شرایط کنونی قصد دارد با دست زدن به اقداماتی مناسب برداشت غرب از خود را تغییر داده و نشان دهد در لاک دفاعی فرونرفته است.
4- تنها چین در خاکش با معضل نظامی درگیر نیست
تنش‌ها میان آمریکا و چین در تایوان جریان دارد؛ جایی که به پکن نزدیک است نه واشنگتن. این مساله باعث شده تا هرگونه تنش در این منطقه برای چینی‌ها گران‌تر رقم بخورد، از این رو پکن قصد دارد به آمریکا بگوید حتی اگر این تنش‌ها در سطح مدیریت شده باقی بمانند، این آنها نیستند که به آتش نزدیک خواهند بود بلکه آتش به آمریکا نیز نزدیک می‌شود.
5- ایجاد بهانه برای برخورد نظامی با منافع آمریکا
چین با ارسال بالن‌هایی که ادعا می‌شود برای هواشناسی بوده و به‌دلیل باد به‌اشتباه وارد خاک آمریکا شده‌اند، اقدامی به‌شدت منعطف برای به چالش کشیدن آمریکا انجام داد. این بالن‌ها هم چالش برانگیز بودند و هم به‌دلیل غیرنظامی بودن، چندان خطرناک به‌شمار نمی‌رفتند. حالا آمریکا با سرنگونی بالن این بهانه را به طرف چینی داده تا درصورت لزوم از طریق اخلال الکترونیکی دست به اخلال در حضور نظامی آمریکا در شرق آسیا بزند. چینی‌ها می‌توانند در پرواز پهپادهای آمریکا بر فراز تایوان و شبهجزیره کره اخلال کنند یا با تجهیزات داخلی و همچنین خریداری شده از روسیه ماهواره‌های جاسوسی آمریکا را با مشکل روبه‌رو کنند.
به‌نظر می‌رسد روسیه به‌دلیل نیاز به همراهی چین در جنگ با اوکراین، امتیازات زیادی را در قالب انتقال فناوری‌های نظامی در اختیار چین قرار دهد؛ ازجمله فناوری‌های پیشرفته اختلال در ماهواره‌ها. مسکو همچنین ذی‌نفع هرگونه استفاده از این تجهیزات توسط چینی‌ها علیه آمریکاست.
تصویر ضعیف بایدن عامل اصلی واکنش
دلیل اصلی دستور شخص جو بایدن برای ساقط کردن بالن چینی را شاید بتوان در حملات رسانه‌ها و جناح رقیب وی جست‌وجو کرد. جمهوریخواهان و افرادی مانند مایک پمپئو، وزیر خارجه دولت ترامپ بدون اشاره به سابقه حضور این بالن‌ها بر فراز آمریکا در زمان حضورشان در قدرت، واکنش بایدن را ضعیف دانسته و مدعی شدند در‌صورتی‌که آنها در کاخ‌سفید حضور داشتند وضعیت متفاوت بود. این مساله آشکار می‌سازد دلیل اصلی صدور این دستور توسط بایدن، بیش از آنکه ناشی از یک استراتژی باشد، از یک نیاز سیاسی فوری سرچشمه می‌گیرد.
به‌دلیل بحران‌هایی که بایدن با آنها در دوران حضورش در آمریکا مواجه شده، از وی تصویری به‌عنوان شخصی ضعیف در افکار عمومی نقش بسته که فعلا در سایه احساس خطر جامعه از افراط‌گرایانی مانند ترامپ، آتش زیر خاکستر است.
بایدن در سال 2021 از افغانستان فرار کرد، در همین سال ضمن خروج بخش بزرگی از نیروهای آمریکایی از عراق، ماموریت این نیروها را از رزمی به آموزشی تغییر داد. در سال 2022 نتوانست مانع حمله روسیه به اوکراین شود، تنش‌ها از سال گذشته بر سر تایوان افزایش یافت و همزمان تورم کم‌سابقه طی چهار دهه گذشته نیز اقتصاد آمریکا را در بر گرفت.
این عقب‌نشینی‌ها در کنار کهولت‌سن، گاف‌ها و فراموشی بایدن وضعیت را برای وی دشوار ساخته به‌گونه‌ای که او در موقعیت‌های خطیر امکان کمی برای خودداری از اقدام دارد، زیرا تصویر ضعیف وی تشدید می‌شود.
دوره چشیدن نخستین‌ها
آمریکا در سایه تشدید تنش‌ها با قدرت‌های شرقی در «دوره چشیدن نخستین‌ها» قرار گرفته است. در سال 2020 ایران در انتقام ترور سردار سلیمانی برای نخستین‌بار پس از جنگ جهانی دوم به‌صورت رسمی پایگاه نظامی آمریکا در عین‌الاسد را مورد حمله قرار داد. پس از آن نیز ایران به‌طور مستقیم سران آمریکا را به انتقام تهدید کرده و هم‌اکنون نیز بر نهایی ساختن آن تاکید دارد. در سال 2022، برای نخستین‌بار از سال 1963 با ترور سلمان رشدی، ترور مهم سیاسی در خاک آمریکا رخ داد. روسیه پس از گذشت سه دهه از سقوط شوروی به یکی از متحدان آمریکا حمله کرده و چین نیز برای ابرقدرتی واشنگتن خط و نشان می‌کشد. حالا برای نخستین‌بار پس از جنگ جهانی دوم با اقدام معنادار چینی‌ها آتش بر فراز سرزمین آمریکا قرار گرفته است.