علی مزروعی، خبرنگار گروه سیاست: مردم شهرهای ایران به‌ویژه غرب کشور در چند سال اخیر بارها طعم زندگی در بحران زلزله را چشیده‌اند. امسال نیز تاکنون دوبار زلزله در کشور تبدیل به بحران شده است. یک بار هرمزگان در تیرماه و اکنون نیز خوی در بهمن‌ماه. شهرستان خوی در استان آذربایجان غربی البته امسال چندین مرحله زلزله بیش از 5 ریشتر را تجربه کرده است. اما آخرین زلزله این شهرستان که روز شنبه 8 بهمن رخ داد با قدرت 5.9 ریشتر بنا به گفته مقامات رسمی اورژانس 3 فوتی و 1174 مصدوم برجای گذاشت. آنچه اما بیش از هر چیزی زلزله خوی را به چالش تبدیل کرده وقوع پیاپی ده‌ها پس‌لرزه است که منجر به ایجاد هراس در مردم شده و آن را ناگزیر کرده است تا به محیطی خارج از خانه پناه ببرند. در چنین وضعیتی مهم‌ترین اولویت برای مدیریت بحران ایجاد شده فراهم کردن سرپناه موقتی ایمن برای مردم تلقی می‌شود. سرپناهی که هلال‌احمر بخشی از آن را با سپردن چادرهای کم‌ظرفیت به مردم تامین می‌کند و بخشی را نیز خود با برپا کردن چادرهای بزرگ‌تر ایجاد می‌کند. در چند روز اخیر اما ویدئوهایی در فضای مجازی منتشر می‌شد که نشان می‌داد بخشی از مردم از وضعیت توزیع چادر و غذا رضایت نداشته و عملکرد نهاد‌های متصدی مدیریت بحران را نا‌مطلوب ارزیابی می‌کردند. در همین راستا معاون اول رئیس‌جمهور نیز برای بررسی میدانی اوضاع به‌طور سر زده وارد شهرستان خوی شده و پس از مشاهده حجم کمبود‌ها نسبت به ارائه گزارش‌های غیر‌دقیق مسئولان که اوضاع را خوب ارزیابی می‌کردند گلایه‌مند شد. معاون اول رئیس‌جمهور به اظهارات دبیرکل سازمان ملل که از توزیع 20 هزار چادر بین مردم خبر داد نشان داد که این رقم را برای یک شهر 300 هزار نفری کم توصیف کرد. به همین بهانه برای بررسی چرایی گلایه‌مندی ایجاد شده با یکی از فعالان جهادی حاضر در منطقه و همچنین با مرتضی مرادی‌پور، معاون عملیات سازمان امداد و نجات جمعیت هلال‌احمر به گفت‌وگو پرداخته‌ایم. در ادامه مشروح گزارشی را که توسط این افراد از وضعیت منطقه ارائه شده است، از نظر می‌گذرانید.
وضعیت منطقه چگونه است
فعال جهادی مستقر در خوی در توضیح وضعیت منطقه پس از زلزله می‌گوید: «خود شهر خوی خیلی دچار تخریب نشده و صرفا نمای ساختمان‌ها ریخته است اما روستاها تخریب زیاد داشته‌اند و بعضی دیوار‌ها ریخته است. 70 روستا تخریب فیزیکی زیادی داشته‌اند مثلا بنیاد مسکن برخی خانه‌های روستای فی رو رق که شاید کانون زلزله محسوب می‌شود را تخریب کامل ثبت کرده است. من روستای دور افتاده‌ای رفتم که هنوز چادر نگرفته بود اما بنیاد مسکن تخمین خسارت کرده بود. پس‌لرزه‌ها آنقدر زیاد است که مردم ترجیح داده‌اند در خانه‌ها نمانند یا در جلوی خانه‌هایشان چادر زده‌اند یا تصمیم گرفته‌اند شهر را تخلیه کنند. الان بسیاری افراد شهر را تخلیه کرده‌اند و به مرند و ارومیه و سلماس رفته‌اند. افرادی که شهر را تخلیه نکرده‌اند یا خودشان چادر زده‌اند جلوی خانه‌شان یا به کمپ‌های چادری که هلال‌احمر برپا کرده رفته‌اند برق و بخاری برقی دارد و بسته غذایی 72 ساعته در آن توزیع می‌شود. قسمت‌هایی نیز هست که مردم ترجیح نمی‌دهند خانه‌شان را در روستاها رها کرده و به کمپ‌ها بروند چون از دزدی هراس دارند که درست هم هست. برای همین در روز اول تعداد زیادی از مردم برای گرفتن چادر به انبار هلال‌احمر مراجعه کردند که متاسفانه آن فیلم آبپاشی بیرون آمد و سر‌و‌صدا ایجاد کرد. در خود شهر خوی سوپرمارکت‌ها بسته است و حتی در دو روز اول نانوایی‌ها هم بسته بود و مردم نمی‌توانستند خرید کنند. در شهر غذای گرم وجود ندارد، هلال‌احمر غذای گرم توزیع نکرده اما کنسرو داده است. درمورد مراکز درمانی نیز وضعیت خوب محسوب می‌شود به‌حدی که غالب مصدومان سرپایی درمان شده‌اند و بیمارستان صحرایی 63 تخت‌خوابی که سپاه راه انداخته است نیز بلااستفاده مانده است.»
اقدامات هلال‌احمر برای بهبود اوضاع اسکان
این فعال جهادی در توضیح اقدامات هلال‌احمر در مورد برپایی کمپ‌های موقت می‌گوید: «هلال‌احمر شهر را بین گروه‌هایی که از شهرهای مختلف برای امداد‌رسانی عازم شده‌اند، تقسیم‌بندی کرده است. مثلا یک قسمت را داده به ارومیه، یک قسمت زنجان و یک قسمت آذربایجان شرقی. آذربایجان شرقی در محل خودش 9 محل اسکان زده، محل اسکان هم اینجوری است که در داخل مدرسه ایجاد شده است و این مکان نیز متاثر از پس‌لرزه‌هاست. برخی پیشنهاد می‌دادند در مساجد را باز کنید تا مردم وارد مسجد شوند درحالی‌که تعداد پس‌لرزه‌ها زیاد است و مساجد محل خوبی برای اسکان محسوب نمی‌شوند. قرار بوده مردم را در مدارس اسکان بدهند، اما در بعضی از مدارس این مناطق جا نیست که البته هلال‌احمر درحال زیاد کردن تعداد کمپ‌های اسکان است. از طرفی برخی مردم هم حاضر نیستند به کمپ نقل‌مکان کنند.»
مهم‌ترین مشکل؛ ناهماهنگی و عدم‌مدیریت
با شنیدن این خبر که هلال‌احمر در بین 300 هزار نفر جمعیت تنها 20 هزار چادر توزیع کرده است شاید اولین دلیلی که به ذهن خطور کند کمبود امکانات باشد، اما فعال جهادی حاضر در منطقه که با وی به گفت‌وگو نشسته‌ایم پاسخ این مساله را ناهماهنگی و سوءمدیریت توصیف می‌کند و می‌گوید: «اقلام و کمک‌های مردمی زیادی به منطقه می‌آید اما مدیریت نمی‌شود. علت ناراضی بودن مخبر هم این بود که مدیریت درست انجام نمی‌شود. مثلا در برخی روستاها هلال‌احمر توزیع اقلام و وسایل را به دهیار و شورا آن روستا سپرده و بعد دهیار آشنایان و اطرافیان خود را در اولویت توزیع اقلام گذاشته است که این امر مشکلاتی را به‌وجود آورده است.
یا ارتش در روستایی بدون نظم نان پخش کرده بود به نحوی که ابتدای روستا را نان داده بود و به ته روستا اصلا چیزی نرسیده بود. یا چادر را در روزهای اول در شهر توزیع کردند که برخی چند چادر برده و برخی نیز از گرفتن یک چادر هم محروم ماندند و این عدم‌مدیریت صحیح بود.» این فعال جهادی درمورد دلیل تجمعاتی که مردم مقابل هلال‌احمر و فرمانداری داشتند و ویدئوهای آن نیز در رسانه‌ها بازنشر داده شد، توضیح می‌دهد: «از تعدادی کارت ملی‌شان را گرفته‌اند بعد به آنها گفتند ساعت 18 بیایید جلوی فرمانداری، که مرکز هلال‌احمر نیز در آنجا است، وسایلی پخش می‌کنند، به همین دلیل اینها هر روز می‌آیند جلوی فرمانداری و هلال‌احمر برای گرفتن وسایل و کارت ملی خود و این باعث شکل‌گیری تجمع می‌شود.»
چرا هلال‌احمر در توزیع چادر ضعیف عمل کرد
بعد از شنیدن وضعیت نامناسب توزیع چادر از زبان فعال جهادی که به‌نوعی تایید اظهارات مخبر نیز محسوب می‌شود به سراغ معاون عملیات سازمان امداد و نجات جمعیت هلال‌احمر رفتیم تا دلایل این عدم‌هماهنگی را از زبان او نیز جویا شویم. مرتضی مرادی‌پور در پاسخ به گلایه معاون اول رئیس‌جمهور گفت: «آقای مخبر در جریان نبودند که ما اصرار خودمان است که به هر خانواده داخل شهر چادر ندهیم. زمانی که احتمال ریزش ساختمان‌ها وجود دارد اگر اتفاقی رخ دهد اولین جایی که آسیب می‌بیند همان چادرهایی است که در کنار خانه‌ها هستند. وقتی نگرانی به‌خاطر این است که خانه‌ها بریزد قطعا چادر نباید جایی باشد که خانه روی آن بریزد وگرنه خب کار درستی نیست که مردم را از خانه به چادر بیاوریم آن هم درحالی‌که چادر به هیچ چیزی بند نیست و احتمال زنده ماندن در خانه بیشتر است. به‌خاطر ایمنی در مصوبه شورای مدیریت بحران استان و شهرستان تصمیم بر این شد که اگر قرار است برای ترس مردم چادر بزنیم بیاییم اردوگاه بزنیم، برای همین مدارس را شناسایی کردیم و اردوگاه را در آن برپا کردیم و گفتیم هرکسی که ترس و وحشت دارد و نگران است بیاید در همین اردوگاه‌ها ساکن شود. این قسمت را آقای مخبر در جریان نبود که هدف ما از چادر ندادن به محیط‌های شهری چیست. اما در محیط‌های روستایی آنجاهایی که حیاط بزرگ و فضای مناسب داشته است همه را بلااستثنا چادر داده‌ایم و به آنها توصیه شده است که در جایی چادر را برپا کنند که اگر زلزله‌ای آمد حداقل به خانواده آسیبی نرسد.» این اظهارات معاون عملیاتی هلال‌احمر در مورد چرایی عدم‌توزیع چادر در شهر درحالی است که اولا ظرفیت کمپ‌ها نیز جوابگوی همه افراد نبود و از طرفی هلال‌احمر بین مردم شهر نیز چادر توزیع کرده است، اما آنچه مردم را گلایه‌مند کرده توزیع مدیریت نشده و کم چادر است. مرادی‌پور درباره اینکه چرا باوجود چنین سیاستی در بخشی از شهر چادر توزیع شده است، می‌گوید: «هدف از ارائه چادر اسکان اضطراری است یعنی چادر را باید به کسانی بدهیم که خانه‌هایشان آسیب‌دیده است، ولی الان در خوی این‌گونه نبوده است که خانه تخریب شده و ریخته باشد. مردم دچار ترس و وحشت شده‌اند و نگران هستند که نکند زلزله بعدی بیاید و خانه‌ها بریزد، به‌خاطر همین قرار شد شورای مدیریت بحران چادر نیز توزیع کند.»
مسئولیتی نسبت به اموال مردم نداریم!
بعد از وقوع بحران زلزله، مردم هم در مورد جان و هم درمورد اموال خود دچار نگرانی می‌شوند اگرچه طبیعی است اولویت مردم در چنین شرایطی حفظ جان باشد اما زمانی که زلزله بحران بزرگی ایجاد نکرده و صرفا به پس‌لرزه محدود مانده است طبیعی است که مردم نیز ریسک نکرده و حفظ اموال خود را نیز اولویت دهند. در چنین شرایطی طبیعی است که بسیاری از مردم برای جلوگیری از سرقت احتمالی اموال که اتفاقی تجربه شده در زلزله‌های پیشین نیز است، ترجیح دهند در نزدیک‌ترین محل به منزل مسکونی خود پناه بگیرند و شاید بهترین سیاست در این شرایط ارائه چادر به مردمی باشد که گریزی جز زندگی در مجاورت خانه خود ندارند آن‌هم در شرایطی که کمپ‌های اسکان هلال‌احمر نیز هنوز به‌طور کامل مهیا نشده و ظرفیت کامل ندارد. معاون عملیات هلال‌احمر اما بدون توجه به این نواقص دلیل ندادن چادر را امنیت جانی عنوان می‌کند آن‌هم درحالی‌که امنیت جانی مردم علاوه‌بر زلزله در معرض خطر سرما نیز هست. مرادی‌پور در این باره توضیح می‌دهد: «بعضی از مردم بنا به دلایل مختلف مطالبه چادر داشتند و اگر به او چادر بدهیم می‌خواهد بغل خانه‌اش چادرش را برپا کند که در این صورت خودش و خانواد‌ه‌اش دچار آسیب می شوند. بعضی‌ها در داخل شهر نگرانی برای اموال خود دارند و ما قرار نیست به‌خاطر اموال جان آنها را به‌خطر بیندازیم. همین تفکر اشتباه باعث شد در سیل سفیدان یک پدری برای نجات دادن پراید خودش فرزندش را که در صندلی عقب بود به دست سیل بسپارد. ما در این صورت نباید چنین اشتباهی را بکنیم که چون آنها می‌ترسند ما چادر بدهیم. ما موظفیم نکات ایمنی را رعایت کنیم که اگر در ساخت‌وساز نکات ایمنی رعایت می‌شد الان با یک زلزله زیر 6 ریشتر اینقدر آسیب‌دیده و نگران نداشتیم.»
اگر چادر نمی‌دهید چرا کارت ملی گرفتید؟
یکی از فیلم‌هایی که در فضای مجازی باز نشر داده شد تجمع مردم در مقابل هلال‌احمر برای گرفتن کارت‌های ملی بود و این تجمع به‌ویژه با اظهارات معاون عملیات هلال‌احمر تعجب برانگیز‌تر نیز می‌شود که اگر قرار نبوده به مردم چادر داده شود چرا کارت ملی آنها را گرفته‌اند؟ آیا نمی‌شد صرفا با ثبت کد ملی از شکل‌گیری چنین تجمعاتی اجتناب کرد؟ مرادی‌پور در پاسخ به این اتفاق می‌گوید: «آنهایی که به مراکز اسکان مراجعه می‌کنند ما کارت‌ها را می گیریم که بدانیم چه کسی در کجا اسکان دارد یا چه اموالی گرفته است که ما متناسب با آن شماره اموال را ثبت کنیم. زمانی که ما چادر را به‌عنوان یک اموال ملی تحویل می‌دهیم باید حساب‌و‌کتاب داشته باشیم. چون این‌گونه نیست که من چادر را بدهم و فردا کسی از من بازخواست نکند، قطعا سازمان‌های نظارتی فردا این توزیع چادر را از ما حسابرسی می‌کنند برای همین باید کد ملی و کپی کارت ملی آنها گرفته شود و از آنجایی که در شرایط بحرانی امکان یادداشت و کپی گرفتن در حجم زیاد وجود ندارد به‌خاطر همین کارت ملی‌ها از مردم گرفته شده است و بعد از اینکه کارشان انجام شد به آنها گفته می‌شود که به هلال‌احمر مراجعه کرده و کارت ملی خود را بگیرند.»
هم آب قطع نشده و هم برق و گاز در دسترس مردم است
مرادی‌پور درخصوص آخرین وضعیت آب آشامیدنی و وعده‌های غذایی توزیع‌شده میان زلزله‌زدگان این‌طور توضیح داد: «ما بسته‌های غذایی 72 ساعته داریم. در اینجا لازم است به نکته‌ای اشاره کنم و آن اینکه شرایط خاصی در اینجا حاکم است. زلزله مثل زلزله بم، ورزقان یا کرمانشاه نیست که خانه افراد کاملا تخریب و یخچال و مواد غذایی‌شان نابود شده باشد. افراد همین الان هم که دارند چادر می‌زنند، از داخل خانه‌هایشان به داخل چادرها لوله‌کشی گاز می‌کنند. خیلی از خانواده‌ها برای تماشای تلویزیون و بقیه امور درطول روز به خانه‌هایشان می‌روند و شب‌های برای خواب مجددا به داخل چادرها بازمی‌گردند. امرار معاش‌شان نیز به همین ترتیب برقرار است. هلال‌احمر با توجه به اینکه اردوگاه‌هایمان از برخی خانه‌ها دور است، در مناطقی بسته‌های غذایی توزیع کرده است. علاوه‌بر آن، به این دلیل که افراد محلی بعضا به‌خاطر کودکان‌شان یا سالمند بودن‌شان امکان تردد ندارند و برای اینکه در امرار معاش دچار مشکل نشوند، ما مواد غذایی را در قالب بسته‌های غذایی 72ساعته بین همه ساکنان اردوگاه‌ها توزیع کرده‌ایم.
در این مناطق هم آب قطع نشده و هم برق و گاز در دسترس مردم است. مغازه‌ها هم فعالند. مردم مگر تا قبل از این چه کار می‌کردند. امرار معاش‌شان که برقرار بود. خانه‌ها هم کاملا نریخته است. البته ما پتو و موکت هم به مردم داده‌ایم. برخی از این مواردی که درمورد مناطق زلزله‌زده مطرح می‌شود بازی‌های فضای مجازی و ناشی از عدم شناخت است.»
او همچنین ادامه می‌دهد: «قبل از اینکه زلزله بیاید که مردم داشتند امرار معاش می‌کردند. اگر مشکل معیشتی وجود دارد به هلال‌احمر برنمی‌گردد. ممکن است به شرایط گرانی بازگردد. اگر افراد همه‌چیزشان را از دست داده بودند، من موظف بودم به آنها غذا برسانم. هلال‌احمر دارد همکاری می‌کند، حتی در بحث چادر هم این همکاری اتفاق افتاده است. اگر بخواهیم طبق قانون مدیریت بحران پیش‌برویم، باید به افرادی چادر داد که دچار آسیب و منازل‌شان تخریب شده است. اسکان اضطراری چادر برای 72 ساعت است. فردی هم که به مسافرت می‌رود نهایتا 10 یا 12 ساعت می‌تواند در یک چادر اسکان داشته باشد، نمی‌تواند یک‌هفته یا یک‌ماه در چادر زندگی کرد. اگر واقعا در این حد است باید وارد فاز اسکان موقت شویم، یعنی دولت باید پای کار هلال‌احمر بیاید.
اگر چنین شرایطی نیست، پس ارائه امکانات از جانب هلال‌احمر هم صرفا حمایتی محسوب می‌شود. ما ترجیح می‌دهیم با هموطنان‌مان در خوی همه نوع همکاری داشته باشیم و هر کمکی که از دست‌مان بر بیاید انجام می‌دهیم. دستور دبیرکل جمعیت هم این است که مردم را به‌خاطر ترس‌ها و نگرانی‌های ایجاد شده حمایت کنیم و ما هم از هیچ کاری دریغ نکرده‌ایم.»
دلیل فوت هیچ کدام از افراد ماندن زیرآوار نبوده است
مرادی‌پور درباره دلیل مصدومیت و فوت شدن افراد در زمان وقوع زلزله گفت: «آماری که اورژانس به‌صورت رسمی درمورد تعداد مصدومان و فوتی‌ها اعلام کرده است، بیش از 900 نفر مصدوم بوده‌اند و 3 نفر فوتی. خود من وقتی شخصا علت فوت آن سه نفر را پیگیری کردم، متوجه شدم که هیچ‌کدام به‌خاطر تخریب آوار نبوده است. این مساله نشان می‌دهد که ما آوار صددرصدی نداشته‌ایم. اگر هم متاسفانه کسی فوت کرده، به علت‌های دیگری بوده، مثلا از این سه نفر، یکی به خاطر سکته قلبی به رحمت خدا رفته است و یکی هم به‌خاطر عدم اطلاع درباره چگونه پناه گرفتن در زمین‌لرزه در حین فرار سرش به جایی اصابت کرده و فوت شده است. مصدوم‌ها اکثرا به دلایلی غیر از زیرآوار ماندن صدمه دیده‌اند.»
هیچ مشکلی در راه‌ها وجود ندارد
معاون عملیات سازمان امداد و نجات جمعیت هلال‌احمر در توصیف وضعیت فعلی جاده‌ها و مسیرهای بین شهری مناطق زلزله‌زده این‌طور توضیح داد: «راه‌ها هیچ مشکلی ندارد، حتی در راه‌ها شاید متوجه این نشوید که منطقه زلزله‌زده است. نماهای ساختمانی تخریب شده است اما راه‌ها این‌طور نیست. تنها خانه‌های روستایی که از لحاظ زیرساخت واقعا ضعیف بوده‌اند، تخریب شده‌اند.»
در روستاهای اطراف هم تخریب صددرصدی دیده نشد
مرادی‌پور در پاسخ به این پرسش که «مساله تخریب کامل روستاها چقدر صحت داشته است» گفت: «تخریب کامل روستایی نداشته‌ایم. البته تخریب کامل را ما اعلام نمی‌کنیم، بنیاد مسکن اعلام می‌کند. من در هر سه زلزله خوی بوده‌ام و در روستاها تخریب صددرصدی مشاهده نکرده‌ام.»