سارا طاهری، خبرنگار:هفته گذشته بود که بخشنامه اجرایی طرح پویش به روسای استان‌ها و واحدهای ویژه دانشگاه آزاد اسلامی ابلاغ شد. طرح پویش یا همان اشتغال همزمان با تحصیل همان طرحی است که باعث می‌شود دانش‌آموختگانی تربیت شوند که با دست توانای آنها بتوان چرخ صنعت را به حرکت درآورد. مسئولان دانشگاه می‌خواهند نیروهای متخصصی را تربیت کنند که با صنعت آشنا هستند و در سوی مقابل از صنعت هم می‌خواهند اشتغال این دانشجویان را تضمین کند. به همین دلیل سال 98 مسئولان این دانشگاه یکی از سرفصل‌های ارتباط خود با صنعت را ورود دانشجویانش به صنایع بزرگ تعریف کرده و این مهم را با طرحی به نام پویش آغاز کردند. حالا بعد از گذشته بیش از 3 سال از این طرح نقاط قوت و ضعف این طرح شناخته شده و قرار است تمام واحدهای دانشگاه این طرح را اجرا کنند. پیش از این، تنها دانشگاه‌های آزاد دوازده استان ملزم به اجرای طرح پویش بودند اما از این پس، تمام استان‌ها و واحدها باید به این طرح ورود کرده و دانشجوی پویشی داشته باشند.
براساس راه‌کنش‌ها، اقدامات و اهداف کمی متناظر بسته کاری «ارتقای کیفیت و کارآمد دوره‌های تحصیلی» سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد و به‌منظور مشارکت در افزایش مهارت دانشجویان، توانمندسازی دانشجویان از طریق آموزش مبتنی‌بر عمل، شناسایی افراد دارای شایستگی‌های شغلی و تربیت نیروی ماهر برای آینده و با توجه به تجربه موفق اجرای طرح پویش در برخی استان‌ها، این بخشنامه ابلاغ شده است. شیوه‌نامه طرح پویش دانشگاه آزاد نیز به تفصیل در اختیار تمامی واحدها قرار گرفته است که دارای اهدافی ازجمله تامین نیروی متخصص و ماهر موردنیاز تولید، خدمات و بازار کار، توأم کردن آموزش و مهارت و افزایش سطح کارآمادگی دانشجویان، هموار کردن زمینه‌های اشتغال و ایجاد آینده شغلی برای دانشجویان، تربیت نیروی کارآفرین، توزیع متناسب دانشجویان در رشته‌های موردنیاز کشور و... است.
2 واحد پویش معادل 240 ساعت خارج از سقف چارت دروس
در طرح پویش دانشجوی پویشی باید حداقل مهارت‌ها و توانایی‌های لازم برای کارآموزی در محیط کاری حامی مربوط را داشته باشد. به همین دلیل این موضوع در کمیته‌ای با حضور نمایندگان دانشگاه و حامی مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد. پس از تایید دانشجو به‌عنوان دانشجوی پویشی، دانشجو موظف به رعایت مقرراتی است. از جمله اینکه دانشجوی پویشی پس از اخذ پذیرش و معرفی‌نامه از واحد دانشگاهی با امضای قرارداد با حامی، متعهد به اخذ واحدهای کارآموزی پویشی می‌شود یعنی هر 2 واحد به میزان حداقل 240 ساعت با توجه به مقطع تحصیلی. به این صورت که کارشناسی پیوسته 8 واحد، کاردانی و کارشناسی ناپیوسته 6 واحد و کارشناسی‌ارشد و دکتری تخصصی 4 واحد. این واحدهای کارآموزی خارج از سقف تعداد واحدهای درسی است که دانشجو موظف به اخذ آن در طول دوره تحصیلی است و جایگزین هیچ واحد الزامی یا اختیاری مربوط به برنامه‌های درسی و سرفصل‌های دروس رشته تحصیلی دانشجو نیست. درصورت تحصیل در مقاطع هم‌سطح یا بالاتر و درخواست دانشجو، درس کارورزی طرح پویش درصورت تایید گروه آموزشی و تایید «شورای تخصصی برنامه‌ریزی آموزشی آموزش‌های فنی، حرفه‌ای و مهارتی» و متناسب با رشته تحصیلی برای دروس کارآموزی، کارورزی و کارگاهی قابل معادل‌سازی است.
نکته دیگر اینکه دانشجوی پویشی موظف است مسئولیت‌هایی که پذیرفته را انجام دهد. درصورت عدم رعایت انضباط لازم با وجود تذکرات کافی از سوی استاد مهارتی، واحد دانشگاهی می‌تواند دانشجو را از طرح خارج و او را از مزایای این طرح محروم کند.
امکان راه‌اندازی دفاتر صنایع در سراها و واحدها
البته «حامی» یا متقاضی هم وظایفی درمقابل دانشجو دارد. این که حامی لازم است به لحاظ محیطی و امکانات از شرایط مناسب مورد تایید واحد دانشگاهی جهت حضور و فعالیت دانشجو برخوردار باشد. حامی می‌تواند پس از آشنایی با توانایی‌های دانشجو، درصورت توافق دو طرف خارج از طرح پویش با دانشجو به شرط آنکه به تحصیل تمام‌وقت دانشجو لطمه‌ای نزد به‌صورت موردی قرارداد ببندد. حامی همچنین می‌تواند با ایجاد دفاتر یا واحدهای تحقیق و توسعه در سراهای نوآوری یا واحدهای دانشگاهی درصورت توافق دو طرف، بستر همکاری دائمی با واحد دانشگاهی به‌طور مستمر را فراهم کند. حامی می‌تواند برای تکمیل نیروهای متخصص خود از کارکنان واجدشرایط خود مهارت‌آموز به مدارس عالی مهارت و دانشجو به واحد دانشگاهی مجری طرح پویش معرفی کند.
تمام استان‌ها ملزم به رعایت شیوه‌نامه طرح پویش هستند
برای آگاهی از جزئیات این شیوه‌نامه و تفاوت آن با شیوه‌نامه قبلی به سراغ سیدحاتم مهدوی‌نور، رئیس امور توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و مهارتی و کاربنیان دانشگاه آزاد رفتیم. او در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره جزئیات شیوه‌نامه طرح پویش دانشگاه گفت: «پیش از این طرح پویش در 12 استان به‌صورت آزمایشی اجرا شد و الان تمام استان‌ها ملزم به رعایت این شیوه‌نامه هستند. از سال 96 که قانون نظام جامع آموزشی فنی و حرفه‌ای و مهارتی که در مجلس شورای اسلامی تصویب شد و تقریبا 18 ماه بعد دولت آیین‌نامه اجرایی آن را ابلاغ کرد رویکرد دانشگاه آزاد نیز به سمت آموزش‌های مهارتی تغییر کرد.»
او اضافه کرد: «در سال 1399 نظام‌نامه آموزش فنی و حرفه‌ای و مهارتی دانشگاه آزاد ابلاغ شد. همان‌طور که می‌دانید در برنامه ششم مقرر شده بود که 30 درصد آموزش‌های کشور، آموزش‌های مهارتی باشد. تفاوت آموزش مهارتی با آموزش دانشی از یک جهت این است که آموزش‌های نظری یا همان دانشی 70 به 30 هستند. یعنی 70 درصد نظری و 30 درصد عملی هستند.»
رئیس امور توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و مهارتی و کاربنیان دانشگاه آزاد با ذکر مثالی توضیح داد: «به‌طور مثال در رشته برق در نظری 3 واحد الکترونیک یک و یک واحد آزمایشگاه الکترونیک یک دارد اما در دوره‌های مهارتی روال به‌صورت دیگری است. در دوره‌های مهارتی 70 درصد مباحث عملی و 30 درصد نظری است. از این جهت از آنجایی که آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها نمی‌توانند پاسخگوی نیازهای عملی دانشجویان باشند و برخی از آموزش‌ها نیاز به محیط واقعی کار دارد، بحث آموزش‌های مهارتی مطرح شد.»
محیط واقعی کار را در آزمایشگاه نداریم
او با تاکید بر اینکه در آزمایشگاه محیط واقعی کار را نداریم اضافه کرد: «در واقع در آزمایشگاه فقط کار با تجهیزات است، بنابراین بخشی از آموزش باید در محیط واقعی کار انجام شود. دانشگاه آزاد برای این کار دو ایده را مطرح کرد. ایده اول فعالیتهای کاربنیان بود یعنی خود دانشگاه آزاد در زیست بوم مهارت‌آموزی که طراحی کرده است بخشنامه فعالیتهای کاربنیان را ابلاغ کرد و در این فعالیت‌ها واحد دانشگاهی یک کار تولیدی یا خدماتی با کمک دانشجویان و اعضای هیات‌علمی راه می‌اندازد. در این ایده اصل درآمدزایی نیست چون نمی‌توان برای این فعالیت‌ها درآمد زیادی را متصور بود اما دانشجویان تجربه کسب می‌کنند.»
مهدوی‌نور با ذکر مثالی توضیح داد: «به‌طور مثال یکی از شهرهای استان کردستان رشته زنبورداری دارد. ما به هر کدام از دانشجویان 12 کندوی زنبور عسل دادیم. دانشجو در این دو سال که آموزش می‌بیند با مسائل و مشکلات زنبورداری به‌صورت عملی آشنا می‌شود، درحالی‌که اگر فقط در آزمایشگاه آموزش می‌دید به‌صورت عملی با این مشکلات آشنا نمیشد.»
او تصریح کرد: «دانشجو فروش را تجربه کرده، پرورش زنبور از صفر تا صد را تجربه کرده و درنهایت درآمدی برای او ایجاد می‌شود.»
فعالیتهای کاربنیان تمام رشته‌ها را پوشش نمی‌دهد
او در پاسخ به این سوال که آیا این فعالیتهای کاربنیان تمام رشته‌ها را پوشش می‌دهد یا خیر گفت: «این فعالیت‌ها همه رشته‌ها را پوشش نمی‌دهد و نمی‌تواند برای همه رشته‌ها و بخش‌های صنعت و خدمات، فعالیت کاربنیان راه‌اندازی کند. به همین جهت صنعت را به کار گرفته است چون درنهایت دانشجویان باید برای محیط کار واقعی آموزش ببینند، زیرا صنعت باید دانشجوی ما را جذب کند. شرکت‌های خدماتی وجود دارند که دانشجویان ما را جذب می‌کنند. از این جهت آنها دانشجویان را به همکاری دعوت کرده برای اینکه آنها در محیط واقعی کار آموزش ببینند.» رئیس امور توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و مهارتی و کاربنیان دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه بیان کرد: «بنابراین طرح پویش طرح آمادگی دانشجویان همزمان با تحصیل است تا همزمان با تحصیل، آموزش در محیط واقعی کار دیده و برای ورود به بازار کار آماده می‌شوند.»
او عنوان کرد: «زمانی که طرح پویش اجرا شد از آن جایی که طرح جدیدی بود نمی‌توانستیم در کل دانشگاه آزاد اسلامی آن را اجرا کنیم، زیرا هنوز مشکلات و معضلات آن مشخص نشده بود از این جهت در 12 استان و چند واحد دانشگاهی این طرح را اجرا کردیم. درنهایت بعد از استخراج نقاط ضعف و قوت و تلاش برای رفع نقاط ضعف این شیوه‌نامه را به تمام واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی ابلاغ کردیم تا همه دانشجویان از این امکان بهره‌مند شود.» مهدوی‌نور در ادامه در پاسخ به این سوال که 12 استان چقدر موفق بودند و علت اینکه تمام واحدها موفق نبودند چه بود، توضیح داد: «یکی از علت‌ها این بود که طرح پویش طرح تازه‌ای است و صنعت آن را نمی‌شناسد و برای اینکه تفاهم کرده و با صنایعی که نیروی کار می‌خواهند قرارداد ببندیم، مقداری زمان‌بر است. با توجه به اینکه یک سال از اجرای این طرح می‌گذرد بسیاری استان‌ها بسیار خوب عمل کردند. به‌طور مثال استان اصفهان حدود 3 هزار دانشجوی پویشی دارد. استان آذربایجان غربی نیز خوب عمل کرده است.»
همکاری صنعت در راه‌اندازی دانشکده مهارت و کارآفرینی کاشی و سرامیک
او با تاکید بر اینکه تا صنعت با مفهوم پویش آشنا شود و این طرح را بشناسد زمان زیادی می‌خواهد، گفت: «با این حال در استان یزد یک کارخانه از این طرح استقبال کرد و مشتاق شد و الان با همکاری و هزینه این صنعت که صنعت کاشی و سرامیک است در‌حال راه‌اندازی یک دانشکده مهارت و کارآفرینی در کنار آن صنعت هستیم تا دانشجویان همزمان با تحصیل در آن صنعت نیز مشغول به کار شوند.» رئیس امور توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و مهارتی و کاربنیان دانشگاه آزاد اسلامی در پاسخ به این سوال که دانشجویانی که در این طرح فعال هستند آیا از واحدهای آنها کم می‌شود یا خیر، گفت: «این فعالیتی است علاوه‌بر واحد درسی و از واحدهای درسی آنها کم نمی‌کند، بنابراین دانشجویان باید واحدهای خود را گذرانده و اضافه بر واحدهای درسی خود این فعالیت را انجام می‌دهند.»
او در پاسخ به این سوال که دانشجویان پویشی چگونه انتخاب می‌شوند نیز توضیح داد: «ما یک حامی داریم. در‌واقع به صنعتی که قرار است دانشجویان پویشی در آن صنعت مشغول به فعالیت شوند، حامی می‌گوییم. حامی تقاضا می‌دهد و می‌گوید به‌طور مثال ما 20 دانشجو با این شرایط نیاز داریم و دانشگاه فراخوان داده و دانشجویانی که شرایطش را دارند به آن صنعت معرفی می‌شود. نکته‌ای که وجود دارد این است که اگر یک نفر بدون آموزش وارد بازار کار شود ممکن است به وسایل و دستگاه‌های کارفرما آسیب بزند که این موضوع برای کارفرما هزینه‌بر است.»
موفقیت افراد در کار به مهارت‌های مکمل شغلی بستگی دارد
مهدوی‌نور ادامه داد: «ما در دانشگاه برای اینکه دانشجو وارد طرح پویش شود برای او کلاس‌های فشرده‌هایی خواهیم گذاشت؛ کلاس‌هایی از اخلاق حرفه‌ای تا آشنایی با تجهیزات کارفرما. این کلاس‌ها یک آموزش مقدماتی است تا دانشجو بداند چگونه باید عمل کند، زیرا موفقیت افراد در کار به مهارت‌های مکمل شغلی بستگی دارد و این آموزش‌های شغلی در دانشگاه معمولا در کنار درس آنها نیست. ما بسیاری از این مهارت‌ها را به دانشجو آموزش خواهیم داد که هزینه ورود یک نفر به صنعت یا محیط کار برای کارفرما به حداقل کاهش پیدا کند.»
هدف‌گذاری پوشش 10 درصدی طرح تا سال آینده
در سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد اسلامی تا سال 1402 باید 10 درصد از دانشجویان، تا سال 1403، 30 درصد دانشجویان، تا سال 1404 باید 40 درصد دانشجویان و در افق پنج‌ساله یعنی سال 1405 باید 60 درصد از دانشجویان در طرح پویش شرکت کرده باشند.
رئیس امور توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و مهارتی و کاربنیان دانشگاه آزاد اسلامی اظهار کرد: «ما در دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان یکی از متولیان آموزش می‌خواهیم آموزش‌هایی که ارائه می‌کنیم متناسب نیاز مخاطبان باشد و صنعت نیز به آن نیاز داشته باشد. از سوی دیگر صنعت می‌خواهد این افراد را جذب کند یعنی مشتری دانشجویی که ما تعریف می‌کنیم صنعت و بازار کار است. از این جهت نیز خود بازار کار نیز باید برای آموزش این افراد کمک کند. اگر صنعت به ما کمک نکند عملا نمی‌توانیم آموزشی متناسب با نیاز آنها بدهیم؛ همین‌طور‌که تا الان هم دانشگاه و هم صنعت برای خود یک راه را رفته‌اند.»
او با تاکید بر اینکه صنعت اقبال خوبی به این طرح داشته است، تصریح کرد: «فکر می‌کنم در پایان 5 سال به بخش اعظم اهدافی که در سند تحول مشخص شده، برسیم و امیدوارم دانشجویانی تربیت کنیم که برای بازار کار موفق باشند. برای این کار ما یک درس مهارت‌آموزی نیز گذاشتیم که آن هم 144 ساعت به‌صورت عملی است، یعنی 3 واحد به دانشجویان در رشته‌های مختلف آموزش می‌دهد. یعنی هر دانشجو را در یک رشته آموزش می‌دهد و عملا دانشجو وقتی از دانشگاه فارغ‌التحصیل می‌شود مهارتی را برای اینکه در بازار کار حضور پیدا کند کسب می‌کند.»
مهدوی‌نور در پایان تاکید کرد: «موفقیت این طرح به همکاری صنعت و از سوی دیگر به تلاش دانشجویان بستگی دارد، زیرا این دانشجو است که آموزش می‌بیند و اگر دانشجو طرح پویش را به‌عنوان مقدمه‌ای برای وود به بازار کار در‌نظر بگیرد و کاربرد درس‌های نظری را در محیط کار لمس کند، موفقیت این طرح بیشتر خواهد شد.»