مجتبی اردشیری، خبرنگار:چهارمین ساخته حامد محمدی درحالی از روز گذشته به روی پرده رفته است که می‌تواند اتفاق خوبی را در شرایط فعلی سینماها رقم بزند. فیلمی که نخستین‌بار، در زمستان سال 98 خبری شد و در طول این 3 سال، اتفاق‌های مختلفی افتاد تا چپ، راست، به نامی آشنا برای سینمادوستان و حتی مردمی که چندان پیگیر اخبار سینمایی نبودند، تبدیل شود.
اما این نمایش با توجه به اتفاق‌ها و جریان‌هایی که در طول این 3 سال بر اثر مترتب شد، پیام‌های بسیاری نیز دارد که سبب می‌شود تا بتوان از آن به‌عنوان الگویی مناسب برای دیگر آثار مشابه این فیلم استفاده کرد. البته قرار بود که فیلم، چند اکران نیز در روز سه‌شنبه داشته باشد که این اتفاق، ساعاتی پس از باز شدن فایل‌های فروش بلیت روز سه‌شنبه برداشته شد تا برای ساعاتی، باز هم این نگرانی به وجود بیاید که فیلم، در یک قدم مانده به نمایش، توقیف شده است اما خیلی زود، فایل‌های فروش بلیت برای چهارشنبه باز شد تا «چپ، راست» به شکلی قانونی، اکران خود را از روز گذشته آغاز کند.
فیلمی که به اختلاف‌نظر و دیدگاه 2 خانواده اصولگرا و اصلاح‌طلب می‌پردازد و تصور می‌شود بتواند به‌راحتی خود را به‌عنوان یکی از پرفروش‌ترین فیلم‌های امسال سینمای ایران مطرح کند. البته این فیلم، در کنار تمامی امتیازاتی که از آن بهره‌مند است، محلی برای همکاری 4 کارگردان نیز است؛ در این فیلم، پیمان قاسم‌خانی، رامبد جوان، سروش صحت و حامد محمدی حضور دارند که این اتفاق سبب شده تا چپ، راست، نخستین فیلم سینمای کمدی ایران باشد که در آن، 4 کارگردان با یکدیگر به همکاری پرداخته‌اند.
داستان توقیف چپ، راست از کجا شروع شد؟
منوچهر محمدی، روند تولید این فیلم را در زمستان 98 کلید زد. فیلمی که در سکوت کامل خبری ساخته شد و تا قبل از توقف اجباری فیلم به دلیل کرونا، کمتر رسانه‌ای از شروع آن مطلع بود. کرونا درحالی شدت گرفت که تنها چند روز به پایان فیلمبرداری این کار باقی مانده بود. اما محمدی، تصمیم به تعطیلی پروژه گرفت تا آن چند روز، بعد از فروکش کردن موج نخست کرونا، گرفته شود. با این حال این تعطیلی، حدود 4 ماه به طول انجامید تا سکانس‌های باقی‌مانده، در نیمه نخست خرداد 99 گرفته شود و کار فیلمبرداری به اتمام برسد. نیمه‌های تیرماه 99 بود که منوچهر محمدی در یک برنامه اینترنتی، از چپ، راست سخن گفت و ضمن اعلام اینکه اتفاق خوبی با این پروژه برای سینمای ایران رخ داده، گفت: «احساس می‌کنم چپ، راست حداقل به نسبت مارمولک، در برقراری ارتباط با مخاطب، تنه به این فیلم می‌زند.» این اظهارنظر سبب شد تا توجه بسیاری از رسانه‌ها و حتی دوستداران سینما به این فیلم جلب شود.
درحالی‌که بسیاری از علاقه‌مندان منتظر بودند تا چهارمین ساخته حامد محمدی را در جشنواره سی‌ونهم فجر تماشا کنند، با انتشار اسامی فیلم‌های بخش مسابقه مشخص شد که این فیلم در میان آثار حضور ندارد. تنها دقایقی پس از انتشار آثار بخش سودای سیمرغ بود که بسیاری از رسانه‌ها، از احتمال توقیف این فیلم سخن گفتند.
این شائبه‌ها به دلیل سکوت عوامل و هیاهوی جشنواره، مسکوت ماند تا اینکه در اوایل اسفندماه 99، سخنگوی انجمن سینماداران اعلام کرد که 5 فیلم برای اکران نوروزی 1400 در نظر گرفته شده‌اند که چپ، راست نیز یکی از این آثار است. اما چند روز بعد که اسامی آثار نوروزی منتشر شد، باز هم نامی از چپ، راست به میان نیامد تا احتمال توقیف فیلم به دلیل انگاره‌های سیاسی آن تقویت شود. در این میان، همچنان سکوت صاحبان فیلم، حواشی چپ، راست را به حداقل رساند.
اوایل خردادماه 1400 بود که سخنگوی انجمن سینماداران، با اظهارتاسف از این بابت که یک‌سوم سینماهای کشور هنوز بازگشایی نشده‌اند، در نامه‌ای از سازمان سینمایی وقت تقاضا کرد که با حمایت مالی از 5 فیلمی که نام چپ، راست نیز در آنجا مشاهده می‌شد، زمینه‌های اکران این فیلم‌ها را در زمینه رونق گیشه فراهم آورد. تقاضایی که درنهایت به اکران 2 فیلم دینامیت و درخت گردو ختم شد و باز هم چپ، راست، از این فهرست حذف شد.
این حذف‌شدن‌های سریالی در شرایطی رقم خورد که منوچهر محمدی با مهندسی فضا، اجازه نداد تا مشکل چپ، راست وارد حواشی دیگری شود. در آن زمان، ساخته حامد محمدی، عملا توقیف بود اما این خبر، هیچ‌گاه از سوی صاحبان فیلم و حتی رسانه‌ها، به شکلی رسمی اعلام نشد.
توقیف رسمی از نیمه‌های آبان 1400
در پاییز 1400 که سینماهای کشور توانسته بودند تا حدودی با اکران آثار جدید، خودی نشان بدهند و گیشه را پروار کنند، اعلام شد که چپ، راست از چهارشنبه19 آبان به روی پرده می‌رود. خبر خوشایندی که می‌توانست گیشه سال 1400 را فربه‌تر کرده و جمعیت بیشتری را به سالن‌ها بکشاند.
اما این‌بار نیز با اعلام رسمی مبنی‌بر نمایش چپ، راست، این فیلم به روی پرده نرفت تا همه‌چیز به آینده‌ای نزدیک موکول شود.
21 آذرماه 1400، شورای صنفی نمایش مصوب کرد که نمایش چپ، راست از چهارشنبه اول دی‌ماه آغاز شود. یک‌هفته بعد و درحالی‌که تنها 3 روز به اکران رسمی این فیلم مانده بود، مدیرکل وقت دفتر نظارت بر عرضه و نمایش فیلم سازمان سینمایی، نخستین موضع‌گیری را پس از 11 ماه مبهم می‌گیرد و اعلام می‌کند که چپ، راست در موعد مقرر خود نمایش داده نمی‌شود. فرجی در آن زمان اعلام کرد: «چپ، راست در دولت قبل هم از سوی شورای پروانه نمایش، مشمول اصلاحات شده بود که بخشی از آن اصلاحات، از آن زمان همچنان صورت نگرفته است. این فیلم تا زمانی که اصلاحات پیشنهادی شورا صورت نگیرد، به اکران عمومی نمی‌رسد لذا تا انجام اصلاحات فیلم و بازبینی آن توسط شورای صدور پروانه نمایش، امکان اکران این فیلم وجود ندارد.»
با این اظهارنظر، منوچهر محمدی نیز سکوت 11 ماهه خود را شکست و ضمن انتقاد تند از وزیر ارشاد، اعلام کرد که من از هزینه دادن باکی ندارم اما امیدوارم شما که باب زبان داغ و درفش با اهل فرهنگ را گشوده‌اید، آماده هزینه دادن باشید.
این اظهارنظر که مصادف شده بود با فشارهای سنگین بر شورای پروانه ساخت و نمایش دولت جدید، سبب شد سازمان سینمایی، شورای سه‌نفره‌ای را برای بازبینی فیلم‌هایی که در دولت قبلی مجوز نمایش داشتند، تشکیل دهد. چپ، راست اگرچه نخستین فیلمی بود که با این چوب، زده می‌شد اما فیلم‌های بسیاری بودند که در ماه‌های پایانی دولت دوازدهم پروانه نمایش گرفته بودند اما اجازه اکران به آنها داده نشد.
اتحادیه تهیه‌کنندگان نیز با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که این مجوزها در دولت قبل صادر شده و نه در حکومت قبل.
این وضعیت سبب شد فیلم چندان قدرتمندی در نیمه نخست زمستان 1400به روی پرده نرود. در همین رابطه، انجمن سینماداران، با انتشار بیانیه‌ای، ضمن حمایت از اکران کمدی چپ، راست، اعلام کرد که اگر از 23 بهمن که جشنواره فجر به پایان می‌رسد، فیلم پرفروش اکران نشود، سینماها را تعطیل می‌کنیم.
این تهدید نیز کارساز نشد و چپ، راست نه‌تنها از بهمن 1400 به روی پرده نرفت بلکه در فهرست نوروز 1401 نیز قرار نگرفت تا مشخص شود مشکل این فیلم، باید فراتر از چند اصلاحیه ساده باشد.
و بالاخره آفتاب بر چپ، راست تابید
تا آبان‌ماه 1401، خبر چندانی از چپ، راست نبود. برخی رسانه‌ها گاهی اسامی فیلم‌های توقیفی را منتشر می‌کردند که نام چپ، راست نیز در آنجا قابل‌مشاهده بود. و اما 2 سال پس از توقیف چپ، راست، در نخستین روزهای آبان‌ماه امسال، اخباری مبنی‌بر رفع‌توقیف این فیلم منتشر شد. طبیعی بود که نمی‌شد چندان به این خبر تکیه کرد چراکه چپ، راست، 2 بار تا پای اکران آمد اما به روی پرده نرفت. منوچهر محمدی در همان زمان اعلام کرد که 2 طرف بر سر اصلاحاتی به توافق رسیده‌اند و به لحاظ فنی، 3 تا 4 هفته زمان می‌برد تا این اصلاحات انجام شود. روندی که بالاخره در دی‌ماه به اتمام رسید و شورای صنفی نمایش نیز یکشنبه همین هفته اعلام کرد که چپ، راست، از چهارشنبه به روی پرده می‌رود.
برای سه‌شنبه سینماها، تعدادی سانس برای بسیاری از سینماها و پردیس‌های پایتخت در نظر گرفته شد که این سانس‌ها به شکلی ناگهانی در بعدازظهر این روز حذف شد و باز نگرانی‌هایی رقم خورد که شاید این کمدی برای سومین‌بار از پای اکران، برگشت بخورد اما خوشبختانه، سانس‌های تعریف‌شده روز گذشته برای این فیلم، به شکلی منظم برپا شد تا چهارمین ساخته حامد محمدی، بالاخره پس از 2 سال توقیف، رنگ پرده را به خود ببیند.
کاش این همه هزینه تراشیده نمی‌شد
در این 2 سالی که فیلم حامد محمدی، در محاق توقیف قرار داشت، هزینه‌های بسیاری برای نظام فرهنگی کشور تراشیده شد. نخست آنکه دوئل تصمیم‌گیری‌هایی که در تیم سینمایی دولت دوازدهم و سیزدهم بر سر پروانه نمایش این فیلم به وجود آمد، تا توانست، جریان تولید و حتی نمایش را برای ماه‌ها در سینمای ایران متوقف کرد و رسانه‌ها را بر آن واداشت تا در مذمت جریانی که در دولت جدید شکل گرفته، گزار‌ها و نقدهایی را منتشر کنند که سبب انزوای تدریجی مدیریت سینمایی کشور در شروع فعالیتش بود.
نکته بعدی به برخی ناهماهنگی‌های مدیریتی بازمی‌گردد که بر سر این فیلم رخ داد. چپ، راست، دو‌مرتبه به شکلی رسمی، تا پای اکران رفت اما متاسفانه از سوی نهادهای بالاتری در وزارت ارشاد و شاید هم وزارتخانه‌ها و نهادهایی دیگر، از اکران برگشت و ناکام ماند. طبیعی است که این ناهماهنگی‌ها، سبب بروز برخی تشتت‌هایی در بدنه مدیریتی سینما می‌شود. هم‌چنان‌که در نیمه دوم سال گذشته مشاهده کردیم که عدم‌اکران این فیلم، منجر به انتشار چند بیانیه از سوی صنوف مختلف گشت که تمامی آنها حکم نوعی تهدید و انتقاد را بر سازمان سینمایی داشتند. سومین هزینه، به رویکرد جدید سازمان سینمایی بازمی‌گردد. سازمانی که در فعالیت جدید خود عنوان کرد که قصد دارد تا گره از مشکلات آثار سینمایی بگشاید، با چپ، راست، زمینه‌ای را رقم زد که خیلی‌ها ایمان آوردند که در این دوره، نه‌تنها گره‌ای از گره‌های آثار توقیفی باز نخواهد شد، بلکه تعداد آثار بیشتری نیز به محاق توقیف خواهند رفت. مانور این جمعیت، عمدتا روی چپ، راست بود که با وجود داشتن پروانه نمایش از دولت قبلی، اجازه نمایش به آن داده نمی‌شود.
اینها تنها بخش‌هایی از هزینه‌هایی بود که با توقیف این فیلم به وجود آمد. طبیعی است وقتی جامعه سینمایی می‌بیند با افراد باسابقه‌ای چون داریوش مهرجویی برای لامینور و منوچهر محمدی برای چپ، راست، چنین برخوردی می‌شود، دیگر حساب دیگر کارگردانان و تهیه‌کنندگان مشخص است. به همین دلیل، فضایی مسموم در سینما شکل گرفت که موجب بی‌اعتمادی بیشتر بدنه سینما به مدیریت جدید شد و این بی‌اعتمادی، نمود بسیاری پیدا کرد تا جایی که به جریان رسانه‌ای کشور و خارج از کشور راه یافت و دورنمای روشنی را از مدیریت سینمایی دولت جدید تصویر نکرد.
تمام این هزینه‌هایی که برای یک توقیف رقم خورد در شرایطی رقم خورد که منوچهر محمدی، نهایت خویشتن‌داری را در این 2 سال انجام داد و به جز یک بیانیه کوتاه، اظهارنظر چندانی به عمل نیاورد که اگر این تهیه‌کننده قدیمی و باسابقه، تصمیم می‌گرفت تا فیلم خود را روی دور حواشی سوار کند، آن‌زمان هزینه‌هایی که برای نظام فرهنگی کشور و دولت سیزدهم شکل می‌گرفت، به‌مراتب، بیشتر و سهمگین‌تر از میزان فعلی بود.
الگوی بازگشت سینمایی با چپ، راست
از روز گذشته، چپ، راست به روی پرده رفت و به‌مانند بسیاری از آثار توقیفی این دهه‌ها، راه خود را به سالن‌های تاریک باز کرد. فیلم، اکران شد و همان‌گونه که انتظار می‌رفت، اتفاق ناخوشایندی را رقم نزد. این اتفاق می‌توانست در زمان بهتری نیز رخ دهد مثلا در پاییز 1400. حالا اما می‌توان از روی این گشایش، به نمایش آثار دیگر نیز خوش‌بین بود. قطعا فوت وقت، راهکار مناسبی برای یک نبرد فرسایشی نیست. اینکه با استفاده از فوت وقت، فیلمســـــــاز را وادار کنیم تا به اصلاحات موردنظر تن دهد، نه به نفع جریان حرفه‌ای سینما است، نه گیشه از آن سودی می‌برد و نه مدیریت سینمایی از آن منتفع خواهد شد. اتفاقا رونق و خوش‌نامی، در گشایش است. «فرهیختگان» چندی پیش طی گزارشی، از 10 فیلم توقیفی نوشت و اینکه آخرین مراحل انجام‌شده آنها به چه ترتیبی است. هم‌اکنون چپ، راست از آن فهرست، به نمایش رسیده است. می‌ماند 9 فیلم دیگر. اگر فرض را بر این بگیریم که مشکل فیلم شیشلیک، به این زودی رفع نمی‌شود، بنابراین باید راهکارهای فوری برای 8 فیلم دیگر آن فهرست در نظر بگیریم. قاتل و وحشی که مشکل نمایش سر عریان لیلا حاتمی را داشت و خشونت بیش از اندازه. سر برهنه بازیگر زن، موردی بوده که بارها در سینمای ایران تکرار شده مثلا در زندان زنان یا شیفتگی که آن بازیگران نیز مدت‌زمان زیادی را با سر برهنه در فیلم حضور داشتند. خشونت را هم می‌توان با ممیزی اصلاح کرد.
برادران لیلا که ممیزی اندکی دارد و بیش از آنکه تابع اشکالات ماهوی باشد، درنتیجه نوعی حاشیه بیرونی به مشکل خورده که امیدوارتر از آثار دیگر برای رفتن به روی پرده است.
برای گزارش یک جشن عنوان شده که صاحبان فیلم، پیگیر نمایش آن نیستند. طبیعی است که وقتی آنها پیگیر نیستند، سازمان سینمایی می‌تواند با یک تدبیر و ابتکارعمل، عنان کار را در دست گرفته و خود پا پیش بگذارد.
برای دیگر فیلم‌ها نیز ممیزی، فراتر از این میزان نیست و با یک تعامل دوطرفه می‌توان نسبت به رفع ایرادات آن آثار اقدام کرد. در برخی از این موارد، سازمان سینمایی منتظر است تا صاحبان آثار به آنها رجوع کنند که می‌توان با تغییر نگاه، زمینه‌های تعامل بیشتر را در سینمای ایران فراهم کرد.
فیلم‌هایی که می‌توانند رونق را ضمانت دهند
این روزها، دو اتفاق خوب در حوزه نمایش کشور رخ داده است. نخست، نمایش فیلم‌هایی چون ملاقات خصوصی و چپ، راست است که هر دو اثر برای مدتی، در فهرستی تحریمی قرار داشتند و دوم، نمایش سریال سقوط است که گمان می‌شد به دلیل اظهارات بازیگر آن، حالاحالاها اجازه نمایش پیدا نمی‌کند.
می‌بینیم که آن رویکرد تا چه اندازه با استقبال عمومی مردم مواجه شده است. چه اندازه توانسته راندمان نشاط اجتماعی را به‌زعم خود بالا ببرد. آن‌هم در شرایط فعلی که سینماها تشنه تصمیماتی از این دست هستند و جامعه نیز به محرک‌هایی برای نشان دادن نیاز واقعی خود مصمم است.
نگاه کنید که با سقوط، مخاطبان وی‌اودی‌ها تا چه میزان بازدید را بالا برده‌اند. در سینما هم ملاقات خصوصی توانست تنها چند روز پس از نمایش، به پرفروش‌ترین فیلم روز سینماهای کشور تبدیل شود. برای چپ، راست نیز چنین آینده‌ای قابل تصور است. این، یک بازی برد- برد است. هم سازمان سینمایی منتفع می‌شود، هم اهالی و اعضای سینما و سینماداران و هم مردم که مخاطبان سینما هستند. هیچ‌کس بر این تصمیم ایرادی نگرفت و احساس می‌شود با این کارگشایی‌ها، زمینه برای ترمیم روابط میان جامعه سینمایی و مدیریت سینمایی کشور رقم خورده است. اخبار خوشایندی دارد به گوش می‌رسد که تمام اینها درنتیجه تعامل بیشتر با بدنه سینمایی کشور است.
برای رسیدن به چنین افق روشنی، باید این مسیر با حمیت بیشتر دنبال شود. باید اکران به روال طبیعی خود بازگشته و تعداد فیلم‌های توقیفی به کمترین میزان سالیان اخیر خود برسد. هم‌اکنون نزدیک به 200 فیلم در نوبت اکران به سر می‌برند بنابراین حتی اگر شرایط اجتماعی هم چندان بر وفق مراد نباشد، به‌لحاظ حرفه‌ای و صنفی، اصلا به صلاح نیست که سالن‌ها، آثار قدیمی نمایش دهند و خروجی شورای صنفی نمایش، صفر باشد. در سالی‌که مرداد و شهریور آن، بهترین مرداد و شهریور سالیان گذشته بود، یک اتفاق در سپهر اجتماعی کشور، این مناسبات را تغییر داد و اکنون وقت آن است که 3 ماه سوخته پاییز برای سینماهای کشور جبران شود. 3 ماه تعیین‌کننده‌ای که طی آن هم اکران زمستان را داریم که به احتمال بسیار زیاد، با قدرت پیش می‌رود، هم جشنواره فیلم فجر را داریم که گویا قرار است اتفاق‌های خوبی در آن جریان داشته باشد و زمینه‌سازی برای اکران نوروز که اتفاق مهمی را برای شروع سال سینمایی 1402 رقم خواهد زد علی‌الخصوص آنکه شروع سال آینده با ماه مبارک رمضان تلاقی پیدا کرده و مهندسی آن، ابتکار بیشتری را در سازمان سینمایی می‌طلبد.
بنابراین، افق روشن است و باید دید که آیا سازمان سینمایی در ادامه این اتفاق‌های خوبی که طی روزهای اخیر رقم زده، زمینه تقویت سینما و ترمیم روابط با بدنه سینمایی کشور را ادامه خواهد داد؟ این می‌تواند مصداق تجربه‌اندوزی تیم سینمایی دولت سیزدهم پس از یک‌سال کار باشد.