مهدی سیف‌تبریزی، پژوهشگر مسائل بین‌الملل:در روزهای اخیر و پس از انسداد کریدور لاچین توسط نیروهای به‌اصطلاح طرفدار محیط‌زیست کشور آذربایجان و احتمال بروز فاجعه انسانی در آرتاساخ پایتخت قره‌باغ کوهستانی، شاهد هجمه دیپلماتیک همزمان و هماهنگ مسئولان سیاسی ارمنستان و رژیم باکو به بهانه عدم انجام وظایف نیروهای صلح‌بان روسی در گذرگاه لاچین به کرملین بوده‌ایم. اما به نظر می‌رسد در پشت این فشار هماهنگ بر روسیه دلایل خاصی نهفته است.
تقابل پاشینیان با دولت روسیه
با گذشت دو هفته از بسته شدن تنها راه ارتباطی قره‌باغ کوهستانی با جهان خارج و وخامت اوضاع انسانی 120 هزار ارمنی ساکن در آرتاساخ، مسئولان سیاسی ارمنستان، رژیم باکو را عامل بسته شدن کریدور لاچین اعلام کرده‌اند و از سوی دیگر مسکو را مسئول گشایش مجدد آن می‌دانند زیرا ماموران حافظ صلح روسی به‌عنوان ضمانت اجرای مواد توافقنامه 9 نوامبر 2020 در منطقه حضور دارند.
در همین زمینه «نیکول پاشینیان» در روزهای گذشته به‌صراحت اعلام کرد تعهد تعیین‌شده در بیانیه سه‌جانبه، یعنی اعمال کنترل بر کریدور لاچین توسط نیروهای حافظ صلح روسی انجام نمی‌شود هرچند این موضوع به دلیل اقدامات غیرقانونی رژیم باکو است اما این موضوع وضعیت را تغییر نمی‌دهد زیرا نقطه کلیدی حضور نیروهای حافظ صلح روسیه به‌منظور جلوگیری از وقوع چنین بی‌قانونی از سوی نیروهای آذری است.
این سبک از اظهار نظرات و ایجاد فشار سیاسی روی روسیه از سوی مسئولان دولتی ارمنستان در روزهای اخیر ادامه داشته است. «آرمن گریگوریان» رئیس شورای امنیت ارمنستان طی صحبت‌هایی مدعی شده روسیه، ارمنستان را مجبور می‌کند تا از طریق خاک خود کریدوری به آذربایجان ارائه کند و در عوض به اتحاد روسیه و بلاروس بپیوندد. اظهارات به‌شدت از سوی کرملین رد شده است.
در ادامه همین روند می‌توان به عدم حضور «میزوریان» وزیرخارجه ارمنستان در نشست سه‌جانبه وزرای‌خارجه روسیه، آذربایجان و ارمنستان در مسکو اشاره کرد که با رویکردی انتقادی نسبت به عملکرد کرملین همراه بود و نشان‌دهنده یک رویکرد ویژه در تقابل‌سازی میان ارمنستان و روسیه در میان سیاستمداران طیف غربگرای ایروان است.
این تقابل میان مسکو و طیف غربگرای حاکم بر ایروان از سال 2018 و زمان روی کار آمدن نیکول پاشینیان آغاز شده است. او تلاش کرده با فاصله گرفتن از مسکو روابط خود را با غرب گسترش دهد و این امر از سوی روسیه رد شده است زیرا این مساله جزو خطوط قرمز روسیه در حوزه خارج نزدیک این کشور است.
از‌همین‌رو برخی کارشناسان، جنگ 2020 قره‌باغ را نتیجه برداشته شدن دست حمایتی روس‌ها از پشت سر ارمنستان می‌دانند. کرملین با این کار به پاشینیان نشان داد که بدون خواست و حضور آنان در قفقازجنوبی اتفاقی رخ نخواهد داد و اجازه حضور نیروی دیگری را در منطقه نمی‌دهد.
این تقابل در تمام مدت بعد از جنگ 2020 نیز با شدت و ضعف ادامه پیدا کرده است. پس از شروع بحران اوکراین و تمرکز روس‌ها بر درگیری‌ها در این کشور، اما از اهمیت مساله فعلی قفقاز برای آنها کاسته شده است. این امر فرصت مناسبی در اختیار نیروهای غربگرا در ارمنستان به رهبری پاشینیان قرار داد. از همین رو پاشینیان سعی کرد با ایجاد فشار سیاسی بر روسیه و ناتوان نشان دادن نیروها و سیاست‌های این کشور در حل مساله قره‌باغ زمینه مناسبی را برای حضور نیروهای فرامنطقه‌ای در قفقازجنوبی فراهم سازد. پاشینیان در آخرین سخنرانی خود خواستار حضور نیروهای سازمان همکاری و امنیت اروپا (گروه مینسک) یا نیروهای حافظ‌صلح سازمان‌ملل در منطقه لاچین به جای نیروهای حافظ‌صلح روسی شد.
نفع آنکارا و باکو از حذف روسیه از معادلات قفقاز جنوبی
مسئولان سیاسی رژیم باکو با رد تمام ادعاهای مسئولان ارمنی، ماموران حافظ صلح روسی را مسئول بسته شدن کریدور لاچین معرفی می‌کنند. به عبارتی دیگر باکو و آنکارا به شکلی تقویت‌کننده مواضع ارمنستان در قبال روسیه هستند. زیرا با خروج روس‌ها از منطقه رژیم باکو نه‌تنها مساله قره‌باغ را براساس برنامه‌های خود حل خواهد کرد بلکه این امکان را دارد که در دیگر مسائل هم از موضع قدرت با ارمنستان وارد گفت‌وگو شود و تغییرات ژئوپلیتیکی مدنظر خود و ترکیه از جمله کریدور زنگزور (دالان تورانی ناتو) را در منطقه به اجرا درآورد.
وجود پاشینیان برای پیشبرد برنامه‌های باکو و آنکارا در منازعه فعلی یک امتیاز محسوب می‌شود به‌گونه‌ای که حتی وزرای خارجه ترکیه و آذربایجان در زمان اعتراضات مردمی بر ضد دولت پایشنیان، از وی حمایت کرده و اعتراضات را نوعی کودتا برشمردند.
جمع‌بندی
باتوجه به روندهای سیاسی موجود در نحوه کنش سیاستمداران ارمنستان و آذربایجان به نظر می‌رسد آنان بر این موضوع تاکید دارند که مسکو به تعهدات خود در مورد توافقنامه 9 نوامبر 2020 عمل نمی‌کند. به نظر می‌رسد هدف نهایی و اصلی این اقدامات علیه مسکو نشان داده این مساله است که هرگونه پیمان صلح مابین ارمنستان و آذربایجان نمی‌تواند تحت نظارت کرملین منعقد شود به این دلیل که مسکو نتوانسته امنیت گذرگاه لاچین را تضمین کند.
از دیگر اهداف، بی‌اعتبار‌سازی روسیه در افکار عمومی ارمنستان و آذربایجان است تا دست کرملین را در حوزه نفوذ سنتی خود بسته و ابتکارات این کشور در زمینه صلح میان کشورهای آسیای میانه و قفقاز را خنثی کرده تا از نفود و قدرت روسیه در منطقه به‌شدت کاسته شود.
ثمره این اقدام برای آذربایجان و ارمنستان این است که نشان دهند نسخه روسی راه‌حل مشکلات منطقه نیست و هرگونه اتکا به روسیه برای حل مشکلات منطقه‌ای اشتباه است. این برداشت کاملا در راستای خواست کشورهای غربی به‌منظور کاهش قدرت روسیه در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی طرح‌ریزی شده و به اجرا درآمده است.