گروه فرهنگ ما معاصر با دورانی بودیم که کهکشانی از ستارههای راه شیری مقابلمان نقش بست؛ از نوجوان ۱۳ سالهای که نارنجک به کمر بست و زیر تانک رفت تا چمران، چریک فیزیکدانی که وزیر دفاع ایران شد. خیلی از ما در آن ایام به دنیا نیامده بودیم اما این بخت را پیدا کردیم که با پدیدآورندگان آن صحنه حیرتانگیز همعصر شویم. این امتداد ایده عاشورا بود که چنین صحنهای را خلق کرد و کوران جنگ توانست انسانهایی استثنایی را کشف کند و پرورش بدهد و به باقی جامعه بشناساند. قاسم سلیمانی انگار باقیماندهای از آن دوران بود که آسمان کدرشده این زمانه را از نور امید خالی نمیگذاشت. سلیمانی باقی مانده بود تا سلیمانیهایی که در دهه 60 رفتند را به یادمان بیاورد. وقتی حاج قاسم شهید شد، حس غمانگیز وداع با یک دوران به جامعه ایران دست داد. در او پسرعموی شهید مادرشان را میدیدند، دوست همسنگر پدرشان را یا بچهمحلهای که عکس همیشه جوانش سالهاست در تکیه، کنار علم و کتل نصب است. در سلیمانی آن لحظه خلوص آرمانگرایی دیده میشد که کسی پوتینهایش فقط برای وضو از پا درمیآیند، نه حتی برای خواب و تنها زینتیاش یک انگشتر عقیق است. در او اسطوره ایرانی رزمندههای عارف را میدیدند که به قول مولوی، از شیر خدا و رستم دستان الگو میگرفت. او اگر طور دیگری با دنیای ما وداع میکرد، اگر از امامحسین(ع) اجازه شهادت را نمیگرفت، به این چهره اسطورهای خدشه وارد شده بود. سلیمانی باید شهید میشد که تا انتها همانی که بود باقی بماند و بیانتها باقی بماند؛ اما آنهایی که این آخرین بازمانده نمادین از عصر طلایی آرمانگرایی را دیگر در میانشان نداشتند و کشته شدن او را به دست شقیترین انسانهای زمانه میدیدند، روزگارشان تلخ شد. تشییع پیکر سردار سلیمانی نشان داد یکرنگی این همه نقشهای متفاوت در جامعه ایران کجا و با اتفاق بر سر کدام ارزشها ایجاد میشود. معلوم شد که بیوطنها مثل لجنهای کنار رودخانه به دریا نمیپیوندد و خیلی کمتر و کمتاثیرتر از جریان اصلی اما در عوض بویناک و پرسروصدا هستند. این روزگار ورق میخورد و دوپینگهای مجازی که برای آدمهای ناهنجار فارسیزبان و نه ایرانی، فراهم شده تا علیه آرمانها و ارزشهای عمومی جامعه هیاهو کنند، از بین خواهد رفت. آنچه که باقی میماند، طنین قنوت است که تا ابد برای مردم ایران دست به دعاست و درخشش عقیق آن که از سرخی خون شهید رنگ گرفته است. قاسم سلیمانی برای مردم یک رزمجوی ساده نبود که مثل بسیاری از سربازان دیگر روزی کشته شده باشد. او باقیماندهای از دوران طلایی آرمانگرایی بود. کسانی که سلیمانی را دوست داشتند، میخواهند نگذارند که او بمیرد. زندگی حاج قاسم سلیمانی و تکتک لحظاتی که با افراد مختلف برخورد و تعامل داشته، از این جهت ارزش ثبت و ضبط پیدا میکند. برای تحلیل شخصیت او یا بهتر است گفته شود برای تحلیل شاخصههای انسانی چون او نیاز به دقت و تعمیق بیشتری است؛ چه اینکه او فقط یک فرد نیست، نماینده یک مکتب و الگویی از یک نسل است. با این حال هر کس میتواند از چشمانداز خودش به ثبت وقایع و حقایق بپردازد تابا در کنار هم قرار دادن تکههای متعدد یک آینه بزرگ، تصویر نسبتا کاملی از موضوع اصلی انعکاس پیدا کند. در ادامه به معرفی بخشی از کتابهایی که درباره زندگی و زمانه حاج قاسم سلیمانی نوشته شدهاند، پرداختهایم.
شعر، داستان و نمایشنامه
سربازنامه
این کتاب منظومهای از افشین علا است. این اثر تلفیقی از اسلوب متون منظوم فارسی پیرامون افسانهها و اساطیر باستان و آموزههای دینی و انقلابی امروز ایران است این مجموعه برخلاف افسانهها و اسطورهها روایتی مستند و واقعی از حماسههایی است که در سالیان اخیر پیش روی ایرانیان و جهانیان قرار داشته است. شاعر در این مثنوی بلند هم از حماسههای کهن ایرانی بهره برده و هم به شکلگیری انقلاب اسلامی و سالهای دفاع مقدس اشاره کرده است. آنگاه به ترسیم وضعیت سالهای اخیر ایران و منطقه پرداخته و درنهایت به سراغ قهرمان اصلی روایت یعنی حاجقاسم سلیمانی میرود.
سرباز سفید
این کتاب ۱۲ داستان با محوریت شهید سلیمانی را روایت میکند که به برخی از ابعاد ناپیدا یا کمپیدای ایشان توجه شده است. نویسندگان این داستانها ۱۲ جوان عموما ساکن شهرهای مختلف ایران هستند که سعی کردهاند مختصری از زوایای اخلاقی ایشان را پیش روی مخاطبان قرار دهند.
خندههای رفیق
این کتاب نوشته زهره علیعسگری و در سبک رمان نوشته شده است. خاطرات حاجقاسم و رزمندگان دفاع مقدس بستری برای حماسهسرایی شده است. اغلب کتابهایی که تاکنون نوشته شدهاند، در قالب خاطرات و مصاحبه و تاریخنگاری و... دستهبندی میشوند؛ خندههای رفیق در نوع خود کاری تازه است که پای حاجقاسم را به رمان باز کرده است.
جهانمرد
این کتاب مجموعا ۸۴ داستانک را از همه گروههای سنی و اقصی نقاط ایران منتشر کرده است. چاپ این کتاب از آنجایی آغاز شد که بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس برآن شد تا آثار منتشرشده حول محور حاجقاسم را برای آیندگان ماندگار کند. ابتدا بنیاد حفظ آثار و سازمان بسیج هنرمندان تهران بزرگ برای برگزاری مسابقه ادبی «شوق وصال» فراخوانی برگزار کرد که ۶۵۳ اثر دریافت شد. این کتاب بخشی از برترین آثار را چاپ کرده است.
من قاسم سلیمانیام
این کتاب شامل پنج نمایشنامه «مهندس مین»، «کاخ ریاستجمهوری»، «سرباز سردار»، «مفقود دوم» و نمایش کوتاه «من قاسم سلیمانیام» از مرتضی شاهکرم است. این نوشته با هدف آشنایی خوانندگان با شخصیت و اندیشه و افکار حاجقاسم سلیمانی نگاشته شده است؛ خاص بودن موضوع کتاب و تفاوتش با آثاری از این دست و باز کردن دریچهای جدید در حوزه نوشتارهای محور حاجقاسم سلیمانی، به جذابیتهای کتاب افزوده است.
خاطرات و سخنرانیها
از چیزی نمیترسیدم
این کتاب شرح کوتاه زندگانی حاج قاسم از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۵۷ به قلم خود ایشان است. زینب سلیمانی فرزند ایشان، دستنوشتههای حاج قاسم را برای نخستین بار منتشر کرد. ایشان با توجه به کتابها و مقالات گوناگون و زیادی که نویسندگان براساس ارادت به ایشان نوشتهاند، بخش ناپیدایی از زندگی حاجقاسم را نمایان کرد که بعضا در این آثار وجود نداشت یا اینکه اطلاعات مخدوش و نادقیق را اصلاح کرد. این اثر دو بخش دارد. بخش نخست، صورت حروفچینیشده و بخش دوم یعنی دستخط حاجقاسم سلیمانی است.
میدانهای سخت
کتاب شامل ۳ بخش و ۱۹ فصل است و حاوی گزیدهای از سخنرانیها خاطرات و گفتوگوهای سردار سلیمانی است. بخش اول سخنرانیهای حاجقاسم سلیمانی در رابطه با مسائل امروزی و موضوع جبهه مقاومت است. بخش دوم به خطابهها و گفتارهای سردار سلیمانی راجع به دفاع مقدس میپردازد و درنهایت بخش سوم شامل وصیتنامه ایشان است. در این کتاب سعی است که منظومه فکری سردار از دل گفتارها و سخنان ایشان بیرون کشیده شود و به نوعی سمتوسوی راهبردهای نظری و عملی حاجقاسم را نشان دهد. محمدحسن روزیطلب و پروین نوریپور نویسندگان این اثر هستند.
شاید پیش از اذان صبح
این کتاب با نثر خودمانی، دلنوشتههای احمد یوسفزاده نویسنده کرمانی را بازگو میکند که از پیشامد روزگار از رزمندگان و آزادگان جنگ تحمیلی است. نویسنده در این کتاب با مخاطب قرار دادن حاجقاسم، دلنوشتهها و خاطرات سالهای دور و نزدیک را با او مرور میکند. در این روایتها مطالب خواندنی از شیوه سلوک و زندگی و فرماندهی شهید سلیمانی پیش روی مخاطب قرار میگیرد. این کتاب شامل ۳۱ گفتار است که عنوان گفتار آخر روی کتاب نهاده شده است که روایتی از زمان دفن حاجقاسم در گلزار شهدای کرمان است.
ذوالفقار
علی اکبریمزدآبادی نویسنده این کتاب است و اولین بار در زمان حیات حاجقاسم و در بهار ۹۸ به مناسبت اعطای نشان ذوالفقار منتشر شده است. هدف کتاب آشنایی با افکار حاجقاسم با تکیه بر گفتارها و خاطرات اوست و درواقع ادامه کتابی است با عنوان حاجقاسم تالیفی از نویسنده همین کتاب. نگارنده در ۵۱ بند بخشیهایی از خاطرات سردار سلیمانی را گزارش کرده است.
این مرد پایان ندارد
چاپ نخست کتاب در بهمن ۱۳۹۸ بود. سیدعلی بنیلوحی نویسنده این کتاب است که با در نظرگیری خطابهها و خاطرات حاجقاسم و خاطرات و گفتارهای دیگر رزمندگان و مقاممعظمرهبری و دیگر شخصیتهای مطرح از حوادث و وقایع امروزی و دفاع مقدس، کتابی ارزشمند و خواندنی به یادگار گذاشته است. تعدادی از این خاطرات برای نخستین بار در این مجموعه منتشر شد.
ابرقدرت خداست
این کتاب در ۵ گفتار تدوین شده و حاوی حسوحال اهالی شهر همدان از شهادت حاجقاسم سلیمانی است. این کتاب خاطرات حضور او در همدان، همراهی همدانیها با او در جبهههای حق علیه باطل و دفاع از حرم مطهر و سرانجام فرازهایی از سخنرانیهای اوست. برای تدوین این کتاب با بیش از ۱۳۰ نفر مصاحبه شد و حدود ۵۰۰ خاطره در دفتر تاریخ شفاهی همدان ضبط و ثبت گردید که البته بخشهایی از آن در این کتاب فهرست شده است. مجید یوسفی تحقیق و تدوین این کتاب را انجام داده است.
حاجقاسمی که من میشناسم
این کتاب در ۱۲ گفتار تدوین شده است. علی غفاری نویسنده کتاب است و در کسوت لباس روحانیت دوستی دیرینهای با حاجقاسم دارد و آشنایی او به ابتدای انقلاب و در جریان جبهه باز میگردد. نخستین بار در اردوگاه حمیدیه پای سخنرانی حاجقاسم مینشیند و از نزدیک با رفتارها و گفتارهای او آشنا میشود. تا اینکه چند سال بعد یعنی ۱۳۶۵ حاجقاسم مسئولیت تبلیغات لشکر را به ایشان پیشنهاد میدهد و این آغاز فعالیتهای مشترک ایشان با حاجقاسم بود. این کتاب، ثمره 19 ساعت گفتوگو با علی شیرازی است. برخی دستنوشتهها و یادداشتهای ایشان هم ضمن نگارش و تدوین شده است.
هجوم به تهاجم بهمن 1360 تا اردیبهشت 1361
این کتاب نشان میدهد که سردار سلیمانی چگونه نیروهای تحت امرش را در بازه تاریخی یاد شده در میدان جنگ و در سختترین شرایط هدایت میکرد و فاش میکند که این فرمانده جوان در نبود همکاری مسئولان منطقه، چگونه تیپ درجه دومی را به لشکری قدرتمند و خطشکن تبدیل کرد و به خواننده میگوید که سلیمانی چگونه رزمندگان ثارالله را از خطوط مستحکم دفاعی دشمن در تمام جبههها و در جبهه شرق بصره عبور داد و درنهایت به این پرسش پاسخ میدهد که چرا افراد لشکرش، پس از 30 سال هنوز مرید او هستند. پایه و اساس این کتاب اسناد، مدارک و نوارهای مرکز اسناد و تحقیقات سپاه و تاریخ شفاهی سردار قاسم سلیمانی و فرماندهان و رزمندگان حاضر در خطوط پدافندی و عملیاتها است. عباس میرزایی نویسنده این کتاب است.
اهمیت و تاثیر فراملی حاجقاسم سلیمانی
پابهپای قاسم
سعدالله زارعی، کارشناس بینالملل نویسنده این کتاب است. این کتاب در ۸ فصل نوشته شده و بر آن است تا نقش حاجقاسم را در تغییر مناسبات منطقه و تغییر جایگاه ایران از یک کشور حاشیهای و وابسته به کشوری تاثیرگذار و قدرتمند در دو دهه ۸۰ و ۹۰ بکاود؛ چراکه نگارنده معتقد است عدم بررسی این مسائل فرصت لازم برای تفسیر و تحلیلهای غلط در مورد جایگاه ایران را ایجاد مینماید. این مجموعه بخشی از مقالاتی است که نویسنده در برهههای مختلف و برای «مخاطبان متفاوت» نوشته و در نشریات یا سایتهای گوناگون از فصلنامه تا روزنامه و خبرگزاری منتشر شده است. برخی مقاله و برخی هم مصاحبه است که اینک به شکل کتاب درآمده است.
سفیر قدس
این کتاب برگرفته از خاطرات مرحوم حسین شیخالاسلام است. این کتاب در ۵ فصل تدوین شده و در فصل آخر یعنی «حزبالله و سوریه» از نقش حاجقاسم در تحولات منطقه سخن رفته است. مراحل مصاحبه از اوایل سال ۹۸ آغاز شد ولی با درگذشت ایشان در اسفند همان سال ناتمام باقی ماند. نام کتاب از تجلیل مقاممعظمرهبری از مرحوم شیخالاسلام در روز قدس سال ۱۳۹۹ گرفته شده است. حسین چارداولی و محمد رحمانی مصاحبه این کار را انجام دادهاند و راضیه حقیقت و محمدحسن روزیطلب کار تدوین این پروژه را برعهده داشتند.
مرز من
مهدی حقیقت نویسندگی این اثر را برعهده دارد. این کتاب براساس روایتهایی درباره حوزههای فراملی حاجقاسم تالیف شده است. نویسنده گفتوگوهای شخصیتهای مرتبط با حاجقاسم را گردآورده است و آنها را در قالب فعالیتهای منطقهای ایشان معرفی کرده است. این روایات نقش حاجقاسم در سرزمینهای افغانستان، عراق، بوسنی، فلسطین، لبنان، سوریه، یمن، پاکستان و روی هم رفته خاورمیانه را گزارش کرده است. در کنار طرح این موضوعات مجموعه سخنرانیهای رهبر انقلاب و روایتهایی از ارتباط ایشان با حاجقاسم، واکنشها نسبت به شهادت ایشان، وصیتنامه و حمله به پایگاههای آمریکایی نیز پیوست شده است.
سردار بزرگ از نگاه اندیشمندان عراقی
این کتاب حاوی ۱۶ گفتار در قالب مصاحبه و یادداشت از اندیشمندان عراقی درباره ویژگیهای سردار سلیمانی است. مولفههایی نظیر مکتب شهید سلیمانی، جهاد، جانبازی و یاری مظلومان، بخشی از این نوشتارها را تشکیل میدهد. اسامی اندیشمندان عراقی به شرح ذیل است: عادل عبدالمهدی، محمد الحیدری، همام حمودی، محمد الغبان فواد المقدادی، سیدهاشم الحیدری، سیدکاظم الجابرى، سامى المسعودى موسى، الاعرجى یوسف الناصری، رعد الباهلی، ایاد الارنووطى، کاظم العبادی، عقیل الشبکی، هاشم الکندی، ماجد الشویلی. حسین حجتی ترجمه این گفتوگوها را برعهده داشته است.
بررسی مکتب سلیمانی
اسرار سلیمانی
این کتاب شامل ۲۲ مقاله از شخصیتهای برجسته کشوری و لشکری نظیر علی اکبر ولایتی، حسین سلامی، محسن رضایی، حسین امیرعبدالهیان، محمدصادق خرازی و... است. بنابراین این مجموعه برخلاف سایر کتابها از یک جامعیت برخوردار است و تقریبا اکثر حوزههای فکری، دینی، شخصیتی راهبردی و... را از نگاه شخصیتهای برجسته و در ارتباط با ایشان در عرصه سیاست و اجتماع در پیشگاه دیده خوانندگان قرار میدهد. این کتاب تلاشی است برای تدوین دیدگاههای سران سیاسی و صاحبنظران اجتماعی درباره شخصیتی نظامی که تاثیرات شگرف اجتماعی او روزبهروز ابعاد تازهای مییابد و از این محل ضرورت بحث و بررسی درباره این شخصیت بیشتر به نظر میآید؛ شخصیتی که به پدیدهای اجتماعی و تاریخی بدل شده تا آنجا که مقاممعظم رهبری
درباره او و مفاهیم پیرامونش تعبیر به «مکتب سلیمانی» کردند.
پای درس سردار دلها
این کتاب در ۷ فصل طراحی شده است. فصل نخست بهصورت مختصر تولد تا شهادت سردار سلیمانی را روایت کرده است. فصل دوم به جایگاه شهید سلیمانی در نگاه مقاممعظمرهبری میپردازد که شامل مباحثی نظیر شاخصهای انقلابیگری، نترس بودن، پایبندی به اصول اساسی اسلام و انقلاب، تقوای دینی و سیاسی و... میشود. فصل سوم حاوی دیدگاههای همرزمان ایشان همچون محسن رضایی، سیدیحیی صفوی، محمدعلی جعفری و... است. فصل چهارم و پنجم دیدگاه شخصیتها و رسانههای داخلی و خارجی مانند آیتالله جوادیآملی، حسین امیرعبداللهیان، مسعود بارزانی، روزنامه گاردین، والاستریتژورنال و... را بررسی کرده است. در فصل ششم به اصول مکتب شهید سلیمانی همچون فراجناحی بودن، معنویت امتگرایی، ولایتمداری و... اشاره شده است. فصل آخر به وصیتنامه شهید سلیمانی اختصاص دارد. محمد برسم نویسندگی این کار را برعهده داشته است.
معنویت اجتماعی در مکتب سلیمانی
این کتاب در ۵ فصل تدوین شده است. نویسنده در فصل نخست معنویت متعالیه در مکتب سلیمانی را با تاکید بر قرائت استاد شهید مطهری ارزیابی کرده است. فصل دوم درباره مولفههای عرفان اجتماعی در مکتب سلیمانی همچون خداگرایی، بندگی خدا ولایتگرایی و... است. فصل سوم به شواهد قرآنی-روایی سبک زندگی سردار سلیمانی میپردازد. فصل چهارم مقاومت معیار در مکتب سلیمانی بررسی میشود و درنهایت فصل آخر به شرح گزارههای گدازنده از سردار سلیمانی روی آورده است.
عقل سرخ
این کتاب در ۶ فصل با عناوین «سیمرغ جان؛ هویت شناخت امت و مقاومت»، «از کوه قاف؛ معرفت شناخت زمانه و زمینه»، «تیغ عشق؛ عرفان شناخت شهادت و حماسه»، «گوهر شبافروز؛ انسان شناخت جهان مرد و اسطوره»، «بازی و صیادی؛ جامع شناخت وحدت و کثرت» و «هفتشهر؛ جهانشناخت سیاست و جنگ» گردآوری شده است. این مجموعه شامل ۷۳ مقاله، تحلیل، یادداشت از شخصیتهای شناختهشده و اکادمیک است. برخی از نگارندگان مقالات شامل حمید پارسانیا، محمدهادی همایون، مهدی حسینزادهیزدی، احمد رهدار، حسن یوسفزاده، سیدمجید امامی، مهدی میرباقری، شمسالله مریجی، حسین سوزنچی، عبدالحسین کلانتری و... میشوند.
کتاب کودک و نوجوان
عمو قاسم
محمدعلی جابری نویسنده کتاب است و میکائیل براتی تصویرگری این کتاب را برعهده دارد. این کتاب در قالب و ادبیات کودکانه نگارش یافته است. هدف کتاب این است که به کودکان نشان دهد سلیمانی شدن به این معنا نیست که همچون او فرمانده نظامی شوند؛ بلکه هر کسی در هر شغل و پیشهای میتواند اخلاق و رفتارهای او را سرلوحه زندگانی خویش قرار دهد و همچون او شود. ۲۰ داستان از حاج قاسم آورده شده است و از خواننده هم درخواست شده است در نگارش کتاب به نویسنده کمک کند. در کنار داستانها نقاشیهای کتاب نیز جذاب و ملیح است.
از دل کویر، تا اوج آسمان
اعظم افضل نویسنده این کتاب است و سمیرا بهشتی تصویرگری این کار را برعهده داشته است. این کتاب روایتی کوتاه و داستانی از سیر زندگانی حاج قاسم سلیمانی است. این نوشتار در موضوعات؛ تولد، رفتار خوب کودکانه قاسم، تحصیل و کار، رفتار انقلابی، مبارزه با اشرار، دلسوزی برای کودکان و... به رشته تصویر و داستان درآمده است.
قهرمان من
این کتاب در چند بخش برای کودکان طراحی شده است. بخش نخست به زندگینامه مصور شهید قاسم سلیمانی پرداخته شده است. بخشهای بعدی به ترتیب شامل رنگآمیزی، سرگرمی، معما، واژهسازی و شعر میشود. سرگرمیهای کودکانه این کتاب مبتنیبر تواناییهایی همچون طراحی نقشیابی اطلاعات عمومی عبور از مارپیچ، واژهیابی، نقشهکشی و معما آماده شده که در هر کدام از آنها بهنوعی کودکان را با موضوعات انقلابی و دینی ازجمله چهره شهدا، دستاوردیهای ایران اسلامی، بیانات مقاممعظمرهبری و فعالیت جهادگران سلامت آشنا میکنند. از نکات قابلتوجه در ارتباط با این کتاب طراحی قابلیت واقعیت افزوده است. مخاطبان این اثر میتوانند با نصب نرمافزار ایرانی «رویانو» در بخشهایی از کتاب که لوگوی این نرمافزار در آنها دیده میشود از قابلیت سخنگوی این نرمافزار استفاده کنند. مهدی حسینیپور تهیه و تدوین این کار را برعهده دارد.
مردی که زبان کبوترها را میدانست
نازنین صابریبهداد نویسنده این کتاب است و لیلا حیدری هم تصویرگری این کار را برعهده دارد. این کتاب داستانی کودکانه درباره عملیات شکست محاصره شهر آمرلی عراق توسط سلیمانی است که به کوشش مجموعه «خانه همبازی» و با حمایت بنیاد مکتب حاج قاسم تهیه شده است. شهر ۲۰هزار نفری آمرلی در حومه جنوبی استان کرکوک عراق در سال ۲۰۱۴ در محاصره کامل گروه تروریستی داعش قرار داشت، اما بعد از ۸۹ روز مقاومت دلاورانه زنان و مردان این شهر در نهم شهریورماه ۹۳، با فرماندهی سردار شهید حاج قاسم سلیمانی و به دست نیروهای حشدالشعبی آزاد شد. کیفیت چاپ و تصاویر بسیار چشمنواز است.