سیدمهدی طالبی، خبرنگار:امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه که برای حضور در نشست «بغداد ۲» در امان پایتخت اردن راهی منطقه شده بود، در مصاحبه با روزنامه النهار مدعی شده این کشور به‌دنبال کاهش نفوذ منطقه‌ای ایران و همچنین محدود ساختن روابط تهران-بغداد است.
این اظهارات درحالی از سوی رئیس‌جمهور فرانسه بیان شده که اساسا حضور جدید این کشور در منطقه براساس پادویی آمریکا بنا شده است. «فرهیختگان» پیشتر در گزارشی با عنوان «فرانسه؛ «قدرت همدم» در غرب آسیا» که در تاریخ 14 آذرماه سال گذشته منتشر شد، به‌طور ویژه‌ای به بررسی حضور جدید پاریس در منطقه پرداخته بود.
بر این اساس درحالی‌که محور آنگلوساکسونی با حضور آمریکا، انگلیس و استرالیا در قالب پیمان آکوس به‌دنبال تقویت حضورشان در شرق آسیا هستند، فرانسه به‌عنوان قدرت رده دوم غرب، به حضور در غرب آسیا فراخوانده شده تا کشورهای رده اول غربی قادر به تمرکز بر اولویت‌شان باشند. از سوی دیگر آمریکا به‌دلیل تبدیل‌شدن حضورش در منطقه به‌عنوان «مساله بحران‌ساز» که باعث جلب دشمنی‌ها در منطقه به تحرکات این کشور می‌شود، تلاش دارد منافع غرب را در پوشش فرانسه پیگیری کرده و آسیب‌های احتمالی را نیز متوجه پاریس سازد.
واقعیت حضور فرانسه در منطقه و پادویی این کشور برای آمریکا نشان می‌دهد امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه را در عین جایگاه مهمش نباید در سطح سخنی که آن را ابراز داشته، جدی تلقی کرد. منشأ تصمیمات و اراده محور غربی برای اقدامات کلان جای دیگری در آن‌سوی آتلانتیک است. واشنگتن همزمان با کشاندن مکرون به منطقه جهت اجرای ماموریت محوله، خود نیز دست‌به‌کار شده و از طریق کانال‌های سیاسی تهدیداتی را علیه دولت عراق مطرح ساخته است.
به گزارش فارس مصطفی جبار سند، نماینده پارلمان عراق به‌تازگی با انتشار پیامی در حساب کاربری خود در شبکه فیسبوک اعلام کرده واشنگتن، بغداد را به محدودیت دسترسی به دلار تهدید کرده است. جبار سند در این باره نوشته است: «آمریکا بدون آنکه حرفی بزند سه پیام برای آقای السودانی ارسال کرده و از او می‌خواهد کرد که برای توافق به واشنگتن بیاید و راه دولت پیشین [عراق] را ادامه دهد.» این نماینده می‌گوید: «این پیام‌ها از طریق موشک کشنده (دلار) [برای دولت عراق] ارسال شده است.»
به گفته جبار سند پیام نخست آمریکا عدم ارسال درآمدهای دلاری عراق به این کشور بود؛ درحالی‌که زمان پرداخت آن فرارسیده بود. براساس این اظهارات واشنگتن تحویل درآمدهای نفتی عراق را کاهش داده و به‌جای پرداخت صددرصد درآمدها، صرفا به تحویل ۲۵ درصد آن اکتفا می‌کند.
سند معتقد است پیام دوم آمریکا حذف چهار بانک عراقی (بانک الاوسط، القابض، الانصاری و آسیا) از بازار ارز بود که موجب شد میزان فروش ارز در عراق به یک‌سوم کاهش یابد. این چهار بانک به‌دلیل اتهام حمایت از تروریسم و پولشویی اخیرا از بازار ارز کنار گذاشته شده‌اند.
این نماینده عراقی پیام سوم را اقدام واشنگتن در زمینه محدودسازی و سنگ‌اندازی در مسیر روابط تجاری میان تهران و بغداد می‌داند. مصطفی جبار سند در این باره می‌گوید: «پیام سوم، سنگ‌اندازی در فرآیند خرید گاز و انرژی از جمهوری اسلامی [ایران] بود که از طریق جلوگیری از پرداخت [بدهی‌ها به ایران] صورت گرفت؛ به‌نحوی که میزان [بدهی] انباشته‌شده در حساب TBI کشور همسایه ایران به ۱۰ میلیارد دلار رسید و آمریکا از حواله آن به این کشور همسایه جلوگیری کرد، مگر پس از آنکه عراق به پلتفرمی برای همکاری با آنها به توافق می‌رسید.»
هدف غرب از تهدیدات پیدا و پنهان علیه عراق
هماهنگی تهدیدات پنهانی آمریکا علیه عراق و اظهارات آشکار رئیس‌جمهور فرانسه در این خصوص نشان می‌دهد، غرب برنامه‌ریزی گسترده‌ای را در این‌باره ترتیب داده است. به نظر می‌رسد غرب در این فکر است که اغتشاشات منجر به مشغولیت ایران شده و تهران توانایی مقابله با این برنامه‌ریزی را نخواهد داشت.
علی‌رغم تقارن برنامه‌ریزی غرب با اغتشاشات ایران اما نه این برنامه‌ریزی سطح بالایی دارد و نه حواس تهران از معادلات منطقه‌ای پرت شده است.
بررسی اهداف آمریکا و غرب از تهدید عراق و اعلام‌های پنهان و پیدای آن نشان می‌دهد این جبهه به صورت منفعلانه‌ای به سمت استفاده حداکثری از ابزارهای خود گام برداشته و قدرت ناکافی‌اش می‌تواند وضعیت را برای غرب دشوارتر سازد. در ادامه اهداف غرب از تهدیدات علیه عراق آمده‌اند.
۱ -تغییر موازنه در عراق
آمریکا در سال‌های اخیر، اقتصاد ایران، لبنان و حتی ترکیه را تحت فشارهای شدیدی قرار داد اما با وجود تنبیه اقتصادی عراق، فشار چندانی به بغداد وارد نساخت. تفاوت برخورد آمریکا با عراق نشان‌دهنده نگاه واشنگتن به منافعش در این کشور و تبدیل بغداد به یک نقطه حضور در مرکز غرب آسیا است.
آمریکا با حضور در عراق می‌تواند بر ایران، ترکیه و حتی عربستان‌سعودی نظارت کرده و از سوی دیگر، مانع از حرکت قدرت‌های منطقه‌ای به سمت فلسطین اشغالی شود. همچنین تسلط بر عراق، که گفته می‌شود در صورت سرمایه گذاری‌های مناسب قادر به تولید 10 تا 12 میلیون بشکه نفت است، موجب نظارت سنگین واشنگتن بر جریان صادرات نفت می‌گردد.
آمریکا هرچند نفت خود را از طریق منابع داخلی یا منابع دیگری به غیر از غرب آسیا مانند کانادا، مکزیک، آنگولا و نیجریه تامین می‌کند، اما تسلط بر منابع نفتی می‌تواند مصرف‌کنندگان بزرگ انرژی مانند چین و هند را به صورت غیرمستقیم وابسته به این کشور نگاه دارد. تهدید عراق به استفاده از دلار بر علیه این کشور که کم‌سابقه تلقی می‌شود، نشان‌دهنده بروز تغییراتی است که غرب از آنها دریافته موازنه بر علیه این جبهه درحال شکل‌گیری است.
۲ -اهرم‌سازی جهت جلوگیری از اخراج
ترور شهید قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس و ابومهدی المهندس نایب‌رئیس حشدالشعبی در سال 2020 باعث شد پارلمان عراق با همکاری دولت وقت این کشور، به‌سرعت طرح اخراج نظامی آمریکا را به‌تصویب برساند.
این طرح درحالی تصویب شد که عادل عبدالمهدی نخست‌وزیر وقت عراق به دلیل اعتراضات استعفا داده و دولت را به صورت موقت اداره می‌کرد. پس از آن نیز دولت مصطفی الکاظمی بر سرکار آمد که خواهان اخراج آمریکا نبود.
این وضعیت امروزه تغییر کرده به‌گونه‌ای که محمد شیاع السودانی نخست‌وزیر عراق مورد حمایت گروه‌های مقاومت است و از سوی دیگر به دلیل احیانشدن توافق هسته‌ای ایران و اصرار تهران به اخراج آمریکا از منطقه، واشنگتن ناگزیر با فشارهای سنگینی مواجه خواهد شد.
آمریکا می‌داند اخراج پیش‌رو که دومین اخراجش از عراق به‌شمار می‌رود، دشوارتر و قاطعانه‌تر از نخستین اخراج خواهد بود. واشنگتن در دفعه نخست در سال 2008 طی توافقنامه‌ای امنیتی پذیرفت در قبال امتیازاتی از این کشور خارج شود اما استناد آمریکا به این توافقنامه جهت ورود مجدد به خاک عراق در سال 2014 به بهانه فعالیت‌های داعش و استفاده‌های حداکثری از امتیازات موجود در آن مانند آزادی هوایی در عراق که از طریق آن ترور فرودگاه بغداد صورت گرفت، موجب شده گروه‌های مقاومت و دولت عراق هدف‌گذاری خود را اخراج قاطعانه آمریکا قرار دهند. در این اخراج واشنگتن امتیازاتی کسب نخواهد کرد.
واشنگتن به‌وسیله تهدیدات اخیر خود قصد دارد، ابزاری برای جلوگیری از اخراجش از عراق ایجاد کند. به‌زعم آمریکا تهدیدات اقتصادی این کشور می‌تواند گروه‌های مقاومت و ایران را برای رعایت حال متحدان خود در دولت، به این نتیجه برساند که علیه واشنگتن دست به اقدام نزنند.
3- تلاش برای حفظ وجهه
آمریکا از سال 2019 تلاش پردامنه‌ای را برای تسلط بر عراق آغاز کرد. اغتشاشات عراق از اکتبر همین سال بر علیه دولت عادل عبدالمهدی شعله‌ور شده و این دولت را ناچار به استعفا ساخت. واشنگتن پس از چند هفته التهابات سنگین و بمباران مواضع حشدالشعبی در 3 ژانویه 2020 شهید سلیمانی و ابومهدی المهندس را در جاده فرودگاه بغداد ترور کرد. در می همین سال واشنگتن موفق شد مصطفی الکاظمی سیاستمدار نزدیک به خود را در بغداد به نخست‌وزیری رسانده و در سال 2021 نیز از طریق تقلب و «کژحوزه‌بندی» در انتخابات عراق، بر خلاف رای مردم، متحدانش را در پارلمان به قدرت برساند. رای آوردن متحدان آمریکا درحالی بود که آرای احزاب مقاومت بیشتر از آرای این گروه بود.
اتحاد سه‌جانبه مقتدی صدر از شیعیان، محمد الحلبوسی از اهل سنت و مسعود بارزانی از کردها برای تصاحب عراق، که تحت حمایت غرب صورت گرفت نیز به نتیجه‌ای نرسید. با بی‌نتیجه بودن ائتلاف متحد آمریکا، مقتدی صدر نمایندگانش را وادار به استعفا کرد تا کشور را به آشوب بکشاند اما با وجود حملات چندباره به منطقه سبز و اشغال پارلمان، این نقشه شکست خورد.
تلاش‌های بی‌وقفه آمریکا از سال 2019 تا سال 2022 در جلوی چشم همگان به طرز شگفت‌آوری به شکست کشیده شد.
این مساله باعث شده تا وجهه آمریکا در دیدگاه کشورهای جهان که ادراک بالایی نسبت به اوضاع سیاسی دارند به‌شدت دچار ضعف شود. واشنگتن به همراه متحدانی مانند فرانسه قصد دارند با فعالیت‌های جدید و تهدید طرف‌های مختلف نشان دهند نه‌تنها شکستی در کار نبوده بلکه آنها پرانرژی درحال پیشبرد طرح‌های خود هستند و آنقدر در این طرح‌ها پیشرفت کرده‌اند که حتی قصد محدود ساختن روابط تهران-بغداد را دارند.
4- احیای مخالفان سیاسی مقاومت در عراق
آمریکا می‌داند اگر بتواند به افکار عمومی عراق این‌گونه وانمود کند که روابط دولت بغداد با واشنگتن دچار مشکل شده و این مساله می‌تواند پیامدهایی اقتصادی و امنیتی برای مردم داشته باشد، گروه‌های سیاسی مدافع سازش و مدارا، به آمریکا فضای تحرک خواهند یافت.
این گروه‌ها در چنین فضایی به بهانه بررسی و نقد وضعیت سیاسی که می‌تواند تبعات اقتصادی داشته باشد می‌توانند افکار عمومی را به رسانه‌ها و تحلیل‌هایشان جلب کرده و خود را گروهی نشان دهند که راه رام‌کردن و ایجاد آرامش در روابط با آمریکا را بلد هستند. این اتفاق پیشتر در جریان به نخست‌وزیری رساندن الکاظمی انجام شده است.
طیف دیگری از متحدان آمریکا نیز فرصت اتخاذ مواضع تندی‌تری خواهند یافت و دست به تبلیغاتی پیرامون نسپردن عراق به ایران و عدم تخریب روابط خارجی خواهند زد. در حال حاضر صدری‌ها، بارزانی و الکاظمی از لحاظ سیاسی ضربه خورده‌اند و فضای چندانی جهت فعالیت ندارند. عدم تحریک این وزنه‌ها نشان‌دهنده میزان تخریب ظرفیت متحدان آمریکا در عراق است.
۵ -پیام اطمینان‌بخش به اعراب خلیج فارس
ناکام ماندن سیاست فشار حداکثری آمریکا علیه ایران، فرار از افغانستان و به تبعش سقوط غمبار دولت وابسته اشرف غنی کشورهای عربی را در اتکایشان به غرب دچار تردید کرده است.
به همین دلیل این کشورها به دنبال یافتن جایگزین‌هایی برای آمریکا یا ترمیم ضعف‌های این کشور در تامین امنیت خود هستند. آمریکا با کشاندن فرانسه به دنبال خود در پرونده‌های منطقه‌ای طی سال‌های گذشته و در حال حاضر تمرکزشان بر پرونده عراق به‌عنوان یکی از اهداف خود، به دنبال نشان دادن جدیت و توانایی غرب در تامین امنیت اعراب است.
۶ -تبدیل عراق به نقطه هماهنگی غرب و اعراب
غرب به دلیل رشد روزافزون قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای رقیب به دنبال افزایش عمق روابط خود با کشورهای عربی است تا از افول نسبی آن جلوگیری کند.
از نگاه طراحان غربی پرونده عراق که غرب و اعراب روی آن حساسیت زیادی نشان می‌دهد، یک نقطه مناسب جهت افزایش همکاری‌ها میان دو مجموعه است.
7- تهدید اعراب سوق‌یافته به سمت چین
سفر اخیر شی جین پینگ رئیس‌جمهور چین به عربستان سعودی و دیدارهایش با سران جهان عرب به هراس کشورهای غربی درباره فروش نفت با ارز چین (یوان) دامن زده است؛ نگرانی‌ای که بی‌جهت نیست.
غرب هرچند به دنبال نشان دادن توانایی‌هایش در تامین امنیت اعراب از طریق شاخ‌وشانه کشیدن در پرونده عراق مقابل محور مقاومت است اما همزمان هدف دیگری را نیز دنبال می‌کند. آمریکا از مسیر تهدید عراق به قطع دسترسی‌اش به دلار و اختلال در اتصالش به شبکه پرداخت جهانی، به اعراب نیز پیام هشداری صادر می‌کند تا بدانند آنها نیز در صورت برداشتن گامی جدی برخلاف خواست واشنگتن، با اتفاق مشابهی روبه‌رو خواهند شد.
8-حفظ ساختار متحدان آمریکا از طریق تهدید بغداد
دولت محمد شیاع السودانی پس از روی کار آمدن دست به تغییرات جدی در نهادهای امنیتی عراق زده است. پیشتر مصطفی الکاظمی طی حضورش در دولت به‌شدت این نهادهای امنیتی را دچار تغییر کرده و مهره‌های نزدیک به خود و اغلب وابسته به واشنگتن را در پست‌های مهم جایگذاری کرده بود. در این اقدامات طیف گسترده‌ای از نیروهای امنیتی پرسابقه عراقی به‌نفع وابستگان آمریکا از کار برکنار شده یا مجبور به تغییر مسئولیت‌های خود شدند.
دولت آمریکا پس از روبه‌رو شدن با تغییرات شدید و سریع روی‌داده در نهادهای نظامی و امنیتی عراق نگران شد و تلاش کرد از طریق تهدیدات رسانه‌ای آشکار و همچنین تهدیدات سیاسی مبنی‌بر توقف کمک‌های نظامی‌اش به بغداد، دولت السودانی را وادار به توقف فرآیند پاکسازی نهادهای حساس این کشور سازد.
از طرف دیگر این برکناری‌ها نشان داد ساختار ایجاد شده توسط الکاظمی تا چه‌میزان سست و افراد به کارگرفته شده تا چه‌میزان پایین‌تر از سطح نیروهای مقاومت هستند.
دولت آمریکا برای کاهش سرعت این جایگزینی‌ها و نیز به دلیل آشکار شدن ضعف ساختارهای وابسته به خود، دریافته باید نیروی جدیدی را به شکل مستقیم وارد معادلات عراق سازد زیرا وابستگانش در این کشور توانایی چندانی ندارند.
9- ضعف اقلیم کردستان عراق
اقلیم کردستان در سایه اختلافات شدید داخلی میان حزب دموکرات به رهبری مسعود بارزانی و اتحادیه میهنی به رهبری بافل طالبانی و همچنین فشارهای ایران به‌شدت تضعیف شده است. بخشی از این اتفاق به دلیل مصرف ظرفیت‌های این منطقه علیه ایران و دولت مرکزی عراق است که اقدامات متقابلی را از سوی تهران و بغداد به دنبال داشته است. رضایت اجباری کردها به حضور نظامیان عراقی در مرزهای این کشور با ایران و ترکیه که ناگزیر ضعف اقلیم را در پی خواهد داشت، یکی از تحولات در جریان است. به همین دلیل غرب با ورود مستقیم به دنبال پرساختن این ظرفیت‌های هدر رفته خود است. استفاده از ظرفیت‌های آمریکا در اقلیم کردستان علیه ایران نه‌تنها به نتیجه‌ای خاص نرسیدند بلکه باعث افزایش نفوذ تهران و بغداد در اقلیم شدند.
10- تهدید السودانی برای دوری از چین
دولت جدید عراق احتمال دارد در مسیر توافقات دولت عادل عبدالمهدی با چین گام بردارد. عادل عبدالمهدی بلافاصله پس از بازگشت از چین که به توافقات کلان اقتصادی به این کشور انجامیده بود، با اغتشاشات اکتبر 2019 مواجه گشته و ساقط شد.
توافقات اقتصادی با چین می‌توانست ابزار اقتصادی آمریکا که ناشی از تسلطش بر ساختار مالی عراق بود را تضعیف کند. غرب قصد دارد به بغداد تفهیم کند گام برداشتن مجدد در این مسیر همچنان مستلزم تحمل فشارهای سنگینی است.
راهکارها
دولت عراق و محور مقاومت برای پاسخ به تهدیدات غرب و خنثی‌سازی برنامه‌ریزی‌هایش راهکارهای متعددی پیش‌روی خود دارند. در صورت اقدام غرب و پاسخ‌های مناسب، چنین زد‌و‌خوردهایی می‌توانند به شکستی دوچندان برای این جبهه تبدیل گردند. در ادامه به تعدادی از این راهکارها اشاره شده است.
1- ایجاد، تقویت و استفاده از ابزارها
دولت عراق و گروه‌های مقاومت دارای ابزارهای کارایی در مقابله با آمریکا هستند و از سوی دیگر می‌توانند به ابزارسازی‌های بیشتر نیز دست بزنند.
افزایش حملات به پایگاه‌های نظامی آمریکا در خاک عراق و به موازات آن حمله به پایگاه‌های منطقه‌ای آمریکا که در این حضور دخیل هستند، دو مسیر در دسترس موثر به شمار می‌روند. بغداد همچنین می‌تواند تحرک دیپلماتیک واشنگتن را نیز در خاک خود محدود سازد.
۲ -تقویت روابط چند‌جانبه با چین، روسیه، ایران و حتی ترکیه
دولت عراق از طریق رابطه با قدرت‌های بزرگ اقتصادی و نظامی جهان و منطقه، می‌تواند تاب‌آوری خود در برابر فشارهای اقتصادی و نظامی غرب را تقویت کند.
برقراری شیوه‌های پرداخت متقابل نفت در برابر کالا با چین و همچنین خریداری سلاح از روسیه می‌تواند ضمن تقویت تاب‌آوری، ظرفیت‌های تقابل‌جویانه عراق علیه آمریکا را توسعه دهد.
۳- خارج ساختن اعراب از پازل فشار غرب
عراق از طریق روابط دیپلماتیک و سیاسی مناسب با اعراب به‌صورت آشکار و ظرفیت‌سازی برای تنبیه‌شان در صورت قرار گرفتن در مسیر اقدامات آمریکا به شکل پنهان، قادر به خارج ساختن آنها از پازل فشار غرب است.
4- خارج ساختن اروپا از پازل فشار
تهدید به استفاده عملی از اهرم انرژی برای خارج ساختن اروپا از پازل فشار و افزایش‌انگیزه و اراده چین جهت ورود بیشتر به منطقه اقدامی لازم است. تبعات جنگ اوکراین، لزوم تحریم انرژی روسیه برای تضعیف مسکو و سرمای شدید، قاره سبز را گرفتار ساخته و تشدید این فشارها می‌تواند به خروجش از پازل فشار منجر گردد.
۵- تهدید متقابل به اخراج پرهزینه آمریکا از عراق
واشنگتن با امضای خروج نیروهای رزمی و تبدیل وضعیت نیروهای باقی‌مانده به آموزشی در نیمه نخست سال ۲۰۲۱ و نهایی ساختن اعلامی آن در ماه پایانی این سال، برای خروج کم‌هزینه خود زمینه‌سازی کرد.
آمریکا با این اقدام تلاش کرد این‌گونه وانمود کند از عراق خارج شده تا در صورت عملی شدن اخراجش این مساله همانند افغانستان برایش هزینه‌ساز نباشد. با‌این‌حال واشنگتن هم از اخراج و هم از نوع پرهزینه آن وحشت دارد زیرا در سایه خروج فضاحت‌بار از افغانستان نه آمریکا و نه دموکرات‌ها قادر به تحمل فشاری مشابه نیستند، چه اینکه این فشار به دلیل سابقه افغانستان دارای شدت خواهد بود.