راضیه فلاح، خبرنگار:سال‌ها پیش یک مصاحبه تلویزیونی از استان محمود فرشچیان دیدم. در آن مصاحبه او از خاطرات شروع هنر مینیاتور یا نگارگری می‌گفت. استاد فرشچیان در ابتدای ورود به مدرسه آموزشی، اجازه دست زدن به قلم‌مو را نداشت و چند سال فقط باید مدرسه را تمیز می‌کرد. تصور کنیم پسر یکی از بزرگان و معتمدین شهر اصفهان باشی و برای آموختن چند سال تنها مسئول نظافت موسسه باشی و اجازه دست زدن به وسایل کار را نداشته باشی. این خاطره از استاد فرشچیان عاملی بود که هر زمان از خودم سوال می‌کردم چرا دیگر در حوزه‌های مختلف هنری فرد شاخصی نداریم؟ به سرعت جوابم را خودم می‌دادم که دیگر هیچ‌کسی آن شوق و صبر را به هنر ندارد که از این ورطه، استاد خارج شود. اگر کسی هم این شوق را داشته باشد، نظام آموزش هنر او را به این سمت سوق نمی‌دهد. این انگاره در ذهن من تا همین امروز جا خوش کرده بود. اما بعد از مصاحبه‌ای که با سجاد محمدیارزاده رئیس دانشگاه آزاد واحد هنرهای ایرانی اسلامی استاد محمود فرشچیان داشتم، همه تصورم تغییر کرد. الان که این گزارش را می‌نویسم مطمئن هستم هنوز افرادی در کشور هستند که دلشان برای هنر می‌تپد و نقص‌های آموزشی را به‌درستی می‌بینند و درک می‌کنند. بهتر است با یک مقدمه از سیستم و نظام آموزش فعلی هنر به تفصیل به سمت تغییرات مهمی که ایجاد شده برویم. پیش از این آموزش دروس هنری مانند نگارگری، تذهیب، قالی‌بافی و... در دانشگاه‌های کشور مانند دیگر رشته‌ها ترمیک و دانشجو‌محور تدریس می‌شد و دانشجو با گذراندن واحدهای مشخص و آموزش محدودی از هر بخش یک اصولی را فرا می‌گرفت. شاید این روش توجیهی برای افزایش تعداد دانشجوهای رشته‌های هنری باشد. اما خروجی آموختگان هنر در کشور نشان از عدم موفقیت این روش دارد. حتما در بین هنرمندان امروز کشور افراد شاخص و علاقه‌مند وجود دارند اما اگر به دنبال کمال‌الملک هستیم باید علاقه‌مندان را مانند کمال‌الملک نیز آموزش دهیم. شروع این امر نیز با جذب استادهای شاخص ممکن می‌شود.
جذب 9 استاد هنری با نشان درجه یک هنر
محمدیارزاده از جذب 9 نفر از استادهای هنری با نشان درجه یک هنر با مرتبه دانش‌یاری و استادیاری در واحد استاد فرشچیان دانشگاه آزاد اسلامی خبر داد. افرادی از قبیل محمدعلی رجبی در حوزه پژوهش نگارگری، محمدباقر آقامیری در حوزه نگارگری، محمدمهدی انوشفر سفال و سرامیک، بهمن آزموده در حوزه منبت، مهدی طوسی در حوزه معرق، عشرت سیروس در حوزه سفال، ژیلا عرب‌زاده در حوزه طراحی فرش، سلیمان سعیدآبادی در حوزه نگارگری با گرایش تذهیب که امروز در واحد جذب شده‌اند. این اولین‌باری است که در دانشگاه‌های کشور استادانی با مرتبه دانش‌یاری و استادیاری برای تدریس جذب واحدی شده‌اند. تا قبل از این در واحدهای دانشگاه‌های دولتی هم افرادی که نشان درجه یک هنر را داشتند، به صورت مربی و یا تنها به‌عنوان برگزاری یک دوره فعالیت محدودی را با دانشگاه‌ها داشتند.
شیوه‌نامه استاد شاگردی و تغییر در آموزش هنر
بالطبع تنها با جذب استادان توانا نمی‌توان تغییرات اساسی را ایجاد کرد.کما اینکه تغییرات بزرگ نیاز به همفکری زیادی دارد. همچنین باید برای تغییرات ساختاری از سازمان‌ها و وزارت علوم نیز اجازه کسب کرد. محمدیارزاده از برگزاری جلسه‌ای با حضور زلفی‌گل وزیر علوم، اعضای شورای سیاستگذاری دانشگاه و هنرمندانی از قبیل غلامحسین امیرخانی پدر خوشنویسی ایران، محمدباقر آقامیری، حسن بُلخاری‌‌قهی، سلیمان سعیدآبادی و شهین پزشکی گفت. خروجی آن جلسه، چکش‌کاری شیوه‌نامه استاد شاگردی و تغییر در آموزش هنر است که بالطبع به علت نام استاد فرشچیان با هنر نگارگری در 4 گرایش گل و مرغ، تذهیب، نگارگری خیالی و ایرانی آغاز می‌شود. بر همین اساس و همین شیوه‌نامه، دیگر رشته‌های هنری در این واحد نیز به مرور تغییر خواهند کرد. یعنی این شیوه‌نامه یک اصل آزمایشی آموزش برای رشته نگارگری در نظر گرفته تا درصورت موفقیت برای دیگر رشته‌ها مانند طراحی فرش و... نیز انجام شود.
در روزگاری که شاگرد و دانشجو بسته به چندین عامل دیگر آن تعهد و اخلاق کاری بین استاد و کلاس را مهم نمی‌داند، شاید این شیوه‌نامه انقلابی را ایجاد کند که دیگر رشته‌ها و دانشگاه‌ها نیز مشتاق تبعیت از آن باشند. دانشجوی هنر امروز دیگر برای ارزش‌های هنری ارجی مانند نسل‌های پیش قائل نیست و به علت ترمی‌واحدی شدن دروس ارتباطی هم بین استاد و شاگرد برقرار نمی‌شود. اگر قرار باشد این مسائل تغییر کند، نیاز است تا دروس آموزشی تغییر کند و به دنبال آن دانشجو نیز متفاوت از قبل ارزیابی شود. در این شیوه‌نامه باید محوریت از دانشجو به استاد تغییر کند و یک برگشت به عقب در اصول آموزشی ایجاد می‌شود. درست مانند زمانی که بهزاد برای آموزش نزد استاد رفته بود و برای آموختن ممارست به خرج داده بود. در این نظام جدید آموزش هنر، هنرآموز تا مبحثی را نیاموزد و نظر استاد را درخصوص آموزه خود مثبت نکند، نمی‌تواند به مرحله بعدی صعود کند. در این نظام اگر هنرآموزی عشق به هنر را نداشته باشد، خواه‌ناخواه از چرخه آموزش حذف می‌شود. هنرجوی کم‌تحمل نمی‌تواند تا مرحله کسب رضایت و اطمینان استاد از فراگیری درس و رفتن به مرحله بعد، صبوری کند. این تمرین و تمرین برای آموختن یکی از بهترین راه‌ها برای جلوگیری از اقتباس می‌شود و تبحر هنرمند به قدری افزایش می‌یابد که حتما در تولید دستش باز است و می‌تواند انواع آثار را خلق کند. به بیان دیگر هنرآموز و هنرجو در این نوع جدید به قدری توانا می‌شود که نیازی به تقلید ندارد. با این توضیحات قطعا حرمت استاد توسط دانشجو حفظ می‌شود و ما باز هم هنرمندی مانند استاد مرحوم جمشید مشایخی را خواهیم داشت که همیشه خودش را با فروتنی وصف‌نشدنی فرزند ایران و مردم می‌دانست. مگر هنر زبان هنرمندانه مشکلات زمان اجتماعی خودش نیست؟ اگر هنرمند خودش را از مردم بداند و برای مردم تلاش کند، چقدر دنیای مکانیکی امروز رنگی‌تر و بهتر می‌شود. همه این موارد مهم و به جا، اما نظام آموزشی بدون نمره که نمی‌شود. به غیر از این امر هم باید گذر زمان را در نظر گرفت و به‌طور قطع نمی‌توان مانند صد سال پیش افراد را آموزش داد. نه امروز آن هنرجوهای صد سال پیش وجود دارند و نه استادان آنها و نه حتی جامعه امروز پذیرای این سبک است. این سوال‌ها در ذهنم بالا و پایین می‌شود که محمدیارزاده از نمرات مردود، ضعیف، متوسط، خوب و عالی در این نوع جدید آموزش می‌گوید. درست شبیه دانش‌آموزان امروز؛ زمانی که من مدرسه می‌رفتم همه باید 20 می‌گرفتند و مادرها با بیست‌های بیشتر به فرزند خود می‌بالیدند. اما امروز مادرها با عالی و خوب فرزندان خود را ارزیابی می‌کنند. مگر می‌شود هر فردی را بدون هیچ ارزیابی‌ای برای آموزش قبول کرد؟ یارزاده می‌گوید: «در این نوع خاص آموزش دانشگاه خودش آزمون ورودی دارد و قبولی در کنکور ملاک حضور در کلاس‌های درس واحد نیست. بعد از آزمون داوطلب‌ها باید مصاحبه شوند و فقط افراد مورد قبول می‌توانند تحصیل کنند.»
به گفته او در ابتدای ورود هنرجوها استعدادیابی می‌شوند و در پایه‌ها توانایی افراد در هنرها سنجیده می‌شود. یعنی اگر علاقه‌مندی اصول ابتدایی را بداند و شور و شوق را داشته باشد حتماً می‌تواند در دانشگاه واحد استاد فرشچیان آموزش ببیند. پیش خودم می‌گویم چه خوب که کیفیت را قربانی کمیت نکرده‌اند و به‌دنبال آموزش به افراد متفاوت هستند. آموزشی که براساس هنر اصیل ایرانی است قطعا هنرمند خلاقی را پرورش می‌دهد. آن‌قدر به آموختن هنر ایرانی تاکید دارد که باور می‌کنم در این آموزش ادبیات ایران جایگاه والایی دارد. نگارگری که عطار بخواند تخیلش به قدری رشد کرده که نیاز ندارد از روی اثر دیگری اقتباس کند. مهم‌ترین بخش سوال من زمان دقیق شروع این سبک جدید آموزش بود. اول مهر‌ماه با شروع سال جدید تحصیلی سال 1402 داوطلب‌های مشتاق هنر می‌توانند برای آموزش هنر در دانشگاه آزاد اسلامی واحد هنرهای ایرانی-اسلامی واحد استاد فرشچیان تمرین صبوری در آموختن هنر کنند. محمدیارزاده از اهمیت مرحله استعدادیابی می‌گوید: «برای کشف و استعدادیابی این مرحله باید از سطح همه کشور 100 نفر برگزیده شوند.»
به گفته یارزاده 10 درصد افراد توانا که در آزمون و مصاحبه قبول شده‌اند می‌توانند برای آموزش و هنرآموزی بورس شوند. هنر نگارگری شروع این تحول است و سال به سال یک رشته دیگر این واحد به این روش تغییر آموزش می‌دهد. به احتمال زیاد برای رشته بعدی، طراحی فرش تغییر آموزشی خواهد داشت. بازار کار امروز بسیار مهم است و هر فارغ‌التحصیلی همیشه دغدغه این موضوع را دارد. اما یکی از مزایای فارغ‌التحصیلی از این واحد، تبحر و توانایی در اجرای رشته‌های هنری است که فرد فارغ‌التحصیل را از آینده شغلی مطمئن می‌کند. همه صنایع و حرفه‌ها به دنبال اشخاص توانا هستند و این خودش انگیزه مهمی برای هنرآموزان است.
برگزاری نمایشگاه جان‌فدا با همکاری دانشگاه استاد فرشچیان
بهانه اصلی گفتوگو نمایشگاه و کارگاه جان‌فدا در شهر مشهد مقدس بود. همایشی که برای قدردانی از مقام شهید حاج قاسم سلیمانی برگزار شد و دانشگاه آزاد اسلامی ایده برگزاری کارگاه نمایشگاه تولید اثر به‌مناسبت این رویداد ملی را مطرح کرد. این نمایشگاه سه‌شنبه 29 آذر کار خود را با 200 هنرمند از همه ایران در حرم مطهر رضوی آغاز کرد. هنرمندان رشته‌های هنرهای نگارگری، خطاطی، نقاشی، گرافیک، پوستر، حروف‌نگاری، چندرسانه‌ای، هنرهای دیجیتال و نقاشی کودک از سرتاسر کشور برای قدردانی از سردار دل‌ها خود را به مشهد رساندند و در مدت 3 روز در فضای کار تجمیعی فعالیت کرده و آثار خود را خلق کردند. جمعه این کارگاه تمام شد و مرحله داوری آثار آغاز شده است. محمدیارزاده با بیان اینکه مراسم تجلیل از هنرمندان برتر در روز سالگرد شهادت این سردار بزرگ برگزار خواهد شد، گفت: «از بین همه هنرمندانی که در این رویداد حاضر شده بودند، از بین شرکت‌کنندگان نیمی را دانشجوهای دانشگاه آزاد اسلامی در مقاطع مختلف و دانش‌آموزهای مدارس سما تشکیل می‌دادند و در عرصه هنر طراحی پوستر و گرافیک فعالیت چشمگیری داشتند.» دانشگاه آزاد اسلامی از این رویداد حمایت کرد و بسیاری از هنرمندان به دعوت واحد استاد فرشچیان در این رویداد شرکت داشتند. نباید از کنار هنرمندان حاضر این رویداد بی‌تفاوت گذشت. هنرمندی که در این رویداد حاضر شده رسالت هنر متعهد را به‌درستی درک کرده و جهان امروز را به همان مراتب هنر عرفانی در آثار باستانی پیوند زده است. مگر می‌شود شهید شد و هفت منزل عرفان را طی طریق نکرد؟ چه نیکو که این واحد برای هنر متعالی و متعهد تلاش می‌کند و به‌دنبال هنرمندان متعهد است. به قول محمدیارزاده «هنرمند، پردازش تبیین حقیقت هنر را با درونمایه شیدایی و حقیقت انجام می‌دهد.»
12 داور تخصصی برای داوری از بین آثار تلاش می‌کنند
12 داور تخصصی برای داوری از بین آثار تلاش می‌کنند. تعهد به اصالت اثر و همراستا بودن با اهداف نظام مقدس جمهوری اسلامی از عوامل مهم در داوری آثار است. البته باید آثار خلاقانه باشند و هنرمند اقتباسی عمل نکرده باشد. محمدیارزاده تاکید کرد برخی از هنرمندان 2 یا 3 اثر هنری در این رویداد خلق کردند اما تنها از هر هنرمند یک اثر به مرحله نهایی وارد شد.