زهرا رمضانی، فاطمه طاری‌بخش، خبرنگار:استفاده از پتانسیل دانشجویی به‌ویژه دانشجویان مقطع تحصیلات تکمیلی یکی از میانبرهایی است که می‌تواند بازوی فناوری و پژوهشی کشور را قدرتمندتر کند. پتانسیلی که مراکز رشد دانشگاهی و شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک‌های علم و فناوری بهترین بستر برای بهره‌مند شدن از آن به شمار می‌رود و طی سال‌های اخیر با رشد مراکز رشد و شرکت‌های دانش‌بنیان، شرایط برای حرکت دانشجویان به فعالیت‌های فناورانه مهیا شده است. اتفاقی که هر‌چند می‌تواند تا حد قابل توجهی به اقتصاد دانش‌بنیان و رفع نیازهای داخلی هم منجر شود، اما نمی‌توان این موضوع را هم نادیده گرفت که دانشجویان فعال در حوزه فناوری و پژوهشی نیز چالش‌های خاص به خودشان را دارند که فضا را برای فعالان این حوزه و فعالیت در زیست‌بوم کشور تنگ می‌کند. قطعا توجه و تلاش برای رفع چالش‌های موجود می‌تواند وضعیت کشور در این حوزه را بهبود ببخشد. موضوعاتی ازجمله عدم اطلاع دانشجویان از کم‌و‌کیف بازاریابی محصولات، چگونگی تجاری‌سازی ایده‌هایشان، دستمزدهای پایین در مقابل پروژه‌های پژوهشی و... مسائلی است که باعث می‌شود بخشی از دانشجویان یا قید تداوم حضورشان در حوزه فناوری را بزنند یا نتوانند به نتیجه مطلوب‌شان برسند. در این گزارش به سراغ مسئولان مراکز رشد و پارک‌های علم وفناوری برخی از دانشگاه‌های کشور رفتیم تا درباره چالش‌های دانشجویی عرصه فناوری بگویند.
معاون فناوری پارک علم و فناوری دانشگاه تربیت مدرس:
پایین بودن دستمزد دانشجویان معضل اصلی فعالیت در حوزه فناوری است
حامد ابراهیمی، معاون فناوری پارک علم و فناوری دانشگاه تربیت مدرس با بیان اینکه دانشجویان تحصیلات تکمیلی به دلیل شرایط تحصیلی و زندگی‌شان، پتانسیل بیشتری برای ورود به حوزه فناوری کارآفرینی دارند، گفت: «برای این دانشجویان بحث درآمدزایی از اهمیت بیشتری برخوردار است اما ورود آنها به این حوزه بستگی به برنامه‌های دانشگاه محل تحصیل آنها دارد. ما در پارک علم و فناوری دانشگاه تربیت مدرس به‌عنوان متولی حوزه کارآفرینی، برنامه‌های متعددی تعریف کرده‌ایم تا بتوانیم در حد امکان به این دانشجویان کمک کنیم تا شرایطی ایجاد شود که یا هنگام تحصیل بتوانند وارد حوزه کارآفرینی شوند یا به آنها کمک می‌کنیم در طول تحصیل بتوانند مسیر شغلی شان را شروع کنند.»
او افزود: «اغلب دانشجویان ما تجربه پایینی نسبت به فضای فناوری و کسب‌وکار دارند، البته این مساله تنها مختص دانشجویان نیست بلکه کلیت دانشگاهیان این‌گونه هستند و یکی از مشکلاتی هم که اغلب برای دانشجویانی که وارد حوزه کارآفرینی شده و می‌خواهند یافته‌های پژوهشی‌شان را وارد مسیر تجاری‌سازی کنند، موضوع کار گروهی و شکل‌دهی تیم است. مساله دیگر هم این است که وقتی دانشجویان اقدام به تاسیس شرکت دانش‌بنیان می‌کنند، در حوزه سهم‌داری و تقسیم سهم با مشکل روبه‌رو می‌شوند و دلیلش هم این است که آموزش‌های لازم را در این حوزه ندیده‌اند. البته این مقوله فرهنگی است و چندان ربطی به آموزش‌های دانشگاهی ندارد.»
معاون فناوری پارک علم و فناوری دانشگاه تربیت مدرس اظهار داشت: «متاسفانه فعالیت‌های دانشجویی در حوزه پژوهش و پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها، نیاز داخل نیست و از طرفی هم دانشجویان با زنجیره تجاری شدن آن آشنا نیستند. قطعا اساتید راهنما باید بتوانند وقتی پروژه‌ای را تعریف می‌کنند یک دورنمایی از کاربرد آن را در صنایع داخلی و حتی نیازهای بین‌المللی به دانشجویان منتقل کنند. اگر 4 سال یک دانشجوی دکتری وقتش را برای گرفتن مدرک تحصیلی‌اش می‌گذارد و تلاشی هم که برای پایان‌نامه کرده بتواند دردی از کشور را دعوا کند باید این مقطع پایه‌ای برای فعالیت‌های بعدی او شود.»
ابراهیمی با بیان اینکه ما دو طرح را در پارک علم و فناوری دانشگاه تربیت مدرس داریم که وزارت علوم متولی آن است، افزود: «طرح گرنت فناوری جوانه از همان طرح‌ها است که در این دانشگاه به نام رویش هسته‌های فناور آن را اجرا می‌کنیم. براساس این طرح به پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد تا سقف 15 و رساله‌های دکتری تا 25 میلیون تومان اعتبار می‌دهیم. طرح دیگر نیز دستیار فناوری است که یک طرح 6 ماهه بوده و براساس آن دانشجویان در طول تحصیل به شرکت‌های مستقر در پارک متصل می‌شوند و به ازای 50 ساعت فعالیت در شرکت، برای دانشجویان کارشناسی‌ارشد ماهی 2 و دکتری ماهی 3 میلیون تومان به‌عنوان یک دستمزد حداقلی پرداخته می‌شود.»
او بیان داشت: «دستیار فناوری امسال اولین بار است که اجرا می‌شود و امسال 500 نفر از دانشجویان ما در این طرح ثبت‌نام کردند که بعد از غربالگری اولیه 105 نفر وارد این طرح شده و در شرکت‌ها مشغول به فعالیت هستند. متاسفانه دستمزدهای پرداختی به دانشجویان برای فعالیت‌های فناورانه معضل بزرگی است و شرکت‌های ما به‌شدت مشکل کمبود نیروی انسانی دارند، در‌حالی که ما جمعیت دانشجویی خوبی داریم اما به دلیل پایین بودن سطح دستمزد امکان جذب آنها وجود ندارد و اگر دانشجویی هم وارد شرکتی شود شاید بعد از یک سال به دلیل اینکه نمی‌تواند هزینه‌های زندگی‌اش را تامین کند، یا مهاجرت می‌کند یا به فعالیت‌های غیرفناورانه مشغول می‌شود.»
رئیس مرکز نوآوری و رشد دانشگاه محقق اردبیلی:
دانشجویان باید مهارت‌های لازم در حوزه فناوری و آموزشی را فرا بگیرند
نعمت هدایت، رئیس مرکز نوآوری و رشد دانشگاه محقق اردبیلی درباره رغبت دانشجویان تحصیلات تکمیلی به فعالیت‌های فناورانه گفت: «ما دانشجویانی داریم که دنبال این کار هستند و پیشتاز این موضوع هستند. قدم جلو گذاشتند و کارها را انجام می‌دهند، اما مرکز نیز برای اینکه اشتیاق و رغبت را برای دانشجویان فراهم کند، تلاش کرده با ارائه رویدادهای مختلف و ایجاد فضاهای کار مشترکی که برای دانشجویان فراهم می‌کند و ارائه نمونه‌های موفق، اشتیاق دانشجویان را زیاد کند. در‌حال‌حاضر دانشجویان با ایده‌های فناورانه مختلف و ایده‌سازی مختلف جلو می‌آیند و ایده خود را ارائه می‌دهند.» او درباره سهیم بودن دانشجویان در پژوهش‌ها بیان کرد: «با توجه به تغییراتی که در سیاستگذاری دانشگاهها اتفاق افتاده، اکثر کارهای پژوهشی نیز به سمت رفع و حل نیاز جامعه رفته است و در این زمینه کارهای بسیاری صورت می‌گیرد. پژوهش به سمت پژوهش‌های کاربردی پیش رفته است. اساتید ما به میدان آمدند و نیازهای جامعه را شناسایی می‌کنند و پژوهش‌هایی در این زمینه انجام می‌دهند. همین امر با توجه به اینکه می‌دانند اگر نتیجه خوبی بگیرند، محیط و بستر مناسبی وجود دارد که روند رشد خود را پیدا کنند و درنهایت نیز به مرحله تجاری‌سازی برسند، هم پژوهش پویایی خود را بهبود داده است و اینکه از سمت دیگر دانشجویان علاقه‌مند می‌شوند که وارد محدوده شوند. در حال حاضر علاوه‌بر اساتید دانشجویان به دنبال پژوهش محض نیستند و به دنبال این هستند که پژوهش‌های فناورانه و نوآورانه را وارد گود کنند و امیدواریم نتایج آن را در جامعه مشاهده کنیم.»
هدایت در مورد بازاریابی برای هسته‌های فناور گفت: «ما سعی کردیم که ارتباط هسته‌های فناور و شرکت‌های دانش‌بنیانی که داریم کاملا با ادارات دولتی، کارخانه‌ها، صنایعی که مرتبط با تخصص‌شان است لینک دهیم. همچنین از طریق فضای مجازی و ارتباطات خود سعی می‌کنیم، محصولات در دست دانشجویان نماند و برای آنها بازار درست می‌کنیم و درنهایت، نتایج آنها به فروش می‌رسد. هدف‌مان آن است که وقتی شرکتی در مرکز ما مستقر است، با دوره‌های متفاوتی که برنامه‌ریزی می‌کنیم، بیزنس‌پلنی را به آنها هدیه دهیم؛ تا بلکه با روند بازاریابی و ورود به بازار آشنا شوند و درنتیجه خودشان وارد بازاریابی شوند. چه از لحاظ فضای مجازی و چه از لحاظ ارتباطاتی که می‌تواند شکل بگیرد، سعی می‌کنیم اساتید مرتبط و متخصص را دعوت کنیم تا دانشجویان به خودباوری برسند.»
او در ادامه درباره تاثیر معاونت‌های مختلف در تربیت زیست‌بوم فناوری گفت: «معاونت پژوهشی، آموزش و فناوری جدا از هم نیستند و سلسله‌مراتبی هستند. دانشجو باید کیفیت آموزش بالایی داشته باشد، سپس به مرحله پژوهشی برسد و پژوهش را بلد شود. اگر این چرخه‌ها تکمیل شود و جلو بیاید به‌صورت خود‌به‌خود فناوری شکل می‌گیرد. یعنی پیش‌نیاز دانشجوی مهارت‌آموز یا فناورمحور داشتن؛ آموزش و پژوهش در کنار هم و با مهارت بالا است. دانشجویان ما باید مهارت‌های کافی را از بعد فناوری و آموزشی فرا بگیرند و بازار را به‌خوبی بشناسند. درصورتی‌که این‌طور نیستند و عمده چالش ما در حوزه فعالیت‌های فناورانه این است. دانشجویی که از نظر آموزشی و پژوهشی در سطح خوبی نباشد، پتانسیل پایین‌تری نسبت به دانشجویی که در سطح خوبی است، دارد. اگر می‌خواهیم فناوری برتری داشته باشیم و مشکلات و نیازها را با اتکا به جوانان حل کنیم، باید در این حوزه بهتر عمل کنیم. با ارائه کلاس‌های مهارتی، کارگاه‌های آموزشی خاص، تکمیل حمایت‌های پژوهشی می‌توانیم فناوری‌های مورد نظر را داشته باشیم.»
هدایت در پایان با اشاره به اینکه وضعیت کشور ما وضعیت سختی است، ادامه داد: «ما در جنگ اقتصادی قرار داریم، اگر می‌خواهیم از این زمان گذر کنیم و مشکلات را مرتفع کنیم، باید به جوانان بها دهیم و فضا را برای آنها فراهم کنیم. با دیدگاه‌هایی که وجود دارد، در سطح بین‌المللی تفکر داشته باشیم. همچنین برای توسعه زیست‌بوم فناوری کشور، باید با بومی‌سازی بسیاری از علوم و علوم جدیدی که دانشجویان ابداع می‌کنند، از آنها حمایت کنیم.»
رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه امیرکبیر:
دانشجویان با فضای کسب‌وکار در حوزه فناوری آشنا نیستند
سیدفرهنگ فصیحی، رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه امیرکبیر درباره میزان فعالیت دانشجویان تحصیلات تکمیلی در فعالیت‌های فناورانه با بیان اینکه عموم دانشجویان در مسیر کارهای فناورانه قرار می‌گیرند، گفت: «اینکه چه تعدادی در مسیر فعالیت‌های فناورانه قرار می‌گیرند بستگی به استعداد آنها دارد. افراد به‌لحاظ استعداد توسعه کسب‌وکار متفاوت هستند. در امیرکبیر 20 تا 25 درصد فارغ‌التحصیلان برای ایجاد کسب‌وکار تلاش می‌کنند. این نسبت ما است و در دانشگاه ما در مرکز رشد تقریبا همچین نسبتی از فارغ‌التحصیلان داریم.»
فصیحی در ادامه درباره آشنایی دانشجویان با فضای کسب‌وکار حوزه فناوری گفت: «دانشجویان متاسفانه بسیار کم با فضای کسب‌وکار آشنا هستند. مقاطع قبلی، زمانی که دانشجویان وارد دانشگاه می‌شدند کمتر به این فضا می‌پرداختند. اقتصاد ما به صورتی است که بیشتر افراد به کارمندی فکر می‌کنند و این فضای کارآفرینی و بهکارگیری ظرفیت‌ها برای ایجاد اشتغال و بهکارگیری در حوزه‌های فناورانه کمتر کار شده است. اخیرا سلسله‌تلاش‌هایی انجام می‌شود که من فکر می‌کنم آشنایی را بالا می‌برد. از جمله طرح جدید؛ وزارت علوم طرحی را به‌عنوان ترویج کارآفرینی ویژه دانشجویان ایجاد کرده است که دبیرخانه آن در پارک علم و فناوری است و ما در دانشگاه امیرکبیر بنا داریم با کمک پارک‌ها و دانشگاهها در سراسر کشور، برای توسعه و ترویج مهارت‌های کارآفرینی فناورانه تلاش کنیم.
او در مورد طرح ترویج مهارت کارآفرینی و جذب نخبگان عنوان کرد: «هدف‌گذاری وزارت علوم این است که ظرف 1 سال آینده 30 هزار دانشجو در غالب این طرح آموزش داده شوند. بنا است فراخوانی در کل کشور اعلام شود و دانشجویان علاقه‌مند به دفتری که اعلام می‌شود مراجعه کنند. با توجه به استعدادسنجی، دانشجویان را غربال می‌کنیم و آموزش‌هایی را به آنها می‌دهیم و در پایان به آنها برای ایجاد شرکت کمک می‌کنیم. بودجه‌ای که برای این طرح در فاز اول اختصاص یافته حدود 30 میلیارد تومان است. برای تیم شدن و آموزش‌های اولیه عدد خوبی است. بنیاد ملی نخبگان طرح جدیدی دارد که نخبگان و استعدادهای برتر در فضای دانشجویی را شناسایی و به مجموعه‌ای پارک‌ها معرفی کنند، که به‌زودی اطلاع‌رسانی خواهد شد. بنابراین قرار است که معرفی‌شدگان تسهیلاتی برای آموزش و راه‌اندازی کسب‌وکار بگیرند.»
فصیحی درباره چالش‌های دانشجویان برای فعالیت در این حوزه اضافه کرد: «من فکر می‌کنم مسیر ایجاد کسب‌وکار مسیر جذاب و پیچیده‌ای است. پیچیدگی از این نظر است که لایه‌های مختلفی نیاز است که کسب‌وکار موفق شکل بگیرد. دانش فنی و مهارت تیمی را در بر می‌گیرد. ممکن است تعدادی بتوانند مباحث مارکتینگ را انجام دهند، افراد دیگری در حوزه دانش فنی باشند و فرد دیگری روابط خوبی داشته باشد. بنابراین چون توانمندی‌ها متنوع است لازم است که تیمی شکل بگیرد و تیم مجهز به مهارت‌های مختلف است تا بتواند کسب‌وکار را به‌صورت موفق به نتیجه برساند. ظرفیت‌های روحی و جنبه‌‌های روانشناختی نیز دارد. چالش‌هایی از این دست برای دانشجو، برای سن‌و‌سال کم و تجربه کم وجود دارد. اما در عین حال باید ظرفیت بالایی داشته باشد. اگر بتواند در قالب مشاوره‌ها و خدمات لازم و منتورینگ به تدریج ظرفیتی که دارد را شکوفا کند، طبیعتا می‌تواند نفع ببرد. چالش اصلی مواجهه با این پیچیدگی است.»
او در پایان درباره عدم اهمیت دانشگاهها به حوزه دانش‌بنیان گفت: «دانشگاه‌های ما دو دسته هستند که هردو مشکل دارند. دانشگاه‌هایی که از بودجه و اعتبارات عمومی استفاده می‌کنند و دانشگاه‌هایی که ماهیت غیردولتی دارند و درآمدشان را خودشان ایجاد می‌کنند. من عقیده دارم هر دو گروه دانشگاهها هنوز باور به تاثیر فضای دانش‌بنیان و مساله‌محوری بر مشکلات دانشگاهها ندارند. دانشگاهها عموما در نسل دو و سه هستند. تمرکز اصلی بر آموزش هست و درصد کمی بر توسعه فناوری دارند.»