راضیه فلاح، خبرنگار:سال 1367 برای مردم استان آذربایجان غربی سالی متفاوت از همه سال‌های قبل خودش بود؛ یک اتفاق کوچک اما مهم که مسیر این استان را به قبل و بعد از آن تغییر داد. تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه در فضایی بالغ‌بر 87 هزار متر مربع شاید در آن سال‌های پر‌التهاب تاریخ کشور اتفاقی کوچک بود، اما همین اتفاق کوچک آن سال‌ها باعث تحصیل 39 هزار و 719 نفر از مردم شهر تا امروز شده است. دانشگاهی که امروز 170 رشته تخصصی در مقاطع مختلف دارد و 192 نفر هیات‌علمی رشته‌های مختلف علوم انسانی، علوم پایه، پرستاری و مامایی، دامپزشکی و پیراپزشکی و فنی و مهندسی را به 13 هزار و 205 نفر دانشجو تدریس می‌کنند. واحدی که یک روز با تعداد کمی از اهالی منطقه کار خود را آغاز کرده بود، امروز 150 نفر دانشجو از کشور عراق دارد. برای شناخت بهتر و بررسی دقیق‌تر از عملکرد این واحد گفت‌وگویی با مهدی زواری رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان آذربایجان غربی و واحد ارومیه، روح‌الله آقازاده معاون پژوهشی، توحید صدقی، علی خادمی و میرتوحید اَریبی روسای مراکز تحقیقات داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
فعالیت 3 مرکز تحقیقات فعال در واحد ارومیه
وجود مراکز تحقیقات برای دانشگاه‌های امروز به‌منظور بررسی دقیق شاخه‌های مختلف علوم یکی از نیازهای ضروری نهادهای دانشگاهی است. از 5 سال گذشته تاکنون واحد ارومیه 3 مرکز تحقیقات هوش مصنوعی-اتوماسیون داده‌ها ی کلان، آنتن و ماکروویو و روانشناسی را تاسیس کرده است. تجهیزات صنعت مخابرات برای فعالیت باید به باندهای مختلف تقسیم شوند. در مرکز تحقیقات آنتن و ماکروویو سنجش دقیق میزان فرکانس دستگاه‌ها مانند آنتن‌های مخابراتی، رادارهای نظامی و دیش‌های ماهواره اندازه‌گیری می‌شود. برای مثال زمانی که 2 نفر با هم صحبت می‌کنند؛ باید در یک ولوم و طول موج صوتی صدای مشخصی صحبت کنند. اگر یک نفر به هر دلیلی توانایی شنوایی خود را تا حدی از دست داده، باید با ولوم بالاتری با او سخن گفت. به‌عبارت دیگر او دیگر توانایی دریافت فرکانس صدایی قبل را ندارد. برعکس این امر یک فرد تیز‌گوش است که با فرکانس پایین صدا می‌تواند به راحتی طول موج صدا را دریافت کند. در نتیجه، برای تشخیص فرکانس تجهیزات مخابراتی، از طول موج فرکانسی استفاده می‌شود و دو دستگاه برای ارتباط نیز باید فرکانس مشابهی را دریافت کنند. در این زمان است که اهمیت مرکز تحقیقات آنتن و ماکروویو مشخص می‌شود. در این مراکز آنتن یا دیش ماهواره‌ای مورد آزمایش قرار می‌گیرند تا مشخص شود که آیا توانایی دریافت فرکانس مورد نظر را دارند یا خیر. مرکز تحقیقات آنتن و ماکروویو از سال 1395 برای بررسی میزان فرکانس دستگاه‌های مختلف مخابراتی و نظامی اقدام به اخذ مجوز کرد و یک‌سال بعد پس از اخد مجوز فعالیت خود را آغاز کرد. توحید صدقی رئیس مرکز تحقیقات آنتن و ماکروویو در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با بیان اینکه این مرکز توانایی اندازه‌گیری فرکانس‌های 20 مگاهرتز تا ۲۰.۵ مگاهرتز را داشته و در منطقه غرب کشور نمونه مشابه ندارد، عنوان کرد: «در این مرکز حدود 14 کامپیوتر قرار دارد که 2 تا از آنها توانایی پردازش‌های سنگین را دارند و حدود 20 استاد در رتبه‌های استاد‌تمام تا استادیار از سرتاسر کشور در این مرکز مشغول به کار هستند. در مدت فعالیت 5 ساله این مرکز، 4 پروژه برون‌دانشگاهی داشته و به تازگی چند پروژه دیگر را با شرکت‌های مختلف دانش‌بنیان منعقد کرده است.» به گفته او از عمده فعالیت‌های مرکز تحقیقات آنتن و ماکروویو، برگزاری کارگاه‌های متعدد برای دانشجویان کارشناسی‌ارشد و دکتری بوده است. همچنین دانشجویان ارشد و دکتری رشته‌های مرتبط می‌توانند آزمایش‌های خود را با هدایت، در مرکز تحقیقات انجام دهند. علاوه‌بر‌آن صنایع مختلف نیز برای اندازه‌گیری دستگاه‌های مختلف نظامی و مخابراتی به مرکز تحقیقات آنتن و ماکروویو این واحد مراجعه دارند.
بومی‌سازی علم روانشناسی در مرکز تحقیقات روانشناسی
مراکز تحقیقاتی روانشناسی باید روی رفتار انسان‌ها تحقیق داشته و برای چرایی برخی از اختلال‌ها علت‌ها را بررسی کنند. در همین راستا مرکز تحقیقات روانشناسی واحد ارومیه روی طرح‌های پژوهشی برون‌دانشگاهی مربوط به سازمان‌های مختلفی از قبیل زندان‌ها، بهزیستی و وزارت ورزش و جوانان فعالیت دارد. این مرکز تحقیقات در سال 1396 با هدف انجام پژوهش‌های مختلف روانشناسی فعالیت خود را آغاز کرد و تاکنون برای انجام پژوهش‌های مختلف 6 طرح تحقیقاتی منعقد کرده که از این تعداد 4 طرح انجام شده و 2 طرح دیگر در مرحله آخر تحقیقاتی به سر می‌برد.
علی خادمی رئیس مرکز تحقیقات روانشناسی واحد ارومیه در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با بیان اینکه در این مرکز حدود 12 استاد از واحد در کنار برخی از استادهای واحدها و استان‌های دیگر همکاری دارند، درخصوص فعالیت‌های آن عنوان کرد: «بخشی از فعالیت‌های مرکز بر روی پروژه‌های مختلفی است که از سوی سازمان‌ها و نهادها آورده شده و مرکز تحقیقات آنها را با نظارت دانشگاه انجام میدهد. این پروژه‌ها زمانی که تمام می‌شوند، نیاز است تا سازمان مربوطه نیز طرح ارائه‌شده را تایید کند. فعالیت‌های مرکز تحقیقات با آغاز شیوع بیماری کرونا در استان آذربایجان غربی رنگ تازه‌ای گرفت و طرحی برای بیماران درگیر با این بیماری برای مداخلات روانشناختی انجام داد. در اجرای این طرح بسیاری از دانشجویان مقطع دکتری و استادهای دانشگاه با همدیگر همکاری داشتند و به‌صورت آنلاین خدمات مشاوره‌ای به افراد درگیر ارائه و در نتیجه برای کنترل استرس‌ها و فشارهای این بیماری راهکارها بیان شد. در مدت‌زمان یک و نیمسالی که این طرح انجام شد، بیش از 120 بیمار کوید تحت خدمات مشاوره‌ای قرار گرفتند و یک طرح ملی برای ایام پساکرونای دانشجویان نیز ارائه شده است.». خادمی توضیح داد: «از سوی دیگر در مدت فعالیت خود چندین نوبت همایش‌های مختلفی مانند همایش ملی روانشناختی اجتماعی و رفتار شهروندی نیز برگزار کرده است. همچنین اقدام به بومی‌سازی علم روانشناسی کرده و توانسته آزمون هوش جنسی را برای همسان‌گزینی زوج‌های زناشویی تالیف کند. این اقدام گامی بلند برای بومی‌سازی علم روانشناسی به حساب آمده و این رشته را که محصور در ابزار‌ها و تست‌های مختلف ترجمه‌ای است، بردارد. این آزمون به‌صورت آنلاین در اختیار افراد در سرتاسر کشور قرار گرفته است.»
علم کاربردی و سریع با استفاده از اتوماسیون داده‌های کلان
مرکز تحقیقات هوش مصنوعی و اتوماسیون داده‌های کلان نیز مانند 2 مرکز تحقیقات این واحد از سال 1396 و با کسب مجوزهای لازم فعالیت خود را آغاز کرده است. جهان امروز با سرعت به سمت هوش مصنوعی در حرکت است و بسیاری از صنایع و علوم با این علم به سمت انقلاب نسل چهارم حرکت کرده است. در این مسیر نقش کاربر به‌شدت کم و در نتیجه میزان خطا و اشتباه نیز به‌شدت کاهش پیدا می‌کند. اتوماسیون داده‌های کلان نیز در مسیر یادگیری ماشین و یادگیری عمیق در حرکت است. یا به عبارت ساده بسیاری از داده‌ها به سیستم داده می‌شود و تحلیل‌های لازم را سیستم‌های کامپیوتری انجام داده و اطلاعات برای اعضای شبکه در اقصی نقاط کشور قابل دسترس خواهد بود. میرتوحید اَریبی رئیس مرکز تحقیقات هوش مصنوعی و اتوماسیون داده‌های کلان درخصوص فعالیت‌هایی که در این مرکز انجام می‌شود عنوان کرد: «در مدت فعالیت این مرکز دوره‌های مختلف آموزشی، طرح‌های برون‌دانشگاهی مرتبط با صنعت انجام و در حال انجام است.» اتوماسیون داده‌های کلان به صورت متمرکز روی بررسی داده‌های کلان هر یک از رشته‌ها است. به این معنی که برای مثال برای بیماران سرطانی یک سیستم پایه اطلاعاتی تشکیل می‌شود و اطلاعات هزار بیمار سرطانی از عکس‌ها، آزمایش‌ها و روند بیماری و درمان روی سیستم ثبت می‌شود. اطلاعات توسط پزشک دسته‌بندی شده و هر اطلاعات روی گروه خود قرار می‌گیرد. زمانی که پزشکی بیمار سرطانی داشته‌باشد، با بارگذاری اطلاعات بیمار، نمونه‌های شبیه به فرد بیمار در هر کجای کشور مشخص می‌شود. به بیان ساده برمبنای اطلاعات قبلی به پزشک برای تشخیص بیماری کمک می‌کند. مثال دیگر، در حوزه کشاورزی هوشمند اتوماسیون داده‌های کلان بسیار کاربرد دارد و این امر در دستور کار قرار گرفته است. برای مثال باغدار زمانی که یک آفت را در زمین زراعی، باغ یا گلخانه مشاهده کند، می‌تواند با اشتراک‌گذاری یک عکس از آن عارضه، نوع مشکل و راه‌حل آن را به سرعت پیدا کند. یعنی هر فرد در هر منطقه از کشور با عضویت در این سیستم می‌تواند اطلاعات خود را به اشتراک بگذارد و از داده‌های قبلی نیز استفاده کند. اریبی با بیان اینکه تنها 4 ماه است که در این مرکز فعالیت دارد، گفت: «در این مدت 4 طرح به ارزش 300 میلیون تومان با این مرکز منعقد شده است.»
وجود 52 آزمایشگاه و کارگاه فعال در واحد ارومیه
وجود آزمایشگاه برای برخی از رشته‌ها مانند کتاب درسی ضروری است و آموزش بدون آزمایشگاه برای آنها مانند آموزش شنا بدون استخر و آب است. کمال جعفری مسئول آزمایشگاه‌های دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه درخصوص تعداد آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌های این واحد و کیفیت آنها، عنوان کرد: «این واحد 52 آزمایشگاه و کارگاه فعال برای همه رشته‌های فنی مهندسی، پیراپزشکی، علوم پایه و دامپزشکی از قبیل ایمنی ویروس، انگل‌شناسی، بافت‌شناسی، بتن، بیوشیمی، ژنتیک، زیست سلولی، روانشناسی بالینی، میکروپروسسور، الکترونیک 1 و 2، هوش مصنوعی و فیزیک دارد. بهترین تجهیزات و امکانات در این آزمایشگاه‌ها قرار دارد و به قدری مجهز است که آزمایشگاه‌های دانشکده پزشکی مورد تایید وزارت بهداشت است. همه وسایل از قبیل مولاژ و سالن تشریح انسانی برای رشته‌های پزشکی در یک سال گذشته فراهم شده است.» تمام 52 آزمایشگاه واحد در سال‌های اخیر استانداردسازی شده‌اند و هیچ مشکل تجهیزاتی در آنها وجود ندارد. جعفری با بیان اینکه تفاهمنامه همکاری بین واحد ارومیه و واحد شهر مرزی ماکو برای تاسیس و فعالیت استاندارد آزمایشگاه برای صادرات و واردات محصولات غذایی عقد شده اظهار کرد: «بزرگ‌ترین پایانه مرزی کشور در اختیار شهر ماکو است و فرصت مناسبی برای هر دو واحد ایجاد می‌کند. براساس این تفاهمنامه تامین تجهیزات و دانش فنی این آزمایشگاه استاندارد برعهده واحد ارومیه بوده و واحد ماکو مکان و فضای آزمایشگاه را تهیه خواهد کرد.» امکانات خوب آزمایشگاهی واحد ارومیه در رشته‌های فنی نیز سرآمد است. به‌طوری‌که آزمایشگاه بتن این واحد در مسیر تبدیل به آزمایشگاه مرجع استان آذربایجان غربی قرار دارد و تلاش برای کسب مجوز استاندارد برای تبدیل به آزمایشگاه مرجع سازمان نظام مهندسی استان شروع شده است.
واحد ارومیه با 4 کتابخانه مجزا، فضای بکری برای کتاب‌بازها
هر چقدر علم پیشرفت کند و راه‌های علم‌آموزی متنوع شود، باز هم جایگاه کتاب را هیچ‌کدام از این روش‌ها پر نمی‌کند. اگر شما به دنبال آموختن باشید؛ حتما علاقه‌مند مطالعه هستید و دقیقا در این لحظه است که اهمیت کتاب و کتابخانه مطرح می‌شود. هیچ پژوهشی بدون داشتن و آموختن از راه‌های علمی به نتیجه درست و به‌روزی نمی‌رسد و این مسیر نیز در دانشگاه از کتابخانه می‌گذرد. وجود کتابخانه غنی و مناسب یکی از عامل‌های مهم برای بسیاری از دانشجویان و پژوهشگران است. واحد ارومیه 4 کتابخانه مجزا در هر دانشکده را در کنار یک بخش مرجع و یک بخش پایان‌نامه در اختیار دارد. این کتابخانه‌ها هر کدام دارای 2 سالن مطالعه مجزا هستند که به‌طور میانگین برای 200 خانم و آقا میز و صندلی مطالعه دارد. علی قاسمی مسئول کتابخانه دانشگاه آزاد ارومیه در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با بیان اینکه کتابخانه دانشکده پزشکی و پیراپزشکی در سال 1402 از یکدیگر جدا خواهند شد عنوان کرد: «تعداد 117 هزار و 39 جلد کتاب کاغذی، 52 هزار و 917 نسخه کتاب الکترونیک و یک هزار و 800 پایان‌نامه دکتری و کارشناسی‌ارشد در این کتابخانه‌های وجود دارند که از این تعداد 11 هزار و 141 جلد آن کتاب لاتین و یک هزار و 800 جلد آن به کتاب مرجع اختصاص دارد.»
کسب درآمد بیشتر از مسیر سرای نوآوری
سرای نوآوری نهادی است که با ایجاد شبکه نوآوری مانند خلاقیت، آموزش‌های فناوری، مدارس کسب‌وکار، مراکز نوآوری، مراکز رشد و شتاب‌دهنده‌ها در کنار بهره‌گیری از زیرساخت‌های آزمایشگاهی‌تحقیقاتی علم را تبدیل به ثروت می‌کند. بنابراین تعریف واحدهای مختلف اقدام به تاسیس سرای نوآوری می‌کنند. مرزی بودن استان آذربایجان غربی و اهمیت تجارت مرزی در این منطقه، از سوی دیگر اجرای سند تحول و تعالی باعث شده تا در این واحد یک سرای نوآوری تاسیس شود. روح‌الله آقازاده معاون پژوهشی دانشگاه آزاد واحد ارومیه با بیان اینکه این واحد برای تاسیس سرای نوآوری به قابلیت‌های منطقه توجه کرده گفت: «سرای‌نوآوری اقتصادی دیجیتال و تجارت الکترونیک در واحد ارومیه راه‌اندازی شده و پس از آن به دنبال تاسیس سرای‌نوآوری صنایع تبدیلی کشاورزی هستیم.» تاسیس سرای اقتصاد دیجیتال و تجارت الکترونیک با هدف کمک به گسترش و تقویت اقتصاد منطقه‌ای در حوزه‌های تخصصی انجام و با اخذ مجوز اولیه در اردیبهشت ماه سال جاری فعالیت خود را آغاز کرده است. در نتیجه به علت برخی تغییر تحول‌های مدیریتی واحد و نوپا بودن، در این مدت تنها حدود 30 میلیون تومان کسب درآمد داشته است. در همین راستا آقازاده از برنامه‌ریزی برای کسب درآمد بیشتر در سال آینده خبر داد و گفت: «برنامه‌ریزی اصلی فعالیت سرا برای سال آینده بوده تا با عقد قرارداد با شرکت‌ها و موسسات درآمد چشم‌گیری را کسب کند.» این واحد درحال حاضر با اداره ارتباطات و فناوری استان به‌خصوص اداره پست قرارداد منعقد کرده و با 30 نهاد، موسسه و اداره استان فعال درحوزه اقتصاد دیجیتال و تجارت الکترونیک نیز تفاهمنامه همکاری منعقد شده است. همچنین با توجه به اقتصاد متکی به تولیدات و محصولات باغی استان آذربایجان غربی این واحد در مسیر تاسیس یک سرای نوآوری برای تولیدات باغی است. براساس گفته‌های آقازاده این سرا با هدف تولید محصولات کشاورزی و باغی و ایده‌های نو برای بهره‌وری و استفاده بهینه از محصولات کشاورزی با موضوعیت صنایع تبدیلی تاسیس می‌شود.
24 شرکت فناور و 3 شرکت دانش‌بنیان مستقر در مرکز رشد واحد ارومیه
مراکز رشد زیرمجموعه سرای‌نوآوری قرار می‌گیرند و ایده‌های نو و فناورانه را به سمت تبدیل به شرکت‌ها و هسته‌های فناور سوق می‌دهند. مرکز رشد واحد ارومیه نیز با هدف ایجاد زیرساخت برای استقرار ایده‌های نو و فناورانه اعضای هیات علمی، دانشجویان و کارکان واحد در سال 1395 تاسیس شد. آقازاده با بیان اینکه سطح کیفی این مرکز در مدت 7 ماه از سطح 3 به سطح 2 ارتقا پیدا کرده گفت: «24 شرکت فناور و 3 شرکت دانش‌بنیان فعال در حوزه‌های مختلف فناوری آی‌تی، کشاورزی و محیط‌زیست در مرکز رشد واحد مستقر هستند.» در این مرکز محصولاتی مانند پرینتر 3 بعدی، کیت‌های تشخیص سرطان رحم تولید شده و در نمایشگاه پژوهش فناوری و فن بازار تهران در تاریخ 19 تا 23 آذرماه به نمایش درآمدند. همچنین کیت‌های تشخیص سرطان به مرحله تجاری‌سازی، و از اول مهر ماه به خط تولید انبوه رسیده است.
انجام پژوهش‌هایی برای احیای دریاچه ارومیه در قالب طرح پایش
تغییرات آب‌وهوایی و کم شدن بارندگی در همه کشور باعث شده تا بسیاری از واحدهای دانشگاهی به‌دنبال پیدا کردن ایده‌های نو و جایگزین در حوزه کشاورزی شوند. واحد ارومیه نیز با همین هدف، یک کارگروه کشاورزی متشکل از استادان توانا در این حوزه را تشکیل داده تا محصولات کشاورزی در برخی از املاک زراعی واحد کشت شود. در این کارگروه استادان با رویکرد دانش‌بنیان در همه مراحل کاشت و پرورش گیاه به‌منظور راندمان بالای تولید گیاه از متد علمی استفاده می‌کنند. همچنین به علت کم شدن بارش‌های کشور نیز محصولات به سمت کشت دیمی برده می‌شوند. زواری رئیس واحد ارومیه در همین راستا خبر داد انعقاد یک تفاهمنامه بین دانشگاه و مرکز تحقیقات دیم کشور به‌منظور تحقیق روی کاشت نوع خاصی از گندم مقاوم به کم آبی، دانه‌های روغنی مقاوم به آب کم و دیمی از قبیل کاملینا انجام شده است. همه این اقدامات با توجه به نداشتن رشته کشاورزی در این واحد در کنار واحدهای خوی و مهاباد انجام شده است. همچنین پژوهش‌هایی برای احیای دریاچه ارومیه در قالب طرح پایش انجام شده است. آقازاده با بیان اینکه هدف از اجرای طرح پایش کمک حل مسائل و مشکلات جامعه و کشور بوده و پایان‌نامه‌ها نیز باید کاربردی به رشته تحریر در بیایند گفت: «این امر تنها یک بخش از حل مسائل است و سر دیگر مشکلات اجرای طرح‌های پژوهشی مختلف توسط سازمان‌های مربوطه است.» براساس پژوهش‌های انجام‌شده برای احیای دریاچه ارومیه، رشد بی‌رویه کشاورزی در منطقه و بالا رفتن مصرف آب به‌عنوان عامل مهم در خشک شدن دریاچه ارومیه معرفی شده که با انتقال آب و توسعه پایدار کشاورزی با ایجاد کشاورزی کم‌آب‌بر یا با تغییر در سیستم انتقال آب در بخش‌های مختلف می‌توان این دریاچه را دوباره احیا کرد. همچنین در بخش دیگر باید به زمینه‌های اقتصادی فرهنگی توجه کرد. چالش‌های مدیرت منابع آب، کشاورزی پایدار و اقتصاد فرهنگی توسط دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه در سامانه مصوب شده است. از سوی دیگر دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز نیز درخصوص احیای دریاچه اورمیه به مبحث چالش‌های مراتع و جنگلداری منطقه توجه کرده است. امید است تا با اجرای این طرح‌ها توسط مسئولان مربوطه، این دریاچه دوباره احیا شود.»