حمیدرضا اسکندری، خبرنگار:تیم ملی فوتبال کشورمان در شرایطی وارد مسابقات جام‌جهانی قطر شد که با میانگین 29 سال پیرترین تیم جام لقب گرفت. حتی پیرتر از تیم‌هایی چون کرواسی و بلژیک که به‌خاطر میانگین سنی بیشتر از 28 سال مورد انتقاد از سوی رسانه‌های اروپایی قرار گرفتند. جالب اینکه رویارویی بلژیک و کرواسی در جام‌جهانی از سوی برخی رسانه‌های خارجی جدال پیرمردها لقب گرفته بود.
نکته جالب توجه اینکه با تشخیص کارلوس کی‌روش تعدادی از بازیکنان تقریبا جوان در لحظات آخر از سفر به قطر جاماندند. بازیکنانی چون امید نورافکن، میلاد سرلک، سامان فلاح و محمد محبی که خیلی‌ها انتظار داشتند آنها مسافر قطر شوند که این اتفاق رخ نداد. حتی در رقابت‌های مقدماتی جام‌جهانی نیز بازیکنانی چون عارف غلامی، جعفر سلمانی، امیرحسین حسین‌زاده و اللهیار صیادمنش نیز برای تیم ملی به میدان رفتند تا میانگین سنی این تیم پایین بیاید اما آنها هم با نظر کی‌روش یا به‌دلیل مصدومیت از حضور در این تورنمنت بزرگ محروم شدند.
به این دلیل اشاره به نفرات بالا داشتیم که میانگین سنی تیم ملی می‌توانست در جام‌جهانی پایین‌تر باشد، اما به هر دلیل این اتفاق رخ نداد.
تیمی که راهی قطر شد 9 بازیکن 30 سال به بالا داشت و بقیه نفراتش هم اکثرا در شرایط سنی 28 تا 30 سال هستند. حالا در‌نظر بگیریم که همه این نفرات در 4 سال آینده در بهترین شرایط حرفه‌ای زندگی و تمرین کنند. آن وقت اگر بخواهیم از آنها در جام‌جهانی دوره بعد استفاده کنیم اکثرا 34 سال سن خواهند داشت که در این صورت میانگین سنی تیم ملی همین حدود خواهد بود. جالب اینکه تیم ملی با همین میانگین سنی 29 سال در قطر از لحاظ بدنی چندان تیم ایده‌آلی نشان نداد تا حدی که در 20 دقیقه بازی آخرمان مقابل آمریکا عملا دیگر توان حمله نداشتیم و رو به بازی مستقیم آوردیم.
شاید بهتر باشد نگاهی به لیست مسافران قطر همراه با سن‌شان بیندازیم: علیرضا بیرانوند(30)، سیدحسین حسینی(30)، امیر عابدزاده(29)، پیام نیازمند(27)، مرتضی پورعلی گنجی(30)، محمدحسین کنعانی‌زادگان(28)، شجاع خلیل‌زاده(33)، سید‌مجید حسینی(26)، ابوالفضل جلالی(24)، رامین رضاییان(32)، صادق محرمی(26)، احسان حاج‌صفی(33)، میلاد محمدی (29)، سعید عزت‌اللهی(26)، روزبه چشمی(29)، علی کریمی(28)، سامان قدوس (29)، علیرضا جهانبخش(29)، مهدی ترابی (28)، وحید امیری(34)، علی قلی‌زاده(26)، مهدی طارمی(30) سردار آزمون(27)، کریم انصاری‌فرد(32). البته این اعداد سنی چیزی است که در شناسنامه این بازیکنان آمده است و چه بسا برخی از آنها سن بیشتری هم داشته باشند از این جهت که فوتبالیست‌ها معروفند به اینکه سن خود را در شناسنامه پایین می‌آوردند تا سال‌های بیشتری بتوانند درآمدزایی داشته باشند. البته ما این فرض را می‌گیریم که سن همه بازیکنان حاضر در لیست تیم ملی در قطر واقعی است.
مقایسه با جام‌های جهانی قبلی
در دوره‌های قبل جام‌جهانی نیز به ترتیب در سال ۱۹۷۸ میانگین سنی‌مان 23 سال بود و در 98 فرانسه با میانگین سنی 26 سال وارد مسابقات شدیم. در سال 2006 هم با وجود اینکه علی دایی با 37 سال سن در ترکیب ثابت تیم ملی بود، میانگین سنی تیم 27 سال بود. در سال 2014 با همین کارلوس کی‌روش با میانگین سنی 28 سال وارد بازی‌ها شدیم. در 2018 کی‌روش تیمش را جوانتر کرد تا با میانگین 26 سال به مصاف حریفان برویم که یکی از دوره‌های خوب‌مان بود. در قطر هم 90 درصد تیم‌ها میانگین سنی‌شان 27 سال بود که این مساله نشان می‌دهد این سن با یکی دو سال بالا و پایین بهترین سال‌های یک فوتبالیست می‌تواند باشد.
قدر مسلم میزان دوندگی بازیکنان در میادین هر‌سال که می‌گذرد درصدی بالاتر می‌رود و این نشان می‌دهد که بازیکنان چه از نظر قدرتی، سرعتی و تاکتیک‌پذیری باید کیفیت خود را بهبود ببخشند.
خیلی از تیم‌های ملی در دنیا بهترین فرصت برای پایین آوردن سن بازیکنان‌شان را جام ملت‌ها می‌دانند. به این ترتیب که در این رقابت‌ها با تیمی با میانگین سنی 25 تا 26 سال وارد مسابقات شده و تیم ایده‌آلی را برای بازی‌های مقدماتی جام‌جهانی آماده می‌کنند تا اگر راهی مسابقات نهایی شدند دیگر نیازی به تغییر دوباره در تیم‌شان نداشته باشند.
تیم ملی کشورمان یک سال دیگر بازی‌های جام ملت‌ها را در پیش رو دارد و بهترین فرصت است که میانگین سنی تیم‌مان را برای این مسابقات به 24 یا نهایتا 26 برسانیم تا برای جام‌جهانی بعد میانگین سنی تیم ملی بیشتر از 28 نباشد. در چنین شرایطی شاید بهتر باشد بازیکنان بالای 31 سال تیم ملی از همین حالا به‌تدریج به فکر خداحافظی با پیراهن تیم ملی باشند. نفراتی مثل احسان حاج‌صفی، کریم انصاری‌فرد، وحید امیری، رامین رضاییان، شجاع خلیل‌زاده، امید ابراهیمی که این آخری با 36 سال سن قرار بود مسافر قطر باشد.
در پست همه این بازیکنان نامبرده به اندازه کافی بازیکن خوب در لیگ خودمان یا حتی لیگ‌های خارجی داریم. البته اگر قرار باشد بقیه نفرات 29 سال به بالا را در تیم ملی حفظ کنیم آنها باید در این سال‌ها آمادگی و کیفیت خود را در حد ایده‌آل حفظ کنند، در غیر این صورت با 33 یا 34 سال سن در جام‌جهانی 2026 نمی‌توانند کارایی چندانی برای تیم ملی داشته باشند.
اما برای اینکه به شکل کامل‌تری به این موضوع بسیار حائز اهمیت پرداخته باشیم بد ندیدیم نظر یک کارشناس را جویا شویم. اسماعیل حلالی، بازیکن سابق تیم ملی که سال‌هاست در رده‌های پایه مربیگری می‌کند در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره بحث جوانگرایی در تیم ملی فوتبال کشورمان نظراتش را بیان کرد.
برای تغییر نسل چه کار کردیم؟
هافبک سابق پرسپولیس در ابتدای صحبت‌هایش در این باره می‌گوید: «آنچه مسلم است در‌حال‌حاضر تیم ایران نسبت به دیگر تیم‌های آسیایی و حتی حاضر در جام‌جهانی بیشتر نیازمند یک جوانگرایی اساسی است. اما از آن طرف قضیه باید دید که آیا باشگاه‌های ما در این چند سال در پرورش بازیکنان جوان کار خاصی انجام دادند؟ شاید اگر الان اسامی را نام ببریم تعدادشان زیاد نباشد. در این مورد مقصر اصلی باشگاه‌ها هستند که بازیکنان جوان و حتی امید خود را در لیگ برتر بازی نمی‌دهند. به‌عنوان مربی‌ای که سال‌هاست با جوانان و امیدها کار می‌کند دارم این حرف را می‌زنم. شاید فقط 5، 6 درصد باشگاه‌ها در لیگ به بازیکنان جوان میدان می‌دهند و این خیلی بد است. مربیان فقط به‌دنبال نتیجه گرفتن هستند تا مبادا جایگاه خود را از دست ندهند. البته باید به آنها هم حق داد؛ چراکه مدیر باشگاه در تابستان از مربی تیم فقط قهرمانی یا جایگاه بالا می‌خواهد. در همین تیم ملی هم ما در جام‌جهانی همه چیز را قربانی نتایج کردیم. بازیکن جوانی با خود نبردیم و لیست‌مان را پر کردیم از بازیکنان 30 سال. البته میانگین سنی تیم‌مان 29 بود، اگر ترکیب اصلی را میانگین بگیرید 32 سال بود. سرمربی صرفا تیم را برد که فقط نتیجه بگیرد که در این امر هم ناموفق بودیم. برای همین اعتقاد من این است که اگر دنبال تغییرات در تیم ملی هستیم باید نه‌تنها بازیکنان بالای 30 سال را کنار بگذاریم، بلکه یک تفکر و سبک جدید را هم به تیم ملی بیاوریم. یک مربی بزرگ خارجی که بتواند با تصمیمات بزرگش یک انگیزه و اشتیاق جدید هم به تیم ملی و فوتبال‌مان بیاورد.»
هدف‌مان باید فقط جام‌جهانی بعد باشد
او درخصوص اینکه برای موفقیت در جام‌جهانی آینده و رسیدن به این هدف که تیم ما راهی مرحله حذفی شود چکار باید کرد، افزود: «ما از الان باید به جام‌جهانی بعد فکر کنیم. با تغییراتی که در مسابقات مقدماتی صورت گرفته پس شانس خیلی زیادی داریم که دوباره راهی جام‌جهانی شویم اما اگر می‌خواهیم از گروه‌مان صعود کنیم از حالا باید تصمیمات درست و بزرگ گرفت. فوتبال ایران حدود 9 سال به کارلوس کی‌روش سپرده شد و او هر چه داشت در این سال‌ها به فوتبال‌مان آورد. الان هم باید از وی تقدیر شود و کار را بسپاریم به یک مربی جوانتر، آشنا علم روز فوتبال و از همه مهم‌تر صاحب سبک و برنامه مدرن. در مورد بازیکنان هم باید تعارف را کنار گذاشت. بازیکنانی که خودشان فکر نمی‌کنند به جام‌جهانی بعد برسند خودشان دور را به جوانترها بسپارند. ما برای همین جام‌جهانی چند بازیکن خوب با شرایط سنی مناسب داشتیم که به هر دلیل به قطر نبردیم، اما برای جام ملت‌ها باید از آنها استفاده کرد.»
قهرمانی در جام ملت‌ها دیگر راحت به دست نمی‌آید
اما یکی از مسائلی که این روزها مطرح می‌شود این است که اگر بخواهیم ترکیب تیم را دگرگون کنیم شاید در جام ملت‌ها نتوانیم به‌عنوان یک مدعی حضور داشته باشیم و این می‌تواند پس از نمایشی نه‌چندان خوب در جام‌جهانی برای فوتبال ما قدمی رو به عقب باشد. حلالی در این زمینه توضیح می‌دهد: «شاید فدراسیون نظرش این باشد که با همین تیم راهی جام ملت‌ها شویم تا بلکه برای قهرمانی بجنگیم. موافق این مساله نیستم از این جهت که جام ملت‌ها دیگر مثل دوره‌های قبل نخواهد بود. الان تیم‌هایی چون ژاپن، استرالیا، عربستان و کره‌جنوبی با یک تیم عالی در جام‌جهانی حاضر شده و در جام ملت‌ها نیز شرکت خواهند کرد. قطعا ما با این تیم که اکثرا بالای 30 سال سن دارند یک سال دیگر نمی‌توانیم مدعی باشیم. اگر میانگین سنی تیم را 4، 5 سال پایین نیاوریم آن وقت هم جام ملت‌ها را از دست داده‌ایم و هم اینکه برای جام‌جهانی بعد قدمی برنداشتیم. شرایط بازیکنان جا مانده از تیم ملی در قطر آنقدر به‌نظرم خوب است که برای جام ملت‌ها به مشکل نخوریم. البته خیلی مهم است که ما در کادر فنی‌مان هم تفکر جدید بیاوریم. در غیر این صورت با این سبک بازی دفاعی پیشرفتی نخواهیم داشت و صرفا به تیمی نتیجه‌گرا تبدیل می‌شویم. تیمی که از همه داشته‌های فنی و استعداد بازیکنانش به‌خاطر سیستم مدنظر کادرفنی بهره نمی‌برد.»
باید برای آینده فوتبال کاری کرد
ملی‌پوش سابق فوتبال ایران در پایان در پاسخ به این سوال که آیا فوتبال ما برای ساخت پدیده و استعدادهای جوان شرایط خوبی دارد یا نه، می‌گوید: «شاید الان برای تغییرات در تیم ملی 7، 8 بازیکن بیرون داشته باشیم اما برای سال‌های بعد من خیلی نگران هستم. همان‌طور‌که جامعه به‌سمت پیری می‌رود و جوانترها اشتیاقی برای ازدواج و فرزند‌آوری ندارند، برای فوتبال‌مان هم باید نگران 20، 30 سال آینده باشیم. لیگ ما شرایط بسیار بدی پیدا کرده است. در رده‌های پایه شاید آن‌طور‌که باید بازیکنان خوبی ساخته نمی‌شوند، اما همین نفراتی هم که چهره می‌شوند در لیگ برتر مورد استفاده قرار نمی‌گیرند و بعضا در سن 25 و 26 سالگی فرصت عرض‌اندام پیدا می‌کنند. چرا باشگاه‌های ما صرفا به نتیجه گرفتن فکر می‌کنند. مگر در لیگ 16 تیمی چند تیم می‌تواند برای قهرمانی و سهمیه بجنگد. چرا مدیران باشگاه‌ها تیم‌های خود را ملزم نمی‌کنند به بازیکن‌سازی تا مجبور نشوند در نقل و انتقالات برای بازیکنان معمولی تیم‌های دیگر میلیاردی هزینه کنند. شما لیگ‌های معتبر دنیا را اگر بررسی کنید به‌خوبی متوجه خواهید شد که بیش از 10 تیم فقط دنبال این هستند که بازیکن بسازند و با فروش آن درآمدزایی کنند. اما در لیگ ما باشگاه‌هایی مثل نساجی و آلومینیوم صحبت از قهرمانی و کسب سهمیه می‌کنند. تفکر در باشگاه‌ها باید تغییر کند در غیر این صورت برای 10 سال بعد بازیکنی در سطح جهانی نخواهیم داشت. الان شما ببینید تیم‌هایی آسیایی چطور دارند نسل‌سازی می‌کنند. برای هر دوره از جام‌جهانی می‌بینیم که کلی بازیکن می‌سازند اما ما الان دو دوره است که با یک تیم ملی راهی جام‌جهانی می‌شویم. این تقصیر سرمربی نیست، مقصرش باشگاه‌ها هستند که نتوانستند بازیکنان ممتاز و در سطح جهانی تحویل تیم ملی دهند. شاید فقط دو سه باشگاه در لیگ برتر باشند که آن هم فقط به یکی دو بازیکن جوان میدان دهند. شاید بهتر باشد که سازمان لیگ یا فدراسیون باشگاه‌ها را مجبور کنند در ترکیب 11 نفره خود حداقل سه بازیکن زیر 23 یا زیر 20 سال داشته باشند تا بلکه از این طریق بتوانیم چند بازیکن خوب برای آینده به تیم ملی تزریق کنیم. متاسفانه باشگاه‌های ما برای بازیکنان خارجی 35 سال به بالا هزینه چند میلیاردی می‌کنند، اما دو بازیکن جوان و با کیفیت به ترکیب تیم‌شان اضافه نمی‌کنند، چون فقط به قهرمانی در همان فصل فکر می‌کنند. اگر این تفکر در باشگاه‌ها تغییر نکند شک نکنید 10 سال دیگر تبدیل به یک تیم معمولی در آسیا خواهیم شد و از رقبا فاصله زیادی خواهیم گرفت.»