مهدی عبداللهی، دبیر گروه اقتصاد:روز گذشته رهبر انقلاب در دیدار تعدادی از فرماندهان نیروی دریایی ارتش فرمودند: «استفاده از فرصت دریا و ظرفیت‌های عظیم آن باید به فرهنگ عمومی در کشور تبدیل شود.» در این خصوص، کارشناسان معتقدند شاید اگر امروز در ایران تصمیم گرفته شود ۱۰۰ موضوع و اقدام اساسی در فرآیند توسعه کشور فهرست شود و از بین آنها ۵۰ موضوع مهم‌تر انتخاب شده و در نهایت پنج موضوع کلیدی و جدی برگزیده شود، بدون شک موضوع توجه به اقتصاد دریامحور و توسعه سواحل کشور باید در سبد انتخاب نهایی قرار گیرد. توسعه دریامحور و اقتصاد دریا که در سال های اخیر بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. تعریف اقتصاد دریامحور که در ادبیات جهانی عموما با عنوان اقتصاد آبی یا Blue Economy از آن یاد می‌شود، استفاده پایدار از ظرفیت منابع و گستره‌های آبی اعم از اقیانوس‌ها دریاها دریاچه‌ها و جزایر برای رشد اقتصادی، بهبود وضعیت معیشت و ایجاد اشتغال و درنهایت افزایش تولید ناخالص داخلی تعریف می‌شود. بنابراین حوزه اقتصاد دریا فراتر از مواردی از قبیل شیلات و گردشگری دریایی است و مستلزم ظهور و حمایت از صنایع مرتبط با آب و دریا از جمله حمل‌ونقل دریایی، گردشگری دریایی، انرژی‌های تجدیدپذیر، آبزی‌پروری و شیلات بیوتکنولوژی دریایی، زیست هواشناسی و معدنکاری دریایی است. ایران با داشتن ۵۸۰۰ کیلومتر نوار ساحلی جنوبی و شمالی، که ۴۰ درصد مرزهای کشور است، کشوری دریایی محسوب می‌شود ولی در میزان استفاده از این نعمت خدادادی چندان موفق نبوده است. بیشترین فعالیت در عرصه سواحل کشور، مربوط به محدوده‌های شهری و روستایی و تأسیسات بندری و نظامی است که همه اینها حدود ۵ درصد از ظرفیت سواحل کشور را به خود اختصاص داده‌اند و حدود ۹۵ درصد از این ظرفیت مورد توجه قرار نگرفته است. درحالیکه این مناطق دارای اهمیت ژئواستراتژیک، ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک در مقیاس جهانی و منطقه‌ای هستند. در حال حاضر بسیاری از کشورهای جهان سهم عمده‌ای از تولید ناخالص ملی خود را از دریا تأمین می‌کنند. در این میان ویتنام و سپس چین با بیش از ۵۰ درصد در صدر قرار دارند، ایران نیز حدودا گفته می‌شود 2 تا 2.5 درصد از تولید ناخالص ملی خود را از دریا تأمین می‌کند که با توجه به پتانسیل‌های موجود در کشور رقم پایینی تلقی می‌گردد. این در حالی است که از نظر پتانسیل موجود، کشور ایران از بین ۱۸۴ کشور در رتبه 40 قرار دارد، در‌صورتی‌که از نظر کسب درآمد وضعیت مطلوبی نداشته و بیشترین فعالیت‌های اقتصادی در عرصه سواحل کشور متمرکز در محدوده شهرهای بزرگ ساحلی است.
رهبر انقلاب:
استفاده از ظرفیت‌های دریا به فرهنگ عمومی تبدیل شود
جمعی از فرماندهان و مسئولان نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، ظهر دوشنبه به‌‌مناسبت هفتم آذرماه روز نیروی دریایی، با حضرت آیت‌الله خامنه‌ای فرمانده کل قوا دیدار کردند. در این دیدار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای ارتقای همه‌جانبه توان رزمی و تجهیزات دفاعی در نیروی دریایی و استمرار اقداماتی همچون دریانوردی در آب‌های دوردست و بین‌المللی را لازم دانستند و گفتند: «تقویت ارتباط نیروهای مسلح با دولت و سایر قوا به تفاهم و همکاری و پیشرفت کارها کمک خواهد کرد.» رهبر انقلاب اسلامی با اشاره به سوابق دریانوردی ایرانیان در گذشته که باعث انتقال فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی به مناطق دیگر دنیا شد، خاطرنشان کردند: «با وجود این سابقه و سواحل طولانی دریایی در شمال و به‌خصوص جنوب ایران، فرهنگ استفاده از فرصت‌های دریا در کشور مورد غفلت واقع شده و باید به فرهنگ عمومی مردم تبدیل شود.» ایشان فرهنگ‌سازی در این زمینه و ایجاد فهم عمومی از دریا به‌عنوان یک زیرساخت اساسی را ضروری دانستند و افزودند: «در چند سال گذشته بحث توسعه سواحل مکران مطرح شد و دولت‌ها هم از آن استقبال کردند اما پیشرفت جدی در این موضوع نیازمند فرهنگ‌سازی است.»
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، تولیدات هنری ازجمله پویانمایی را در شناساندن فرصت‌های متنوع دریا موثر خواندند و گفتند: «با استفاده از تولیدات هنری و معرفی ظرفیت‌های پیشرفت دریاپایه کشور چه در بخش نظامی و چه در بخش عمرانی، شوق مردم به استفاده از این فرصت افزایش خواهد یافت.» در این دیدار امیر دریادار شهرام ایرانی، فرمانده نیروی دریایی ارتش نیز گزارشی از اقدامات و برنامه‌های این نیرو در بخش‌های مختلف بیان کرد.
جابه‌جایی 150 میلیون تن کالا در بنادر ایران
براساس آمارهای آنکتاد (کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل)، در سال 2021 حدود 10.7 میلیارد تن کالا از طریق بنادر جهان بارگیری و تخلیه شده است که این میزان معادل 80 درصد از حجم کالاهای جابه‌جا شده در سطح دنیاست. در ایران نیز داده‌های آماری سازمان بنادر و دریانوردی کشور نشان می‌دهد مجموع عملکرد تخلیه و بارگیری کالاهای غیرنفتی و نفتی در 20 بندر بازرگانی کشور از 93 میلیون تن در سال 1384 به 148 میلیون تن در سال 1400 رسیده که این میزان در سال جاری نیز رشد 8 درصدی داشته و برآورد می‌شود در سال 1401 حجم تخلیه و بارگیری کالا در بنادر کشور حتی به 160 میلیون تن نیز نزدیک شود. لازم به ذکر است براساس داده‌های آماری سازمان بنادر و دریانوردی کشور، میزان تخلیه و بارگیری کالا در بنادر مالکیتی و حاکمیتی سازمان بنادر و دریانوردی تا پایان آبان سال جاری، معادل ۱۴۲میلیون و ۷۶۸ هزار و ۹۸۳ تن بوده که در قیاس با مدت مشابه سال گذشته، رشد ۸ درصدی را نشان می‌دهد. همچنین تخلیه و بارگیری صورت گرفته در بخش عملیات کانتینری نیز تا پایان آبان سال جاری، معادل ۱ میلیون و ۶۶۴ هزار و ۴۹۴ TEU بوده که در قیاس با عملیات کانتینری ۱ میلیون و ۴۹۸ هزار و ۴۹۸ TEU طی مدت مشابه سال ۱۴۰۰، رشد ۱۲ درصدی را نشان می‌دهد. طبق آمارهای بین المللی، با درنظر گرفتن جابه‌جایی 10.7 میلیارد تن کالا در بنادر دنیا، بنادر ایران با جابه‌جایی 148 میلیون تنی در سال 1400، سهم 1.4 درصدی از کل جابه‌جایی بار دنیا را داشته است. این میزان در سال جاری رشد داشته و به نظر می رسد از 1.4 درصد هم فراتر رود.
بنادر ایران 35 درصد زیرظرفیت
ظرفیت‌های استفاده‌نشده یکی از ویژگی‌های عجین‌شده با اقتصاد ایران است، ازجمله اینکه هفت استان کشور شامل گلستان، گیلان، مازندران، خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان‌وبلوچستان با برخورداری از 5800 کیلومتر خط ساحلی و ده‌ها بنادر کوچک و بزرگ عمدتا جزء استان‌های کمترتوسعه‌یافته کشور بوده و مزیت‌های همجواری با دریا، بنادر و سواحل آن به توسعه اقتصادی این استان‌ها منجر نشده است. ظرفیت‌های خالی و توسعه‌نیافته مناطق ساحلی و بنادر این استان‌ها از این منظر دارای اهمیت است که هفت استان مذکور بیش از 22 درصد جمعیت کشور (بیش از 18 میلیون نفر) را در خود جای داده‌اند. همان‌طور که گفته شد، بنادر ایران در سال 1400 حدود 148 میلیون تن کالای نفتی و غیرنفتی بارگیری و تخلیه کرده‌اند؛ این در حالی است که در حال حاضر ظرفیت اسمی بنادر کشور حدود 227 میلیون تن بوده و همچنین براساس رهنمودهای برنامه ششم توسعه نیز این ظرفیت در سال 1400 باید به 270 میلیون تن می‌رسید. بر این اساس، در سال 1400 حدود 35 درصد از ظرفیت توسعه‌یافته بنادر کشور خالی است. البته ذکر این نکته الزامی است که ظرفیت خالی 35 درصدی فعلی فقط مربوط به میزان سرمایه‌گذاری اندک دولت یا بخش خصوصی در شرایط فعلی است و ظرفیت بالقوه بنادر ایران در برخی پژوهش‌ها بیش از 80 درصد شرایط مورد استفاده فعلی برآورد شده است.
80 درصد جابه‌جایی بار در 2 بندر کشور!
همان‌طور که در بخش های مختلف از ظرفیت و پتانسیل های بنادر ایران استفاده نشده، استفاده حداقلی فعلی نیز نامتوازن و بسیار تمرکزگرا بوده است به طوری‌که براساس داده‌های آمارنامه سازمان بنادر کشور، از 148 میلیون تن کالا تخلیه و بارگیری شده در 21 بندر و منطقه بندری کشور طی سال 1400، نزدیک به 119 میلیون تن آن معادل 80 درصد از طریق بنادر شهیدرجایی بندرعباس و امام خمینی خوزستان جابه‌جا شده است. طبق این آمارها، در سال 1400 بندر شهید رجایی با سهم 49 درصدی در رتبه اول، بندر امام خمینی با 31 درصد دوم و قشم با 4.6 درصد سوم است. بوشهر با 2.9 درصد، چابهار با 2.7 درصد و خرمشهر با 2.1 درصد به ترتیب در رتبه‌های چهارم تا ششم قرار دارند. بر این اساس، مشاهده می‌شود با وجود موقعیت جغرافیایی چهارراهی کشور و وجود 15 کشور همسایه در مرزهای آبی و خاکی کشور در چهار جهت جغرافیایی، نزدیک به 80 درصد از فعالیت صادرات و واردات کالای کشور فقط در دو بندر شهیدرجایی و بندر امام‌خمینی(ره) متمرکز شده و سهم 19بندر دیگر تنها 20 درصد است.
86 درصد ظرفیت بنادر شمال بلااستفاده
بندر انزلی، بندر نوشهر، بندر ترکمن، بندر امیرآباد، بندر گز، بندر آستارا، بندر فریدون‌کنار و بندر نکا ازجمله بنادر شمال کشور هستند که براساس برآوردهای کارشناسان بنادر، ظرفیت اسمی این هشت بندر به حدود ۴۰ میلیون تن در سال می‌رسد. با این حال، در حال حاضر در 6 بندر امیرآباد، نکا، فریدون‌کنار، نوشهر، انزلی و آستارا فعالیت بازرگانی انجام می‌شود که مجموع تخلیه و بارگیری این بنادر در سال 1400 کمتر از 5.5 میلیون تن یا معادل 3.7 درصد است. به‌عبارت دیگر، از مجموع ظرفیت اسمی بنادر شمال، در حال حاضر فقط از 14 درصد ظرفیت استفاده می‌شود و 86 درصد ظرفیت این بنادر بلااستفاده است. این موضوع از این منظر دارای اهمیت است که کشورهای حاشیه خزر ظرفیت‌های بسیار بالایی برای تجارت با ایران دارند.
ایران در بین سازندگان کشتی‌های اقیانوس‌پیما
صنایع دریایی شاخه‌ای از صنایع است که در چهارچوب فرآوری و تولید محصولات متکی بر دریا و سواحل آن تعریف می‌شود. این صنایع می‌توانند گروه‌های کشتی‌سازی، خدمات بندری، شیلات و ماهیگیری، محصولات پتروشیمی انرژی، نفت، گاز، برق و سایر صنایع مانند انرژی‌های نو را دربرگیرند. در‌مجموع ۶ صنعت شامل 1- صنایع فراساحل (اکتشاف استخراج، تولید و انتقال مواد نفتی و گازی به خشکی یا شناور صنایع زیرساخت‌های کشتیرانی برای جابه‌جایی بار و مسافر از طریق دریا) 2- صنایع مربوط به بنادر و ترمینال‌های بندری 3- زیرساخت‌های تخلیه بارگیری و انبار کالا، 4- صنایع شیلات و صید (انبار- انتقال و تخلیه آبزیان دریایی)، 5- صنایع زیرساخت‌های گردشگری دریایی و 6- صنایع انرژی‌های نو (تولید برق از امواج دریا و توربین‌های بادی نصب شده در دریا) تقسیم شده است. عمده‌ترین صنایع فرا ساحلی در ایران مربوط به صنایع کشتی‌سازی است. ایران در ساخت کشتی اقیانوس‌پیما و غول‌های نفت‌کش تخصص دارد. ازجمله کشتی‌های نفت‌کشی که در سال‌هایی نام ایران را بر سر زبان‌ها انداخت، کشتی نفت‌کش افرامکس2 است. این کشتی ۱۱۳ هزار تنی که به سفارش کشور ونزوئلا ساخته شده، عرشه آن 2.5 برابر یک زمین فوتبال است. قبل از آن نیز، افرامکس 1 تحویل کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران شده بود. این کشتی اقیانوس‌پیما ظرفیت حمل ۲۲۰۰ کانتینر را داراست. گفته می‌شود ساخت افرامکس 3 تا پایان بهار امسال ۳۳ درصد پیشرفت داشته است.
سهم ناچیز از گردش مالی 27 میلیارد دلاری بانکرینگ
صنایع کشتی‌سازی جدای از مزیت‌های حمایتی ترانزیتی آب‌های بین‌المللی و وجود مرزهای آبی در کشور، موجب رونق بسیاری از صنایع داخلی نیز می‌شود؛ چراکه فرصت‌های بی‌شماری در بخش دریا وجود دارد که ازجمله این فرصت‌ها حضور در صنعت تعمیر و نگهداری کشتی‌های اقیانوس‌پیما، صنعت حمل‌ونقل بار و مسافر، توسعه بنادر و بانکرینگ و ساخت دکل‌های حفاری است. بانکرینگ (Bunkering) مجموعه‌‌ای از عملیات سوخترسانی به کشتی‌‌ها و سایر شناورهای دریایی (شامل سوخترسانی روی دریا یا پهلوگیری کشتی در اسکله‌‌های سوخترسانی) و نیز خدمات جانبی از قبیل خدمات هتلینگ، تعمیرات و تامین قطعات مورد‌نیاز کشتی‌‌ها، تهیه آذوقه و مایحتاج خدمه و کارکنان کشتی است. سوخت مصرفی کشتی‌‌ها عمدتا نفت کوره (مازوت) و بعضا گازوئیل است که ایران ازجمله تولیدکنندگان بزرگ این مواد نفتی است. اندازه بازار صنعت بانکرینگ در جهان طی سال ۲۰۱۹ حدود ۱۲۰میلیارد دلار بوده و پیش‌بینی می‌شود این میزان تا سال۲۰۲۷ به ۱۳۵میلیارد دلار برسد. درحالیکه اسناد بالادستی دولت را مکلف کرده بودند سهم کشور از بازار سوخترسانی منطقه به حداقل ۵۰درصد برسد، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد از درآمد سالانه ۲۷ میلیارد دلاری صنعت بانکرینگ در منطقه، ۲۰ میلیارد دلار آن در اختیار امارات قرار داشته و بخشی دیگر نیز در اختیار سایر کشورهای منطقه بوده و سهم ایران از این درآمد بسیار ناچیز است. همچنین براساس آمارهای ارائه‌شده از سوی شرکت پخش و پالایش نفتی، میزان بانکرینگ نفت‌کوره ایران از حدود روزانه هزار و ۷۴تن در سال ۱۳۸۰ به روزانه ۸هزار و ۱۳۴تن تا سال ۱۳۹۲ رسیده بوده که این میزان در دوره دولت روحانی با کاهش ۵۰ درصدی به حدود ۴ هزار تن در سال ۱۳۹۷ رسیده است. به اعتقاد کارشناسان، این صنعت می‌توانست کمک شایانی به خنثی‌سازی تحریم‌ها کند، با این حال توسعه صنعت بانکرینگ ایران حداقل در دوره ۱۶ساله مدیریت بیژن زنگنه در وزارت نفت چندان جدی گرفته نشد.
تولید 1.2 میلیون تن شیلات
وجود ذخایر قابل توجه آبزیان در آب‌های شمال و جنوب کشور و همچنین توسعه صنعت پرورش ماهی در آب‌های داخلی و امکان بهره‌برداری از آبزیان آب‌های بین‌المللی و صنایع وابسته به آن، چشم‌انداز روشنی را برای تامین هرچه بیشتر پروتئین دریایی مورد نیاز کشور فراهم کرده است. در ایران پیشرفت چشمگیر صنعت شیلات طی سال‌های اخیر به‌ویژه از دهه ۱۳۷۰ به بعد، قابلیت پرورش آبزیان در سراسر کشور و استعداد ماهی‌دارشدن دریاچه‌ها، مخازن پشت‌سدها، آبگیرها رودخانه‌ها یا بازسازی ذخایر دریاها و آب‌های ساحلی کشور از طریق رهاسازی بچه‌ماهی در آنها و همچنین امکان استحصال حجم زیادی از ماهیان را فراهم ساخت که این امر به نوبه خود می‌تواند در تامین بخش عمده‌ای از پروتئین کشور اثر‌گذار باشد.
براساس گزارش وزارت جهادکشاورزی، تا پایان سال 1399 تولید ماهی در کشور به یک میلیون و 208 هزار تن و تولید میگو به 61 هزار تن رسیده است. به‌عبارتی حجم تولید آبزیان در کشور (صید و آبزی‌پروری) در سال 1399 به یک میلیون و 269 هزار تن رسیده است. از این مقدار 684 هزار و 300 تن آن مربوط به صید در پاب‌های جنوب کشور، 31 هزار و 100 تن مربوط به صید در آب‌های شمال کشور و 553 هزار و 300 تن نیز مربوط به آبزی‌پروری است. البته باید به این اعداد تولید نزدیک به 900 کیلو خاویار را نیز افزود. به‌عبارتی از کل تولید شیلات ایران، 57 درصد از آن مربوط به بخش صید از دریاست. براساس آمارهای سازمان شیلات ایران، این صنعت زمینه اشتغال 240 هزار نفر را فراهم کرده است.
سهم دریا از تولیدناخالص ایران فقط 2 درصد
حدود 40 درصد از مرزهای کشور را مرزهای آبی دریایی تشکیل می‌دهد لذا نمی‌توان به امر فعالیت‌های بندری و کشتیرانی بی‌توجه بود؛ چراکه برای کشوری که مرزهای طولانی آبی دارد و دسترسی به آب‌های آزاد امکان‌پذیر است رونق کشتیرانی و تجارت دریایی ضروری است. از این رو لزوم افزایش سهم دریا از تولید ناخالص داخلی با توجه به سیاست دریامحوری باید از مهم‌ترین دل‌مشغولی‌های مسئولان باشد که با برنامه‌ریزی می‌توان به اهداف آن دست یافت. درحالیکه سهم دریا از تولید ناخالص داخلی در برخی کشورهای ساحلی تا ۵۰ درصد نیز می‌رسد، اما این رقم در ایران با وجود بیش از سه هزار کیلومتر نوار ساحلی فقط ۲ درصد است. این در‌حالی است که ظرفیت‌های عظیمی برای ترانزیت کالای کشورهای آسیای‌میانه از بنادر ایران وجود دارند که این ظرفیت‌ها به‌طور کامل استفاده نمی‌شوند. لازم به ذکر است درحال‌حاضر در جهان بیش از ۹۳ درصد جابه‌جایی کالا از طریق دریاها و راه‌های آبی صورت می‌گیرد. امروزه صنعت حمل‌ونقل دریایی موضوع توسعه پایدار توسعه دریامحور شمرده می‌شود، به همین علت است که حدود جمعیت جهانی دریانوردانی که در کشتی‌های تجاری بین‌المللی براساس برآوردهای آنکتاد تا سال 2021 به یک میلیون و 893 هزار نفر دریانورد رسیده است. فیلیپین، روسیه، اندونزی، چین و هند بیشترین شاغلان کشتی‌های تجاری در دنیا را دارند.
حضور یک بندر ایران در بین 100 بندر جهان
براساس رده‌بندی نشریه معتبر AJOT در سال 2021 در بین 100 بندر برتر جهان، نام یک بند ایرانی نیز دیده می‌شود. طبق آمارهای این نشریه تخصصی، این 100 بندر مهم جهان در 45 کشور واقع شده‌اند. چین با 16 بندر در رتبه اول، آمریکا با 11 بندر دوم، استرالیا با 5 بندر سوم، تایوان با 4 بندر چهارم، هند، کره‌جنوبی، ایتالیا، انگلیس، عربستان‌سعودی هر‌کدام با سه بندر، امارات، بلژیک، آلمان، پاناما و... با دو بندر ازجمله کشورهایی هستند که بیشترین بنادر پرکار را در بین 100 بندر برتر جهان دارند. در بین 100 بندر برتر جهان، شانگهای چین با 47 میلیون کانتینر در رتبه اول جهان قرار دارد. بندر سنگاپور با 37.5 میلیون کانتینر دوم، بندر نینگبو-ژوشان چین با 31 میلیون کانتینر سوم، شنژن چین با 28.7 میلیون کانتینر چهارم و گوانگژو چین با 24 میلیون کانتینر پنچم است. همچنین بنادر چینگدائو چین، بوسان کره‌جنوبی، تیانجین چین، بندر هنگ‌کنگ، روتردام هلند، بندر جبل علی امارات، بندر کلانگ مالزی، بندر شیامن چین، بندر آنتورپ بلژیک و بندر تانجونگ پلپاس مالزی به‌ترتیب در رتبه‌های ششم تا پانزدهم قرار دارند. طبق آمارهای نشریه AJOT در سال 2021 بندرعباس با جابه‌جایی 1.4 میلیون کانتینر در رتبه 97 جهان قرار داشته و بالاتر از بنادر جکسون‌ویل، آمریکا، لا اسپتزیا ایتالیا و میامی آمریکا است.
5 پتانسیل استحصال آب از دریا
محدودیت منابع آبی، رشد سریع جمعیت و نیاز به تولید بیشتر سبب شده است که بخش کشاورزی نسبت به سایر بخش‌های مصرف‌کننده، تقاضای آب بیشتری برای مصرف داشته باشد و ضروری است که برای دستیابی به اهداف توسعه‌ای کشور و افزایش تولید محصولات در کنار استفاده بهینه از منابع آبی، منابع آبی جدیدی را درنظر گرفت با توجه به محدودیت‌های منابع آب شیرین و باکیفیت، دریا به‌عنوان یک منبع طبیعی آب شور می‌تواند نقش بسیار مهمی در رونق کشاورزی و به‌دنبال آن رونق اقتصادی کشور داشته باشد. امروزه دیگر دوره آب‌های غیر‌متعارف و پساب‌ها فرا رسیده است و استفاده از آب دریا نه‌تنها در ایران بلکه در کشورهای آسیای میانه و کشورهای حوضه جنوب خلیج فارس هم مطرح است.
برای تحقق این هدف می‌توان با راهکارهای جدید اقدام به بهره‌برداری از دریا کرد.
1- تامین منابع آبی جدید در قالب استفاده از آب‌‌شیرین‌‌کن‌ها، 2- استفاده از آب شور در کشاورزی، 3- پرورش گیاهان دریایی، 4- آب مجازی و صنایع تبدیلی.
در اینجا استحصال آب از سه حوضه خلیج فارس و دریای عمان و دریای خزر مدنظر است.
لزوم توجه به گردشگری دریایی
گردشگری دریایی یکی از مهم‌ترین زیرشاخه‌های صنعت گردشگری است. ایران از نظر داشتن منابع طبیعی گردشگری جزء ۵ کشور اول جهان قلمداد می‌شود و با توجه به داشتن جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی از جایگاه خاصی برای جذب گردشگر داخلی و خارجی برخوردار است که یکی از این جاذبه‌های طبیعی دریاست. دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان ۳ نقطه آبی در این سرزمین به شمار می‌آیند و کمتر کشوری از چنین امکانات طبیعی برخوردار است. کشورهای حاشیه دریای خزر از جمله ترکمنستان از سال ۲۰۰۷ کار ساخت و تجهیز سواحل برای ایجاد سایت گردشگری و جذب گردشگران داخلی و خارجی آغاز کرده‌اند. امارات هم سایت‌های متعدد گردشگری را در سواحل جنوبی خلیج فارس برای جذب گردشگران فراهم ساخته و کشورهای قطر، بحرین و کویت هم در این زمینه فعالیت‌هایی داشته و دارند. در سواحل دریای عمان نیز این کشور با شناسایی قابلیت‌های گردشگری سواحل دریا، بزرگ‌ترین قطب گردشگری ورزش ساحلی را ایجاد کرده و شهرت جهانی یافته است.
ظرفیت و قابلیت‌های گردشگری به لحاظ فرهنگی و اقتصادی در محیط‌های دریایی دارای اهمیت خاصی است. گردشگری دریامحور هم در حوزه اقتصاد و هم در حوزه فرهنگی در کشورهای پیشرفته دارای میدان عمل گسترده‌ای است. برخورداری از تعداد و انواع جاذبه‌های گردشگری دریامحور، ماهیگیری تفریحی گردشگری، صنعتی، علمی، ساحل‌سازی شنا و غواصی، جت‌اسکی برگزاری مسابقات ورزشی تفریحی و حرفه‌ای تورهای بین جزایر بازدیدهای جنگل‌های اکوسیستم‌های آبی‌گیاهی و... از عوامل موثر در توسعه گردشگری دریامحور است. بخشی از نقاط جغرافیایی خلیج فارس به‌ویژه جزایر هرمز و قشم به لحاظ وجود آثار تاریخی متعدد، از جایگاه ویژه‌ای در صنعت گردشگری و جذب گردشگر برخوردار است. سواحل دریای خزر با قدمت چند هزار ساله و دارا بودن یادگارهایی از تمدن‌های مهم بشری، تفرجگاه‌ها، آثار باستانی و اماکن جذاب گردشگری مورد توجه جهانیان به‌ویژه افراد علاقه‌مند به سیر و سیاحت و طبیعت‌گردی قرار داشته و دارد. از نظر اجتماعی خلیج فارس با لنچ‌های ماهیگیری و موسیقی محلی آن شناخته شده است. این ویژگی از ماندگارترین تصویرها و نواهایی است که در میان فرهنگ‌های ایرانی می‌توان آن را دید و شنید. با توجه به منابع عظیم دریایی خلیج فارس می‌توان با احداث مجتمع‌های بزرگ آب‌درمانی یا ورزش‌های آبی مثل جت‌اسکی، ساحل‌سازی شنا برای زمستان و ایام نوروزی به این برنامه جامه عمل پوشاند و به‌جای دلارهای نفتی از ثروتی بی‌پایان که از صنعت گردشگری حاصل می‌شود، درآمد حاصل کرد.
به عقیده بسیاری از، کارشناسان تبلیغ توانمندی‌های جذب گردشگر از طریق صنعت گردشگری ورزشی بهترین روش برای نشان دادن پتانسیل‌های گردشگری در هر کشور است که کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس مثل امارات و بحرین از آن به‌خوبی استفاده کرده‌اند. در ایران به موضوع تبلیغات گردشگری دریایی و اهمیت آن برای رشد صنعت گردشگری توجه زیادی نشده و دست‌اندرکاران گردشگری صرفا به تبلیغ برای مکان‌های تاریخی بسنده کرده‌اند؛ درحالیکه بیشتر این اماکن تاریخی به دلیل نبود مدیریت موثر و بی‌توجهی در حال نابودی‌اند یا اینکه همگان آنها را نمی‌شناسند و به دنبال یافتن امکانات گردشگری جدیدی در ایران می‌گردند.
