زهرا رمضانی، خبرنگار:سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران روز گذشته به مناسبت سالروز تاسیس معاونت فناوری و نوآوری وزارت علوم میزبان مسئولان این وزارتخانه اعم از وزیر علوم و معاونین پژوهشی و فناوری، معاون فعلی و سابق علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و روسای پارک‌های علم و فناوری سراسر کشور بود. جلسه‌ای که البته دهقانی‌فیروزآبادی، معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور دیرتر از دیگر مسئولان و درست زمانی که برنامه به تقدیر از پارک‌های علم و فناوری موفق در حیطه‌های مختلف رسیده بود، در آن حضور پیدا کرد.
این برنامه یک اتفاق جالب هم داشت و آن هم تقدیر از سورنا ستاری، به‌عنوان چهره تاثیرگذار در توسعه فناوری بود؛ فردی که به گفته مسئولان حاضر در مراسم، در میان فعالان اکوسیستم فناوری کشور، به‌عنوان توسعه‌دهنده بخش‌های مختلف این زیست بوم شناخته می‌شود. موضوعی که وزیر علوم آن را به زبان دیگری مطرح و عنوان کرده بود نهادینه کردن بحث فناوری و نوآوری و شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور کار راحتی نبود و این اتفاق با پیگیری‌های ستاری محقق شده است. ستاری که حالا به‌عنوان یکی از قدیمی‌های حوزه زیست‌بوم فناوری کشور شناخته می‌شود، صحبت‌هایش با این شوخی که 3 ماهی می‌شود، پشت میکروفن نرفته‌ام، شروع کرد و گفت: «هیچ چراغ جادویی برای‌مان وجود ندارد؛ چراکه خودمان سیمرغ هستیم و باید با یکدیگر متحد شویم تا بتوانیم دانشگاه‌ها و پژوهش‌ها را به جایگاه اصلی خود برگردانده و درنهایت اقتصاد نفتی را شکست دهیم.»
در کنار تقدیر از پارک‌های علم و فناوری موفق که البته بعد از پایان مراسم با ناراحتی برخی از پارک‌هایی که به زعم خودشان علی‌رغم شایستگی، از دید مسئولان پنهان ماندند، وزیر علوم و معاون فناوری‌اش و دهقانی‌فیروزآبادی، معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور نیز در بخش پایانی مراسم به ایراد سخنرانی پرداختند. وزیر علوم در این مراسم با اشاره به دو اتفاق مهم تدوین برنامه توسعه هفتم کشور و ارسال لایحه بودجه به دولت، گفت: «یکی از اولویت‌های وزارت‌علوم پیگیری آموزش پژوهش‌محور و پژوهش آموزش‌محور است، یعنی می‌خواهیم آموزشی را داشته باشیم که میزان کارآمادگی دانشآموختگان را ارتقا دهد؛ چراکه صرف آموزش نظری با وجود اینکه یک ضرورت است، اما کافی نیست و در شرایط امروز نیاز به آن داریم تا دانشآموختگان ما در بحث مهارت محوری توانمند باشند.»
روسای پارک علم و فناوری عضو شورای دانشگاه می‌شوند
او با بیان اینکه شخصیت علمی و فناوری کشور باید متوازن باشد و شخصیت کاریکاتوری دور از شأن علم و فناوری کشور است، ادامه داد: «تحقق این مساله نیازمند آن است که از طریق مطالعات فراملی بتوانیم فکر کرده و تجربه را ارزان خریداری کنیم؛ در همین راستا معاونت فناوری ماموریت پیدا کرده تا بحث کار و کارآفرینی را در یک مطالعه فراملی بررسی و آن را بومی کند.» وزیر علوم به تفاوت وظایف پارک‌های علم و فناوری در مقایسه با دانشگاه اشاره کرد و گفت: «این تفاوت در خلق علم و فناوری است؛ یعنی باید نگاه‌مان به پارک‌ها و دانشگاه‌ها در سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و اجرا متفاوت باشد. به همین دلیل معاونت فناوری را از معاونت پژوهشی جدا کردیم. البته اوایل زمان تاسیس معاونت فناوری عده‌ای تلاش کردند بگویند این معاونت با معاونت علمی در تقابل هست در حالی که تلاش کردم بگویم معاونت فناوری بازوی معاونت علمی است.» او تصریح کرد: «در حیطه دانشگاه‌ها هم می‌بینیم که به دلیل عدم یکپارچگی، شکافی بین علوم ایجاد شده که برای رفع آن نیاز است تا تحقیقات چندرشته‌ای را ارتقا دهیم. قطعا می‌توان به روشی دست پیدا کرد تا رشته‌های علوم پزشکی و وزارت علوم هماهنگ با یکدیگر کار کنند، اصلا مگر می‌شود، علم داروسازی را از علم شیمی جدا کرد؟ البته در پارک‌های علم و فناوری چنین مشکلی را نداریم و این حوزه‌ها می‌توانند با یکدیگر کار کنند.»
بازنگری در آیین‌نامه جامع مدیریت دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی هم خبری بود که وزیر روز گذشته آن را اعلام و عنوان کرد: «مسئولیت مستقیم این کار برعهده معاون فناوری گذاشته شده است. تصمیم‌مان این است که براساس آیین‌نامه جدید، رئیس پارک علم و فناوری، عضو شورای دانشگاه باشد تا از این طریق ارتباط سیستماتیک بین دانشگاه‌ها و پارک‌ها ایجاد شود.»
95 درصد آیین‌نامه‌های قانون جهش تولید دانش‌بنیان تصویب شدند
در ادامه روح‌الله دهقانی‌فیروزآبادی به اهمیت ایجاد دانشکده‌های حکمت‌بنیان اشاره کرد و گفت: «تولیدمان باید مبنای نوآوری داشته باشد و علی‌رغم اینکه زنجیره‌های دانشگاه و شرکت‌های دانش‌بنیان به خوبی توسعه پیدا کرده و در حوزه عرضه تولید هم خوب عمل می‌کنیم، اما در این میان جای بنگاه‌ها خالی است. به عبارت دقیق‌تر براساس یک نظام متعالی تبدیل ارزش به ثروت، باید به‌گونه‌ای عمل کنیم که صنعت‌مان برای تولید باکیفیت خودش به سراغ فناوری بیاید و در طرف دیگر ماجرا نیز شرکت‌های دانش‌بنیان تعریف‌کننده مسائل برای دانشگاه‌ها باشند.» دهقانی‌فیروزآبادی به وجود نواقص متعدد در ارتباط دانشگاه و صنایع اشاره کرد و گفت: «دانشگاه فضای فناوری نرم و منعطف دارد و تولید فضای خشکی دارد. عدم ارتباط این دو، به صنعت و دانشگاه آسیب زده است. وقتی سراغ صنعت می‌رویم می‌گوید، دانشگاه متعهد نیست. از طرف دیگر دانشگاه می‌گوید، صنعت دانشگاه را درک نمی‌کند. نتیجه این می‌شود که صنعت و دانشگاه هر دو گله‌مند هستند. پارک‌ها که اطراف دانشگاه شکل گرفتند بستری برای شرکت‌ها و واحدهای فناوری هستند که نقش ارتباط صنعت با دانشگاه را ایفا می‌کنند.
تغییر نسل دانشگاه‌ها موضوعی بود که معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور بر آن تاکید ویژه داشت و گفت: «ما باید در نظام آموزش عالی‌مان به سمتی برویم که کارآفرین تحویل جامعه بدهیم؛ از این رو در نسل چهارم باید سراغ دانشگاه‌هایی با تاثیرگذاری اجتماعی برویم. طبیعی است که دانشگاه کارآفرین نباید مثل دانشگاه نسل یک و دو رفتار کند؛ یعنی ما در دانشگاه‌های نسل اول با فرد ارتباط داشتیم، اما در دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم با کار تیمی روبه رو هستیم.» البته این مقام مسئول در پایان این مراسم در جمع خبرنگاران نیز صحبت‌های قابل توجهی داشته و درباره جزئیات قانون جهش تولید دانش‌بنیان عنوان کرد: «تا امروز نزدیک به 95 درصد از آیین‌نامه‌های این قانون تصویب شده و تا یک ماه آینده اجرایی خواهد شد. البته ما خواهان این هستیم تا از مجموعه‌های بزرگ که همان یونیکورن‌هایی به شمار می‌روند که براساس فناوری‌های مختلف مانند معدن، انرژی و... فعالیت می‌کنند. قطعا با اتصال شرکت‌های کوچک به یکدیگر از طریق شرکت‌های بزرگ این حوزه می‌توان 10 اقتصاد بزرگ پیشران را ایجاد کنیم که هر کدام از این یونیکورن‌ها می‌توانند در حیطه تعریف مسائل برای شرکت‌های کوچک‌تر ورود کنند و به‌زودی جزئیات این کار را اعلام می‌کنیم.» او به تدوین آیین‌نامه‌های دانش‌بنیان با دستگاه‌های اجرایی اشاره کرد و گفت: «به غیر از یکی دو دستگاه، با همه دستگاه‌های اجرایی این آیین‌نامه‌ها مرتبط با حوزه کاری آنها به امضا رسیده است و اجرای آن از سوی معاون اول رئیس‌جمهور پیگیری می‌شود و آیین‌نامه همین دستگاه محدود نیز در مرحله تصویب بوده و تا پایان ماه جاری نهایی خواهد شد.»
در حوزه تبدیل علم به فناوری و نوآوری ضعیفیم
علی خیرالدین، معاون فناوری و پژوهشی نیز با ارائه آمارهای مختلف در ارتباط با شاخص فناوری و نوآوری گفت: «رتبه ایران در شاخص نوآوری سال ۲۰۱۴ در جایگاه ۱۲۰ اما در سال ۲۰۲۱ به رتبه 60 و درنهایت سال جاری میلادی نیز به 55 رسیده است. البته هنوز در تبدیل علم و ایده به فناوری و نوآوری و تجاری‌سازی ضعیف هستیم که امیدواریم با اجرایی‌سازی قانون جهش تولید بتوانیم رشد این حوزه را شاهد باشیم.»
او ادامه داد: «طبق تفاهمنامه‌ای که با معاونت علمی و فناوری داشتیم، مجوز ایجاد شرکت‌های نوع 3 را به پارک‌های علم و فناوری داده شده و خوشبختانه تاکنون ۹۰۰ شرکت دانش‌بنیان نوع ۳ ایجاد شده است. همچنین امروز 263 مرکز رشد و 11 هزار و 900 واحد فناور در این اکوسیستم حضور دارد که می‌توان از آنها به‌عنوان زیرساخت‌های توسعه فناوری نام برد. ایجاد ۵ پارک فناوری دستگاهی، ۱۲ پارک دانشگاهی از دیگر اقدامات در این حوزه است.»
معاون فناوری وزیر علوم با بیان اینکه متاسفانه ایجاد تعامل بین دانشگاه‌ها و پارک‌ها در گذشته مغفول مانده بود، اظهار داشت: «این تعامل با راه‌اندازی معاونت فناوری در دستور کار قرار گرفت و درنهایت نیز زبست‌بوم فناوری با تدوین و ابلاغ آیین‌نامه کارآفرینی و نوآوری تکمیل شد تا از این طریق مراکز کارآفرینی و نوآوری ایجاد شوند.»
شرکت 2 هزار دانشجو در طرح دستیار فناور
خیرالدین به دوره‌های ترویج کارآفرینی در دانشگاه‌ها اشاره و خاطرنشان کرد: «براساس این دوره‌ها، ۳۰ هزار دانشجو هر کدام یک میلیون تومان اعتبار برای شرکت در دوره‌های کارآفرینی دریافت می‌کنند که ۵۰ درصد از بودجه این دوره‌ها را معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری تامین می‌کند.»
به گفته او، در طرح دستیار فناور تا امروز ۲ هزار و ۱۷۱ دانشجو در مرحله اول در طرح شرکت کرده و برای هر پارک علم و فناوری نیز 360 میلیون تومان اعتبار در نظر گرفته شده که در مجموع برای این طرح ۲۵ میلیارد تومان اعتبار نیاز داریم اما تا امروز ۱۵ میلیارد تومان آن تامین شده است. در این طرح دانشجو می‌تواند ۶ ماه در یک شرکت دانش‌بنیان یا واحد فناور کار کند و از یک میلیون تا سه میلیون تومان (از مقاطع کارشناسی تا دکتری) دستمزد بگیرد.»
ایجاد پژوهشکده استحصال ناصر راهبردی در دستورکار قرار گرفته است
حسن زمانیان، رئیس سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران نیز در این مراسم گفت: «ما در این سازمان 7 پژوهشکده و 148 شرکت فناور داریم که پژوهشکده‌ها مسئول خلق ایده و پرورش آن تا تولید دانش فنی هستند و بعد از آن شرکت‌های دانش‌بنیان و واحدهای فناور محصولات صنعتی را می‌سازند و این هم‌افزایی موجب شده پژوهشکده‌ها مغزافزار شرکت‌های فناور و این شرکت‌ها بازوی اجرایی پژوهشکده‌ها باشند.»
او با بیان اینکه خام‌فروشی تنها به حوزه نفت خلاصه نمی‌شود، بیان داشت: «امروز می‌بینیم که کنسانتره روی در کارخانه‌ها تولید و صادر می‌شود در حالی که بسیاری عناصر استراتژیک در این کنسانتره موجود است که توانایی استحصال آن را نداریم از این رو راه‌اندازی پژوهشکده استحصال عناصر راهبردی (استراتژیک) را در دستور کار قرار دادیم که به تصویب رسیده و به‌زودی راه‌اندازی می‌شود.»
در این آیین، پارک علم‌وفناوری سیستان‌وبلوچستان و پارک علم‌وفناوری دانشگاه صنعتی شریف در مجموع شاخص‌ها به‌عنوان پارک‌های برتر معرفی شدند. پارک آذربایجان شرقی از نظر تعاملات بین‌المللی و گرنت فناوری، پارک‌های علم‌وفناوری خراسان شمالی، سیستان‌وبلوچستان و شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان نیز از نظر برگزاری تور فناوری، پارک علم‌وفناوری خراسان رضوی و از نظر توسعه فرهنگ فناوری، پارک علم‌وفناوری گیلان از نظر توسعه زیست‌بوم فناوری، پارک علم‌وفناوری پردیس و پارک سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران در شاخص تحقیق و توسعه، پارک علم‌وفناوری البرز در فروش محصولات، پارک علم‌وفناوری چهارمحال‌وبختیاری از نظر تعامل با دستگاه‌های اجرایی استانی، پارک کردستان از نظر اشتعال‌آفرینی به‌عنوان برترین‌ها معرفی شدند. در زمینه طرح دستیار فناوری نیز، پارک استان فارس به‌عنوان دبیرخانه این طرح، شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان و پارک دانشگاه فردوسی مشهد برتر شناخته شدند. در زمینه ثبت نیازها و ایده‌ها در سامانه نان، وزارت نفت و پارک علم‌وفناوری استان سمنان برتر معرفی شدند.
از میان مراکز رشد فناوری، مرکز رشد فناوری تربت‌حیدریه، مرکز رشد دانشگاه صنعتی سهند و مرکز رشد پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی و از نظر کارآفرینی نیز مرکز کارآفرینی دانشگاه صنعتی شریف به‌عنوان پارک برتر معرفی شدند.