سارا طاهری- راضیه فلاح ، گروه خبرنگار:آبان ماه سال گذشته بود که اولین همایش ملی علوم وحکمت اسلامی توسط معاونت علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی برگزار شد. امسال و در دومین سال برگزاری، این همایش تبدیل به 9 همایش مستقل شده که هر کدام از این همایش‌ها عناوین مختص به خود را دارد. همایش‌هایی که فرهیختگان، پژوهشگران، اساتید و دانشجویان علوم مختلف را گرد هم می‌آورد تا آخرین دستاوردهای علمی در این حوزه را در محورهای تعیین‌شده مورد بررسی قرار دهند و از رهگذر تولید و نشر مقالات علمی و نمایه‌سازی مقالات در پایگاه‌های استنادی معتبر، نگاهی نو به علوم انسانی و علوم طبیعی را از منظر حکمت اسلامی به دانش پژوهان معرفی کنند.
آن‌طور که میثم چگین معاون مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد به «فرهیختگان» گفته است این همایش‌ها با هدف ترویج گفتمان «علوم انسانی و علوم طبیعی حکمی» و با تاکید بر تبیین مبانی هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی، دین‌شناختی، روش‌شناختی و ارزش‌شناختی حکمت و معارف اسلامی در علوم مختلف و تلاش برای تولید علم نافع برگزار می‌شود. به گفته او این همایش سال گذشته 13 کمیسیون داشت که هر کمیسیون مسئول برگزاری یک حوزه تخصصی بود. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
در ابتدا مروری بر نخستین دوره برگزاری همایش علوم انسانی و حکمت اسلامی داشته باشیم و بعد از آن به جزئیات دوره دوم بپردازیم.
مجری همایش علوم انسانی و حکمت اسلامی معاونت علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد است و سال گذشته اولین دوره این همایش را برگزار کردیم. این همایش سال گذشته 13 کمیسیون داشت که هر کمیسیون مسئول برگزاری یک حوزه تخصصی بود. به‌طور مثال علوم رفتاری، علوم اجتماعی، هنر، معماری، مدیریت و اقتصاد و سایر موضوعات از جمله این حوزه‌های تخصصی بود. از آنجایی که سال گذشته معاونت علوم انسانی و هنر مجری برگزاری این همایش بود ما با استفاده از ظرفیت و توان برخی از واحدهایی که در استان‌های مختلف حضور دارند، یعنی با استفاده از توان واحد دانشگاهی، کمیسیون‌های جانبی را برگزار کردیم. امسال براساس درخواستی که یک‌سری از اساتید و دانشجویان داشتند، این همایش را به 9 دبیرخانه تبدیل کرده و در کمیسیون‌ها تجمیع و ادغامی صورت گرفت و امسال مجموعا تبدیل به 9 همایش مستقل شده است. هر کدام از این همایش‌ها عناوین مختص به خود را دارد؛ فقط امسال عنوان علوم انسانی را به علوم و حکمت اسلامی تغییر دادیم.
علت این تغییر نام چه بود؟
دلیل این بود که امسال یک همایش علوم طبیعی نیز اضافه شده است. یعنی همایش علوم طبیعی و حکمت اسلامی که در این همایش موضوعات علوم و مهندسی، فیزیک و علوم پایه را نیز اضافه کردیم.
این کمیسیون‌ها مشخصا در چه حوزه‌های فعالیت داشتند؟
همایش در محورهایی با موضوع‌های حکمت اسلامی و تعالی روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، تعلیم و تربیت، علوم سیاسی، علوم اقتصادی، مدیریت، فقه و حقوق، ادبیات و زبان‌شناسی، هنر، شهرسازی و معماری، فرهنگ و تمدن اسلامی، خانواده و فضای مجازی برگزار شد. کمیسیون‌های تخصصی با توجه به محورهای یادشده، تعریف شده است که هریک از آنها به‌صورت مستقل و در استان‌های اصفهان، کرمانشاه، مرکزی، قم، کردستان، سیستان‌وبلوچستان، خوزستان، خراسان‌رضوی، آذربایجان‌شرقی، کرمان، یزد و واحدهای تهران‌شمال و علوم‌وتحقیقات تشکیل شدند.
گفتید براساس درخواست برخی از اساتید و دانشجویان تعداد همایش‌ها کاهش پیدا کرده و به 9 همایش رسید. علت کاهش چیست؟
موضوعات همایش‌ها کم نشد؛ اما برای اینکه تعداد همایش‌ها منطقی باشد که مدیریت آن امکان‌پذیر باشد، برخی از عناوین یعنی به‌طور مثال دو عنوان را به یک واحد برگزار‌کننده واگذار کردیم. به عبارت بهتر دو عنوان را در قالب یک همایش برگزار کردیم. یعنی اگر سال گذشته برای مدیریت و اقتصاد دو کمیسیون برگزار می‌کردیم امسال مدیریت و اقتصاد را تبدیل به یک همایش کرده و به‌طور مثال واحد قزوین مجری برگزاری آن شد. اینکه یک کمیسیون را تبدیل به یک همایش مستقل کردیم نشان می‌دهد که نه‌تنها موضوعات را محدود نشدند بلکه این موضوعات را به صورت گسترده نیز بررسی می‌کنیم.
هدف از برگزاری مجموعه همایش‌های ملی علوم و حکمت اسلامی چیست؟
بحث حکمت اسلامی از زمانی که معاونت علوم انسانی و هنر کار خود را آغاز کرد در دستور کار قرار گفت. در واقع از همان ابتدا مأموریت حکمی‌سازی علوم انسانی جزو مأموریت‌های اصلی این معاونت شمرده شد. بنابراین حکمی‌سازی همین موضوع حکمت اسلامی است. سال گذشته حدود 1300 چکیده دریافت کردیم که از این تعداد، حدود 800 چکیده برای ارسال مقاله کامل آنها مورد تایید قرار گرفت. همچنین از حدود 800 مقاله، حدود 500 مقاله برگزیده داشتیم که در قالب پوستر و سخنرانی ارائه شد. این حجم از مشارکت در یک همایش که یک عنوان جدید تحت عنوان حکمت اسلامی بی‌سابقه است. درواقع اینکه رابطه علوم انسانی و حکمت اسلامی را در یک همایش به این شکل بررسی کنیم در کشور بی‌سابقه است. این تعداد مشارکت در این همایش کمک می‌کند تا بتوانیم در رویکرد و پارادایم حکمت اسلامی در گفتمان‌سازی فعالیت بهتری را داشته باشیم. موضوع حکمت اسلامی یک موضوع محدود نیست که با یک مقاله یا سخنرانی تبیین شود بلکه نیاز است تا در رشته‌های مختلف، مصادیق آن در بحث حکمت اسلامی پیدا شود ودر قالب یک همایش سراغ این موضوع و رویکرد برویم. در واقع حکمت اسلامی پارادایم جدیدی را در علوم انسانی ایجاد می‌کند که تا الان کمتر راجع به آن مطالعه و تحقیق شده است. ما فکر می‌کنیم این درصد مشارکت و درگیر کردن این گستره از اساتید علوم انسانی و دانشجویان با این موضوع می‌تواند در تحقق مأموریت حکمی‌سازی علوم انسانی موثر باشد.
وقتی حرف از حکمی‌سازی می‌شود ناخودآگاه فلسفه در ذهن تداعی می‌شود؛ آیا نگاه فلسفی به این موضوع نیز وجود دارد یا خیر؟
حکمت اسلامی جدا از فلسفه نیست اما فلسفه جزئی از حکمت اسلامی است. وقتی می‌خواهیم دانشی را از دیدگاه فلسفی بررسی کنیم مبانی هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی، انسان‌شناسی و ارزش‌شناسی را در یک علم بررسی کرده و به‌طور مثال می‌گوییم فلسفه مدیریت. ولی وقتی می‌خواهیم اینها را از منظر حکمت اسلامی بررسی کنیم، حکمت اسلامی یک سری فاکتورهای اضافه‌تری بر بحث فلسفه در خود دارد. این فاکتورها باعث می‌شود که ما علوم را به یک علم نافع و کاربردی تبدیل کنیم. یعنی هدف‌مان این نیست که صرفا فلسفه یک علم را مورد بررسی قرار دهیم بلکه هدف‌مان این است که از علومی که داریم با رویکرد حکمت اسلامی تبدیل به یک علم نافع و کاربردی کنیم که کاربرد آن در حل مسائل جامعه ما کارآمد باشد. اگر بخواهم با یک مثالی این موضوع را روشن کنیم باید بگویم فرض کنید در مدیریت رویکردهای مختلفی دارید که این رویکردها شما را به یک نتیجه و خروجی در تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی می‌رساند که این تصمیم‌گیری به دلیل آن که شرایط محیطی شرایط نرمالی نیست در نتیجه برنامه‌ریزی شما ممکن است عناصری داشته باشد که نشان می‌دهد تصمیم‌گیری شما تصمیم‌گیری کاملی نبوده و مطابق با نیاز روز شما نیست؛ زیرا ما تئوری‌هایی داریم که این تئوری‌ها مطابقت با نیازهای روز جامعه نداشته بلکه از یک جامعه دیگر برآمده و برای مسائل آن جامعه در نظر گرفته و طراحی شده است. منتها حکمت اسلامی می‌گوید آیا مبانی هستی‌شناسی تئوری ارائه شده با مبانی هستی‌شناسی که ما داریم یکی است؟ مثلا نگاهی که به دنیا و هستی دارد همان نگاهی است که ما در دین خودمان و زیست‌بوم خود باید داشته باشیم یا خیر. بنابراین هم ریشه‌های علم شما مطابق با کشور و دین خودتان تغییر می‌کند و هم خروجی آن که قرار است یک علم کاربردی باشد برای اینکه نیاز روز جامعه شما را حل کند متفاوت می‌شود. یعنی هم از مبنا سراغ آن علوم می‌رویم و هم از کاربرد آن و فرآیند تبدیل آن علم به یک علم کاربردی تفاوت ایجاد می‌کنیم. به همین دلیل حکمت اسلامی فقط نگاه فلسفی به موضوع نیست و با آن رویکردهایی که قبلا می‌گفتیم نیز متفاوت است. درواقع حکمت اسلامی یک روشی، ابزاری، تئوری و سازوکاری را به ما ارائه می‌دهد که در تولید علم به ما کمک می‌کند که یک علم نافع و کاربردی را برای حل مسائل روز جامعه ایجاد کنیم.
یعنی هم به چیستی و چرایی ماجرا می‌پردازد و هم راهبرد استفاده آن را در برمی‌گیرد؟
بله هم در شناخت علم، تفاوت نگاه برای شما ایجاد می‌کند و هم در روش تولید علم تفاوت ایجاد می‌کند. یعنی هم در مبانی و نگاه شما و هم معرفت شما نسبت به یک علم و هم در بحث روش نکات متعددی ایجاد می‌کند. ما فکر می‌کنیم با بحث حکمت اسلامی می‌توانیم به خروجی‌های متفاوتی برسیم. یعنی مدیریت اقتصاد، جغرافیا، روان‌شناسی و... می‌تواند با استفاده از حکمت اسلامی نتایجی را به ما ارائه دهد که قاعدتا با آن چیزی که علم موجود در دنیا به آن می‌پردازد متفاوت خواهد بود. در واقع یک پارادایم جدیدی در کنار بقیه پارادایم‌ها خواهد بود. تاکید در حکمت اسلامی این نیست که همه پارادایم‌ها کنار گذاشته شود بلکه تاکید بر این است که ما باید بر تمام تئوری‌های موجود مسلط و اشراف داشته باشیم و آن را به‌عنوان نقطه شروع در نظر گرفته و به سمت نقطه مطلوب حرکت کنیم. یعنی از وضع موجود به سمت وضع یک مطلوب حرکت کنیم که آن وضع موجود ما همان تئوری‌های موجود است. بنابراین ما چیزی را نفی نمی‌کنیم بلکه می‌خواهیم بگوییم تمام کارهایی که بشر از نظر علمی به آن رسیده درست است اما ما می‌خواهیم یک نگاه مجدد از رویکردهای مختلف به علم موجود داشته و به سمت یک نقطه مطلوب حرکت کنیم. در واقع از علوم موجود برای حل مسائل فعلی جامعه خودمان استفاده کنیم.
فعالیت‌های اخیر دانشگاه آزاد در حوزه علوم انسانی تا چه میزان زمینه تحول در این حوزه را فراهم کرده است؟
تشکیل معاونت علوم انسانی و هنر که ابتکار جدیدی بود که تاثیر خود را هم در ضوابط و دستورالعمل‌های آموزشی و هم ضوابط و دستور العمل‌های پژوهشی می‌گذارد. همچنین در اتفاقاتی مانند همین همایش، سمینارهای و کمیسیون‌های تخصصی که در حال برگزار است این رویکرد درحال توسعه و انتشار است. در حوزه‌های علمی نیز همین روند دنبال می‌شود و یک رویکرد و نظریه جدید مطرح و به اندازه‌ای که طرفداری و کارآمدی داشته باشد؛ می‌تواند تحول ایجاد کند. به عقیده من در دانشگاه آزاد نیز با توجه به برگزاری فعالیت‌هایی از قبیل همین همایش، این اتفاق در حال رخ دادن است. در صورت مشارکت استادهای علوم و انسانی و هنر و انعکاس حکمت اسلامی در ذهن استادان و دانشجویان و انجام کارهای پژوهشی در این موضوع، می‌توان به یک حوزه تحولی تبدیل شد. به علت آنکه یک نظریه محدود در یک دانشگاه یا چند دانشگاه نیست و تبدیل به مقالات بین‌المللی می‌شود که دیگر کشورها به آن رجوع کنند. در نتیجه این روند در آینده حتی فراتر از دانشگاه آزاد نیز خواهد رفت. به بیان دیگر این روندی است که همیشه در علم وجود داشته و ما نیز همین‌گونه به مقالات کشورهای دیگر استناد کرده‌ایم. پس این احتمال وجود دارد که به سمت بین‌المللی شدن این نظریه حرکت کنیم.
می‌توان زمانی هم برای آن در نظر گرفت؟
برای مباحث علمی نمی‌توان زمان مشخصی را اعلام کرد و باید به مورد قبول بودن مباحث مختلف علمی در مجامع علمی توجه و پرداخته شود. همچنین باید در کنار سیاست‌های بالا دستی حوزه علم و فناوری کشور دیده شود. به بیان دیگر دستگاه‌های مختلفی مانند وزارت علوم تا شورای عالی انقلاب فرهنگی در تحول علوم انسانی کشور نقش دارند. دانشگاه آزاد نیز به‌منظور ایفای وظیفه خود فعالیت‌هایی مانند برگزاری همایش حکمت اسلامی، برگزاری دوره‌های توانمندسازی استادان، به‌روز‌رسانی سرفصل رشته‌ها، روزآمدی منابع درسی، شروع به‌کار برگزاری کرسی‌های علمی ترویجی و نقد و نظریه‌پردازی و... را داشته است.
وضعیت دانشگاه آزاد در حوزه علوم انسانی نسبت به سایر مراکز علمی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
آمارهای ارائه‌شده از مقالات ارائه شده این همایش و پایان‌نامه‌ها و مقالاتی که استادان و دانشجویان در واحدهای مختلف با محوریت تغییر در علوم انسانی انجام داده‌اند؛ نشان از پیش‌قدمی دانشگاه آزاد در بین دیگر نهادهای دانشگاهی کشور را دارد. امید است دیگر دستگاه‌ها نیز اقدامات لازم را برای تحول علوم انسانی انجام داده تا هم‌افزایی لازم در این زمینه انجام شود.
از بین مقالات ارسالی در سال گذشته چند مقاله توانستند به‌عنوان برتر مطرح و در کتاب مقالات برتر منتشر شدند؟
در سال گذشته 800 مقاله و هزار 300 چکیده به دبیرخانه ارسال شد. از بین این تعداد 500 مقاله به دو صورت پوستر و سخنرانی پذیرش و برای چاپ در کتاب انتخاب شدند. لازم به ذکر است که به علت تعداد بالای مقالات منتخب تنها چکیده‌ای از آنها در این کتاب منتشر شد. همچنین تعدادی از مقالات برتر در کمیسیون‌ها سیزده‌گانه مورد تقدیر قرار گرفتند. برای گام بعدی نیز در مراسم اختتامیه از هر کمیسیون تنها یک مقاله انتخاب و درنهایت از 13 مقاله برتر تقدیر شد.
برای امسال برای مقالات برتر چه تصمیماتی اتخاذ شده است؟
امسال به علت آنکه این موضوعات هرکدام به صورت مجزا پرداخته شده به‌طور طبیعی در هر بخش یک اختتامیه مستقل خواهند داشت. همچنین علاوه‌بر اختتامیه در هر بخش امید است تا واحدها یک اختتامیه سراسری در تهران نیز برگزار و برگزیدگان نهایی معرفی شوند.
چه جوایزی به چه تعداد از افراد برتر تعلق می‌گیرد؟
اینکه زمینه‌ای ایجاد شده تا به تولید علمی و خلق نظریه‌های جدید پرداخته شود و به‌نام خالق اثر یا نظریه ثبت شود بالاترین ارزش را خواهد داشت که بتوان گامی در جهت تحول و تعالی علوم انسانی و هنر برداریم. مشارکت در زمینه هم‌افزایی، بومی‌سازی علمی (نظریه‌ها و تئوری‌ها) بزرگ‌ترین دستاورد است اما به لحاظ تقدیر و تحسین برگزیدگان بتوانیم لوح و تندیس را به همراه جوایزی تقدیم عزیزان کنیم.
چه تفاوتی در دومین همایش علوم و حکمت اسلامی با همین همایش در سال گذشته وجود دارد؟
تنها تفاوت امسال امتیاز پژوهشی است که برای دانشجویان دکتری و ارشد در نظر گرفته شده است. به بیان دقیق، دانشجویان دکتری در مرحله پیش‌دفاع نیاز به امتیازهایی برای اعلام کفایت علمی و رسیدن به مرحله دفاع دارند. این کفایت علمی را به‌طور معمول با ارائه مقالات و کرسی‌های ترویجی به دست می‌آوردند. امسال نیم امتیاز کفایت علمی برای افرادی که در این همایش مقاله ارائه می‌دهند در نظر گرفته شده است.
واحدهای میزبان کمیسیون‌های مختلف همایش علوم و حکمت اسلامی را معرفی کنید.
همایش علوم اداری و اقتصاد در واحد قزوین، همایش هنر در واحد یزد، همایش معماری و شهرسازی به واحد کرج، همایش فقه و حقوق در واحد آزادشهر استان گلستان، همایش حکمرانی در واحد نجف‌آباد، همایش علوم رفتاری در واحد خوراسگان، همایش علوم طبیعی در واحد علوم تحقیقات، همایش جامعه و خانواده در واحد تبریز و همایش ادبیات، فرهنگ و تمدن اسلامی در واحد سیستان‌وبلوچستان برگزار خواهند شد.