عاطفه جعفری، خبرنگار:به روایت تاریخ، ایده کتابخانه برای عموم در تمدن اسلامی و در شهرهای قرطبه و بغداد شکل گرفت؛ اما بعدها تمدن‌های نوظهور با هوشمندی به توسعه آن براساس نیازهای خود پرداختند. به‌طوری که در دو قرن اخیر روند توسعه کتابخانه عمومی براساس نظریه‌‌های اجتماعی و اقتصادی و بازتولید آن در صورت‌های جدید قابل رصد و تبیین است. این تحول در اوایل قرن 17 میلادی با رشد توأمان سواد و صنعت چاپ که منجر به افزایش آثار ادبی غیردینی وگسترش کتابخانه‌های امانت‌دهنده شده بود، آغاز شد. کتابخانه‌های اشتراکی تجاری به‌عنوان اولین شکل کتابخانه عمومی در جهان غرب زمانی شروع به کار کردند که کتاب‌فروشان در اواسط قرن 18 شروع به اجاره نسخه‌های اضافی از کتاب‌ها کردند. گام موثر بعدی در توسعه کتابخانه‌های عمومی تصویب قوانینی در این ‌خصوص بود. برای مثال قانون کتابخانه‌های عمومی انگلستان، مصوب سال 1850، درواقع ابتکار کسانی بود که با آموزش و اشاعه دانش مفید به دنبال بهبود وضع زندگی طبقات پایین‌تر بودند. چنین نگرشی در مورد نقش کتابخانه‌های عمومی بخش ذاتی ایده کتابخانه‌های عمومی مدرن را تشکیل می‌دهد. اولین تلاش‌ها در خارج از تمدن غرب در سال 1820، کتابخانه مرکزی ایالتی کرالا در تریواندروم هند بود که نه‌تنها اولین کتابخانه عمومی هند بلکه اولین در خارج از اروپاست. 
اما در جهان اسلام تحول کتابخانه‌های عمومی مغفول ماند و سال‌ها کتابخانه‌های عمومی با همان سنت اسلامی اداره شدند، تا اینکه با فاصله بیش از یک قرن برخی از کشورهای اسلامی از الگوی کتابخانه عمومی مدرن شکل‌گرفته در غرب بهره‌برداری کردند. به دلیل همین وقفه تاریخی، اینک بیش از نیمی از کشورهای اسلامی سیستم (شبکه) کتابخانه عمومی ندارند و فقط چند کشور از جمله ایران، مالزی، مصر، ترکیه و اندونزی توانسته‌اند به الگوها و شیوه‌های مدون ثابتی برای مدیریت کتابخانه‌های عمومی خود دست یابند؛ هرچند در همین کشورها هم سرانه فضای کتابخانه‌ای اوضاع به‌سامانی ندارد. در ادامه به مقایسه وضعیت کتابخانه‌های عمومی کشورهای مذکور می‌پردازیم. 
در بین کشورهای اسلامی ایران دارای بزرگ‌ترین سیستم کتابخانه عمومی جهان اسلام است. براساس آخرین آمار منتشرشده در وب‌سایت نهاد، در حال حاضر 2735 کتابخانه عمومی با زیربنای 1127865 مترمربع و با بیش از 45 میلیون نسخه منابع کتابخانه‌ای در ایران وجود دارد. شایان‌ذکر است طبق قانون در ایران نهاد کتابخانه‌های عمومی که نهادی عمومی غیردولتی است و به‌صورت هیات‌امنایی مدیریت می‌شود متولی اصلی کتابخانه‌های عمومی است. البته افزون بر این تعداد کتابخانه عمومی، نهاد 854 کتابخانه عمومی را نیز با مشارکت دیگر سازمان‌ها و نهادها اداره می‌کند. همچنین در ایران برخی شهرداری‌ها نیز خود کتابخانه عمومی دارند. 
براساس آخرین آمار گزارش سالانه کتابخانه‌های مالزی، این کشور به‌لحاظ گستردگی شبکه کتابخانه‌های عمومی بعد از ایران رتبه دوم را دارد. تعداد کتابخانه‌های عمومی مالزی 1439، تعداد کتابداران 3500 نفر و تعداد کل منابع کتابخانه‌ای حدودا 16 میلیون نسخه است. با توجه ‌به ساختار سیاسی فدرال مالزی کتابخانه‌های عمومی در این کشور به‌صورت ایالتی و در قالب کتابخانه‌های هسته‌ و شعبه اداره می‌شوند. 
براساس آخرین آمار منتشرشده اداره آمار ترکیه، تعداد کتابخانه‌های عمومی این کشور 1213 و تعداد کتابداران 3300 نفر است. تعداد کل منابع کتابخانه‌ای کتابخانه‌های عمومی ترکیه نیز حدودا 21 میلیون نسخه است. کتابخانه‌های عمومی در کشور ترکیه توسط اداره کل کتابخانه‌ها و انتشارات ذیل وزارت فرهنگ و گردشگری مدیریت می‌شود. 
براساس آخرین آمار در گزارش سالانه کتابخانه ملی اندونزی، تعداد کتابخانه‌های عمومی اندونزی، 1062 و تعداد کتابداران تقریبا 1033 نفر است. همچنین تعداد منابع کتابخانه‌ای حدودا 5 میلیون نسخه است. کتابخانه‌های عمومی در کشور اندونزی ذیل یکی از معاونت‌های کتابخانه ملی اندونزی مدیریت می‌شود. 
براساس آخرین آمار گزارش سالانه ریاست امور کتابخانه‌های عربستان سعودی، تعداد کتابخانه‌های عمومی عربستان سعودی 84 و تعداد کتابداران 334 نفر است. به‌علاوه حدودا یک میلیون نسخه کتاب در این کتابخانه‌ها وجود دارد. وزارت فرهنگ و رسانه سعودی متولی کتابخانه عمومی در عربستان است. 
براساس آخرین آمار تعداد کتابخانه‌های عمومی مصر 824 و تعداد کتابداران تقریبا 2282 نفر است. همچنین کتابخانه‌های مصر حدود سه میلیون جلد کتاب دارند. در مصر کتابخانه‌های عمومی چند متولی دارد که در این میان صندوق کتابخانه‌های عمومی مصر و شبکه کتابخانه عمومی مصر دو متولی اصلی به شمار می‌آیند. 
براساس آمار به‌دست‌آمده و جمعیت هر کشور، می‌توان به نسبت تعداد کتابخانه‌های عمومی و تعداد کتابدار برای یک میلیون نفر در کشورهای مختلف رسید. براین‌اساس در ایران، به‌ازای هر یک میلیون نفر، 42 کتابخانه و 62 کتابدار، در عربستان 2.4 کتابخانه و 9.5 کتابدار، در مالزی 45 کتابخانه و 111 کتابدار، در اندونزی 4 کتابخانه و 4 کتابدار، در ترکیه 13 کتابخانه و 40 کتابدار و در مصر 18 کتابخانه و 22 کتابدار وجود دارند. لذا می‌توان گفت در بین کشورهای جهان اسلام، ایران بعد از مالزی به‌لحاظ تعداد کتابخانه‌های عمومی و کتابدار نسبت به جمعیت در رتبه دوم قرار دارد. البته در مقایسه با کشورهایی مانند آلمان، کانادا، سنگاپور و ژاپن سرانه کتابخانه‌های عمومی کشورهای اسلامی بسیار پایین است. به جز ایران که تعداد کتابخانه‌های عمومی آن در ده سال گذشته تقریبا 35 درصد افزایش یافته تعداد کتابخانه‌های عمومی سایر کشورهای اسلامی رشد قابل‌ملاحظه‌ای نداشته است.