کیانا تصدیق‌مقدم، خبرنگار:اواخر دهه 80 که «جومونگ» و یارانش پا به تلویزیون گذاشته بودند، موج عجیب طرفداری از این سریال بین ایرانی‌ها به راه افتاده بود تا حدی که زمان پخش افسانه جومونگ، خیابان‌های شهر خلوت می‌شد. بازار شایعات و خبر هم درباره اتفاقات و حواشی پخش این سریال هم گرم بود، مثلا گفته بودند یک جوان یاسوجی به خاطر علاقه به «سوسانو» هنرپیشه زن سریال جومونگ و مخالفت پدرش برای ازدواج با این زن، اقدام به خودکشی کرده یا مثلا خبری منتشر شده بود که نگهبان یک دامداری به علت تماشای سریال افسانه جومونگ غفلت کرده و همین باعث شده که 90 رأس از گوسفندهای او را بدزدند. فارغ از اینکه چقدر این خبرها و شایعات درست بودند و اینکه اصلا چرا باید همه این تقصیرها را گردن جومونگ بیچاره انداخت، اتفاقاتی که در متن جامعه ایران رخ می‌داد هم از منظر فرهنگ عامه و هم از منظر رسانه‌ای محل بحث و جدل شد. پخش این سریال واکنش طیف‌های متنوع اجتماعی و سیاسی کشور ما را برانگیخت و به تفاسیر مختلف دامن زد. یک عده‌ای گفتند مگر خودمان کم افسانه و اسطوره داریم که رفتیم سراغ کره‌ای‌ها و حتی معتقد بودند که باید مانع پخش این سریال‌های کره‌ای شد. اما یک عده هم بودند که در موافقت پخش این سریال‌ها می‌گفتند در دنیای امروز نمی‌شود که درهای خانه را به روی فرهنگ دیگری بست و اگر دری را ببندی از پنجره می‌آیند و جومونگ هم یکی از آنهایی بود که به خانه ما ایرانی‌ها آمده است. واقعیتش این است که قبل از افسانه جومونگ، این یانگوم یا همان «جواهری در قصر» بود که پای سریال‌های کره‌ای را به ایران باز کرد و اصلا این موج سریال کره‌ای فقط مختص کشور ما نبود. مثلا سال 1385 که کشور عراق درگیر اشغالگری بود ملودرامی کره‌ای به نام «سونات زمستانی» در عراق پخش شد. جوزف نای استاد پرآوازه روابط بین‌الملل معتقد است پخش این سریال در عراق یکی از موفق‌ترین نمونه‌های عملکرد قدرت نرم در سیاست بین‌الملل بود چون در آن سال‌ها به دلیل حضور 3200 سرباز کره‌ای در ائتلاف ایالات متحده در جنگ عراق، نفرتی آشکار در میان مردم علیه کره‌ای‌ها شکل گرفته بود اما محبوبیت «سونات زمستانی» که پیش از این در مصر هم به نمایش در آمده بود، توانست این تنش را به شکل موثر آرام کند. اما سوال اینجاست که چگونه پای این قهرمان‌ها و قصه‌های کره‌ای به کشورهای دیگر باز شد؟ آیا یک برنامه حساب‌شده و مدون پشت این نفوذ فرهنگی طراحی شده است؟ حالا هم که گفته می‌شود موسیقی کره‌ای در انواع مختلفش بین نوجوان‌های ایرانی طرفدار پیدا کرده است. مگر ما چقدر با کره‌ای‌ها اشتراکات فرهنگی داشته و داریم که حالا از آن سوی دنیا آمدند و در هندزفری و گوشی نوجوان‌های ما آواز می‌خوانند. اصلا چرا باید دولت کره اینقدر به دنبال گسترش فرهنگ عامه خودشان در کشورهای دیگر باشد؟ شاید بتوان پاسخ این سوالات و تحلیل این حضور فرهنگ کره‌ای را در یک واژه جست‌وجو کرد: «هالیو»!
اگرچه «هالیو» یا «موج کره‌ای» به‌طور رسمی در سال ۲۰۲۱ وارد لغت‌نامه آکسفورد شده اما این نوواژه، در سال ۱۹۹۹ توسط وزارت فرهنگ و گردشگری کره جنوبی به کار برده شد و در حقیقت به گسترش جهانی فرهنگ کره‌جنوبی از دهه ۱۹۹۰ به این سو اشاره دارد. «موج کره‌ای» در گام‌های نخستین با گسترش سریال‌های درام و موسیقی پاپ کره‌ای (کی‌پاپ) در آسیای شرقی، جنوبی و جنوب شرقی شکل گرفت و بعدها با رشد اینترنت و شبکه‌های اجتماعی به‌ویژه قرار گرفتن نماهنگ‌های پاپ کره‌ای روی یوتیوب به مفهومی جهانی تبدیل شد. «کی‌پاپ‌ها» در یک همزیستی مسالمت‌آمیز با دنیای رسانه توانستند به بازدیدهای میلیاردی در شبکه‌های اجتماعی برسند و طرفداران زیادی هم در نقاط مختلف جهان دست و پا کنند. این موسیقی و گروه‌های مختلفش بین نوجوان‌های ایران طرفدار کم ندارد. افزایش ضریب نفوذ کی‌پاپ بین نوجوان‌های ایرانی می‌تواند از نظرگاه کارشناسان فرهنگ و رسانه تحلیل و بررسی شود از چند جهت اهمیت دارد: یکی از منظر و نگاهی تهدیدمحور که نسبت به فرآیند نفوذ و تاثیر آن بر اندیشه و هویت نوجوان‌ها هشدار می‌دهد و دیگر اینکه چگونه و با چه سازوکار مدیریتی این محتوای موسیقایی توانسته تا فواصلی دور از منشأ تولید، انتشار و انتقال یابد.
آیا گروه‌های کی‌پاپ می‌توانند رهبرهای خوبی برای ارتش خود باشند؟
فرهنگ موسیقی کی‌پاپ، اصطلاحات مرسوم خودش را بازتولید می‌کند مثلا به اعضای موسیقی کی‌پاپ آیدل می‌گویند. آیدل را می‌توان به دو شکل معنی کرد: بت یا رهبر. حتی طرفداران این گروه‌های موسیقی هم تحت عناوین خاصی دسته‌بندی می‌شوند. مثلا به طرفداران گروه بی‌تی‌اس، «آرمی» یا همان ارتش می‌گویند و رابطه طرفداران با اعضای این گروه موسیقی، دقیقا شبیه به اسمی است که برایشان انتخاب شده است. سربازان این ارتش موسیقی در فضای مجازی با یکدیگر در ارتباط هستند و آیدل‌های مورد علاقه‌شان را حمایت ویژه می‌کنند. این افراد که از طریق فضای مجازی با یکدیگر آشنا می‌شوند خودشان را یک خانواده می‌دانند که یک هدف مشترک دارند آن هم دوست داشتن هنرمندان گروهها موسیقی‌شان است. یکی از کارهایی که لشکر مجازی علاقه‌مند به کی‌پاپ انجام می‌دهند آن است که متن ترانه‌های این گروهها را در اینترنت به زبان‌های مختلف ترجمه کنند و به دنبال آن هستند که میزان محبوبیت این گروه را در دنیا بیشتر کنند. طرفداران این جنس موسیقی باور دارند که آیدل‌ها افرادی موثر در اتفاقات خوب زندگی‌شان هستند و معتقدند به واسطه این گروهها امید به زندگی می‌گیرند و برای پیشرفت‌شان تلاش می‌کنند. از دور که به اتفاقات و روند توسعه فرهنگی و اقتصادی کره نگاه می‌کنید به نظر می‌رسد که مدیران کره‌ای در سیاستگذاری‌ای که برای تشکیل این گروهها داشتند، خیلی دقیق و حساب‌شده عمل کردند و توانسته‌اند به کمک این برندهای موسیقی افکار نوجوانان و جوانان کشور را سروشکل دهند. موسیقی و کلیپ‌های این گروهها، پیش از انتشار عمومی در یک دستگاه نظارتی کره‌ای مورد بررسی قرار می‌گیرد و این دستگاه‌ها تلاش می‌کنند محتوایی که تولید می‌شود، نوجوانان را از رفتارهای پرخطر دور نگه دارد و آیدل‌ها به‌عنوان الگویی ایده‌پرداز، امیدوار و موفق نشان داده شوند. اگرچه برخی معتقدند که در لایه‌های زیرین چنین گروه‌های موسیقی‌ای، جریانی همچون شکل‌گیری فرقه‌های مذهبی، به وجود آمده است که طرفداران‌شان را به سمت پیروی کورکورانه از آیدل‌ها پیش می‌برد. با توجه به جنس سیاستگذاری موج کره‌ای هم بخواهیم به این گروه‌های موسیقی نگاه کنیم هم میزان نفوذ آیدل‌ها در فضای بین‌المللی هم قابل بررسی است. نوجوانان و جوانانی که در معرض این موسیقی قرار دارند به مرور زمان، با هویت تازه‌ای از فرهنگی بیگانه مواجه می‌شوند که متفاوت از شرایط زیستی خودشان است.
استفاده از محبوبیت برای درآمدزایی؟
طی سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸، فروش سیدی در کره با رشد سریعی همراه بود درحالی که در همین بازه در اکثر کشورهای جهان فروش سیدی روند نزولی داشت، فروش سیدی در کره از 7.37 میلیون واحد در سال ۲۰۱۴ به 21.54 میلیون در سال ۲۰۱۸ رسید، درصورتی‌که تقریبا در همین بازه زمانی فروش سیدی در ایالات متحده از ۱۴۳ میلیون واحـد بـه ۸۸ میلیون کاهش یافته بود. فکر می‌کنید چه دلیلی داشت چون در کره‌جنوبی، همانند سایر کشورها، شیوه غالب گوش دادن به موسیقی استفاده از گوشی‌های هوشمند بود، پس چرا باید فروش سیدی در این کشور، برخلاف بقیه نقاط دنیا، با رشد سه برابری مواجـه شود؟ دلیلش این بود که شرکت‌های موسیقی کی‌پاپ سیدی را نه به‌عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از بسته‌بندی محصول درقالب سیدی، بلکه مثل یک ترفند بازاریابی برای افزایش فروش کالاهای یادگاری به ارتش طرفداران دختر، در نظر گرفته بودند. کالاهای تکمیلی‌ای که در جعبه‌های ظاهرا گران قیمت این سی‌دی‌ها گنجانده می‌شد عبارت بودند از کتابچه‌ها و تصاویر و حتی بلیت‌های قرعه‌کشی مراسم‌های اختصاصی «ملاقات با هواداران». اکثر این طرفداران جوان اصلا دستگاه پخش سیدی نداشتند، امـا ایـن موضوع مانع افزایش شدید فروش سی‌دی‌های گروه‌های کی‌پاپ نبود.
این موضوع قطعا اولین و آخرین استفاده اقتصادی از این گروه نبود. اصلا یکی از دلایلی که دولت کره روی گروه‌های کی‌پاپ سرمایه‌گذاری کرد این بود که آن را تبدیل به یک برند کند تا بتواند از طریق آن اقتصادش را نجات دهد. فرهنگ در جریان توسعه کره، به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم برای رشد اقتصادی این کشور کاربرد دارد. از این منظر گسترش موج کره‌ای قابل توجیه است چون این موج به‌شدت بر فرهنگ معاصر، صنایع موسیقی، فیلم، تلویزیون و جنبه‌های رفتاری انسان‌های مختلف در دنیا تاثیر گذاشت. این موج کره‌ای مواجهه جامعه جهانی با جامعه کره را اصلاح کرد و همان‌طور که افراد و گروه‌های کی‌پاپ بی‌نقص نشان داده می‌شد، محصولات کره‌ای هم به همین شکل در کشورهای دیگر به پیش می‌رفتند. درواقع دولت کره غیرمستقیم محصولاتش را تبلیغ می‌کرد. این گروه‌های موسیقی به دلیل اینکه صنعت کشور کره را به گردش درآورده است مورد حمایت دولت قرار گرفتند و سه شرکت سرگرمی‌ساز با نام‌های «اس‌ام اینترتینمنت» و «وای‌جی اینترتینمنت» و «جی‌وای‌پی اینترتینمنت» به صورت متمرکز با آنها همکاری می‌کنند. البته شرکت‌های کوچک‌تری هم در این زمینه مشغول به کار هستند اما این سه به‌عنوان شرکت مادر در زمینه سرگرمی شناخته می‌شوند.
4 گروه معروف کی‌پاپ
گروه‌های کی‌پاپ به‌واسطه عملکردشان چه از لحاظ صوتی و چه از لحاظ تصویری توجه نوجوانان و جوانان را در سراسر جهان به خود جلب کرده است. این گروهها به نسبت میزان طرفدار دسته‌بندی می‌شوند. در ادامه چهار گروهی که محبوبیت بیشتری بین نوجوانان و جوانان دارند را معرفی کردیم.
بی‌تی‌اس
گروه بی‌تی‌اس به‌عنوان محبوب‌ترین گروه کی‌پاپ معروف است. این گروه که سال 2013 فعالیت خود را آغاز کرد، تبدیل به پدیده‌ای جهانی شد. موسیقی گروه اغلب ترکیبی از موسیقی الکترونیک، پاپ و هیپ‌هاپ است و به موضوعات حساسی مانند سلامت روان و روابط می‌پردازند.
در کمتر از یک دهه، این گروه بالغ بر 240 جایزه دریافت کرده است. برخی از این جوایز عبارتند از: جایزه موسیقی آمریکا، جایزه آسیایی «موفقیت ویژه موسیقی»، جایزه رادیو BBC برای نوجوانان، جوایز موسیقی بیلبورد، جوایز موسیقی MTV Video، و حتی رتبه اول رهبران آینده پایداری جهانی سازمان ملل در سال 2019. این گروه با محبوبیتی که در جهان دارد در موقعیت‌های مختلف اجتماعی کارزارهایی تشکیل می‌دهند و کنش‌های مختلفی دارند.
بلک‌پینگ
این گروه از زمان آغاز به کار با آلبوم «Square One» در سال 2016، در صدر جدول‌های داخلی و بین‌المللی بوده است. این گروه کی‌پاپ نامزد بیش از 100 جایزه مهم شده است. در 8 دسامبر سال 2019، این گروه برنده جایزه برترین هنرمند کره شد. علاوه‌بر این، اخیرا مجله تایمز این گروه معروف کی‌پاپ را در لیست معتبر صد گروه برتر آینده قرار داد.
بلک‌پینک تاکنون طرفداران زیادی در شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های موسیقی به خود اختصاص داده است. آنها در سپتامبر 2021 به هنرمند موسیقی، با بیشترین مشترک یوتیوب تبدیل شدند. همچنین اعضای گروه در اینستاگرام چهار نفر اول با بیشترین فالوئر در کره هستند.
اکسو
این گروه 9 نفره کی‌پاپ در ابتدا در سال 2012 اولین اجرای خود را با 12 نفر شروع کرد که بعدا براساس زبانی که به آن تسلط داشتند، به دو زیرگروه اکسومی و اکسوکی تقسیم شدند. موسیقی آنها ژانرهایی مانند کی‌پاپ، پاپ، هیپ‌هاپ و آراندبی (R&B) را در کنار ژانرهای موسیقی مانند دنس‌الکترونیک در خود جای داده است. اکسو موسیقی خود را به زبان‌های کره‌ای، چینی و ژاپنی اجرا می‌کند. این گروه به‌صورت متوالی از سال 2014 تا 2018 به‌عنوان یکی از پنج چهره تاثیرگذار در لیست سلبریتی قدرتمند کره توسط فوربز قرار گرفته‌است و از طرف رسانه‌ها نیز به‌عنوان «پادشاهان کی‌پاپ» شناخته شده‌اند. اولین آهنگ این گروه به اسم MaMa با موفقیت قابل توجهی روبه‌رو شد.
مانستااکس
این گروه از سال 2015 که کارش را آغاز کرد محبوبیت گروه از زمان آغار به کار یعنی سال 2015 به اوج خود رسیده است.
بعد از انتشار اولین آلبوم «Trespass»، این گروه کی‌پاپ به تدریج با آلبوم کامل «The Clan» در صدر لیست آلبوم جهانی بیلبورد قرار گرفتند و به صحنه‌های اجرای بین‌المللی راه یافتند. آهنگ‌های جذاب و اعتیادآور گروه حتی به بازی‌های موبایل و درام‌های تلویزیونی کره هم راه پیدا کرده است. در سال 2018 منستااکس آلبوم‌هایی را منتشر کرد که موفقیت بی‌اندازه آنها و برد پی‌درپی و اجرا در مراسم‌های آمریکایی را به دنبال داشت و به‌عنوان اولین گروه در مراسم jingle ball همراه دیگر هنرمندان آمریکایی اجرا کردند.