ندا اظهری ،مترجم: تغییر اقلیم به تغییرات درازمدتی اطلاق می‌شود که در دما و الگوهای آب و هوایی رخ می‌دهد. این تغییرات ممکن است مانند تغییرات ایجاد شده در چرخه خورشیدی طبیعی باشد اما از دهه 1800 میلادی به بعد، فعالیت‌های انسانی اصلی‌ترین دلیل تغییرات اقلیمی در کره زمین محسوب می‌شوند که اغلب به دلیل سوختن سوخت‌های فسیلی مانند زغال‌سنگ، گاز و نفت و نیز کاهش شدید حجم بارش‌ها ایجاد می‌شوند. تغییرات اقلیمی به‌ویژه در مناطقی که در حالت عادی دمای پایین‌تری دارند، بیش از حد تصور بوده و با مختل کردن سیستم‌های طبیعی، زندگی میلیاردها نفر را در دنیا تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. این تغییرات اقلیمی علاوه‌بر اینکه خطر بروز بیماری‌های مختلف را به دلیل بالا رفتن دمای کره زمین افزایش می‌دهد، باعث بارش‌های سنگین‌تر و حتی بروز توفان‌های سهمگین می‌شود.
نخستین بار سال 1896 بود که یک دانشمند سوئدی تغییرات اقلیمی را در قالب افزایش سطح دی‌اکسیدکربن جو پیش‌بینی کرد، که می‌تواند دمای سطح جو را با اثرات گلخانه‌ای افزایش دهد. دانشمند دیگری در سال 1938 میلادی، افزایش دی‌اکسیدکربن در جو کره زمین را عامل اصلی گرمایش زمین عنوان کرد. مساله‌ای که در این میان مطرح می‌شود تفاوت میان تغییرات آب‌وهوا و تغییرات اقلیمی است. تغییرات آب‌وهوایی به وضعیت جوی کوتاه‌مدت اطلاق می‌شود درحالی‌که اقلیم، به آب‌وهوای یک منطقه خاص است که در یک دوره زمانی طولانی مدت به‌طور میانگین محاسبه می‌شود. تغییرات اقلیمی معمولا به تغییرات درازمدت اطلاق می‌شود. مجله علمی nature در گزارشی که به تازگی از پنل اقلیمی سازمان ملل به دست آورده پیرامون تغییرات اقلیمی اشاراتی کرده است. در ابتدای امر به این موضوع پرداخته که تغییرات اقلیمی بسیار سریع‌تر از آن چیزی رخ می‌دهند که دانشمندان آن را حدود یک دهه قبل پیش‌بینی کرده بودند. در بسیاری از اثرات ناشی شده از تغییرات اقلیمی، نمی‌توان مانع از بروز آنها شد و هشدارها به این نکته پرداخته است که بیشترین آسیب‌پذیری را برای جمعیت‌ها به دنبال دارد. دولت‌ها برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تلاش کرده‌اند انتشار این گازها را محدود کرده و کشورها را برای زندگی در شرایط گرمایش جهانی آماده کنند. شواهد علمی جمع‌آوری شده درباره این موضوع روشن و بدون ابهام عنوان شده‌اند به‌طوری که یکی از دانشمندان اقلیمی که به‌عنوان رئیس مرکز اقلیم صلیب سرخ در هلند عنوان کرده است که هرگونه تأخیر در اقدام جهانی در زمینه کاهش تغییرات اقلیمی، فرصت طلایی را برای حفظ حیات کره زمین و آینده پایدار را از بین می‌برد. در گزارش‌هایی که در این رابطه منتشر شده‌اند، بیش از هر چیز به آخرین اثرات تغییرات اقلیمی روی مردم و اکوسیستم پرداخته شده است. در این میان، فعالیت‌های انسانی در رأس عوامل موثر بر تغییرات اقلیمی اشاره شده و اقداماتی که از سوی دولت‌ها انجام می‌شوند بیشتر روی کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای متمرکز شده‌اند.
خطر تغییرات اقلیمی برای 40 درصد مردم جهان
بین سه میلیارد و 300 میلیون تا سه میلیارد و 600 میلیون نفر که بیش از 40 درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، در نقاطی زندگی می‌کنند که بیشترین مواجهه با تغییرات اقلیمی را دارند. برخی از این مناطق تغییرات اقلیمی‌ای را تجربه می‌کنند که طبق هر منطقه متفاوت است. اگرچه افزایش بودجه و برنامه‌ریزی‌های دقیق برای مقابله با این اثرات می‌تواند به جوامع در آمادگی برای مقابله با تغییرات اقلیمی کمک کند، اما درصورت تداوم این تغییرات و به‌ویژه افزایش دما، بیشتر گریبان بشریت را خواهد گرفت. به‌عنوان مثال، مردم ساکن در مناطق ساحلی با احیای صخره‌های مرجانی و تالاب‌ها، می‌توانند به‌طور موقت هم که شده از بروز توفان‌های شدید در این مناطق جلوگیری کنند اما افزایش سطح دریاها درنهایت، چنین تلاش‌هایی را تحت تاثیر قرار داده و منجر به فرسایش سواحل، جاری شدن سیل و از بین رفتن منابع آب شیرین می‌شود. همچنین این تغییرات اقلیمی با افزایش خطر بروز برخی حوادث مانند آتش‌سوزی‌ها و موج‌های گرما، مرگ‌ومیر بالایی را هم به دنبال دارند و سلامت انسان‌ها را هم به شیوه‌های مختلف به خطر می‌اندازند. به‌عنوان مثال، دود منتشر شده از آتش‌سوزی‌ها، منجر به بروز مشکلات قلبی و عروقی و مشکلات تنفسی می‌شود. همچنین افزایش بارش‌ها و سیلاب‌ها منجر به گسترش بیماری‌هایی چون وبا شده است. چنانچه دمای هوای جهانی بیش از 1.5 درجه سانتی‌گراد افزایش یابد، برخی تغییرات زیست‌محیطی بسته به بزرگی و مدت زمان آن، برگشت‌پذیر می‌شوند. به‌عنوان مثال، در جنگل‌ها و مناطق منجمد دائمی قطب شمال که مانند ذخایر دی‌اکسیدکربن عمل می‌کنند، گرمایش شدید جهانی باعث آزادسازی حجم بالایی از انتشار کربن می‌شود. در این گزارش به این موضوع اشاره شده است که توسعه اقتصادی پایدار باید شامل حفاظت از تنوع زیستی و اکوسیستم‌های طبیعی باشد که از منابعی مانند آب شیرین و خطوط ساحلی در برابر اثرات توفان‌ها محافظت می‌کند. شواهد متعدد بیانگر آن است که حفظ انعطاف‌پذیری تنوع زیستی و اکوسیستم‌ها با گرم شدن آب‌وهوا به حفاظت موثرتر و عادلانه‌تر تقریبا 30 تا 50 درصد از کره زمین، آب شیرین و مناطق اقیانوسی زمین بستگی دارد.
تأخیر فرصت‌های طلایی را از بین می‌برد
«ادوین کستلانوس»، مدیر رصدخانه اقتصاد پایدار دانشگاه روستای گوآتمالا در شهر گوآتمالا معتقد است که گزارش منتشر شده درباره تغییرات اقلیمی دو پیام را به همراه دارد که یکی از آنها الزام اجرای اقدامات برای مقابله با این تغییرات به‌منظور کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در بازه‌ای کوتاه‌مدت و دیگری، امیدواری نسبت به اینکه هنوز زمان برای اقدام عاجل وجود دارد و می‌توان جلوی ضرر را گرفت. او امیدوار است که انتشار چنین گزارشی این اهمیت را به کشورهای توسعه‌یافته نشان دهد که با منابع مالی از کشورهای در حال توسعه حمایت کنند تا آنها نیز بتوانند مردم در معرض خطر تغییرات اقلیمی را نجات دهند. از سوی دیگر، مدیر علوم اقلیمی در مرکز حفاظت از اقیانوس‌ها واقع در واشنگتن وضعیت مناطق محلی درگیر با تغییرات اقلیمی را بررسی کرده و در رأس برنامه‌ریزی در این زمینه قرار گرفته است. در این برنامه‌ریزی‌ها، قرار است سازگاری‌های اقلیمی ارزیابی شده و ویژگی‌های فعالیت‌ها و اقدامات موفق و فرصت‌های لازم برای تغییرات بزرگ‌تر شناسایی شوند. تأخیر در اجرای اقدامات لازم، فرصت‌های طلایی برای جلوگیری از تشدید اثرات اقلیمی را از بین می‌برد. بنگلادش یکی از آسیب‌پذیرترین کشورهای دنیا در زمینه تغییرات اقلیمی و افزایش سطح آب دریاها به شمار می‌رود که از تبعات آن می‌توان به افزایش فقر، نابرابری درآمدی و ضررها و آسیب‌های غیراقتصادی و ظرفیت تطبیقی پایین اشاره کرد و باز هم محققان بر لزوم اجرای اقدامات لازم برای مقابله با چالش تغییرات اقلیمی تاکید کرده‌اند.
کشورهای صنعتی آلوده‌کننده چه تصمیمی دارند؟
در سال‌های اخیر توجه گسترده‌ای در رسانه‌های خبری و از سوی فعالان محیط‌زیستی و حتی مقامات دولتی به امر تغییرات اقلیمی شده است. این تغییرات تا حدی است که دولت انگلیس را بر آن داشته که طبق برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته و با استفاده از کمترین میزان زغال‌سنگ، تا سال 2050 انتشار گازهای گلخانه‌ای را به صفر برساند. سالیانه بیش از 30 گیگاتن CO2 در جو کره زمین منتشر می‌شود که حجم بالایی از گازهای گلخانه‌ای را که در ایجاد تغییرات اقلیمی نقش دارد، به خود اختصاص می‌دهد. بیشترین حجم از این گازها به دلیل استفاده از سوخت‌های فسیلی و تولید انرژی از کانال‌های غیرتجدیدپذیر و فعالیت‌های انسانی آلوده‌کننده است. طبق آخرین گزارش‌های منتشرشده از سازمان جهانی هواشناسی (WMO)، بالاترین میزان انتشار گاز CO2 در سال 2020 به‌رغم کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای به دنبال شیوع همه‌گیری کرونا در دنیا به ثبت رسید که رکوردشکنی کرد. غلظت دی‌اکسیدکربن در سال 2020 به 413 بخش در میلیون (PPM) رسید که 149درصد بیشتر از میزان پیش‌صنعتی قبل از سال 1750 میلادی بود. به‌طورکلی، آلودگی‌های زیست‌محیطی برعهده چند کشور توسعه‌یافته است که چین در رده نخست قرار دارد. چین به‌تنهایی 30درصد کل انتشار گازهای گلخانه‌ای را به خود اختصاص داده و سهم آمریکا از این میزان 14درصد اعلام شده است. هند، روسیه و ژاپن هم در رده سوم تا پنجم دنیا قرار دارند.
بارش‌های کم اما با شدت بالا؛ پیامد تغییرات
به گزارش climatechange، میزان بارش‌ها در قالب باران و برف به‌ویژه در سال‌های اخیر دست خوش تغییر شده و در عین اینکه مقدار آنها کاهش یافته، اما شدت آنها با رشد چشمگیری مواجه بوده است، به‌طوری که در برخی کشورها با وقوع سیلاب‌ها و بوران‌های شدید به‌ویژه در آمریکا و در نتیجه تخریب‌های ناشی از آن خود را نشان می‌دهد. وقوع سیلاب‌های بی‌موقع در ایران که تابستان امسال و در سال‌های قبل از دیگر نشانه‌های تغییرات اقلیمی محسوب می‌شود. به گزارش climatechange، مرکز ملی ارزیابی علوم اقلیمی در سال 2014 توضیح داد که مناطق مرطوب، مرطوب‌تر و مناطق خشک، خشک‌تر می‌شوند که پیامد تغییرات اقلیمی است و با تشدید کل چرخه هیدرولوژیکی در واکنش به گرمایش جهانی سازگار است. این تغییرات، منابع آبی را بیش از حد تحت‌تاثیر قرار می‌دهد که تحت تاثیر بارش‌های سنگین برف قرار می‌گیرند. طبق گزارش منتشرشده از سوی برنامه تحقیقاتی تغییرات جهانی آمریکا در سال 2009، تغییرات اقلیمی جهانی، آمریکا را تحت‌تاثیر قرار داده است. این تغییرات در سال‌های اخیر دست‌خوش تغییر شده و چرخه آب به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین موارد این تغییر، تداوم می‌یابد. تغییرات آب‌وهوایی باعث افزایش حجم آب در برخی مناطق و کاهش حجم آب در مناطق دیگر می‌شود. به دنبال این دگرگونی‌ها، وقوع سیلاب‌ها و خشکسالی‌ها به‌طور مکرر به وقوع می‌پیوندند. آتش‌سوزی‌های جنگل با شدت بیشتر و شایع‌تر رخ می‌دهد. تغییرات اکولوژیکی و توزیع گونه‌ها در برخی سکونتگاه‌ها ایجاد می‌شود. از سوی دیگر، کاهش بهره‌وری محصولات کشاورزی و دامی به دلیل افزایش خشکسالی، سیل و حوادث شدید آب‌وهوایی نیز از تبعات تغییرات اقلیمی به شمار می‌رود.
تغییرات اقلیمی چه تبعاتی در جهان خواهد داشت؟
به گزارش سازمان زمین‌شناسی آمریکا، عوامل طبیعی و انسانی در بروز تغییرات اقلیمی تاثیرگذارند. از مهم‌ترین دلایل بروز این تغییرات، همان‌طور که گفتیم، انتشار گازهای گلخانه‌ای در جو است که تشعشعات حرارتی را جذب می‌کند. فعالیت‌های انسانی از زمان انقلاب صنعتی به‌خودی‌خود باعث افزایش گازهای گلخانه‌ای شده است که منجر به بالا رفتن دمای کره زمین شده است. همچنین، تغییرات کاربری از زمین، مانند نابودی جنگل‌ها باعث بروز تغییراتی در انعکاس نور خورشید از زمین به فضا شده است. کاهش بارش برف در آمریکای‌شمالی به دنبال تغییرات اقلیمی رخ می‌دهد که منجر به افزایش 5 تا 20 درصدی بارندگی‌ها شده و شدت بارش‌ها و مدت امواج حرارتی در شهرهای این منطقه را افزایش می‌دهد. افزایش خطر سیلاب هاب ناگهانی در شهرهای اروپایی، سیلاب‌های ساحلی مکرر و افزایش فرسایشی ناشی از توفان‌ها و افزایش سطح دریا، کاهش یخبندان در مناطق کوهستانی، کاهش پوشش برفی و گردشگری زمستانی، تلفات و نابودی گونه‌های جانوری و کاهش بهره‌وری محصولات کشاورزی به‌ویژه در جنوب اروپا از مهم‌ترین تبعات تغییرات اقلیمی در این منطقه است. در آفریقا بین 75 تا 250 میلیون نفر تحت‌تاثیر افزایش تنش‌های آبی قرار می‌گیرند. بازده حاصل از کشاورزی دیم می‌تواند در برخی مناطق تا 50 درصد کاهش یابد. تولیدات کشاورزی از‌جمله دسترسی به منابع غذایی ممکن است در آینده به‌شدت به خطر بیفتد. از مهم‌ترین تبعاتی که دامن‌گیر کشورهای آسیایی می‌شود، کاهش دسترسی به آب آشامیدنی در نقاط مرکزی، جنوبی، شرقی و آسیای جنوب‌شرقی تا سال 2050 میلادی است. مناطق ساحلی به دلیل افزایش سیلاب‌ها، نرخ مرگ‌ومیر ناشی از سیلاب‌ها و خشکسالی‌ها در معرض خطر قرار دارند.