سارا طاهری، خبرنگار:دانشگاه آزاد یکی از متولیان اصلی پیشبرد اهداف آموزشی و پژوهشی کشور و پاسخگویی به نیازهای علمی شناخته می شود. معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی نیز یکی از ارکان اصلی این موسسه علمی است که مسئولیت تعیین خط‌مشی و سیاست‌گذاری‌های کلان آموزشی و پژوهشی برای گروه‌های علوم، مهندسی و کشاورزی را با تاکید بر ایجاد تحول ساختاری و کارآمد به منظور برقراری ارتباط تنگاتنگ حوزه آموزش و پژوهش با نیازهای صنعت و جامعه بر عهده دارد. روزهای ابتدایی سال 98 بود که ساختار دانشگاه آزاد تغییر و ساختاری «علم پایه و موضوعی» شکل گرفت. به همین دلیل بود که در نمودار سازمانی دانشگاه، معاونت‌های «آموزشی و تحصیلات تکمیلی» و «پژوهش و فناوری» در ذیل معاونت‌های موضوعی خود قرار گرفت. یعنی معاونت «علوم انسانی و هنر»، «علوم پزشکی» و «علوم، مهندسی و کشاورزی». به عبارت بهتر در ساختار جدید دانشگاه، فعالیت‌های حوزه آموزشی و پژوهشی، تخصصی و موضوعی شد و حالا معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی به عنوان یکی از معاونت‌های موضوعی فعالیت خود را بر محور «علم پایه» انجام می‌دهد. تیرماه امسال محمدعلی اکبری به عنوان معاون علوم، مهندسی و کشاورزی دانشگاه منصوب شد تا برنامه‌های علمی تخصصی را در این معاونت موضوعی را دنبال کند. علی اکبری پیش از این مشاور رئیس دانشگاه در امور پژوهشی و مجری طرح پایش دانشگاه آزاد اسلامی و رئیس باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان دانشگاه آزاد اسلامی بود. او به «فرهیختگان» می‌گوید اولین کاری که در این معاونت انجام داده نگارش 31 برنامه در حوزه کشاورزی برای 31 استان است. به گفته او تقسیم‌بندی کشور بر اساس ظرفیت‌های هرنقطه بوده است. او همچنین از تغییرات سرفصل دورس مبتنی بر نیاز دانشجویان در رشته‌های پرطرفدار خبر داده است. جزییات این موضوع را می‌توانید در گفت‌وگوی تفصیلی «فرهیختگان» با معاون علوم، مهندسی و کشاورزی دانشگاه آزاد بخوانید.
نگارش 31 برنامه کشاورزی برای 31 استان کشور
یکی از برنامه‌های معاونت شما، تدوین نظام موضوعات کشاورزی و مهندسی بر پایه سرفصل‌های جدید بوده که به جذب بیشتر دانشجو در این رشته‌ها کمک کند، مثلا قرار بود کشاورزی هوشمند به‌عنوان یک‌رشته میان‌رشته‌ای به لیست واحدها اضافه شود. در این زمینه تاکنون چه اقداماتی صورت گرفته است؟
این برنامه، یکی از برنامه‌هایی بود که پیش از این باید در معاونت انجام می‌شد. بحث‌مان نظام موضوعات نیست، بلکه بسیار فراتر از آن است. ابتدا باید قبول کنیم که در کشاورزی بسیار ضعیف هستیم، زیرا کشاورزی در کشورمان بسیار سنتی بوده و به‌سمت مدرن شدن حرکت نکرده‌ایم. البته در برخی نقاط کشور، کشاورزی مدرن نیز انجام می‌شود، مانند کشت بذر در دانشگاه آزاد اسلامی. منظور از کشاورزی فقط بیل زدن نیست؛ من به چرخه کشاورزی اشاره دارم، یعنی از تولید بذر تا تولید محصول که ما در این چرخه سنتی هستیم. هدف‌مان این نبود که در این حوزه نظام موضوعات تعریف کنیم، بلکه نظام موضوعات یکی از اقداماتی بود که باید در این حوزه انجام می‌شد و باید اقدامات دیگری را نیز انجام می‌دادیم. به‌طور مثال باید رشته تخصصی ایجاد می‌کردیم. رهبر انقلاب در سخنان خود بارها اعلام کرده‌اند که باید هوش مصنوعی را جدی بگیریم. دکتر طهرانچی نیز در سفر استانی خود به قم به بحث هوش مصنوعی اشاره کردند که چندنکته در آن مطرح است. هوش مصنوعی برای علم، علم برای هوش مصنوعی و هوش مصنوعی برای هوش مصنوعی. این قسمتی که شما به آن اشاره کردید هوش مصنوعی برای علم است، یعنی باید کشاورزی خود را بر دستاوردهای که در هوش مصنوعی وجود دارد، منطبق کنیم. بنابراین اولین کاری که من در معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی انجام دادم، این بود که افرادی متخصص در زمینه شیلات و کشاورزی را به سطح کشور فرستادم و درحالحاضر، برای 31 استان کشور 31 برنامه کشاورزی نوشته شده است.
در حوزه کشاورزی چالش‌های مختلفی داریم، اجرایی شدن برنامه‌ها را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد. چه اندازه می‌توان به عملیاتی شدن آن امیدوار بود؟
اینکه چقدر بتوان این برنامه را عملیاتی کرد نیازمند همت ما در سازمان مرکزی دانشگاه و همت واحدها است. ما در کشاورزی با دو مشکل اساسی آب و زمین مواجه هستیم. باید آب و زمین کافی در اختیار داشته باشیم، زیرا در غیر این صورت نمی‌توان تجاری‌سازی کرد. البته با دو بحث تجاری‌سازی و آموزشی و پژوهشی روبه‌رو هستیم. گاهی یک موسسه راه‌اندازی می‌شود که دانشجو فقط آموزش ببینید و گاهی به‌دنبال کسب درآمد هستیم.
شکل‌گیری شبکه شیلات دانشگاه آزاد در دوماه آینده
با این اوصاف شما در معاونت دو رویکرد را دنبال می‌کنید؛ یکی بحث صرفا اقتصادی و دیگری تحول آموزشی.
بله، در معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی دو رویکرد را دنبال می‌کنیم؛ یک بحث‌مان صرفا اقتصادی است، یعنی درآمدزایی غیرشهریه‌ای در کشاورزی و شیلات را برای دانشگاه دنبال می‌کنیم. درحالحاضر درآمدزایی از شیلات را در قائمشهر و لاهیجان کلید زده و قرار است در آنها سرمایه‌گذاری به‌معنای اقتصادی کنیم. در دانشگاه آزاد واحد قائمشهر استخرهای 6 متر در 6 متر وجود دارد که دومیلیارد تومان در آن ماهی وجود دارد. بنابراین در اینجا دیگر بحث آموزشی مطرح نیست، بلکه در حوزه درآمدزایی تمرکز کرده و می‌توانیم 40 میلیارد تومان درآمدزایی داشته باشیم. درآمدزایی غیرشهریه‌ای در این نقطه را دنبال خواهیم کرد. البته در این دونقطه بحث آموزشی و پژوهشی را نیز دنبال می‌کنیم. به این معنی که دانشجویان شیلات را از سطح کشور گردهم آورده و یک دوره 15 روزه ماهی خاویاری در واحد قائمشهر برگزار می‌شود. رشته، مرحله بعدی است، یعنی وقتی این توانمندی را در خود ایجاد کردیم باید به‌دنبال ایجاد رشته باشیم. به‌طور مثال در حوزه هوش مصنوعی پنج رشته مانند کشاورزی، اقتصاد، مهندس کامپیوتر، مهندسی مکانیک و... برای آن نوشته و مصوب شده است. البته هوش مصنوعی را برای علم نوشتیم یعنی هوش مصنوعی به ما کمک کند. الان برعکس این موضوع را کار می‌کنیم، یعنی چه رشته‌هایی می‌تواند به هوش مصنوعی کمک کند. به‌طور مثال کشاورزی می‌تواند به هوش مصنوعی کمک کند. بنابراین درحال کامل کردن این چرخه بوده و در کشاورزی درتلاش برای راه‌اندازی یک شبکه شیلات ظرف دو ماه آینده هستیم که بحث خاویار در شمال کشور و میگو در جنوب کشور خواهد بود.
متناسب‌سازی محتوای دروس پایه در رشته‌های پرطرفدار
عملیاتی شدن سند تحول به‌ویژه در بسته کاری ارتقای کیفیت و کارآمدی دوره‌های تحصیلی یکی از ماموریت‌های ویژه معاونت معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی است تعادل‌بخشی به دوره‌های تحصیلی و حجم آموزش نظری، علمی و مهارتی یکی از همین ماموریت‌هاست. دغدغه‌ای که نسبت به دوره‌های کارشناسی و کاردانی مطرح می‌شود. در بحث متناسب‌سازی چه اتفاقی درحال رخ دادن است؟
این موضوع یک بحث کلان است که باید به جزئیات وارد شد و آن را شاخه‌شاخه کرد تا ببینیم قرار است درنهایت چه اتفاقی بیفتد. ما کاری را در دانشگاه به‌صورت جدی آغاز کردیم. مشکلاتی در دانشگاه داریم که این مشکلات را باید گام‌به‌گام حل کرد، به‌طور مثال دانشجو وقتی وارد دانشگاه می‌شود، در همان ترم اول دروس ریاضی یک، شیمی یک، فیزیک یک به او ارائه می‌شود. در چنین شرایطی دانشجو متوجه هیچ‌کدام از این دروس نمی‌شود. بنابراین اولین اقدام برای این موضوع باید فکری کرد. به‌طور مثال گفتیم برای رشته زیست، فیزیک متناسب با زیست، ریاضی متناسب و شیمی متناسب با زیست ارائه شود. در ابتدا رشته‌های پرطرفدار را مرتب کردیم؛ قبل از کلاس به او یک فیلم ارائه و به او گفته می‌شود باید فیزیک زیست‌شناسی بگذراند و در فیزیک زیست‌شناسی دیگر نیاز به مفهوم نیرو ندارد، بلکه ترمودینامیک لازم دارد، پس در کلاس به او ترمودینامیک آموزش داده می‌شود. الان می‌توانم به شما بگویم که برای برخی رشته‌ها هفته‌به‌هفته باید چه دروسی آموزش داده شود.
منظورتان این است که محتوای کمک‌آموزشی درکنار محتوای اصلی آموزش داده می‌شود؟
خیر، درواقع درحال تغییر محتوای اصلی هستیم.
یعنی سرفصل‌های برخی دروس را متناسب با فضای دروس تغییر داده‌اید؟
بله، دقیقا؛ مجازیم که سرفصل‌ها را تا 30 درصد تغییر دهیم.
سرفصل دروس رشته‌ها از ترم آینده در همه واحدها یکسان می‌شود
قبلا با چالشی در این حوزه روبه‌رو بودیم، به‌طور مثال در واحد تهران شمال رشته مهندسی مکانیک یک سرفصل و در یک واحد یک سرفصل دیگر داشت.
این روند در ترم آینده تمام می‌شود، به‌طور مثال در ترم آینده یک فیزیک 2 برای رشته زیست‌شناسی برای کل کشور ارائه می‌شود. فیلمبرداری آن نیز از دوهفته آینده آغاز شده و روی سایت بارگذاری می‌شود. الان به‌دنبال استاد توانمند هستیم که تدریس کند و در فیلم آموزش داده می‌شود.
این فیلم برای دانشجویان قابل‌رویت است؟
بله، این فیلم در اختیار همگان قرار گرفته و قابل‌رویت و دانلود است. بنابراین آن روش قبلی را باید فراموش کرد، زیرا از ترم جدید یک شیوه جدید پیاده شده و فیلم در سایت بارگذاری شده و دانشجو می‌تواند فیلم را دیده و متناسب با رشته به او آموزش داده می‌شود.
برای 7 رشته در 3 درس پایه 21 فیلم آموزشی تولید می‌شود
این شیوه یک‌باره انجام می‌شود؟
خیر، من روی رشته‌های پایه صحبت می‌کنم، یعنی فیزیک، شیمی و ریاضی. درواقع ما سه‌درس پایه داریم که باید روی این دروس پایه برای رشته‌های مختلف این شیوه را اجرا کرد. هفت‌رشته پرطرفدار در دانشگاه آزاد داریم که قرار است این شیوه در این هفت‌رشته پیاده شود، یعنی برای هفت‌رشته در سه‌درس پایه 21 فیلم تولید خواهد شد.
به رشته‌های دیگر نیز تسری پیدا می‌کند؟
بله، به رشته‌ها و دروس دیگر نیز تسری پیدا می‌کند، اما اینکه چگونه این کار انجام می‌شود همان جواب سوال شماست. این کار را شروع و در ترم آینده به امید خدا انجام می‌شود. حالا می‌توانم روی درس تخصصی a یک فرد را از بیرون آورده تا چندجلسه آموزش دهد، به‌طور مثال در درس حسابداری، مدیر صنعتی ایران‌خودرو را به دانشگاه دعوت کرده تا آن درس را به‌صورت تخصصی آموزش دهد و از نحوه آموزش او فیلمبرداری کرده و در سایت بارگذاری می‌شود.
فیلم دروس بر پایه یادگیری عمیق تولید می‌شود
این روند برای اساتید چالشی را ایجاد نمی‌کند؟
ممکن است چالش ایجاد کند، چون ممکن است در این شیوه آموزش مواردی گفته شود که استاد نمی‌خواهد آن موارد را بیان کند ولی اساتید چاره‌ای ندارند. من یا باید سند تحول و تعالی دانشگاه را اجرا کنم یا به فکر اساتید دانشگاه باشم. من می‌خواهم سند را اجرا و آموزش عالی را متحول کنم، بنابراین استاد باید خود را ارتقا دهد. علاوه‌بر آن برای اساتید یک‌سری دوره‌ها نیز برگزار می‌شود. یک دوره یادگیری عمیق در واحد علوم و تحقیقات برگزار شد که بازخورد بسیار خوبی داشت. یادگیری عمیق یک مبحث جدید است؛ معتقدم روش تدریس فعلی کارآمد نیست، بلکه باید روش را تغییر داد. فیلمی که ساخته می‌شود نیز بر پایه یادگیری عمیق است.
ممکن است در آینده امتحانات به‌صورت استانی برگزار شود
پس برمی‌گردیم به سوال اصلی؛ در بحث متناسب‌سازی چه اتفاقی خواهد افتاد؟
یک‌روزه نمی‌توانم دانشگاه آزاد را متحول کنم اما به‌تدریج می‌توان ورود کرد و قسمت‌هایی را تغییر داده تا نتیجه را ببینیم. برمی‌گردیم به سوال شما که گفتید این شیوه ممکن است برای اساتید چالش ایجاد کند. با توجه به تجربیات قبلی، دیگر کاری به استاد نداشته و به همین دلیل درحال تولید محتوا هستیم. می‌توان تولید محتوا را نوشت و به واحدها برای تدریس ارسال کرد اما این کار را نکردیم، بلکه محتوا را تولید کرده و به‌صورت فیلم بارگذاری می‌کنیم. حتی ممکن است در آینده امتحانات را نیز به‌صورت استانی کرده و اعلام کنیم در فلان روز امتحان ریاضی برگزار و سوالات از استان به واحدها ارسال می‌شود.
ممکن است در حجم دروس نیز تغییری ایجاد شود؟
حجم درس 16 هفته است.
درمجموع تعداد واحدهایی که هر دانشجو باید بگذراند، چطور؟
نه، به تعداد واحدها کاری نداریم، بلکه سیلابس‌های درسی را تغییر می‌دهیم.
یکی از مباحث مورد تاکید رئیس دانشگاه، بحث اصلاح نظام جذب، حمایت و ارزیابی تحصیلی دانشجویان برمبنای رویکرد یادگیری عمیق است. شما در صحبت‌های خود به برگزاری دوره‌های یادگیری عمیق اشاره کردید. آیا فراتر از این دوره‌ها نقشه ذهنی مشخصی دارید؟
برای یادگیری عمیق نقشه ذهنی مشخصی دارم اما مشکل‌مان اجرای یادگیری عمیق است؛ چراکه استاد باید یاد بگیرد این دوره‌ها را اجرا کند و فکر می‌کنم دوترم درگیر این موضوع هستیم، زیرا برخی اساتید یا این ایده و مفهوم را قبول ندارند یا با آن آشنایی نداشته‌اند، بنابراین در گام اول باید با این نگاه سنتی جنگید. درنتیجه نمی‌توان الان به این سوال شما پاسخ روشنی داد.
به نظام جذب هم اشاره شده، تغییر در شکل جذب دانشگاه آزاد عملیاتی است؟
من یک دانشگاه با یک‌میلیون جمعیت دارم. در حوزه پزشکی دانشجویان برای ورود به دانشگاه آزاد صف می‌بندند. فکر می‌کنید علت چیست؟
قطعا آینده رشته و امیدواری دانشجو به اشتغال در آن تاثیرگذار است.
درست است، پس بحث سر این نیست که در دانشگاه باز یا بسته است. مشکل این است که این امیدواری را ایجاد کرده و به دانشجو بفهمانیم که اگر در دانشگاه آزاد تحصیل کند آینده خوبی دارد، پس در دانشگاه را نمی‌بندیم، بلکه کیفیت را بالا می‌بریم.
یعنی در آینده با شیوه گزینش‌های متفاوت نسبت به فضای فعلی مواجه خواهیم شد؟
بله، اگر رشته خوبی در دانشگاه داشته باشیم، حتما برای آن گزینش نیز خواهم گذاشت. اگر رشته خوب، استاد و دوره خوب داشته باشم باید برای آن گزینش هم داشته باشیم و فکر می‌کنم در افق پنج‌ساله این اتفاق بیفتد.
بحث شبکه‌سازی پیشروان آموزش، پژوهش و فناوری در قالب شبکه علوموتحقیقات با ماموریت فعالیت در مرز دانش یکی از مباحث مورد تاکید در حکم مسئولیت شما بوده است. برای این حوزه چه نقشه‌راهی وجود دارد؟
برنامه‌ریزی وجود دارد. به نگارش یک سامانه نیاز داریم، البته قبل از ایجاد سامانه برای شبکه‌سازی افراد مهم هستند، به‌طور مثال اگر بخواهید شبکه‌ای درخصوص یک‌رشته خاص ایجاد کنید باید 10 نفر داشته باشید که شبکه‌سازی کنید پس صرفا سامانه مهم نیست.
درحال شبکه‌سازی در حوزه کشاورزی و هوش مصنوعی هستیم
اولویت‌بندی خاصی در شبکه‌سازی مدنظرتان قرار دارد؟
هم در کشاورزی و هم هوش مصنوعی درحال شبکه‌سازی هستیم. درست است که هوش مصنوعی را مدیریت می‌کنیم، اما بحث رصد پتانسیل واحدهایی مانند نجف‌آباد، شیراز و اصفهان را هم دنبال خواهیم کرد. به تشکیل گروه‌های مجازی هم فکر می‌کنیم، یعنی وقتی در آینده دانشکده حوزه به‌خصوصی برپا کردیم، بتوان اعلام کرد 150 عضو هیات‌علمی در این حوزه در سطح کشور داریم، دیگر نمی‌گویم 30 عضو هیات‌علمی مقیم تهران، بلکه با شبکه‌سازی ظرفیت کل کشور را خواهیم داشت، البته شبکه‌سازی مقوله‌های دیگری مانند برقراری ارتباط بین اعضا را هم می‌طلبد که به‌تدریج محقق خواهد شد. به عبارت دقیق‌تر می‌خواهیم سامانه‌ای داشته باشیم که شبکه علمی اساتیدمان را در آن قرار دهیم. هدف اصلی‌مان در معاونت مهندسی و کشاورزی این است که اساتید حاضر در این حوزه را بشناسیم، کاری که با توجه به ظرفیت 22 هزارنفری هیات‌علمی در این حوزه سخت خواهد بود، اما با توجه به سامانه‌هایی مانند پژوهشیار به‌تدریج محقق می‌شود. موضوع دیگر اینکه قطعا برای این حوزه باید هزینه کرد.
برنامه‌های جدید دانشگاه آزاد در حوزه ورود اساتید به حیطه اجرا تا چه میزان در بحث ارتقای اعضای هیات‌علمی اثرگذار خواهد بود؟
تقریبا هیچ!
دلیل عدم کارایی چنین برنامه‌هایی در حوزه ارتقا چیست؟
ارتقای اساتید در اختیار وزارت علوم است، البته این امکان وجود دارد که در آینده بتوانیم مباحثی مانند امتیازات پژوهشی را در ارتقای اساتید لحاظ کرد، اما نباید فراموش کرد که این حوزه، نیاز به یک تصمیم ساختاری دارد و باید شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در آن ورود کند.
دانشگاه آزاد نمی‌تواند مانند برخی دانشگاه‌ها مجوزهای خاصی در زمینه داشته باشد؟
این کار هم نیاز به ورود شورای‌عالی انقلاب فرهنگی دارد. بااین‌حال دانشگاه آزاد در بحث ترفیع سالانه می‌تواند به‌راحتی ورود کند که این اتفاق هم افتاده است و در نظر داریم تا در پنج تا شش ماه آینده به شکل جدی‌تری در مباحث پژوهشی مربوط به ترفیع سالانه وارد شویم.
قرار است شیوه‌نامه ترفیع سالانه موجود به‌طور کامل تغییر پیدا کند؟
خیر، بلکه می‌خواهیم آیتم‌هایی را به آن اضافه کنیم، به‌طور مثال بگوییم اگر استادی در بحث پایش دو پایان‌نامه منتشر کنند، می‌توانند ترفیع سالانه را داشته باشند.
درحال بررسی آیین‌نامه جدید ترفیع سالانه هستیم
نگارش آیین‌نامه جدید ترفیع سالانه آغاز شده است؟
خیر، درحال بررسی طرح آن هستیم؛ چراکه امروز دیگر پایش به گام آخر رسیده و دیگر وقت آن است که به‌شکل جدی در بحث استفاده از پایش برای ترفیع سالانه ورود کنیم.
اگر قرار باشد این اتفاق رخ دهد، تا پایان سال محقق می‌شود؟
بله، این کار را می‌توان ظرف مدت کوتاهی اجرایی کرد؛ چراکه تنها لازم است تا با دکتر طهرانچی دراین‌باره صحبت کنیم.
ما در حوزه مهندسی نگاه کاربردی به آموزش داریم، اما با توجه به رویکرد دانشگاه آزاد حرکت در لبه دانش به‌خصوص در برخی رشته‌های تاثیرگذار هم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این دو مسیر چگونه در معاونت شما طی می‌شود؟
ما 20 سال پیش یک اشتباهی کردیم و در آن زمان دانشگاه سراسری آقای رضا منصوری، معاون پژوهشی وزیر علوم وقت، آیین‌نامه ارتقا را براساس مقاله تدوین و ابلاغ کرد. بر همین اساس همه جامعه دانشگاهی به‌سمت تولید مقاله حرکت کرد. تولیدکنندگان مقاله درجه یکی را در دانشگاه‌ها داریم. امروز هم می‌توانیم اشتباه دیگری را تکرار کنیم؛ اینکه بگوییم از فردا همه اساتید باید تولید مقاله را کنار بگذارند و به‌سمت کار عملی بروند. اینکه دو مقوله تولید مقاله و کار اجرایی را درکنار یکدیگر نبینیم، کار اشتباهی است، یعنی ما نه همیشه نیاز به تولید مولد داریم و نه همیشه نیازمند تولید دانش هستیم، بلکه به هر دو نیاز داریم و افراد هم باید با توجه به ویژگی‌شان انتخاب کنند که می‌خواهند در جبهه تولید دانش باشند و یا در عرصه تولید مولد فعالیت کنند. امروز نباید به این سمت برویم که بگوییم همه باید به‌سمت بازار کار بروند؛ چراکه با این کار بازار کار نیز اشباع خواهد شد. در هوش مصنوعی ما یک بخش هوش برای هوش داریم که به همان اندازه که هوش برای علم و علم برای هوش مهم است، این حوزه نیز مهم است، یعنی باید این مهم را با انجام پژوهش مشخص کنیم که 10 سال آینده، افرادی که در جبهه تولید دانش هوش مصنوعی کار می‌کنند باید چه فعالیتی داشته باشند که برای کشور آورده داشته باشد و این حوزه کاملا جبهه دانشی است. هوش برای هوش به این معنی است که یک فرد محقق در این حوزه به تحقیق درباره هوش مصنوعی می‌پردازد.
در تولید دانش، کارها براساس اولویت‌بندی دنبال می‌شود؟
یعنی باید مشخص کنیم چه حوزه‌هایی برایمان اولویت دارد و از آنها حمایت کنیم و به‌طور مثال این کار را در حوزه نانو انجام دادیم، البته مشکلاتی هم در این حوزه در سطح کشور ایجاد شد. همه دنیا همین کار را انجام می‌دهد و ما نیز باید همین مسیر را دنبال کنیم.
اولویت دانشگاه آزاد اسلامی برای حمایت از بخش‌های مختلف بر چه اساسی است؟
در هوش مصنوعی که حمایت‌مان از دانش برای دانش و هم دانش برای تولید است.
برنامه‌های دانشگاه آزاد در حوزه‌های غیر از هوش مصنوعی چیست؟
در غیرهوشمندسازی کارها براساس روال قبلی دنبال می‌شود، به‌طور مثال در مهندسی مکانیک طبیعی است که برنامه دانشگاه آزاد توانمندسازی دانشجویان برای ورود به بازار کار باشد، اما این بدان معنی نیست که تولید مقاله در این رشته را فراموش کنیم. قرار نیست در آیین‌نامه جدید ارتقای اساتیدمان اعلام کنیم که هر فردی که دست به نگارش مقاله زد، مفید نیست، بلکه قطعا هرکسی که بتواند مقاله خوبی را بنویسد و آن را در مجله معتبر منتشر کند، در سر جای خودش ارزشمند است، اما چون امروز مقالات زیادی منتشر کرده و در مقابل نیروی جوان‌مان بیکار مانده، باید اولویت‌مان را روی تربیت متخصص بگذاریم. درکنار آن نباید این مساله را فراموش کرد که هنوز جبهه دانش و حضور در این بخش، مهم است.
رشته‌ها متناسب با توانمندی واحدها ارائه می‌شود
قرار است در افق پنج‌ساله دانشگاه آزاد اسلامی، چه تغییر و تحولی در رشته‌ها داشته باشیم؟
تلاش می‌کنیم رشته‌ها را متناسب با توانمندی واحدها ارائه کنیم. زمانی بحث آمایش سرزمینی مطرح می‌شود که براساس آن نباید به‌طور مثال در جنوب کشور دانشجوی حسابداری را تربیت کرد که کارایی‌اش در بخشی مانند ایران‌خودرو باشد؛ چراکه در جنوب کشور اصلا ایران‌خودرو فعالیت ندارد و باید حسابداری را تربیت کرد که به‌طور مثال بتواند قاچاق کالا را در مباحث مالی پیدا کند.
از تقسیم‌بندی کشور به 30 منطقه کشاورزی صحبت کردید، این تقسیم‌بندی براساس آمایش سرزمینی صورت گرفته است؟
برنامه‌ریزی‌مان براساس پتانسیل هر منطقه بوده است، به‌طور مثال در استان چهارمحال‌وبختیاری، دامپروری حرف اول را می‌زند که بعد از پایش جمعیت دانش‌آموزی و رشته‌های تحصیلی آنها، متوجه می‌شویم که بیشتر دانش‌آموزان ما فنی‌وحرفه‌ای هستند، در چنین وضعیتی باید رشته‌ای را داشته باشیم که بیشترین جذب را از هنرستان و در حوزه دامپروری داشته باشد. ما کاری که انجام دادیم، تقسیم‌بندی کشور براساس ظرفیت‌هایش بوده است، مثلا انار ساوه، زعفران بیرجند و زرشک قائم معروف است و بر همین اساس می‌توان کشور را به 30 منطقه تقسیم‌بندی کرد، اما شخصا معتقدم اگر در پنج مورد را بتوانیم به حد تشکیل مرکز برسانیم که براساس آن بتوان در حوزه کار اقتصادی وارد شد که لازمه آن هم تشکیل یک مرکز کشاورزی در آن منطقه است، قطعا موفق بوده‌ایم.
این مساله دچار موازی‌کاری با اقدامات معاونت تحقیقات و فناوری نمی‌شود؟
خیر، چراکه این حوزه به درآمدهای غیرشهریه‌ای برمی‌گردد.
معاونت تحقیقات‌وفناوری دانشگاه آزاد اسلامی هم وقتی بنابر پتانسیل هر منطقه اقدام به تاسیس سرای نوآوری می‌کند، به‌نوعی به‌دنبال مزیت منطقه‌ای است که کشاورزی هم بخشی از آن می‌شود.
این‌طور نیست. متولی حوزه کشاورزی ما هستیم، البته اگر معاونت تحقیقات و فناوری می‌خواهد در حوزه کشاورزی اقدام به راه‌اندازی سرا کند، مشکلی ندارد؛ چراکه امکان دارد ذیل معاونت مهندسی و کشاورزی، محصول کشاورزی تولید و در سراها بحث فرآوری آن دنبال شود. امروز بحث‌مان روی محصول است، یعنی ما وقتی در منطقه‌ای زمین و آب موردنیاز برای کشاورزی را داریم؛ نکته اول این است که اصلا چه محصولی را با توجه به ویژگی‌های آن منطقه کشت کنیم، قطعا این بخش هیچ ارتباطی با فعالیت سراها ندارد و هیات‌علمی واحدها باید در این زمینه تصمیم بگیرند که کشت کدام محصول در آن منطقه جواب می‌دهد. پیشنهاد خود واحدها را در حوزه کشاورزی مدنظر قرار می‌دهیم.
یعنی قرار نیست در بحث اصلاح بذر و اقداماتی از این دست ورود کنید؟
این موضوع دیگری است. یعنی اگر واحدی از کشت یک محصول به سودآوری برسد بعد از آن می‌تواند در حوزه اصلاح بذر ورود کند. نگاه کنید اگر الان بگوییم در حوزه پرورش ماهی خاویاری، باید اقدامات مختلفی از سوی یکی از واحدهای شمال کشور که در این حوزه فعالیت می‌کند، صورت بگیرد، اصلا امکان آن وجود ندارد بلکه آن واحد در ابتدا باید پرورش این ماهی را شروع کند و بعد به‌تدریج بتواند کارهای پژوهشی مرتبط با این حوزه را انجام دهد. امروز در واحدهای ما زمین‌هایی را داریم که حتی در آن کشت غیراصولی هم انجام می‌شود، اما هدف‌مان این است که ظرفیت اعضای هیات‌علمی‌مان را از دانشکده به حوزه اجرا بیاوریم تا از این طریق کارهای علمی را در حوزه کشاورزی انجام دهیم. ما در حوزه پرورش ماهی خاویاری امروز توانسته‌ایم به تولید ماهی 15 کیلوگرمی برسیم که قطعا تحقق آن به‌دلیل استفاده از علم در حوزه اجرا است و حالا می‌خواهیم همین کار را در حوزه کشاورزی هم انجام دهیم. البته منظور این نیست که در همه کشور این موضوع را دنبال کنیم، بلکه اگر بتوانیم صرفا در 5 حوزه کشاورزی هم این کار را انجام دهیم، قطعا موفق بوده‌ایم.
یکی از معضلات رشته‌های مهندسی و علوم پایه بحث اشتغال است که دانشگاه طرحی را با عنوان پذیرش اشتغال‌محور در گروه‌های مهندسی علوم پایه و کاورزی ارائه داد که با عنوان طرح پویش از آن یاد می‌شود، اما هنوز آنچنان که باید همه واحدها فعال نشده است. علت چیست؟
اجرای طرح پویش ارتباط بسیار زیادی به رئیس هر واحد دانشگاهی دارد. به‌طور مثال دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان در این طرح بسیار موفق بود. برخی از روسای واحدها با صنایع رایزنی کرده و با آنها ارتباط گرفته و طرح پویش را برای آنها توضیح می‌دهند. برخی از واحدها نیز در این حوزه چندان موفق نبوده‌اند ولی معتقدم طرح پویش اقدام خوبی برای صنایع است. به‌طور مثال در وزارت علوم در تلاش هستند تا آیین‌نامه‌ای را تدوین کنند که دانشجو بتواند با صنعت صحبت کند. این در حالی است که ما در دانشگاه آزاد اسلامی از زمانی که دانشجو وارد دانشگاه می‌شود، شرایط حضور او در صنعت را فراهم می‌کنیم. وقتی یک واحد دانشگاهی توانسته است در طرح پویش موفق باشد یعنی آن طرح قابلیت اجرا شدن دارد. این طرح در استان اصفهان، گیلان و آذربایجان‌شرقی به‌خوبی اجرا شده است. البته نباید انتظار داشت که همه چیز به یک باره متحول شود.
راه‌اندازی دانشکده هوش‌مصنوعی از ترم آینده
معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی یکی از معاونت‌هایی است که بحث راه‌اندازی دانشکده‌های موضوعی را دنبال می‌کند. یکی از این دانشکده‌ها، دانشکده‌های هوش‌مصنوعی است؛ در این خصوص توضیح دهید. هدف از راه‌اندازی این دانشکده‌ها چیست؟
در معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی راه‌اندازی این دانشکده‌ها در دستور‌کار بوده و من به‌طور جدی راه‌اندازی دانشکده‌های هوش مصنوعی را دنبال می‌کنم. به‌طور مثال درخصوص مفهوم هوش مصنوعی می‌توان صحبت کرد. یک زمانی می‌خواهیم از هوش‌مصنوعی استفاده کرده تا ببینیم چه کمکی می‌توان از آن در رسانه گرفت. اگر بخواهید تحلیل اطلاعات کنید باید هوش مصنوعی این کار را برای شما انجام دهد. بنابراین می‌توان گفت هوش مصنوعی را باید به‌گونه‌ای طراحی کرد که در تحلیل اطلاعات به شما کمک کند. این هوش مصنوعی برای علم یعنی هوش مصنوعی در ریاضی، هوش مصنوعی در روانشناسی و... است. هوش مصنوعی می‌تواند کمک کند تا علم کار خود را راحت‌تر انجام دهد. گاهی نیز برعکس است، یک‌سری از علوم به‌درد می‌خورند که دکتری هوش مصنوعی آن علوم را فرابگیرند. البته این قسمت دوم کار است و قسمت اول کار را برای چند رشته انجام دادیم.
رشته‌های پرطرفدار در دانشگاه آزاد اسلامی را انتخاب کرده و برای آن رشته‌ها برنامه‌ریزی می‌کنیم. به‌طور مثال اگر رشته روانشناسی پرطرفدار است می‌گوییم آقای روانشناس، هوش مصنوعی را مطالعه کن زیرا در آینده به درد تو می‌خورد. در سوی مقابل به هوش مصنوعی نیز می‌گوییم روانشناسی را یاد بگیر. بنابراین این دو را به یکدیگر نزدیک می‌کنیم، یعنی هم دانشجوی هوش مصنوعی را به روانشناسی و هم دانشجوی روانشناسی را به هوش مصنوعی نزدیک می‌کنیم. یک بحث دیگر نیز وجود دارد که عبارت است از هوش مصنوعی به ماهو هوش مصنوعی. یعنی می‌گوییم در سال آینده در دنیا در حوزه هوش مصنوعی چه اتفاقاتی افتاده است؟ دنیا در سال آینده چه چیزی را در هوش مصنوعی تجربه خواهد کرد؟ دنیا از الان در چه حوزه‌ای در هوش مصنوعی کار می‌کند؟ درنهایت 10 سوال مهم هوش مصنوعی در دنیا را استخراج کرده و می‌گوییم در دانشگاه آزاد اسلامی با فلان تعداد عضو هیات‌علمی در حوزه هوش مصنوعی و کامپیوتر به کدام‌یک از این سوالات می‌توانیم تحقیق و پژوهش کنیم. بنابراین در سه‌محور در دانشکده موضوعی هوش مصنوعی ورود کردیم. هوش مصنوعی برای علم، علم برای هوش مصنوعی و هوش مصنوعی برای هوش مصنوعی. یک قسمت را انجام داده‌ایم یعنی رشته‌های پرطرفدار را انتخاب کرده و حالا به این نگاه می‌کنیم که چه چیزهایی به‌درد هوش مصنوعی می‌خورد تا در هوش مصنوعی وارد کنیم. مرحله بعدی این است که به هوش مصنوعی بگوییم به 10 سوال پاسخ داده و بگوید در آینده چه‌کاری را انجام می‌دهد. این فرآیند حدود 2 ماه دیگر به طول می‌انجامد و امیدوارم در ترم آینده این دانشکده را راه‌اندازی کنیم. در تلاشیم رشته میان‌رشته‌ای را خلق کرده و به علوم انسانی بفهمانیم که هوش مصنوعی مهم بوده و به هوش مصنوعی‌ها نیز بفهمانیم علوم انسانی مهم است.
17 دوره هوش مصنوعی برای دانشجویان تدارک دیدیم
از آنجایی که فکر می‌کردم دانشکده هوش مصنوعی در دانشگاه آزاد اسلامی به‌جایی نمی‌رسد خود به این حوزه ورود کرده و آن را دنبال می‌کنم. البته من نیز درک درستی از این دانشکده ندارم و فعلا کار را با آزمون و خطا پیش می‌برم. دانشکده‌های زیادی ادعا دارند که دانشکده موضوعی هستند اما باید گفت در عمل دانشکده موضوعی نیستند. البته کار دیگری را نیز انجام داده و یک‌سری دوره‌های هوش مصنوعی را برای دانشجویان تدارک دیدیم. حدود 17 دوره را در این راستا پیش‌بینی کرده که اولین دوره نیز در دانشگاه آزاد اسلامی تهران غرب کلید خواهد خورد. برای ترم بعد در تلاشیم تا تعدادی از دانشجویان را وارد این دانشکده کنیم. برای جذب این دانشجویان تشویقی داشته و دستور‌العمل تشکیل دانشکده موضوعی هوش مصنوعی نیز درحال تدوین است.
دانشکده‌های هوش مصنوعی در کدام واحدها راه‌اندازی می‌شود؟
واحدهای مختلفی را برای راه‌اندازی هوش مصنوعی رصد کرده و طبق دستور دکتر طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی این دانشکده در واحدهای قم، علوموتحقیقات و کرج راه‌اندازی می‌شود. البته هیچ لزومی ندارد که دانشکده‌های ما گروه حقیقی داشته باشند، بلکه ممکن است گروه‌های مجازی را نیز در این دانشکده‌ها داشته باشیم. پژوهشیار این امکان را فراهم می‌کند که دانشجویان در سامانه یک پروپوزال را دیده و نظرات خود را بنویسند. این دانشجویان می‌توانند عضو یک گروه بوده و حتما لزومی ندارد کنار یکدیگر باشند. بنابراین ممکن است گروه‌های مجازی را ایجاد کنیم، یعنی یک دانشکده هوش مصنوعی راه‌اندازی کنیم که 10 گروه مجازی داشته باشد.
طرح الف و ب اعضای هیات‌علمی سال گذشته با حواشی‌ای که داشت بالاخره ابلاغ شد الان آماری وجود دارد مبنی‌بر اینکه چه آماری از اساتید معاونت شما در طرح الف و ب پذیرش شدند؟ به‌نظر شما این طرح موفق بوده است؟
آماری در این خصوص ندارم. البته این طرح ذیل مجموعه معاونت علوم و مهندسی نیست، بلکه زیرمجموعه مرکز جذب و امور هیات‌علمی است اما چون احکام را معاون آموزشی و معاون اداری مالی انجام می‌دهند یکی از سوالات من از معاونان آموزشی در جلسات مصاحبه این است که آیا طرح الف و ب را اجرا کردند؟ نکته مهم آن است که طرح الف و ب آن‌طور که باید و شاید اجرا نشد، اما جنب‌و‌جوشی را در اعضای هیات‌علمی ایجاد کرد که بتوانند به‌عنوان عضو هیات‌علمی الف فعالیت کنند. به‌نظر من طرح الف و ب باید به‌صورت جدی اجرا شود. در معاونت‌های آموزشی وقتی مصاحبه انجام می‌شود، می‌خواهم بدانم در سال آینده در طرح الف و ب چند هیات‌علمی دارم و چند نفر از آنها الف و چند نفر ب هستند. ولی الان در این حوزه آماری ندارم، زیرا برخی از واحدها در این حوزه بسیار موفق بوده و برخی بسیار بد عمل کردند. واحدهای کوچک‌تر در اجرای این طرح بهتر عمل کردند.
مهم‌ترین حواشی پیش‌آمده پیرامون طرح الف و ب چه بود؟
اعضای هیات‌علمی گمان می‌کردند که می‌خواهیم بین آنها دو دستگی ایجاد کنیم، در‌حالی‌که این گمان اشتباهی بود. درحالحاضر در دانشگاه‌های دولتی، فوق‌العاده ویژه اجرا می‌شود. یعنی اگر شما تعهد دهید که در دانشگاه 54 ساعت کار کنید به شما مبلغ بیشتری تعلق می‌گیرد و در غیر این صورت مبلغی از حقوق اعضای هیات‌علمی کم می‌شود، این رویه وزارت علوم است که درحال اجرا است. بنابراین بحث‌مان ایجاد دودستگی نیست، بلکه بحث تفاوت کارآیی هیات‌علمی برای موسسه چه دانشگاه آزاد اسلامی و چه دانشگاه دولتی است. بحث تفرقه بین اعضای هیات‌علمی مطرح نیست، بلکه کارایی برای ما ملاک است. الان روسای واحدها از این طرح استقبال کرده و به‌دنبال اجرای این طرح هستند. اگر روسای واحدها این طرح را به‌صورت جدی دنبال کنند سود آن برای دانشگاه خواهد بود، چون با اجرای این طرح متوجه می‌شویم که چه‌کسی یک روز و چه‌کسی 4 روز در کلاس‌ها حضور دارد. خدمات دانشگاه برای فردی که 4 روز در دانشگاه حضور دارد باید بیشتر با فردی باشد که یک روز در دانشگاه حاضر است. در غیر این صورت به اعضای هیات‌علمی که وقت بیشتری را برای دانشگاه گذاشته ظلم کرده‌ایم. اما متاسفانه با ابلاغ این بخشنامه برخی از رسانه‌ها جوسازی کرده و هیات‌علمی را مقابل هیات‌علمی قرار دادند.
یکی از اقدامات دانشگاه آزاد اسلامی در دو سال اخیر بحث پیش‌دفاع متمرکز است. چرا این اقدام کلید خورد؟ برخی از دانشجویان نسبت به این طرح گلایه‌هایی داشتند. این گلایه‌ها چه بود؟
ارتقای کیفیت رساله‌های دکتری دانشگاه آزاد اسلامی مهم‌ترین هدف‌مان در اجرای پیش‌دفاع متمرکز بود. البته با اجرای این طرح حاشیه‌هایی نیز ایجاد شد و تعدادی از دانشجویان در این طرح آسیب دیدند؛ چراکه کیفیت پایان‌نامه‌های آنها به‌شدت پایین بود. ما هنوز نیز این مشکل را داریم، به‌طور مثال وقتی گزارش هیات‌داوران به‌دست ما می‌رسد متوجه می‌شویم که پروپوزال برخی از دانشجویان ایراد دارد. در طرح پیش‌دفاع می‌خواستیم جلوی این پروپوزال‌ها را بگیریم و این کار را نیز انجام دادیم. تعداد دانشجویانی که اعتراض کرده و ما حق را به آنها داده‌ایم به تعداد انگشتان یک دست نیز نمی‌رسد. برخی از دانشجویان نیز اعلام کرده‌اند که هیات‌داوران در زمان برگزاری جلسه به آنها توهین کرده‌اند که ما فیلم جلسه را بررسی کرده و در‌صورت صحت این ادعا به دانشجو فرصت داده‌ایم که مجددا در جلسه پیش‌دفاع شرکت کند. تمام این اقدامات را انجام داده تا خطای خود را صفر کنیم اما خطای ما صفر نمی‌شود زیرا 3 هزار پیش‌دفاع که در مدت 45 روز برگزار می‌شود خطا دارد، اما این را نمی‌توان نافی کل داستان دانست. در جلسات پیش‌دفاع که تاکنون برگزار شده است 25 درصد خطا داشته‌ایم، یعنی از هر 100 دانشجو در جلسه پیش‌دفاع 25 نفر رد می‌شوند. در هر دوره این عدد را کمی پایین‌تر یا بالاتر داشته‌ایم و این موضوع نشان‌دهنده ضعیف بودن پایان‌نامه‌های ما است.
برخی از دانشجویان معتقدند این جلسات سلیقه‌ای برگزار می‌شود.
ممکن است برخی از جلسات نیز سلیقه‌ای برگزار شده باشد و من منکر این موضوع نیستم، اما باز تاکید دارم 25 هزار ورودی در این جلسات داریم.
15 هزار نفر در جلسات پیش‌دفاع شرکت کردند
تاکنون چند جلسه پیش‌دفاع در دانشگاه آزاد اسلامی برگزار شده است؟
5 دوره در این مدت برگزار شده که در هر دوره به‌طور متوسط 3 هزار نفر شرکت داشتند. بنابراین حدود 15 هزار نفر در جلسات پیش‌دفاع شرکت داشته‌اند.
یکی از معضلات دانشگاه آزاد اسلامی بحث کمبود مجلات برای دانشجویان دکتری است. این موضوع باعث به‌وجود آمدن یک نوع رانت برای چاپ مقالات آنها شده است. برای ارتقای مجلات دانشگاه در حوزه مهندسی چه برنامه‌ای دارید؟
در حوزه مجلات دو بحث وجود دارد، یک بحث درخصوص تصویب مجلات است که از قبل نیز این کار انجام می‌شد و بحث دیگر در حوزه ساختار است. متاسفانه ساختاری برای راه‌اندازی مجلات نداریم و باید فکری در این حوزه انجام داد. مشکل اصلی‌مان در حوزه مجلات درخصوص کتابخانه‌هاست و در حوزه تایید مشکلی نداریم. به‌طور مثال ما در معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی مجوز 100 مقاله را صادر می‌کنیم؛ باید زیرساختی وجود داشته باشد که این 100 مجله راه‌اندازی شود و این در‌حالی است که در حوزه زیرساخت با مشکلاتی مواجه بوده که باید این مشکلات را رفع کنیم. البته باید گفت در حوزه علوم و مهندسی و کشاورزی در حوزه مجلات با مشکلی مواجه نیستیم، اما در معاونت علوم انسانی و هنر بعضا مشکلاتی وجود دارد. مجلات ما مجلات خارجی هستند که قابل قبولند، اما در حوزه علوم انسانی با مشکلاتی مواجه است.
این مشکلات چیست؟
تعداد بالای دانشجویان و کمبود مجلات دو مشکل عمده در حوزه علوم انسانی است. این در‌حالی است که در حوزه علوم، مهندسی و کشاورزی تعداد دانشجویان کمتر و تعداد مجلات بیشتر است. معتقدم باید در ابتدا مشکلات کمبود مجلات را در حوزه علوم انسانی رفع کنیم.