شروین فضلعلی‌زاده، منتقد:سی‌ونهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران برگزار شد و آثار انیمیشن ایرانی حضور پررنگی در این دوره داشتند و پس از بررسی‌های صورت‌گرفته توسط هیات انتخاب جشنواره، 25 اثر از نقاط مختلف کشور به بخش نهایی راه یافتند. تولید انیمیشن کوتاه به دلیل ساختار محتوایی و مخاطب آن، با دیگر انواع انیمیشن سینمایی و سریالی متفاوت است. به همین دلیل گفت‌وگویی داشتیم با هادی محمدیان، کارگردان و فیلمنامه‌نویس انیمیشن و عضو هیات انتخاب جشنواره که آثار خوش‌ساخت و پرطرفداری مانند «شاهزاده روم» و «فیلشاه» را در کارنامه کاری خود دارد.
به‌عنوان عضو هیات انتخاب جشنواره فیلم کوتاه تهران، آثار این دوره جشنواره را چطور دیدید؟
انتخاب کار سختی بود. تنوع خوبی از آثار متعدد داشتیم که در کیفیت، شدت و ضعف‌هایی داشتند ولی در انیمیشن تنوع خیلی مهم است. چه به لحاظ محتوا، چه به لحاظ تکنیک و چه به لحاظ فرم. آثار تکراری و جدید بودند. به‌هرحال تولیدکننده‌ها ممکن است آثار را برای جشنواره‌های مختلف ارسال کنند ولی در کل آثار خیلی خوبی ارسال شده بودند.
آثاری که ارائه شدند به نسبت گذشته پیشرفت داشتند؟
به‌جرئت می‌توانم بگویم که به نسبت پنج سال قبل اصلا قابل قیاس نیستند. در کل شاید چهار یا پنج اثر شاخص و متفاوت‌تر در میان آثار ارسالی دیده می‌شدند. آثاری داشتیم که جایزه‌های بین‌المللی را هم کسب کرده بودند؛ ولی در کل خیلی از کارهای دیگر حتی از برندگان قبلی هم حتی برتر بودند. پیشرفت در آثار در مقایسه با پنج یا 10 سال قبل خیلی محسوس بود، چه به لحاظ فیلمنامه، چه محتوا یا اجرا. در کل خیلی بهتر شده بودند. انواع مختلف تکنیک‌ها ارسال شده بود. انیمیشن سه‌بعدی، شنی و تکنیک‌های دیگر.
همان‌طور که می‌دانید انیمیشن یک هنر-صنعت تک و پیشرفته محسوب می‌شود و به‌شدت به‌روز است. نیاز به نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای روز دنیا دارد. انیمیشن هنر-صنعتی است که هر کشوری ندارد و یکی از شاخص‌های پیشرفت کشورها در دنیای امروز به‌حساب می‌آید. مثلا کشور ترکیه در حال تلاش است تا بتواند با جذب نیروهای متخصص کشورهایی که دارای این هنر هستند، پیشرفت کند. الان آثار ایرانی در جشنواره‌ها شرکت می‌کنند و جایزه می‌گیرند. ما در تولید آثار سینمایی و سریال خوب عمل کرده‌ایم و البته یک سری نگرانی‌هایی وجود دارد ولی در کل کیفیت آثار تولیدی روزبه‌روز بهتر می‌شوند و موفقیت‌های بین‌المللی هم گویای همین موضوع هستند.
با توجه به اینکه آثار کوتاه تا حد زیادی آثار مستقل محسوب می‌شوند، حمایت از این تولیدات باید به چه شکل باشد؟
انیمیشن می‌تواند مستقل باشد و درعین‌حال حمایت شود. هیچ منافاتی در این میان وجود ندارد. واقعا این‌طور نیست که باید در عوض حمایت، دخالت صورت بگیرد و باید و نباید اعمال شود. خود هنرمند اهمیت دارد، ایده او باید حمایت شود. اینکه بگویند در ازای حمایت باید آنچه که ما می‌گوییم را بسازی دیگر حمایت نیست، دخالت است. دیگر آن اثر مال آن هنرمند نیست، دغدغه او نیست، حرف او نیست و این موضوع روی اثر تولید شده و کیفیت کار تاثیر می‌گذارد و باعث می‌شود تا اثر نهایی باکیفیت نباشد. البته الان نهادهایی هستند که حمایت می‌کنند ولی تعدادشان کم است و این موضوع خوبی نیست. به‌هرحال تولید اثر انیمیشن، کاری گران‌قیمت است و همین موضوع سبب شده تا خیلی از بچه‌هایی که در بخش انیمیشن فعال هستند سفارش‌های خارجی بگیرند و با شرکت‌های بزرگ کار کنند تا بتوانند دستمزدهای خارجی بگیرند و همین موضوع سبب شده تا کمتر تولیدکننده محتوا باشند و به‌نوعی تبدیل به پیمانکار سفارش‌دهنده‌های خارجی شده‌اند. سخت‌افزار و امکانات تولید انیمیشن هم خیلی گران شده‌اند و همین موضوع قیمت تولید را بالا برده و گران کرده است. یک جوان علاقه‌مند حتی با کمک خانواده خود هم شاید نتواند یک اثر مستقل بسازد چون هزینه‌های تولید خیلی بالاست.
آیا این حمایت‌ها عملی شده‌اند؟
در جهان همه‌جا ردیف بودجه‌هایی برای حمایت از تولیدکنندگان دارند، مثلا در آمریکا استودیوی دیزنی به‌عنوان غول صنعت سرگرمی ردیف بودجه‌ای برای این موضوع دارد و از هنرمندان مستقل انیمیشن و تولیدات آنها حمایت می‌کند. در اروپا هم این موضوع وجود دارد که این حمایت‌ها مشخص هستند. اما باید این موضوع هدفمند شود. باید نیرو درگیر تولید شود. در دانشگاه‌ها تا زمانی که دانش‌آموخته‌ها وارد بحث تولید نشوند نمی‌توانند پیشرفت کنند و یاد بگیرند. صرف تحصیل در دانشگاه کافی نیست و باید فرد درگیر تولید شود تا بتواند رشد کند. از ایده‌های بچه‌های فارغ‌التحصیل و پایان‌نامه‌ها در تمام دنیا حمایت می‌شود حتی از ایده‌های کشورهای دیگر و شرکت‌های تولیدکننده حتی در این خصوص افراد را بورسیه می‌کنند. ما به این تولیدات نیاز داریم اما برای رسیدن به آنها باید هزینه شود. وقتی برای انیمیشن‌های سینمایی در ایران حتی آمار فروش روزانه تا یک میلیارد تومان هم ثبت شده، یعنی این تولیدات فروش خوبی داشته‌اند و باید جدی گرفته شوند. نباید انیمیشن را طفیلی سینما دانست. انیمیشن خیلی جدی است. در جشنواره‌هایی مثل جشنواره فیلم فجر به‌جای بی‌محلی باید داوری شوند.
آثار مستقل نیاز به حمایت دارند. ما الان در حین و بعد از جشنواره‌ها تقاضای آموزش زیادی از طرف علاقه‌مندان داریم. این نشان می‌دهد که انیمیشن ظرفیت بالایی دارد و به همین دلیل نیاز به حمایت از طرف دولت و حکومت دارد. تا وقتی حمایت درست و با برنامه از انیمیشن صورت نگیرد نمی‌تواند به یک صنعت تبدیل شود و در حالت آماتوری باقی می‌ماند.
جشنواره‌هایی مثل جشنواره فیلم کوتاه تهران چقدر می‌توانند به ترغیب هنرمندان برای تولید آثار مستقل کوتاه کمک کنند؟
جشنواره‌ها ویترین هستند. جشنواره فیلم کوتاه تهران هم ویترین خوبی است. جشنواره‌ها باعث می‌شوند تا آثار هنرمندان دیده شوند. هنرمند اثر را خلق می‌کند تا دیده شود. در تلویزیون زمان و برنامه مشخصی برای این‌گونه آثار نداریم و آنجا مخاطب خاص انیمیشن کوتاه هم ندارد. سینما هم برای این کار نیست. خود ما آثار کوتاهی ساختیم و در جشنواره‌های مختلف به نمایش گذاشتیم. نتیجه این شد که نظرات را فهمیدیم و یاد گرفتیم. گاهی برای یک اثر تشویق شدیم و گاهی هم ایراداتمان را به ما گوشزد کردند و این سبب شد تا بتوانیم رشد کنیم. هرچقدر یک اثر بیشتر دیده شود، بیشتر در معرض قضاوت قرار می‌گیرد و این موضوع در کیفیت کار تاثیر می‌گذارد. در جشنواره‌ها نقد آثار است که به آنها سمت‌وسو می‌دهد ولی اگر جشنواره‌ها نباشند کارها کجا باید دیده شوند؟ اگر کار را برای جشنواره‌های خارجی بفرستند که امکان حضورشان وجود ندارد و در نتیجه نمی‌توانند از نظرات باخبر شوند. نقدها در کیفیت آثار تاثیر دارد. خود من اگر در هیات داوری باشم آثار جدید را می‌بینم و بعضی اوقات با تولیدکنندگان تماس می‌گیرم و آشنا می‌شوم سعی می‌کنم تا به آنها کمک کنم. اگر داور نباشم هم شرکت می‌کنم و آثار را می‌بینم.
آیا انیمیشن توانسته جایگاه مناسبی برای خود در میان دیگر آثار کوتاه غیرانیمیشنی پیدا کند؟
من این دوره آثار رئال را ندیدم ولی انیمیشن‌ها شاخصی بودند که حتی می‌توانند با آثار زنده هم دیده شوند و رقابت کنند. نه‌تنها چیزی کم ندارند که حتی بهتر هم هستند. بعضی از این آثار از لحاظ کیفیت و محتوا و فرم نقص ندارند. به‌جرات می‌توانم بگویم که چیزی کم ندارند و یک سروگردن هم بالاترند. باید قبول کنیم که تولید یک فریم انیمیشن بسیار سخت است و هنرمندان انیمیشن شبانه‌روزی زحمت می‌کشند. زمان تولید آثار طولانی و سخت است و خیلی از آثار تولید شده جدید آثار باکیفیتی هستند. همان‌طور که گفتم در جشنواره امسال کارهای خیلی خوبی شرکت داشتند و فکر می‌کنم توانسته‌اند جایگاه بالایی برای خود پیدا کنند.
برای بهبود جایگاه آن باید چه کرد؟
کار کوتاه و باقی تولیدات کلا با هم متفاوت‌اند. بعد از اینکه جشنواره‌ها برگزار می‌شوند، پیگیری لازم است. جشنواره‌ها جایزه می‌دهند و با بیشتر شدن ارزش این جوایز کیفیت آثار در دوره‌های بعد هم بهتر می‌شود. هرچقدر این ارزش بالاتر برود میزان تولید آثار مستقل هم بالاتر می‌رود چون هنرمند می‌داند که بخشی از هزینه‌های تولید را به این شکل می‌تواند تامین کند. مشکل اینجاست که بعد از پایان جشنواره‌ها، همه چیز فراموش می‌شود، چون موسمی هستند. ولی اگر جشنواره دبیرخانه دائمی داشته باشد می‌توان تولیدات هنرمندان را پیگیری کرد تا برای دوره بعد هم اثر ارائه کنند و از آنها حمایت شود. حتی از آثاری که برنده نشده‌اند اما کیفیت بالایی داشتند و ارزش حمایت دارند، حمایت شوند تا هنرمندان برای حضور و بالا بردن کیفیت آثار خود ترغیب شوند. خود جشنواره می‌تواند دوره‌های هم‌اندیشی و ورکشاپ‌های ادامه دار برگزار کند، حتی اگر نمی‌توانند حمایت دائمی داشته باشند. اگر به فرض 20 اثر ارائه شده باشد یعنی 20 نفر کارگردان وجود دارد که می‌شود برای آنها با هیات داوران یا بزرگ‌ترهای انیمیشن کارگاه برگزار کرد. نباید رها شوند. خود من بارها شاهد آثاری بودم که با رفع اشکالات جزئی می‌توانستند پیشرفت قابل‌توجهی داشته باشند و متاسفانه حسرت می‌خورم که نمی‌شود آنها را دید. اگر ارتباط بین دو طرف در طول سال برقرار باشد کیفیت کارها خیلی بالاتر می‌رود.
قطعا دوست داریم که این هنرمندان را ببینیم و برای جشنواره‌های دیگر اصلاحاتی که به نظرمان می‌آید را گوشزد کنیم چون در انیمیشن می‌توان اشکالات را راحت‌تر از فیلم زنده برطرف کرد و این موضوع روی کیفیت آثار تاثیر مثبتی خواهد داشت.
این موضوع با افزایش تعداد جشنواره‌ها بهبود پیدا می‌کند یا باید راه دیگری در نظر گرفت؟
به نظرم تعداد جشنواره‌ها نباید زیاد باشد بلکه باید با زمان‌بندی درست و باکیفیت و البته جوایز خوب برگزار شوند و تکرار دوره‌های قبل یا جشنواره دیگر نباشند. جشنواره‌ای که محتوای جدید ندارد، حرف جدیدی ندارد، موضوعی نیست نباید اتفاق بیافتند.