فاطمه طاری بخش-زهرا رمضانی، خبرنگار:«کسی بود که دانشگاه را از یک تدریس‌دهنده خشک به بهترین دانشگاه نوآور ایران و البته درآمدزاترین دانشگاه تبدیل کرد»، «شریف را به بالاترین سطح درآمد پژوهشی رساند»، «او واقعا عاشق شریف بود» و... جملاتی است که بعد از فوت روستاآزاد به نقل از دانشجویان این دانشگاه در کانال باشگاه شریف منتشر شده است. جایگاه علمی و نقش برجسته روستاآزاد در تبدیل شدن دانشگاه شریف به یکی از مهم‌ترین مراکز آکادمیک صنعتی کشور باعث شد تا بعد از اعلام خبر فوت او، دانشجویان اقدام به انتشار خاطراتی از او کنند. خاطراتی که نشان از ماندگاری او در میان نسل‌های مختلف دانشجویی این دانشگاه دارد. روستاآزاد را باید جزء معدود افرادی دانست که شخصیتی چندوجهی داشت و نه‌تنها قرارگیری در میان سرآمدان علمی، مانعی برای حضور او در بخش صنعتی و کار اجرایی نشد، بلکه موضع‌گیری‌هایش در برهه‌های مختلف، رئیس اسبق دانشگاه صنعتی‌شریف را تا حدی به یک چهره سیاسی هم مبدل کرده بود. انجام 39 پروژه پژوهشی، همراهی با شهید احمدی‌روشن در پروژه دانشگاهی و... تنها بخشی از فعالیت‌های علمی به‌شمار می‌رود، فردی که با بسترسازی برای ایجاد پژوهشکده‌های مختلف در دانشگاه صنعتی‌شریف، نه‌تنها راه را برای تغییر کارکرد این دانشگاه و در نگاه کلان‌تر، نظام آموزش عالی هموار کرد، بلکه یکی از بانیان ایجاد زیست‌بوم فناوری در کشور محسوب می‌شود. در این گزارش به سراغ اساتید و دانشجویان دانشگاه شریف رفتیم تا از ویژگی‌های علمی و اجرایی مرحوم روستاآزاد بگویند.
واکنش‌ها به درگذشت استاد شریف
نقش علمی روستاآزاد به حدی در توسعه علم و فناوری کشور برجسته بود که مسئولان مختلف مانند رئیس‌جمهور و برخی از وزرایش با صدور پیامی، فوت او را به جامعه دانشگاهی تسلیت گفتند. در متن تسلیت رئیس‌جمهور آمده است: «ضایعه درگذشت جناب آقای دکتر رضا روستاآزاد، از مدیران علمی باسابقه کشور و استاد پیشکسوت شیمی دانشگاه صنعتی‌شریف مایه تاثر و تالم فراوان شد. یک عمر مجاهدت علمی این استاد خلاق و متواضع به‌ویژه در دوران تصدی مسئولیت ریاست دانشگاه صنعتی‌شریف، باقیات صالحاتی است که جامعه علمی کشور آن را فراموش نخواهد کرد. اینجانب ضمن ارج نهادن به کوشش‌ها، خدمات علمی و آثار ماندگار آن مرحوم، مصیبت وارده را به خانواده ایشان و جامعه علمی کشور تسلیت عرض می‌کنم و از درگاه خداوند برای آن مرحوم علو درجات و برای عموم بازماندگان، صبر و تسلی خاطر مسالت می‌نمایم.» وزیر علوم هم در پیامی نوشت: «استاد والامقام آقای «رضا روستا آزاد» رئیس اسبق دانشگاه صنعتی‌شریف؛ مدیری جهادی و انقلابی و بزرگ‌مردی از تبار نیکان مسافر بهشت شد و اکنون خانواده بزرگ آموزش عالی در ماتم اوست. آموزگار بی‌نظیری که به رنج او و هم‌رنج‌هایش، گنجی به میراث باقی مانده است. او را به مهر بدرقه می‌کنیم که به نیکی، سزاوار همسایگی با حضرت حق است.»
رئیس نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری در دانشگاه‌ها هم یکی دیگر از چهره‌هایی بود که به فوت روستاآزاد واکنش نشان داد. او در پیام خود نوشت: «با نهایت تأثر خبردار شدیم استاد عزیز، دانشمند گرانقدر، نماد تخصص علمی و تعهد انقلابی، جهادگر عرصه دانش و حوزه سیاست، دکتر رضا روستاآزاد، ریاست اسبق دانشگاه صنعتی‌شریف، جمع یاران و دوستان را برای همیشه ترک گفت و سر به تیره تراب نهاد. این هجر دائم غمی بزرگ برای جامعه علمی کشور و خصوصا خانواده بزرگ شریف است.» دکتر محمدمهدی طهرانچی، رئیس دنشگاه آزاد اسلامی نیز با صدور پیامی، فوت روستاآزاد را تسلیت گفت. در این پیام آمده است: «مصیبت درگذشت استاد ارجمند و رئیس اسبق دانشگاه صنعتی‌شریف، جناب آقای دکتررضا روستاآزاد که سال‌ها در سنگر علم و دانش به‌عنوان استاد و مدیری دلسوز به کشور خود خدمات ارزنده‌ای عرضه داشتند، موجب تاسف و تالم گردید. اینجانب این ضایعه را به شما، همکاران ایشان و جامعه دانشگاهی تسلیت گفته و از خداوند متعال برای آن مرحوم، رحمت واسعه الهی و غفران و برای بازماندگان معزز صبر و سلامتی مسالت دارم.» رئیس قوه قضائیه، وزیر ارشاد، رئیس جمعیت هلال‌احمر ایران هم از دیگر شخصیت‌هایی هستندکه با صدور پیامی به درگذشت رئیس اسبق دانشگاه صنعتی‌شریف واکنش نشان دادند.
عضو هیات‌علمی دانشگاه صنعتی‌شریف:
روستاآزاد نگاه تحول‌گرایی در پژوهش داشت
محمود بهمن‌آبادی، عضو هیات‌علمی دانشگاه صنعتی‌شریف درباره جایگاه علمی روستاآزاد گفت: «کسانی که با روستاآزاد آشنا هستند، جایگاه علمی او را به خوبی می‌شناسند و برای آنها پرواضح است روستاآزاد، استادتمام دانشگاه شریف بود. استادتمامی در این دانشگاه مثل دانشگاه های دیگر نیست و متفاوت است. از نظر علمی او بسیار برجسته بود و در تمام دوران تحصیل شاگرد اول بود. بنابراین با یک فرد برجسته از نظر کارنامه علمی در دوران تحصیل طرف هستیم. در دوران استادی نیز تعریف می‌کرد زمانی که در دانشگاه شریف جذب شد، علاقه به کارهای فناوری و حرفه‌ای، به‌صورت ارتباط در صنعت داشت و به‌دنبال راه انداختن کار صنعت بود. اما به او از سمت دانشکده خرده گرفته شد که باید مقاله داشته باشد.»
بهمن‌آبادی در ادامه با تاکید بر اینکه روستاآزاد در رأس امور فناوری قرار می گیرد، گفت: «خودش عنوان می‌کرد که یک سال فناوری را کنار گذاشته و به دانشکده آمدم و بعد از یک سال استادتمام شدم و سپس به حوزه فناوری بازگشتم. او معتقد بود که چاپ مقاله و... کار بزرگی نیست و تمام فکرش حل مشکلات و چالش‌های کشور بود. این شخص از نظر علمی و فناوری در رأس امور قرار داشت. او از نظر علمی بسیار توانمند و کارآمد بود. در تمام حوزه‌هایی که فعالیت داشت همه را با خودش همراه می‌کرد. اجازه نمی‌داد در کار همکارانش، سکون باشد. ما انسان برجسته‌ای را از دست دادیم که به‌راحتی نمی‌توان فردی را جایگزین او کرد.»
بهمن‌آبادی درباره دوران ریاست روستاآزاد در دانشگاه شریف توضیح داد: «زمانی که او به ریاست دانشگاه شریف رسید، التهاباتی در سال 89 وجود داشت، البته او پیش از آن نیز معاون پژوهشی بود. روستاآزاد نگاه تحول‌گرایی در پژوهش داشت. ریاست دانشگاه نیز در آن زمان کار بسیار سختی بود. فشارهای عجیبی از سمت اساتید و دانشجویان وجود داشت اما در مدیریت او کسی شکی نداشت. دوست و دشمن اذعان می‌کرد که روستاآزاد فرد توانمندی است. در آن توانمندی خود را در حوزه های مختلف بروز می‌داد. معاونانی که برای معاونت های مختلف انتخاب کرده بود، نشان از انسان‌شناسی او می‌داد، می‌دانست چه کسی را در کجا قرار دهد. دوران خوبی سپری شد و بعد از چهار سال که دولت تغییر کرد، بلافاصله برکنار شد و توسط دولت جدید کنار گذاشته شد.»
او در ادامه بیان کرد: «من با برخی که صحبت می‌کردم و می‌پرسیدم چرا روستاآزاد را دوباره برای ریاست دانشگاه کاندید نمی‌کنید، می‌گفتند چون از سمت وزیر اسبق وزارت علوم، منصوب شده صلاح نمی‌بینیم، درصورتی‌که معتقد بودند روستاآزاد از بهترین گزینه‌ها بود. دوست و دشمن به مدیریت و توانایی او اذعان می‌کنند. بعد از چهار سال ریاست نیز بیماری‌های او بروز کرد که نشان از استرس بالا در زمان ریاست دانشگاه داشت. من فکر می‌کنم که روستاآزاد سلامت خود را برای دانشگاه گذاشت و می‌توان اطلاق کرد که او شهید شده است؛ چراکه هر کسی در راه دین و کشور خود را فدا کند، شهید است.»
بهمن‌آبادی درباره شخصیت روستاآزاد گفت: «دانشجویانی که با او کلاس داشتند و شناخت کافی از روستاآزاد داشتند از نظر علمی و توانمندی و فعالیتی که انجام می‌داد، مطلع بودند. امروز نیز تعداد زیادی از دانشجویان برای تشییع این شخصیت ویژه آمده بودند و می‌دانستند که او در حوزه‌های علمی کارهای بسیاری انجام داده و زکات دانش خود را پرداخته است. از سمت دیگر افرادی بودند که با او مشکلات سیاسی داشتند و طعنه‌های مختلفی می‌زدند، اما او توجهی نداشت و اگر تشخیص می‌داد کاری درست است حتما آن را انجام می‌داد. اگر تشخیص می داد که این کار درست است آن را دنبال می‌کرد و به چیزی که می خواست می‌رسید. روستاآزاد دورنما و افق خاصی داشت و احساس می‌کرد که باید به آن اوج برسد، اینکه امکان آن وجود دارد یا خیر به حالش فرقی نمی کرد و تمام تلاش خود را می‌کرد. من حس می کنم افق خاصی را می‌دید و به آن پایبند بود و عقیده داشت باید کارهایی که ممکن نیست را ممکن کنیم.»
دانشجوی کارشناسی‌ارشد دانشگاه صنعتی‌شریف:
روستاآزاد دانشجویان را به حضور در فعالیت‌های صنعتی تشویق می‌کرد
سعید نعیمی، دانشجوی کارشناسی‌ارشد مهندسی شیمی دانشگاه صنعتی‌شریف با بیان اینکه در دوران کارشناسی با مرحوم روستاآزاد برای فعالیت‌های صنعتی و علمی در ارتباط بودم، گفت: «ویژگی مثبت او این بود که از فعالیت‌های نمایشی پرهیز داشت و این مساله را زمانی که در یک پروژه صنعتی در کنار او بودم، متوجه شدم. او همیشه به دانشجویان توصیه می‌کرد که به دنبال کارهای واقعی بروند و هیچ‌گاه درگیر شکل و شمایل‌های موجود در حوزه فعالیت‌های علمی نبود. هرچند مرحوم روستاآزاد در حوزه صنعتی ورود جدی داشت، اما این مساله باعث نشد که از فعالیت‌های علمی دور بماند و اتفاقا پروژه‌هایی که داشت، در زمره کارهای سطح بالای علمی به شمار می‌رفتند.» او با تاکید بر اینکه روستاآزاد هیچ وقت کار فانتزی انجام نداده است و حضورش در عرصه‌های صنعتی و علمی به‌صورت واقعی بود، اظهار کرد: «اصلی‌ترین کاری که همه اذعان دارند روستاآزاد در فضای علمی کشور انجام داد، مربوط به دورانی است که به‌عنوان معاون پژوهشی در دانشگاه صنعتی‌شریف حضور داشت. او در سال‌های 86 و 87 یک تحول جدی در فضای ارتباط با صنعت این دانشگاه ایجاد کرد و همین مسیر منجر به ساختارهای فناورانه‌ای شد که امروز در بسیاری از دانشگاه‌های کشور شاهد آن هستیم.» دانشجوی کارشناسی‌ارشد دانشگاه صنعتی‌شریف در همین زمینه افزود: «بسیاری از مدیران و اساتید به این مساله اذعان دارند پارک علم‌وفناوری و شرکت‌هایی که از دل دانشگاه شریف می‌آیند، همگی ماحصل ریشه در خدماتی دارد که روستاآزاد در دوران معاونت پژوهشی‌اش شروع کرد و در دوران ریاستش هم ادامه پیدا کرد.»
نعیمی افزود: «زمانی که به‌عنوان دانشجوی کارشناسی به دانشگاه صنعتی‌شریف رفتم، یکی و دو سالی از دوران ریاست روستاآزاد گذشته بود، اما آنچه از دوران ریاست او زیاد شنیدم، همین توجه به فضای فناوری بود. آن زمان تیم‌هایی متشکل از اساتید جوان و باتجربه تشکیل شده بود تا بستر برای ورود آنها به بخش‌های صنعتی فراهم شود. البته یکی از موضوعات مهم درباره مرحوم روستاآزاد، نحوه اداره دانشگاه در دوران ریاستش بود، تا جایی که بنده اطلاع دارم آن زمان بحث و جدل در محیط دانشگاهی وجود داشت و روستاآزاد توانسته بود این فضا را مدیریت کند. او حتی از نظر کسانی که موافق دیدگاه‌اش نبودند هم برای مدیریت فضا استفاده می‌کرد.» او با بیان اینکه روستاآزاد به معنی واقعی کلمه یک استاد دانشگاهی بود، خاطرنشان کرد: «رابطه اش با دانشجویان نیز دوستانه بود. به‌طوری‌که شخصا نه‌تنها درباره آینده‌ام بلکه درباره یکی و دو موضوع شخصی نیز چند باری او با صحبت کرده بودم. خوشبختانه با دانشجویان همراه بود و از فعالیت‌های دانشجویی نیز استقبال می‌کرد. حتی به خاطر دارم که یک بار از یکی از دانشجویان درباره معدلش پرسیده بود و وقتی آن دانشجو اعلام می‌کند که معدلش 15 است، روستاآزاد او را به حضور در حوزه صنعتی تشویق می‌کند. او معتقد بود که دانشجو باید حضور در حوزه‌های مختلف را تجربه کند و نباید صرفا در فضای علمی متمرکز شود.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه صنعتی‌شریف:
روستاآزاد در حوزه بیوتکنولوژی خدمات ارزنده‌ای برای کشور داشت
عباس موسوی، عضو هیات‌علمی دانشگاه صنعتی‌شریف با بیان اینکه روستاآزاد در حوزه علمی فرد بسیار شاخصی بود، گفت: «او به‌ویژه در حوزه بیوتکنولوژی و آنزیم خدمات ارزنده‌ای را برای کشور انجام داد. روستاآزاد مرکز آنزیم را در ایران راه‌اندازی کرد و این مرکز امروز می‌تواند تولید دانش فنی بسیاری از آنزیم‌ها را انجام دهد. همچنین راه‌اندازی مرکز غشاء هم اولین بار توسط او انجام گرفت و بعدا بنده مسئولیت این مرکز را برعهده گرفتم. موضوع مهم درباره این مرکز، نقش آن در حوزه‌هایی مانند تصفیه آب است.»
او اظهار کرد: «فناوری غشاء این امکان را می‌دهد که جداسازی اجزای مختلف از یکدیگر را در داخل انجام دهیم و روستاآزاد توانست مرکز غشاء دانشگاهی را 25 سال پیش ایجاد کند. همچنین او در حیطه بیوتکنولوژی فردی مسلط و از لحاظ علمی شخص ویژه‌ای بود. موضوع دیگر نیز خدماتی است که روستاآزاد در دوران حضورش در دانشگاه صنعتی‌شریف به‌عنوان رئیس این مرکز انجام داد که مهم‌ترین آن را می‌توان ایجاد یک چشم‌انداز بلندمدت برای فعالیت‌های دانشگاهی دانست.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه صنعتی‌شریف تصریح کرد: «روستاآزاد در دوران ریاستش به نیروهای جوان اعتماد داشت و به فعالیت‌های آنها ضریب می‌داد. به‌طوری که وقتی به میانگین سنی معاونین او نگاه می‌کنیم، می‌بینیم آنها میانگین سنی پایینی داشتند که هر کدام از آنها امروز در بخشی از کشور در حال فعالیت هستند. موضوع مهم دیگر این بود که او مقاومت دانشکده‌ها در بحث استخدام افراد را شکست. متاسفانه آن زمان دانشکده‌ها برای بحث استخدام‌ها مقاومت می‌کردند، اما روستاآزاد تلاش کرد تا این سد را برای اضافه شدن کادر جدید بشکند و البته این مهم را با رعایت همه ملاحظات علمی انجام می‌داد.»
موسوی گفت: «کادرسازی و نگاه به آینده دو ویژگی شاخص او بود که هم در دوران ریاست و هم در دوران معاونت پژوهشی‌اش شاهد بودیم. زمانی که او معاون پژوهشی بود منشأ اثرات خیر زیادی در دانشگاه بود و بسیاری از فعالیت‌هایی که امروز در این معاونت دنبال می‌شود، از دوران حضور او سرچشمه می‌گیرد. یعنی ساختار سخت معاونت پژوهشی را به ساختاری روان و پربازدید تبدیل کرد.»
او با بیان اینکه روستاآزاد را از سال 75 می‌شناسم، خاطرنشان کرد: «در دو مقطع کارشناسی و کارشناسی‌ارشد دانشجوی او بودم و باید بگویم مهم‌ترین ویژگی اخلاقی او این بود که هیچ‌گاه عصبانی نشده و در تمام این بیش از 20 سال، بددهنی از او ندیده بودم. یکی دیگر از محاسنش این بود که هیچ‌گاه به درخواست کسی جواب منفی نمی‌داد و تا حد توانش سعی در رفع مشکلات دیگران داشت.»
رئیس هیات‌مدیره اندیشکده حکمرانی دانشگاه صنعتی‌شریف:
روستاآزاد پدر پژوهش صنعتی به‌ویژه در دانشگاه شریف بود
محمدصادق امامیان، رئیس هیات‌مدیره اندیشکده حکمرانی دانشگاه صنعتی‌شریف با بیان اینکه مرحوم روستاآزاد تنها استادی معمولی و رئیس بهترین دانشگاه صنعتی کشور نبود، گفت: «زمانی که معاون پژوهشی دانشگاه و بعد از آن در دوران ریاستش، بازه‌ای را در دانشگاه شاهد بودیم که ارتباط با صنعت و تعداد پروژه‌های پژوهشی که دانشگاه انجام می‌داد، چندین‌برابر شد، تا جایی که نزدیک به نصف بودجه دانشگاه از درآمدهای پژوهشی تامین می‌شد. در حالی که این دانشگاه قبل از حضور او، دانشگاهی سنتی و آموزش‌محور بود که البته سطح آموزش آن به‌ویژه در مقطع لیسانس در سطح بالای جهانی است و قسمت عمده‌ای از دانشجویان خوب آن بعد از فارغ‌التحصیلی مهاجرت می‌کنند.» او با بیان اینکه تا قبل از ریاست روستاآزاد در دانشگاه صنعتی‌شریف، اعزام دانشجوی این دانشگاه به خارج به یکی از سنت‌ها تبدیل شده بود، افزود: «اما از زمان حضور روستاآزاد این سنت از بین رفت و جای آن را دانشگاهی گرفت که کارهای بزرگی برای خدمت به کشور در عرصه پژوهش انجام می‌دهد. این ویژگی مدیریتی روستاآزاد بود. دوران معاونت پژوهشی و ریاست او، دوران رشد چشمگیر قراردادهای پژوهشی و افزایش سهم پژوهش در سبد نیروی انسانی و بودجه دانشگاه بود. این نکته مهم، نشانگر این است که روستاآزاد، پدر پژوهش صنعتی به‌ویژه در دانشگاه شریف بود.» امامیان به ایجاد دو پژوهشکده توسط روستاآزاد اشاره و تصریح کرد: «نکته دوم این است که روستاآزاد علاوه‌بر حوزه پژوهش و دانش، در حرکت دانشگاه صنعتی‌شریف به سمت حل مسائل علوم اجتماعی، سیاستگذاری و حکمرانی کشور بسیار موثر بود. او موسس پژوهشکده سیاستگذاری و بنیانگذار اندیشکده حکمرانی شریف بود. این دو مجموعه در واقع مجموعه‌های اصلی دانشگاه شریف بودند که درگیر مساله حکمرانی و سیاستگذاری کشور شدند. اندیشکده حکمرانی به‌طور ویژه مهم‌ترین نهاد دانشگاه شریف در حوزه سیاستگذاری و حکمرانی است و در سال آخر روستاآزاد مجددا علاوه‌بر بنیانگذاری آن ریاستش را نیز پذیرفت.» رئیس هیات‌مدیره اندیشکده حکمرانی دانشگاه صنعتی‌شریف درباره فعالیت روستاآزاد در حوزه خیرین گفت: «سومین نکته‌ای که از روستاآزاد در سنوات کاری او می‌توانم بگویم این است که او اصطلاحا در توسعه فرهنگ داوطلبی و خیریه در حوزه علم و پژوهش نقش ویژه و ایده‌های جدیدی داشت. روستا آزاد به‌عنوان عضو هیات امنای آستان قدس رضوی و به‌عنوان معاون علمی و فناوری این آستان، ایده‌ای را داد که بسیاری از اساتید دانشگاه و نخبگان داخل و خارج کشور به‌عنوان خادم‌یار با آستان قدس کار کردند. بسیاری از آنها خدمات علمی و فناوری در حوزه معماری حرم، برخی از اساتید پزشکی در بیمارستان‌های وابسته به حرم شروع به خدمتی کردند که قبلا این نوع از خدمت‌رسانی در حرم مطرح نبود. این 3 نکته به‌عنوان یادگارهای مدیریتی روستاآزاد است.» او با تاکید بر اینکه روستاآزاد کسی بود که همیشه به دنبال دلیلی برای کم‌کاری نسل جدید می‌گشت، خاطرنشان کرد: «او در آخرین سفر کاری خود به بازدید کارخانه‌ای در جنوب بیرجند و در مرز افغانستان رفت که در این سفر هم دچار عارضه‌ای شد و چندهفته‌ای را در بیمارستان بستری شد. وقتی از او می‌پرسیدم که چرا به این سفرها می‌رود؟ جمله‌ای داشت و می‌گفت عرض زندگی بیشتر از طول زندگی ارزش دارد. روستاآزاد بعد از مریضی سال 96 نیز هیچ روزی نبود که از ساعت 7 صبح تا شب کار انجام ندهد. سختکوشی او حتی در دوران بازنشستگی نیز برای همه ما ویژه بود.»