میلاد جلیل زاده:نمی‌توان برای رویداد بزرگی مثل پیاده‌روی اربعین تنها دنبال منفعت‌های مادی و زمینی گشت و از این جهت وجود چنین رویدادی را دارای صرفه و توجیه دانست، حتی اگر برپاداشتن بیرق سالار شهیدان، گذشتن از جان انسان‌ها را بطلبد، سزاوار است که از جان‌ها بگذریم و این بیرق را بلند نگه داریم. با این حال، این رویداد عظیم که رسم آن با زیارت جابر بن عبدالله انصاری در اولین اربعین امام حسین(ع) آغاز شد و تابه‌حال ادامه دارد دارای اثرات مثبت مادی و زمینی فراوانی هم هست. پیاده‌روی اربعین یک‌جنبه سیاسی قوی دارد که فارغ از دسته‌بندی‌های جناحی است. مرحوم سیدابوالحسن اصفهانی، مجتهد و مرجع تقلید بزرگ شیعه در دهه‌های پیش، با توسل به این رویداد توانست از پیوستن سرزمین عراق به عربستان‌سعودی، پس از فروپاشی عثمانی جلوگیری کند. بعد از جنگ هشت‌ساله که صدام و رژیم بعث مصرانه آن را به‌سمت شکاف بین شیعیان ایران و عراق هدایت می‌کردند، احیای این مراسم و رسیدن آن تا جایگاه باشکوه‌ترین و پرجمعیت‌ترین پیاده‌روی تمام تاریخ در همه جهان، توانست قلوب دو ملت را بار دیگر به هم نزدیک کند. از اثرات سیاسی-اجتماعی پیاده‌روی اربعین بسیار می‌توان گفت و بسیار گفته‌اند؛ اما این مراسم می‌تواند تاثیرات مثبت روحی و اجتماعی دیگری هم داشته باشد که تابه‌حال کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند.
در بسیاری از کشورهای دنیا این نکته موردتوجه قرار گرفته که پیاده‌روی تا چه اندازه می‌تواند روی سلامت جسمی و روانی افراد تاثیری مثبت بگذارد، به‌طورمثال در کشورهای غربی پیاده‌روی‌های بسیار متعددی به‌صورت اجتماعی انجام می‌شود که خیلی از آنها به‌همراه حیوانات خانگی، خصوصا سگ‌ها صورت می‌گیرد. ده‌ها، صدها و شاید هزاران نفر به‌همراه سگ‌هایشان به یک پیاده‌روی بزرگ می‌روند؛ اما این همه ماجرا نیست و فراتر از این پیاده‌روی‌هایی که به‌همراه سگ و گربه انجام می‌شود، پیاده‌روی‌های مذهبی هم در اروپا طی سال‌های اخیر گستردگی فراوانی پیدا کرده‌اند.
زندگی مدرن انسان‌ها را در حصار جغرافیا و زمان و دغدغه‌های خاص خودش اسیر کرده است. تحرک افراد کم شده و این ضررهای جسمی زیادی به آنها وارد می‌کند اما از نظر روحی هم صدمات بی‌شماری به آنها وارد کرده است. انسان عصر مدرن بیشتر از هر چیزی بابت تنهایی‌اش رنج می‌برد؛ هر روز صبح به محل کارش می‌رود و شب به سلول خودش برای خوابیدن برمی‌گردد، حتی اگر افرادی در این میان هم خانه یا خانواده داشته باشند، در جامعه‌ای زندگی می‌کنند که پر از این همه آدم تنها و ماشینی‌شده است و چیزهایی مثل پیاده‌روی‌های بزرگ دسته‌جمعی برای شکستن این وضعیت فرسایشی بسیار مفید هستند.
در این میان پیاده‌روی‌های مذهبی بیشتر از فرمول‌های دیگر جواب داده‌اند و تاثیرات‌شان بسیار مثبت و محسوس بوده است. شاید تا دودهه پیش کمتر به این مسائل توجه می‌شد اما امروز فضای نخبگانی اروپا پر از مقالات و کتاب‌هایی است که درباره پیاده‌روی‌های مذهبی و جمعی نوشته شده‌اند و هر روز به تعداد مقالات و مطالعات و همچنین به ابعاد چنین اجتماعاتی اضافه می‌شود. رشد چنین رویکردی در آن کشورها هم روند غافلگیرکننده و حیرت‌انگیزی دارد. این رویدادها که انسان را از تنهایی بیرون می‌آورند و به او هویت جمعی می‌بخشند و به همین دلیل اعتمادبه‌نفسش را بالاتر می‌برند، برای فرو نرفتن یک جامعه در چاه ویل افسردگی و پوچ‌گرایی بسیار مفید و موثر هستند. آنچه در ادامه می‌خوانید به این جنبه‌های ماجرا بیشتر توجه داشته است؛ یعنی به فرار دسته‌جمعی از چاه تنهایی و پوچ‌گرایی.
قبل از اینکه جنبه اجتماعی رویدادی مثل پیاده‌روی بزرگ اربعین بررسی شود، بد نیست ابتدا به همین نکته ساده اما مهم توجه کنیم که مورد تاکید بسیاری از روانشناسان و پزشکان هم بوده است؛ اینکه پیاده‌روی روزانه معجزه‌ای برای سلامت افراد ایجاد می‌کند. درواقع آن‌دسته از مزایای سلامت روان که پیاده‌روی عامل آنهاست، چیزهای زیادی را از مدیریت استرس و اضطراب گرفته تا پاک‌کردن مه مغزی و افزایش توانایی برای حل سریع مشکلات، شامل می‌شود. پیاده‌روی همچنین با خواب بهتر، کاهش خطر افسردگی و ایجاد سطوح بالاتر شادی و عزت‌نفس مرتبط است، حتی استفاده از تردمیل هم می‌تواند به افراد کمک کند تا از برخی از این مزایا لذت ببرند، اما موثرترین راه برای استفاده از مزایای سلامت روان پیاده‌روی و رفتن به بیرون از منزل است؛ این را حتی پزشکان هم تجویز می‌کنند. صرف زمان در طبیعت یا خیابان، همراه با دارو و سایر تغییرات سبک زندگی، برای برخی بیمارانی که با شرایطی ازجمله اضطراب و افسردگی حاد سروکار داشتند، توانسته بسیار تاثیرگذار باشد. لازم نیست پیاده‌روی طولانی باشد و پیر و جوان می‌توانند از این مزیت‌ها بهره‌مند شوند. درباره تاثیر معجزه‌آسای پیاده‌روی می‌توان به این اشاره کرد که یک پیاده‌روی روزانه ۱۰دقیقه‌ای، اغلب به‌اندازه ۴۵دقیقه تمرین هوازی در کاهش اضطراب موثر است، تا جایی که در آمریکا برنامه‌هایی تحت‌عنوان مدیتیشن پیاده‌روی به علاقه‌مندان ارائه می‌شود. شان اومارا، استاد دانشکده روانشناسی و موسسه علوم‌اعصاب در کالج ترینیتی دانشگاه دوبلین در ایرلند، راجع‌به این موضوع می‌نویسد: «راه رفتن انسان یک سازگاری بیولوژیکی است که از نظر اجتماعی تعبیه شده و شکل گرفته است. دستان ما را آزاد می‌کند، ذهن‌مان را متحرک می‌کند و عمیقا سلامت را ارتقا می‌دهد. با این حال، امروزه عدم تحرک فیزیکی یک مشکل عمده بهداشت عمومی به‌حساب می‌آید که همچنان حل نشده است.» او جزئیات جالبی درباره چگونگی کارکرد پیاده‌روی روی روان و جسم انسان را مورد اشاره قرار می‌دهد و می‌گوید: «راه رفتن انسان یک انطباق بیولوژیکی تعبیه‌شده در اوست که دارای جنبه اجتماعی هم هست. این سبک راه رفتن به ما حالت عمودی منحصربه‌فرد، با سر متحرک و چشمان بالای ستون فقرات می‌دهد. دو پا بودن دستان ما را برای اشاره، استفاده از ابزار، حمل غذا و حمل کودک و بسیاری از عملکردهای دیگر آزاد می‌کند. ما انسان‌ها برد قابل‌توجهی در پیاده‌روی داریم.»
به‌دلیل همین تاثیرات است که سالانه صدها پیاده‌روی بزرگ در تک‌تک ایالت‌های آمریکا برنامه‌ریزی می‌شوند. شاید به‌نظر برسد چون آمریکا سرزمین پهناوری است، ترتیب دادن این نوع برنامه‌ها در آن راحت‌تر است اما در کشورهای کوچک اروپایی هم چنین برنامه‌هایی وجود دارد. گروه‌های محلی LDWA هرسال بیش از هزار پیاده‌روی اجتماعی را درسراسر بریتانیا سازماندهی می‌کنند یا در سایر نقاط قاره سبز هم می‌توان برنامه‌هایی از این دست را سراغ گرفت. یک مطالعه سوئیسی هزینه‌های درمان مستقیم را برای پیامدهای عدم ورزش 1.1 تا 1.5 میلیارد یورو محاسبه کرده و از همین‌جا می‌شود فهمید که چرا تاکید ویژه‌ای روی پیاده‌روی‌های اجتماعی که راحت‌ترین و محبوب‌ترین ورزش همگانی هستند، در اروپا تا این حد بالاست. اما همین ورزش ساده و سلامتی‌بخش که می‌تواند جنبه اجتماعی هم پیدا کند و دارای تاثیرگذاری بیشتری شود، از جهت معنوی هم واجد ظرفیت‌هایی است که آنها هم مورد توجه بوده‌اند.
اومارا پس از برشماری مزیت‌های کلی پیاده‌روی، جنبه اجتماعی آن را بیشتر مورد توجه قرار می‌دهد و به لایه‌های معنوی و مذهبی‌اش می‌رسد. او ابتدا اشاره می‌کند که در زندگی مدرن، عدم تحرک انسان‌ها چه مضراتی برایشان داشته و سپس به پیاده‌روی‌های اجتماعی در جوامع سنتی و مذهبی اشاره می‌کند. او می‌نویسد: «در سطح جهان، سالانه ده‌ها میلیون نفر از مردم سنت‌های باستانی، مهم و ماندگار پیاده‌روی‌های زیارتی را درطول یک‌روز یا هفته انجام می‌دهند. پیاده‌روی زائر یک فعالیت مهم انسانی است که نیازمند تعهدات سنگین زمان، عمل و اعتقاد و همچنین حمایت جامعه است.» او ادامه می‌دهد: «راه رفتن ما با دیگران نشان‌دهنده مشارکت ما در نیات مشترک و اهداف جمعی است. ما انسان‌ها با هم قدم می‌زنیم تا پایبندی خود را به سیستم‌های اعتقادی نیازمند نشان دهیم؛ برای نمایش اجتماعی، تلاش برای تغییر جهان، ما با هم قدم می‌زنیم تا زندگی بهتری برای خود و یکدیگر پیدا کنیم. در سرتاسر جهان، ده‌ها میلیون انسان سفرهای پیاده‌روی زیارتی اغلب طولانی‌مدت را در خدمت اهدافی که شامل تعهدات اساسی در زمان، عمل و اعتقاد است، انجام می‌دهند و همچنین حمایت و مشارکت جامعه را ایجاد و کسب می‌کنند. در اینجا استدلال می‌کنیم درحالی‌که چنین مواردی از نظر تئوریک و تجربی نسبتا نادیده گرفته شده‌اند، پیاده‌روی‌های زائران می‌تواند یک «آزمایشگاه زنده» را تشکیل دهد که پرس‌وجوهای ادبی، تاریخی و مذهبی را به تحقیقات تئوریک و تجربی مترقی درمورد راه رفتن انسان به‌دلیل تبعیت از یک نظام اعتقادی نیازمند کنش رفتاری پیوند می‌دهند. پیاده‌روی‌های زائر مزایایی را برای بررسی‌های علی و مکانیکی ارائه می‌کندن؛ زائران از نظر جمعیتی متفاوت هستند و سفرهای دشواری را در مسیرهای دقیق نقشه‌برداری‌شده با دوزهای تعیین‌شده و مدت‌زمان معینی در زمین‌هایی با دشواری‌های مختلف، در گروه‌هایی با اندازه‌های مختلف با حمایت اجتماعی متفاوت، سیستم‌های اعتقادی متفاوت و سطوح مختلف انجام می‌دهند.»
حتی در اروپا که اماکن مذهبی کمی وجود دارد، راهپیمایی‌هایی از این دست محبوبیت زیادی پیدا کرده‌اند، مثلا در سال ۲۰۰۶ که کتاب «پس خواهم رفت» منتشر شد، گردشگری زیارتی به یک رویداد مذهبی محبوب تبدیل شد و شوق به آن، بخش بزرگی از جمعیت آلمانی‌زبان را فراگرفت. پیاده‌روی زیارتی و مذهبی را نباید به زیارت قبور بزرگان محدود کرد تا به مقاصد احتمالی آن بشود بهتر پی برد. شهر سانتیاگو دکامپوستلا در اسپانیا که کلیسایی قدیمی دارد یا مکان‌های دیگری از این دست درسراسر اروپا، مقصد یا به‌عبارتی بهانه این پیاده‌روی‌ها هستند. ما پیاده‌روی‌های مذهبی را بیشتر با رویداد بزرگی مثل اربعین می‌شناسیم که به مقصد قتلگاه و مزار امام‌حسین(ع) انجام می‌شود اما چنین رویدادهایی لازم نیست منحصرا به مقصد مزار یکی از بزرگان باشد و لزوما قرار نیست تنها در عزاداری منحصر بماند و هم می‌تواند به جشن‌ها سرایت کند، هم می‌تواند در رویدادهایی که به‌منظور تجدیدعهد برگزار می‌شوند، تجلی پیدا کند.
کلیسای جامع کانتربری، انگلستان
پیاده‌روی زیارتی به کانتربری، ادای احترام به قدیسی محبوب در یک کلیسای جامع باشکوه است که اثر غول‌پیکر ادبی و تاریخی محسوب می‌شود. قتل اسقف اعظم توماس بکت در محراب این کلیسا توسط چهار شوالیه هنری دوم در سال ۱۱۷۰ میلادی تقریبا بلافاصله شهرت او را به‌عنوان معجزه‌گر در همه‌جا گسترد. زیارتگاه او زائرانی را به‌سوی خود جذب می‌کرد که در جست‌وجوی شفا بودند یا صرفا برای زیارت می‌آمدند. مسیر کلیسای جامع وینچستر تا مقبره توماس بکت در کلیسای جامع کانتربری، تقریبا ۲۰۰ کیلومتر است. در امتداد این مسیر اماکن مقدس دیگری مثل از تپه سنت مارتا و نمازخانه سنت کاترین هم وجود دارند که زائران از آنها بازدید می‌کنند. همچنین بناهای باستانی، مثل جاده رومی هم در مسیر هستند و زائران از کنار خانه‌های سابق جین آستن و چارلز دیکنز می‌گذرند که به این معنی ملاقات زائران با میراث ادبی انگلستان است.
آجواتویکا، بوسنی‌وهرزگوین
پیاده‌روی‌های بوسنی را معمولا به مارش میرا می‌شناسیم اما خود این مراسم هم در یک‌سنت قدیمی‌تر که مذهبی بود، ریشه دارد. بیش از ۵۰۰ سال پیش، شخصی به نام آجواز ددا که حاکم مسلمان بخشی از بوسنی بود و اسلام را بدون خشونت وارد این منطقه کرد، تصمیم گرفت به روستای پروساک آب برساند. او ۴۰ روز پس از هر نماز صبح دعا کرد و نهایتا صخره‌ای که در مسیر آب قرار گرفته بود شکافت و چشمه‌ای را نمایان کرد. از آن زمان مسلمانان در ۳۰ ژوئن در پروساک گردهم می‌آیند تا در بزرگ‌ترین زیارت اسلامی اروپا شرکت کنند و برخی از آنها هم با لباس محلی سوار بر اسب می‌شوند. این مسیر 120 کیلومتری از سارایوو از طریق منطقه جنگلی تپه‌ای به‌سمت شمال غربی می‌رود و به مسجد سلطان احمد متعلق به قرن هفدهم می‌رسد.
مسیر زیارتی شیکوکو، ژاپن
زیارت شیکوکو- که در اطراف جزیره شیکوکو در جنوب ژاپن برگزار می‌شود- یک پیاده‌روی ۱۲۰۰ ساله و ۱۲۰۰ کیلومتری است؛ از میان مناظر اثیری جنگل‌های بامبو، دره‌ها رودخانه‌های وسیع و کوه‌های سر به فلک کشیده و تکمیل کامل آن تا دوماه طول می‌کشد. هرسال حدود ۱۵۰ هزار زائر از ژاپن و سراسر جهان این سفر معنوی آغاز می‌کنند. زائران با عنوان هنرو، اغلب با لباس‌های سفید، کلاه‌های مخروطی شکل و عصا قابل‌تشخیص هستند. این مسیر ۸۸ معبد مرتبط با راهب بودایی، کوبو دایشی را به هم متصل می‌کند و معمولا در کوه کویا، جایی که پایه بودیسم شینگون است، آغاز می‌شود یا به‌پایان می‌رسد. سفر کامل در هر چهار استان با بازدید از ۸۸ معبد درطول مسیر به‌معنای نمادی از مسیر روشنگری است: بیداری (معابد یک تا ۲۳)، ریاضت و انضباط (معابد ۲۴ تا ۳۹)، رسیدن به روشنایی (معابد ۴۰ تا ۶۵) و نیروانا (معابد ۶۶ تا ۸۸).
قله آدم، سریلانکا
کوه مخروطی ۲۲۴۳ متری آدم در سریلانکا، همچنین به‌نام «سری پادا» شناخته می‌شود که به «پای مقدس» ترجمه شده است. این نام و اهمیت مذهبی کوه از صخره‌ای شکلِ پا که در نزدیکی قله قرار دارد، برگرفته شده است. بودایی‌ها معتقدند این رد پای بوداست. هندوها معتقدند که رد پای شیواست. مسلمانان و مسیحیان معتقدند که این رد پای آدم و حواست که از باغ عدن به زمین فرود آمدند. فصل زیارت از ماه دسامبر تا می ادامه دارد و اوج آن در ماه ژانویه تا فوریه است و برای زیارت قله آدم ۵۵۰۰ قدم برداشت که معمولا از ۲ بامداد آغاز می‌شود. دسترسی به کوه از ۶ مسیر پیاده امکان‌پذیر است که هرکدام با اتوبوس به شهرهای بزرگ اصلی یا شهرهای کوچک مرتبط هستند. وقتی از این پله‌ها بالا می‌روند، کهنگی پله‌هایی که چندهزار سال عبادت بندگان خدا از ادیان مختلف را میزبان بوده‌اند، در روح و جان آنها رسوخ می‌کند.
سفر به‌سوی فاطمه، پرتغال
سفر به‌سوی فاطمه (Camino to Fatima) یک سفر زیارتی به شهر فاطمه یا فاطیما در منطقه Santarem پرتغال است. فاطمه مکانی است که گفته می‌شود زنی قدیس در سال ۱۹۱۷ در برابر سه کودک چوپان ظاهر شد. کلیسای کاتولیک بعدا این وقایع را شایسته اعتقاد تشخیص داد و بعضا آن زن قدیس را مریم مقدس دانستند. نمازخانه کوچکی که در محل ظهور آن قدیسه ساخته شده بود، بعدها به یک مجموعه حرم تبدیل شد و هرسال مورد بازدید هزاران زائر قرار می‌گیرد. بیشتر زائران امروزی تابلوهای فلش آبی را در مسیر مشخصی دنبال می‌کنند که از لیسبون شروع می‌شود و همان مسیری را که مسیر پرتغالی Camino است ۹۰ کیلومتر دنبال می‌کنند و پس از آن از راه دیگری به‌طول ۶۰ کیلومتر دیگر به‌سمت شهر فاطیما می‌روند.
مسیر سنت‌پل، ترکیه
مسیر سنت‌پل یک مسیر پیاده‌روی ۵۰۰ کیلومتری ناهموار و ۲۷ روزه از پرگا، در 10 کیلومتری شرق آنتالیا تا یالواچ در شمال دریاچه ایگیردیر است و از جنگل‌های کاج معطر و دریاچه‌های سراب‌مانند می‌گذرد. همچنین شعبه دومی برای این پیاده‌روی مذهبی وجود دارد که از بشکوناک شروع می‌شود، یعنی ورودی پارک ملی کوپرولو کانیون در ۸۰ کیلومتری شمال آنتالیا و به مسیر اول در سایت رومی آدادا می‌پیوندد. این امر برای گرامیداشت سفر سنت‌پل درجهت گسترش مسیحیت برگزار می‌شود. سنت‌پل، مسئول گسترش مسیحیت به اروپای غربی بود. پیام حضرت عیسی باهدف اصلاح دین یهود، منحصرا برای یهودیان فلسطین موعظه شد، اما پولس این پیام را هم برای یهودیان دیاسپورا- یعنی آنهایی که در خارج از فلسطین زندگی می‌کردند- برد و هم به پرستندگان خدایان سنتی یونانی و رومی یا سایر فرقه‌ها رساند. او که عیسی مسیح را از نزدیک ندیده بود، در این فرآیند، دین مسیحیت را تغییر داد.