فاطمه طاری‌بخش، خبرنگار: کم‌کم دانشگاه‌ها باید خود را برای میزبانی از دانشجویان در سال تحصیلی جدید آماده کنند. دانشجویانی که بخش عمده‌ای از آنها حالا ترم 7 کارشناسی هستند و قرار است تنها یک ترم فضای دانشگاهی را لمس کنند. در کنار عدم آشنایی بخش قابل توجهی از دانشجویان با محیط‌های دانشگاهی، تغییر ذائقه این قشر هم موضوعی نیست که بتوان آن را کتمان کرد. مولفه‌ای که نشان می‌دهد دانشگاه‌های امروز نه‌تنها باید در بعد فرهنگی با دوران پیش از کرونا متفاوت باشند، بلکه باید ریل‌گذاری جدیدی متناسب با ذائقه دانشجوی امروز داشته باشند. اهمیت فعالیت‌های فرهنگی برای قشر دانشجو، هرچند که همیشه نادیده گرفته می‌شد اما به حدی مهم است که چندی پیش نیز مسئولان وزارت علوم از الزام دانشگاه‌ها برای اختصاص 3 درصد از بودجه به مباحث فرهنگی سخن به میان آوردند، اتفاقی که درصورت تخصیص می‌تواند تکانی به وضعیت فرهنگی نظام آموزش عالی کشور بدهد.
اما موضوع مهم این است تخصیص این 3 درصد، عملا ضمانت اجرایی ندارد و همین مقوله باعث می‌شود در شرایط فعلی اقتصادی دانشگاه‌ها، این بودجه عملا در بخش‌های دیگر صرف شود. مساله‌ای که چندی پیش نیز معاون فرهنگی دانشگاه تهران به آن اشاره کرده بود. به گفته او علت عدم تحقق این بودجه، فراهم نشدن سازوکار عملیاتی آن است، موضوعی که می‌طلبد در سطح ملی برای آن فکری شود.
توصیه کلانتری به معاونان فرهنگی: برای گرفتن بودجه فرهنگی بجنگید!
به نظر می‌رسد روسای دانشگاه‌ها اهتمامی به اختصاص 3 درصد از بودجه برای فعالیت‌های فرهنگی ندارند و مسئولان وزارت علوم نیز به خوبی از این مساله اطلاع دارند. به‌طوری‌که عبدالحسین کلانتری، معاون فرهنگی وزارت علوم از اصطلاح جنگیدن برای گرفتن بودجه فرهنگی توسط معاونان دانشگاه‌ها صحبت کرده و به «فرهیختگان» می‌گوید: «مدیران فرهنگی باید برای این 3 درصد بجنگند. قطعا هر اندازه از این بودجه که اختصاص پیدا کند، اتفاق خوبی رخ داده اما اگر الان بگوییم نیم درصد بودجه به فعالیت‌های فرهنگی اختصاص یابد، عملا در این زمینه اتفاقی نخواهد افتاد.»
نکته جالب در صحبت‌های این مقام مسئول عدم عقب‌نشینی از رقم 3 درصدی است که برای بودجه‌های فرهنگی در نظر گرفته شده، است. موضوعی که هرچند تا حدی نشان از اهتمام مسئولان وزارت علوم برای مباحث فرهنگی دارد، اما موضوع اصلی اینجاست در شرایط امروز دانشگاه‌ها، طبیعی است که بودجه فرهنگ صرف کارهای مهم‌تری شود، حوزه‌ای که هرچند از اهمیت بالایی مخصوصا برای قشر دانشجو برخوردار است، اما در چشم مسئولان دانشگاهی اهمیتش به مراتب کمتر از موضوعات دیگر است. با توجه به نزدیک شدن سال تحصیلی جدید، به سراغ مدیران فرهنگی 3 دانشگاه کشور رفتیم تا در کنار تشریح وضعیت بودجه‌ای، از برنامه‌هایشان برای دانشجویان دوران پساکرونا بگویند.
مدیرکل فرهنگی و اجتماعی دانشگاه زنجان:
برای ایجاد نشاط در دانشگاه‌ها باید همه سلایق دانشجویی را در نظر گرفت
عبدالله فرجی، مدیرکل فرهنگی و اجتماعی دانشگاه زنجان به تغییر ذائقه دانشجوی امروز اشاره کرد و گفت: «یکی از مشکلاتی که درحال‌حاضر ما با آن مواجه هستیم، بحث دوران پساکروناست که در کل کشور وجود دارد. دوسال دانشگاه‌ها تعطیل بود که باعث شد دانشجویان از فضای دانشگاهی و دانشجویی بسیار دور شوند. در چنین شرایطی یکی از مشکلات ما این است که بتوانیم در وهله اول در دانشجویان رغبت ایجاد کنیم تا بتوان آنها را به‌سمت فعالیت‌های فرهنگی سوق داد. این مهم را در جلسات مختلف مانند شورای فرهنگی اجتماعی دانشگاه مسائل بررسی کرده تا بتوانیم راهکارهای آن را پیدا کنیم.»
او با تاکید بر اینکه وقفه زمانی دوساله برای حضور دانشجویان در محیط‌های دانشگاهی به معضلی تبدیل شده است، ادامه داد: «قطعا بحث زیست دانشجویان امروز به نسبت دوران قبل از کرونا تغییر کرده و متاسفانه وقفه ایجادشده در بازگشت فیزیکی دانشجویان ما را به‌اندازه 10 سال در حوزه فرهنگی عقب انداخته است، از این رو طبیعتا باید ریل‌گذاری جدیدی انجام شود و ما نیز درحال اجرای آن هستیم. آنچه واضح است اینکه با توجه به شرایط دانشجوی امروز که چندسال از دانشگاه دور بوده، تاثیرگذاری برنامه‌های فرهنگی روی آنها زمانبرتر خواهد بود.» مدیرکل فرهنگی و اجتماعی دانشگاه زنجان درباره ایجاد نشاط فرهنگی و سیاسی در دانشگاه‌ها اظهار داشت: «اولین مولفه برای تحقق نشاط در میان دانشجویان این است که تمام سلایق را در نظر بگیریم، زیرا دانشگاه مجموعه‌ای از سلایق مختلف است و نباید یک سلیقه را به‌تمامی دانشجویان تحمیل کرد. امروز ما کانون‌های مختلفی ازجمله قرآن و عترت تا کانون‌های موسیقی و تئاتر را باید در محیط دانشگاه فعال کنیم تا از این طریق امکان جذب دانشجو با سلایق مختلف فراهم شود. به عبارت بهتر لازم است تا با شکیبایی، آزادی‌های بیشتری به دانشجویان بدهیم و تمام سلایق را در نظر بگیریم.»
او درباره بودجه فرهنگی دانشگاه زنجان تصریح کرد: «براساس نامه‌هایی که وزیر علوم به دانشگاه‌ها زد، باید 3 درصد بودجه کل دانشگاه‌ها در اختیار معاونت فرهنگی دانشگاه‌ها قرار بگیرد. اما متاسفانه در برخی دانشگاه‌ها این اتفاق نیفتاده و عدم تخصیص آن از سوی مسئولان بحق هم است. وقتی غذای دانشجویی که باید با سه هزار تومان در اختیار قرار دهند حدود 70 هزار تومان برای دانشگاه هزینه دارد، طبیعی است که اولویت‌هایی مثل غذا، حقوق کارمندان و... برای مسئولان دانشگاهی ایجاد می‌شود و تخصیص بودجه به مباحث فرهنگی مغفول می‌ماند.» فرجی در همین زمینه افزود: «بودجه فرهنگی بد نیست اما متاسفانه با اختصاص 3 درصد که وزارت علوم در نظر گرفته، فاصله زیادی داریم و در عمل اجرایی نشده است. ما حتی به یک درصد کل بودجه راضی هستیم اما واقعا مشکلاتی مثل مسائل مربوط به خوابگاه‌ها، سلف و تغذیه وضعیتی را برای دانشگاه‌ها ایجاد کرده که امکان تخصیص این 3 درصد را برای انجام فعالیت‌های فرهنگی ندارند.»
دانشجویان از برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی استقبال نمی‌کنند
مدیرکل فرهنگی و اجتماعی دانشگاه زنجان با بیان اینکه متاسفانه دانشجویان از برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی آن‌طور که باید استقبال نمی‌کنند، تصریح کرد: «متاسفانه خطوط قرمز زیادی وجود دارد. هرچند باید مبانی را رعایت کنیم اما نباید خط قرمز زیادی داشته باشیم، چون خط قرمز باعث می‌شود دانشجو خودسانسوری کرده و نتواند بحث کند. در عین رعایت مبانی دینی و... باید به طیف‌ها و سلایق مختلف آزادی داد تا بتوانند درمورد مسائل مختلف اظهارنظر کنند. همیشه تاکید کرده‌ایم که کرسی آزاداندیشی نمی‌تواند یک‌طرفه باشد، یعنی یا باید به‌صورت مناظره دنبال شده یا داوری در آن وجود داشته باشد، اما این مسائل در روند برگزاری کرسی‌ها رعایت نمی‌شود.»
او در ادامه درخصوص گفتمان شفافیت و رعایت آن در دانشگاه زنجان افزود: «ما هدف‌مان این است که در این سال‌ها بحث شفاف‌سازی را داشته باشیم و برخی دانشجویان که در جریان عدالتخواه قرار می‌گیرند نیز به‌دنبال تحقق این موضوع هستند تا جایی که اگر نخواهیم شفاف‌سازی داشته باشیم، مجبورمان می‌کنند که این کار را انجام دهیم و ما نیز از این کار لذت می‌بریم؛ چراکه مساله پنهانی نداریم که نخواهیم دانشجو از آن مطلع شود.»
مدیرکل فرهنگی و اجتماعی دانشگاه علمی و کاربردی:
اثرگذاری فرهنگی روی دانشجویان ما سخت‌تر و زمانبر است
اسماعیل شهمیری، مدیرکل فرهنگی دانشگاه علمی کاربردی درباره تغییر ذائقه فرهنگی دانشجویان و ریل‌گذاری این دانشگاه متناسب با شرایط جدید گفت: «تغییر فعالیت‌های فرهنگی مختص دانشجویان، برنامه‌ای درازمدت است و با توجه به اینکه دانشجویان در واحدهای دانشگاه ما مدت کمی حضور دارند و همچنین بسیاری از دانشجویان ما شاغل هستند و عملا فرصت اینکه زیست دانشگاهی به‌معنای عام آن را داشته باشند، در اختیارشان نیست و خیلی نمی‌توان برای آنها برنامه‌های فرهنگی در نظر گرفت.»
او ادامه داد: «دانشجویان ما از لحاظ هرم سنی هم بالاتر از بقیه دانشجویان هستند که برای هرکدام از این موارد باید کارویژه خاصی را در نظر بگیریم. قطعا زمانی که سن دانشجو بالاتر باشد، یعنی شخصیت او کامل‌تر شده و به همین دلیل اثرگذاری روی آنها هم کار سخت‌تری است. با این حال در دانشگاه ما برای تشکل‌های دانشجویی و فرهنگی برنامه داریم و بودجه حمایتی هم برای این کار در نظر گرفتیم که استقبال خوبی نیز از این بحث شده است. مولفه دیگر در دانشگاه ما نبود دانشجویان غیربومی است و با توجه به اینکه دانشجویان ما در کنار خانواده‌هایشان هستند، بخشی از فشار برای اسکان دانشجویان غیربومی از دوش دانشگاه برداشته می‌شود.»
شهمیری درباره برنامه‌های دانشگاه علمی-کاربردی برای بازگرداندن نشاط به فضاهای دانشجویی اظهار داشت: «اولین قدمی که در این زمینه برداشتیم، این بود که اعتباراتی را که برای تشکل‌ها در نظر می‌گرفتیم صددرصد افزایش دادیم، در‌حالی‌که در دوران کرونا اعتبارات ما کاهش پیدا کرد. خوشبختانه وضعیت بودجه فرهنگی ما دقیقا همان 3 درصد از بودجه‌ای است که وزارت علوم اعلام کرده و این باعث شد شرایط مالی را برای تشکل‌ها بهبود ببخشیم.»
مدیرکل فرهنگی و اجتماعی دانشگاه علمی و کاربری تصریح کرد: «نکته جالبی که وجود دارد این است که ما هرسال جشنواره‌های درون‌دانشگاهی حرکت و رویش را ویژه انجمن‌ها و کانون‌ها داریم و با توجه به بازگشت دانشجویان، اطلاع‌رسانی خوبی را هم در این زمینه‌ها خواهیم داشت. از آنجا که دانشگاه جامعی هستیم و در اکثر رشته‌ها دانشجو داریم، استقبال خوبی را هم از برنامه‌های فرهنگی‌مان شاهد بودیم.»
او در ادامه درباره بودجه فرهنگی این دانشگاه افزود: «دانشگاه ما مثل باقی دانشگاه‌ها نیست که بتوانیم به‌عنوان سرانه این موضوع را در نظر بگیریم. سرانه بیشتر برای دانشگاه‌هایی است که از وزارت علوم بودجه می‌گیرند و تحت این عنوان سرانه دانشجویی را می‌گویند. اما برنامه ما به این صورت است که مراکز علمی کاربردی‌مان موظف هستند 5 درصد از شهریه دریافتی دانشجویان را برای خود دانشجویان هزینه کنند. همچنین بودجه‌ای توسط ستاد مرکزی بین استان‌ها توزیع می‌شود و دانشگاه‌ها برنامه‌های حمایتی را پوشش می‌دهند، برای همین با توجه به ساختار دانشگاه نمی‌توان سرانه خاصی برای آن در نظر گرفت.»
شهمیری درباره کرسی‌های آزاداندیشی تصریح کرد: «168 کرسی آزاداندیشی را از مهر 1400 تا خرداد 1401 برگزار کردیم که موضوعات مختلفی را شامل می‌شد. همچنین ما تنها دانشگاهی هستیم که مسابقات مناظره درون‌دانشگاهی داریم، یعنی ما در دانشگاه برنامه مناظره داریم و با سبک و سیاق علمی دانشجویان در آن شرکت می‌کنند. تقریبا حدود 20 هزار تا سه‌هزار دانشجو در آن شرکت می‌کنند که درنهایت نیز 24 تیم در سطح کشوری با یکدیگر مسابقه می‌دهند. هر تیم چهار نفر دانشجو و یک سرپرست دارد. این افراد در سطح کشور با هم رقابت می‌کنند و امسال نیز استان اصفهان میزبان این دوره از مسابقات بود.»
او با تاکید بر اینکه برای گفتمان شفافیت بستر‌سازی کردند، خاطرنشان کرد: «در سه سطح مراکز علمی کاربردی، واحدهای استانی و ستاد مرکزی دانشگاه شورای تعامل و تبادل نظر دانشجویی راه‌اندازی کردیم. آیین‌نامه‌ها ابلاغ شده است و هرسال انتخاباتش در مهرماه برگزار می‌شود و هرسال تحصیلی شورا در سطح مرکز تشکیل می‌شود. دبیران مراکز در استان با رئیس دانشگاه استان جلسه می‌گذارند، همچنین دبیران با رئیس دانشگاه تمام مواردی را که مورد مطالبه‌شان است به‌صورت رودررو مطرح می‌کنند.»
مدیرکل فرهنگی دانشگاه شیراز:
فعالیت‌های فرهنگی باید بتوانند فرصت اشتباه را از حرکت‌های دانشجویی بگیرند
مهدی مومن‌زاده، مدیرکل فرهنگی دانشگاه شیراز درباره تطبیق معاونت فرهنگی دانشگاه‌ها با ذائقه دانشجویان نسل جدید گفت: «مطالعه عمیقی در این زمینه انجام شد و علاقه‌مندی‌ها و توانمندی‌های دانشجویان چندسال اخیر را موردبررسی قرار دادیم تا از این طریق بستری را برای ارتقای وضعیت فرهنگی و توانمندی دانشجویان فراهم کنیم. براساس پژوهش‌های صورت‌گرفته به این نتیجه رسیدیم که وقتی بستر تولیدات فاخر و ارزشمند و قابل‌ارائه به جامعه را در دانشگاه‌ها ایجاد کنیم، هم فرصتی برای دانشجویان خواهد بود که بتوانند خودشان را در جامعه نشان دهند و همین که فرصت اشتباه را از حرکت‌های دانشجویی گرفته و فضا را به‌سمت شادابی سوق دهیم.»
او با بیان اینکه نگاه فوق‌برنامه‌ای و حاشیه‌ای به فعالیت‌های فرهنگی عارضه ایجاد می‌کند، اظهار داشت: «زمانی که فعالیت فرهنگی رکن حرکت دانشجویی باشد، کمک می‌کند زیست دانشجویی در فضای فرهیخته و فاخری شکل بگیرد. اتفاقا نسبت به آینده این دانشجویان امیدوار هستم، چون مهارت‌ها و ظرفیت‌هایی را دارند که شاید همسن و سالان آنها در ادوار گذشته این توانایی‌ها را نداشتند.»
مدیرکل فرهنگی دانشگاه شیراز تصریح کرد: «محور فعالیت‌ها در دانشگاه شیراز بر پایه مجموعه‌های دانشجویی تعریف می‌شود، یعنی حوزه فرهنگی بیشتر یک جایگاه شتاب دهندگی و تسهیلگری دارد تا اینکه تصدی گر باشد. ما حتی در برنامه‌های کلانی که برگزار می‌شود نیز برای برنامه‌ریزی از بدنه دانشجویی استفاده کنیم. در دانشگاه ما که در مقاطع مختلف دانشجو دارد تا حدی ظرفیت فرهیختگی در رده‌ها و لایه‌های مختلف وجود دارد که بتوان از آن بهره برد.»
مومن‌زاده درباره بازگشت نشاط فرهنگی به دانشگاه شیراز گفت: «ما برنامه‌ای به‌عنوان «هم‌دانشگاهی سلام» را طراحی کردیم که از 13 شهریور تا 13 آبان برگزار می‌شود. رویکرد این برنامه در مسیر هویت دانشگاهی و نگاه کلان هویت ملی است. این برنامه‌ها در جهت جامعه‌سازی و هماهنگی دانشجویان با فضای جدید دانشگاه طراحی‌شده که هم برنامه‌های تفریحی و شاداب داریم و هم برنامه‌های آموزش و هم رویدادهای مختلفی که دو هفته طراحی شدند و نگاه هویت بخشی را ایجاد می‌کنند.»
او در ادامه درباره تخصیص 3 درصد بودجه به فعالیت‌های فرهنگی گفت: «این بودجه تخصیص پیدا نکرد و با توجه به شرایط مالی دانشگاه‌ها، پیشنهادمان به وزارت علوم این بود که این بودجه به‌صورت پلکانی تخصیص داده شود، به‌طوری‌که تا پایان دولت به 3 درصد برسد که اگر این اتفاق بیفتد، مطمئنم اثری جدی در فضای فرهنگی خواهد داشت. یکی از آثاری که در این چندساله کرونا داشتیم این است که برخی زیرساخت‌های فرهنگی ما آسیب‌دیده و ما زمانی که بخواهیم دانشگاه‌ها را بازگشایی کنیم باید تالارها و امکانات‌مان را بازسازی کنیم.»
مدیرکل فرهنگی دانشگاه شیراز بیان داشت: «فضای فرهنگی امروز نیازمند تجهیزاتی است که عمدتا در دانشگاه‌ها وجود ندارد. اگر قرار است در فضای مجازی فعالیت کنیم نیاز به استودیو و امکانات دارد که طبیعتا این منابع مالی از ضروریات است که درحال‌حاضر این اتفاق نیفتاده است. هرچند در دانشگاه مشخصا دانشگاه ما نگاه مثبت و حمایتگران‌ای وجود دارد اما خود دانشگاه توانایی تامین را ندارد. سرانه فرهنگی در دانشگاه شیراز قسمت‌های مختلفی دارد و ما در حوزه معاونت فرهنگی، سه مدیریت داریم که بودجه فرهنگی کل این مجموعه را تشکیل می‌دهد.»
او به وضعیت برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی اشاره و خاطرنشان کرد: «ما به‌طورجدی بحث برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی را داریم که به‌صورت مناظره بین اساتید و مستمر برگزار می‌شود، قطعا کرسی‌های آزاداندیشی دانشجویی نیز جزء مهم‌ترین برنامه‌ها است.»