ندا اظهری، خبرنگار گروه دانشگاه: صنعت نساجی در بسیاری از استان‌های کشور به‌ویژه استان یزد از قدمت طولانی برخوردار است و به‌رغم تاریخچه قدیمی‌ای که دارد، طی سال‌ها توسعه و گسترش زیادی را هم داشته است که یکی از عوامل پیشرفت این حوزه، راه ابریشم است که باعث رونق بخش صادرات و اقتصادی کشور شد. بسیاری از فعالان این حوزه، از دیرباز و به‌طور میراثی در حوزه نساجی فعالیت کرده و این هنر را سینه به سینه منتقل کرده‌اند و امروز به‌واسطه علم نوین و افزودن دانش به هنری که قرن‌ها در این استان وجود داشته، توانسته‌اند بخش جدیدی به آن اضافه کنند تا این حوزه را متحول کنند. یکی از این افراد، سیدابوالفضل وارسته، از فعالان حوزه نساجی در استان یزد است که در قالب یک شرکت فناور در مرکز رشد و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد فعالیت می‌کند و درحال حاضر در دو بخش پوشاک و فرش حضور فعال دارد. حوزه نساجی از آن دست حوزه‌هایی است که تبحر و کاربلدی می‌خواهد و هر کسی که اطلاعات کمی از طراحی، رنگرزی و تولید پارچه دارد، الزاما نمی‌تواند در این حرفه موفق باشد. رنگرزی یکی از حوزه‌های تخصصی در تولید پارچه است که به شیوه‌های مختلفی انجام می‌شود اما این‌بار این کارشناس یزدی با شیوه‌ای نوین و با استخراج رنگدانه توانسته رنگ‌آمیزی یکدستی را در پارچه انجام دهد. سیدابوالفضل وارسته، مدیرعامل شرکت فناور «سمیر اسپندار کویر»، تولیدکننده پارچه‌های صددرصد گیاهی به اضافه رنگرزی گیاهی است. او در مقطع کاردانی در رشته گرافیک و در مقطع کارشناسی در رشته طراحی فرش و رنگرزی فرش دستباف تحصیل کرده است. اما مقطع کارشناسی‌ارشد را در رشته کارگردانی و بازیگری پشت‌سر گذاشته و در مقطع دکتری به سراغ شیمی نساجی رفته است. او 14 سال است که در حوزه نساجی، از تولید نخ گرفته تا رنگرزی فعالیت می‌کند و بر تمام مراحل اشراف کامل دارد و حتی طراحی را هم برعهده داشته است. بنابراین، با فردی متخصص و حرفه‌ای در زمینه نساجی طرف هستیم که به خوبی توانسته شرکت نساجی را راه‌اندازی کند که باتوجه به ویژگی‌های متمایزی که در امر رنگرزی دارد، توانسته علاوه‌بر تامین بازار داخل، صادرات در این حوزه را هم دردست بگیرد و درنظر دارد در آینده‌ای نزدیک، بازار صادراتی خود را توسعه دهد.
این شرکت فعالیت خود را از سال 87 با نام دفتر طراحی فرش اسپندار آغاز کرد. تا سال 90 در قالب دفتر طراحی فعالیت می‌کرد اما از آن سال به بعد، به‌رغم تعریف‌های زیادی که از طرح‌ها می‌شد، اما بازار فروش خوبی نداشت. اما وارسته در همان سال 90، یکی از طرح‌ها را که به تایید بازاری‌های فرش رسیده بود، با رفع برخی ایرادها، تولید کرد. او در سال 92، کارگاه 600، 700 ساله رنگرزی استان را از میراث فرهنگی اجاره و مرمت کرد و کار رنگرزی را آغاز کرد. او سال‌های متمادی حتی به‌عنوان مشاور در کارخانه‌های رنگرزی هم فعالیت می‌کرد تا اینکه بعد از سال‌ها وارد حوزه پوشاک شد و کارهای تحقیقاتی این بازار را هم انجام داد و سال 93 باتوجه به بازار فرش دستباف، گرایش خود را کامل به سمت فرش دستباف تغییر داد که این فرآیند تا سال 98، 99 هم ادامه داشت. سال 99 بازار فرش دستباف دچار رکود شد، وارسته بار دیگر راهی حوزه پوشاک شد و حالا یک‌سال‌ونیم از حضورش در عرصه تولید پوشاک می‌گذرد. البته حوزه فرش را هم به‌طور محدود پیش می‌برد و سفارشی کار می‌کند.
او معتقد است در 6 محصول یا 6 رنگدانه، استخراج رنگدانه کاملا ارگانیک داریم و از زمین، بدون کودشیمیایی پرورش داده می‌شود و کود مورد استفاده حیوانی است. به گفته او، ما در قالب این شرکت، دو محصول نهایی پوشاک زنانه و فرش دستباف تولید می‌کنیم. در حال‌حاضر، فرش تمام ابریشم ما بافت قزوین است و صادرات این محصول را به عمان داریم. در پوشاک ارگانیک ، تازه در ابتدای راه هستیم و هدف اولیه ما جلب رضایت بازار داخلی است. این پوشاک شامل مانتو، تاپ و شلوارک، لباس و شلوار راحتی و پوشاک رسمی‌تر را شامل می‌شود.
او درباره مزیت‌های رنگدانه‌های به‌کاررفته در این شرکت نسبت به تولیدات شرکت‌های دیگر به «فرهیختگان» می‌گوید: «ما در رنگرزی پشم و ابریشم، 4400 شِید(تنوع)رنگی داریم. ترکیب نهایی ما تا سه رنگ با هم ترکیب شده است. در رنگرزی پارچه 480 شیدرنگی داریم. ما در 6 محصول گیاهی شامل روناس، پوست گردو، پوست انار، برگ مو، جاشیر و اسپرگ تولید داریم که به‌صورت کود حیوانی تولید شده و در تولید آن هرگز از کود شیمیایی استفاده نشده است. ما در پساب رنگرزی هم این پساب را تا 7 بار مورد استفاده قرار می‌دهیم تا قیمت‌ها سرشکن شود؛ چراکه اگر رنگرزی پوشاک به‌صورت شیمیایی انجام شود، رنگ شیمیایی «دیسپرس» از کیلویی 300 هزار تومان تا یک میلیون و 700 هزار تومان در بازار وجود دارد اما ارزان‌ترین رنگ گیاهی مانند پوست انار یا پوست گردو با قیمت 9 تا 10 هزار تومان است و گران قیمت‌ترین رنگ گیاهی حشره قرمزدانه است که به مبلغ کیلویی 6 میلیون تومان از لهستان و مجارستان وارد می‌شود. این حشره از رنگ قرمزلاکی تا صورتی و بنفش به شما می‌دهد و ما در رنگرزی قادریم تا 17 بار پساب آن را رنگرزی کنیم که براساس هر مرحله پساب‌گیری رنگرزی، قیمت‌ها متغیر خواهد شد.»
پساب‌ها دوباره به طبیعت برمی‌گردد
وارسته همچنین اشاره می‌کند که ما هرگز مواد زاید رنگرزی را دور نمی‌ریزیم و تا آخرین مرحله که تبدیل به کود می‌شود، از آن استفاده می‌کنیم و کود به‌دست‌آمده بار دیگر به طبیعت بازگردانده می‌شود. در کار رنگرزی این شرکت به هیچ‌عنوان از اسید استفاده نمی‌کنیم که در زمان بازگشت به طبیعت برای محیط‌زیست مضر باشد. حتی چنانچه در مراحل هفتم و هشتم رنگرزی مجبور به استفاده از اسید شویم، از سرکه استفاده می‌کنیم و به‌عبارتی، رنگ‌هایی که مورد استفاده قرار می‌گیرند کاملا دوستدار محیط‌زیست هستند. مدیر این شرکت رنگرزی به «فرهیختگان» می‌گوید: «این شیوه رنگرزی اصولی است که از پدران ما به ارث رسیده و ما آن را با دانش ترکیب کرده‌ایم و پارامترهایی مانند استخراج رنگدانه ایجاد شده است به‌طوری که ما رنگ را به‌صورت خام استفاده نمی‌کنیم، بلکه در عوض، ابتدا رنگ را استخراج و سپس از آن بهره می‌بریم.»
به دنبال تولید شامپوی شوینده محصولات
او در پاسخ به این سوال که رنگرزی با رنگ خام با رنگرزی با رنگ استخراج شده چه تفاوتی دارد، اظهار داشت: «این شیوه در رنگرزی با پشم، از لحاظ شِید رنگی تفاوت ایجاد می‌کند. اما از لحاظ رنگرزی با پارچه، الک‌شدن گیاه که اتفاق می‌افتد، وقتی روی پارچه بچسبد، لکه‌هایی را ایجاد می‌کند و آن منطقه بیشترین رنگ را به‌خود می‌گیرد و نقاط کناری آن، رنگ کم‌تری به‌خود می‌گیرد و به‌عبارتی، رنگ یکدست درنمی‌آید. اما زمانی که رنگ را ابتدا استخراج و سپس استفاده می‌کنیم، رنگی یکدست و هماهنگ به‌دست می‌آید که در رنگ‌آمیزی پارچه بسیار تاثیرگذار است. البته در حال‌حاضر، بیشترین هدف یا پژوهش‌های ما نسبت به رقبا، تمرکز روی تولید شامپوی شست‌وشوی این الیاف است. به‌عبارتی، تلاش می‌کنیم شوینده‌ای مخصوص الیاف رنگرزی‌شده خود شرکت تولید کنیم که مشتریان با شست‌وشوی محصولات با این شوینده، عمر کارها را بالاتر برده و ماندگارتر کنند. این شوینده پایه گیاهی دارد و ما بعد از ترکیب چندنمونه ترکیبات گیاهی هنوز به شوینده موردنظرمان دست پیدا نکرده‌ایم اما به هدفی که داریم بسیار نزدیک شده‌ایم.»
تنها شرکت داخلی استخراج‌کننده رنگدانه در کشور
وارسته ادامه می‌دهد: «به جرأت می‌توانم بگویم که در حال‌حاضر هیچ شرکتی از استخراج رنگدانه برای رنگ‌آمیزی پارچه و الیاف استفاده نمی‌کند. ماشین آلات مربوط به این فناوری قیمت بسیار بالایی دارد و البته این شرکت‌ها انبوه‌سازی ندارند و متراژهای پایینی از پارچه را رنگ‌آمیزی می‌کنند اما تیراژ ما به‌صورت انبوه‌سازی است و با دستگاه‌های جت رنگرزی خواهیم کرد و بنابراین، کار رنگرزی را به‌صورت سنتی انجام نمی‌دهیم؛ از این‌رو، زمانی که به رنگ‌آمیزی با ماشین‌آلات روز می‌پردازیم، رنگ‌ها هم باید برترین رنگ‌ها باشند. مساله دیگری که در رابطه با رقبا وجود دارد، این است که آنها نیز مانند ما پوشاک سالم تولید می‌کنند. سالم به این معنا که هیچ آماری از گیاهانی که برای رنگ‌آمیزی استفاده می‌کنند، ارائه نمی‌دهند. اما حدود 6 گیاه تولیدشده در شرکت، خاص خود ماست و با نظارتی که روی این موضوع انجام شده، از این موضوع اطلاع داریم که کوددهی به گیاه چگونه انجام شده، آیا کود شیمیایی در آن استفاده شده یا نه و آیا برداشت سالمی داشته یا خیر؛ به‌طوری‌که آیا در تولید این رنگدانه‌ها از ضایعات هم استفاده شده یا خیر. به‌عبارتی، زمانی که پوست گردو را خریداری می‌کنیم، به شرایط زمین، نوع آب‌و‌هوای منطقه، بررسی ارگانیک بودن گردو توجه می‌کنیم. علاوه‌بر این، باید به این نکته توجه‌کرد که پوست گردو زیر نور آفتاب یا زیر سایه خشک شده است. در مورد آخر هم، در زمان خشک و آسیاب کردن پوست گردو، آیا پوست استخوانی گردو را هم استفاده کرده‌اند یا خیر. معمولا در کارگاه‌های سنتی در مرحله نخست، پوست استخوانی گردو را از پوست سبز آن جدا کرده و سپس برای آسیاب می‌فرستند. حتی خاک دور دستگاه آسیاب پوست گردو هم تمیز می‌شود تا خاکی وارد پودر نشود. همه این موارد روی رنگ‌آمیزی پارچه تاثیر می‌گذارد.»
فرش‌هایی با نماد استان یزد
مدیرعامل این شرکت فناور توضیح می‌دهد: «این مراحل به این دلیل انجام می‌شوند که از ارگانیک بودن آنها اطمینان حاصل کنیم تا بار بعدی که مشتری به دنبال همان شید رنگ است، تا 90 درصد بتوان همان شید رنگ را ایجاد کرد، چراکه حتی بزرگان رنگرزی گیاهی هم هرگز نمی‌توانند همان شید رنگ را در‌بیاورند. ما با همین روش درحال تولید رنگ و استخراج رنگدانه هستیم. یکی از این نمونه‌ها، تولید فرش ابریشمی در ابعاد 70 در 120 است که برگرفته از موتیف کاشی‌کاری استان یزد، مسجدجامع، سرو ابرکوه و بادگیرهای یزد است. رنگ‌های به‌کاررفته در این فرش‌ها نیز صددرصد گیاهی است و باتوجه به اینکه فرش استان یزد از ترکیب 19 رنگ تولید می‌شود، ما در فرش‌های دستباف ابریشمی از 46 رنگ استفاده کرده‌ایم که جلوه‌گری خاصی به آن بخشیده است. ما صادرات این فرش‌ها را به مسقط عمان انجام داده‌ایم.» او اشاره می‌کند که فرش‌های تولید شرکت ما کاملا به صورت سفارشی است و تولید انبوه نداریم. اما درنظر داریم تنوع شید رنگی و تنوع طرح فرش‌ها را بالا ببریم. این‌گونه می‌توان فروش صادراتی خود را داشته باشیم. همچنین دوستانی در آلمان داریم که قرار است با برقراری لینک‌هایی با این کشور، در امر صادرات به آلمان هم اقداماتی را انجام دهیم چراکه کشورهای خارجی به دنبال پوشاک صددرصد ارگانیک هستند. ما در داخل کشور رقبایی داریم که محصولاتشان همگی پوشاک سالم هستند اما نمی‌توانند ارگانیک بودن رنگ‌های به‌کاررفته در محصولات را تعریف کنند؛چراکه خودشان تولیدکننده محصول رنگدانه نیستند بلکه ما رنگدانه‌ها را تولید، استخراج و استفاده می‌کنیم.»
نگاه ما به صادرات جدی است
وارسته تاکید می‌کند که ما تاکنون در تولید داخل موفق عمل کرده‌ایم اما در حال‌حاضر، نگاه ما صادرات است و بخشی از کارهای ما به بخش صنایع‌دستی مانند سوزن‌دوزی و... مربوط می‌شود که درکنار تولید پوشاک، بتوانیم کارهای متنوع‌تری را روانه بازار کنیم. ما تا پیش از این تیم طراح نداشتیم اما به‌تازگی تیم طراح را هم به شرکت اضافه کرده‌ایم و حتی گروه تبلیغات هم به خدمت گرفته‌ایم که با راه‌اندازی شبکه‌های اجتماعی و عکاسی‌های هنری، بخش تبلیغات شرکت را توسعه دهیم. همچنین طراح معماری هم به گروه اضافه کرده‌ایم تا ساختار معماری را وارد پوشاک و فرش کنیم.
به‌تازگی قراردادی را با یک باشگاه اسب‌سواری در استان یزد منعقد کرده‌ایم که خانم‌ها بتوانند با پوشیدن لباس‌های طراحی و رنگ‌آمیزی شده تولید شرکت، عکاسی کنند و در صنعت مد و پوشاک فعالیت بیشتری داشته باشیم. با این اوصاف برنامه‌ریزی‌های گسترده‌ای درپیش داریم و در ماه‌های آینده در نمایشگاه نساجی تهران حضور پررنگی خواهیم داشت.