علی مزروعی، خبرنگار گروه سیاسی: هفته گذشته ایران بزرگ‌ترین اقدام خود در راستای پایان‌بخشیدن به جنگ در اوکراین را با ماموریت دیپلماتیک ویژه‌ای به انجام رساند. چهارشنبه گذشته حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران با سفر به مسکو، در دیدار با سرگئی لاوروف همتای روس خود تلاش کرد نظرات تهران را درباره راه‌های موجود برای پایان‌بخشیدن به جنگ به مسکو منتقل کند. محتوای مذاکرات را در همان روز، محمد جمشیدی معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهور اندکی پیش از انتشار اخبار رسمی گفت‌وگوها در پیامی توئیتری اعلام کرد. در پیام جمشیدی آمده بود: «یکی از روسای ارشد اروپای غربی از آیت‌الله رئیسی درخواست کرده بود برای میانجیگری جنگ در اروپا کمک کند. پس از مجموعه‌ای از رایزنی‌ها، یک ابتکار صلح درکنار یک پیام مهم توسط وزیر امور خارجه آقای امیرعبداللهیان به مسکو ارسال شد.»
پس از آن بود که ایسنا اعلام کرد براساس پیگیری‌های این خبرگزاری، مقام ارشد اروپایی مورد اشاره در توئیت معاون سیاسی سیدابراهیم رئیسی، امانوئل مکرون رئیس‌جمهوری فرانسه است. بیانیه دفتر ریاست‌جمهوری فرانسه درباره لزوم بازگشت نفت ایران و ونزوئلا به بازار انرژی، تلاش‌های اتحادیه اروپا برای احیای برجام و همچنین واسطه قراردادن تهران در ماه ششم جنگ اوکراین برای راضی‌ساختن روسیه به پایان جنگ، اقداماتی است که نشان می‌دهد قاره سبز در وضعیت خطیری قرار گرفته است.
در همین راستا با علی بمان‌اقبالی‌زارچ، کارشناس مسائل اوراسیا گفت‌وگو کرده‌ایم. او معتقد است یکی از دلایل روی آوردن اروپا به واسطه‌گری تهران گذر از زمستان ۲۰۲۲ برای اروپا بسیار دشوار است. این کارشناس مسائل اوراسیا می‌گوید ایران در بخش نفت ظرفیت‌هایی دارد که برای اروپا و به‌طور کلی برای تنظیم بازار نفت تعیین‌کننده است. در ادامه این گفت‌وگو را می‌خوانید.
در مسیر توافق بر سر آتش‌بس فوری در جنگ اوکراین، ایران تا چه میزانی قادر به ایفای نقش است؟
جمهوری اسلامی ایران با استفاده از روابط سنتی، فعال و موثری که با کشورهای مرکز و شرق اروپا و همچنین روسیه داشته است، می‌تواند در فرآیند میانجیگری موثر باشد. استقلال جمهوری ایران در سیاست خارجی مهم‌ترین عاملی است که می‌تواند در این اقدام کمک‌کننده باشد. رویکرد بی‌طرفی فعال جمهوری اسلامی ایران بعد از شروع این بحران و همچنین ارتباطات نزدیکی که امروز بین تهران و مسکو برقرار است، عوامل دیگری هستند که می‌توانند در این مسیر منجر به یک نقش‌آفرینی فعال از جانب ایران شوند.
در شرایطی که جنگ باعث ایجاد خسارات انسانی و مادی در منطقه پیرامونی دریای سیاه شده و در بحث غلات و موادغذایی در جهان نیز بحران بروز کرده است، کشورها تلاش می‌کنند اقداماتی را در مسیر تشویق طرفین به سمت راه‌حل‌های صلح‌آمیز مبتنی‌بر مذاکرات و دیالوگ صورت دهند. به نظر می‌آید جمهوری اسلامی ایران می‌تواند در این فرآیند موثر واقع شود. البته طبیعی است که با یک دیدار و اقدام اولیه به نتیجه‌ای نخواهد رسید. این شروع فرآیندی است که می‌تواند منجر به نتایجی شود.
آیا درخواست اروپا از ایران را می‌توان نشانه استیصال قاره سبز از جنگ اوکراین دانست؟ با توجه به اینکه درمورد توافق وین هم اتحادیه اروپا پیشنهادهای دو طرف را منطقی توصیف می‌کرد تا سریع‌تر توافق را نهایی کند.
اروپا درحال تجربه شرایط سختی است و تلاش دارد با تمام توانش این وضعیت سخت را مدیریت کند. گذر از زمستان ۲۰۲۲ برای اروپا بسیار دشوار است. درعین‌حال آثار تورمی افزایش قیمت انرژی نیز امروز کشورهای اروپایی را به‌شدت آزار می‌دهد. اینها را می‌توانیم درکنار یک رویکرد صلح‌محوری که در اروپا دنبال می‌شود، قرار بدهیم. به هرحال بخشی از کشورهای اروپایی معتقد هستند مسیر گفت‌وگو و جلب‌مشارکت طرفین به سمت راه‌حل‌های صلح‌آمیز بیشتر به‌نفع اروپا است. تا به اینجای کار شاهد هستیم اروپا یکی از متضرران جدی این بحران بوده است و تلاش مکرون با توجه به شرایط کلی اتحادیه اروپا در این مسیر ارزیابی می‌شود. البته ایجاد آرامش و دستیابی طرفین به یک راه‌حل مبتنی‌بر مذاکره و دیالوگ می‌تواند کمکی باشد برای حل موضوعات دیگر. یکی از موضوعات مهمی که اروپا امروز جدی‌تر از گذشته دنبال می‌کند، بحث نهایی‌شدن برجام است؛ چراکه برجام می‌تواند یک کمک موثری برای تنوع‌بخشیدن به منابع انرژی اروپا باشد.
هرچند ایران دارای ذخایر عظیم انرژی است اما گفته می‌شود به‌دلیل مصرف بالای کشور، تهران قادر به صادرات حجم قابل‌توجهی از انرژی به اروپا نیست. با وجود چنین مشکلی رفع تحریم‌ها چه کمکی به بازار انرژی می‌کند؟
ایران در بخش نفت ظرفیت‌هایی دارد که برای اروپا و به‌طور کلی برای تنظیم بازار نفت تعیین‌کننده است. بخشی از نفت ایران روی ذخایری روی دریا آماده صادرات فوری هستند و بخشی دیگر از ظرفیت را نیز تهران می‌تواند با سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت ایجاد کند. نباید از این نکته غافل بود که ایران همواره یک شریک مهم و تعیین‌کننده در بحث تامین انرژی اروپا بوده است. بسیاری از پالایشگاه‌های اروپایی سال‌ها با نفت ایران کار کرده‌اند. در بحث گاز هرچند مصرف داخلی بالاست اما در بخش LNG اقداماتی شروع شده است که با سرمایه‌گذاری در این بخش ایران می‌تواند به اروپا در عبور از بحران انرژی کمک کند. موضوع دیگری که باعث می‌شود ایران مورد توجه اروپا باشد، تنوع‌بخشی به منابع تامین انرژی اروپاست. در کمیسیون انرژی اتحادیه اروپا تنوع‌بخشی به منابع تولید انرژی به‌ویژه انرژی‌های پاک، خورشیدی و بادی از اولویت‌های این اتحادیه اعلام شده است. فارغ از نفت و گاز حتی در زمینه تولید انرژی خورشیدی نیز ایران می‌تواند با سرمایه‌گذاری ظرفیت‌های خوبی برای صادرات برق به اروپا ایجاد کند.
گفته می‌شود پس از احیای برجام، به‌دلیل مصرف بالای گاز در ایران قابلیت صادرات آن به اروپا وجود ندارد بلکه تهران قصد دارد گاز روسیه را به نام خود به قاره سبز صادر کند. نظر شما در این رابطه چیست؟
صادرات گاز روسیه توسط ایران یک ایده مقدماتی است. بستر‌سازی برای این کار انجام نشده است. صادرات گاز نیاز به بسترهای قانونی، تکنولوژی و فنی دارد، بنابراین در کوتاه‌مدت بعید است این ایده مورد توجه باشد، درعین‌حال که فعلا روسیه کشورهایی مانند چین و هند را در لیست مشتری‌های خود دارد و می‌تواند ظرفیت‌های صادراتی‌اش را حفظ کند. به همین دلیل نیز خطوط انتقال گاز با ظرفیت بالا بین روسیه و چین طراحی و ساخته شده است.
احتمال می‌رود یکی از محورهای سفر اخیر وزیرخارجه به مسکو، پیگیری تفاهم 25 ساله میان ایران و روسیه باشد. یکی از شاخه‌های این تفاهم به تبادلات بانکی بازمی‌گردد. اساسا تبادلات بانکی با روسیه که الان خودش جزئی از ساختارهای تحریمی هست؛ چه سودی برای ما دارد؟
درمورد تفاهم ۲۵ساله یک سند رسمی و پایه بین دو کشور وجود دارد که باید با یک فرمت جدید تمدید شود. بحث‌های اصلی و اساسی‌اش انجام شده است. موافقت اصولی با آن صادر شده و این یک فرآیند حقوقی دارد، زیرا یک موافقتنامه است و باید فرآیند اداری و قانونی خودش را طی کند.
تفاهمنامه باید ابتدا در بخش‌های تخصصی بررسی شده و متن نهایی‌شده آن امضا شود تا بتوان حقوقی و قانونی این تفاهم را طی کرد. معمولا این‌گونه اسناد چهارچوب ارکان روابط دوجانبه را مشخص می‌کند که به‌نوعی بیانگر اراده و خواست سیاسی کشورهای امضا‌کننده برای تنظیم نوع روابط و تدوین برنامه‌های اجرایی روابط دوجانبه است.
این سند یک سند بسیار مهم به حساب می‌آید که روی آن کار جدی درحال انجام‌شدن است و نهایی‌شدن آن می‌تواند یک نقطه‌عطف جدید در روابط تهران-مسکو باشد. طبیعتا این موضوع از محورهای مهمی است که توسط وزیر امور خارجه در مسکو پیگیری شده است.
از سال‌ها پیش بحث مبادلات بین‌بانکی در دستورکار مذاکرات تجاری و اقتصادی دو کشور یا در توافقات کمیسیون‌های مشترک اقتصادی، بازرگانی دو کشور بوده است. این را می‌توانیم بخشی از تلاش کشورهای مستقل برای مقابله با استفاده از دلار به‌عنوان یک سلاح تحریمی تلقی کنیم. البته باید اشاره کرد که این روند از سال‌ها پیش در روابط بسیاری از کشورها مثل روسیه و چین، روسیه و هند و ترکیه و روسیه شروع شده شده و درحال افزایش است. این امر به‌نوعی تلاشی برای کاهش نقش و سهم دلار در مبادلات خارجی کشورهای جهان و همچنین ذخایر مالی این کشورهاست. طبیعی است تهران و مسکو نیز با توجه به روابط بسیار خوب‌شان و شرایط جدیدی که در روابط‌شان ایجاد شده در این بحث درحال مذاکره و تلاش باشند.
بدون‌شک اجرایی کردن یک مکانیسم عملیاتی برای استفاده از ارزهای ملی در مبادلات تجاری و بازرگانی روسیه می‌تواند تسهیل‌کننده گسترش مبادلات خارجی و افزایش صادرات غیرنفتی جمهوری اسلامی ایران به روسیه باشد. به هرحال روسیه یک بازار قابل‌توجه است، آنها بین همسایگان ما بیشترین مبادلات خارجی را دارند، بزرگ‌ترین کشور دنیا از نظر جغرافیایی به حساب می‌آیند و یک جامعه مصرفی با توانمندی اقتصادی و پولی قابل‌توجه به‌شمار می‌روند که می‌تواند در بخش‌هایی که در آن جمهوری اسلامی ایران مزیت قابل‌توجهی دارد مثل پسته، فرش، خدمات فنی و مهندسی به یک نقطه صادراتی بزرگ تبدیل شود. اخیرا بحث صادرات قطعات یدکی خودرو به روسیه نیز مطرح شده است؛ موضوعی که می‌تواند کمک و گشایش بزرگی برای حضور موثر تولید‌کنندگان ایران در بازارهای روسیه باشد.
باید اذعان داشت ما در سال‌های گذشته در شرایط سخت تحریمی تلاش‌های زیادی کردیم تا از این مرحله گذر کنیم. این تجربیات و راهکارهایی که جمهوری اسلامی ایران برای گذر از شرایط دشوار تحریمی استفاده کرده، در وضعیت کنونی برای روس‌ها بسیار قابل‌توجه و ارزشمند است. آنها مایل هستند از این تجربیات استفاده کنند. درمجموع باید گفت سفر وزیر خارجه در تداوم رویکرد فعال و پویای سیاست خارجی دولت سیزدهم است که اولویت اصلی خود را گسترش روابط با همسایگان مبتنی‌بر توازن و ثبات منطقه‌ای قرار دهد.