مجتبی اردشیری، خبرنگار: از امروز فیلم‌هندی «خیزش، غرش، آتش» در سینماهای کشور به‌روی پرده رفته است. فیلمی که طی 43 سال گذشته، تنها اثری است که به شکل قانونی، حق رایت آن خریداری شده و حالا بعد از سینماهای هند، اروپا و آمریکا، در سینماهای کشور نیز به‌روی پرده رفته است تا صف‌شکن فیلم‌های خارجی در اکران کشور باشد. اکرانی که امیدوار است از این به بعد، استمرار بیشتری داشته و جای خالی نمایش فیلم خارجی در سینمای ایران را پر کند.
مقوله نمایش فیلم خارجی در سینماهای کشور، به دهه‌های مختلف بازمی‌گردد؛ زمانی که نمایش این‌گونه آثار، اتفاق‌ها و تاثیرات عجیبی بر سینمای ملی گذاشت. سینمادوستان به خوبی به یاد دارند که در سال‌های 55 و 56 تهیه‌کنندگان سینمای ایران می‌توانستند با یک‌پنجم هزینه تولید فیلم ایرانی، رایت یک فیلم خارجی را خریداری کرده و به سود بسیار بیشتری نسبت به تولید فیلم ایرانی برسند. بر همین‌مبنا، آنچه برای سینمای ایران به ارمغان آمد، تولید تنها 11 فیلم در طول یک‌سال بود چراکه دیگر تهیه‌کننده‌ای، رغبتی برای تولید فیلم ایرانی نداشت و سینمادارها نیز ترجیح می‌دادند تا فیلم‌های خارجی که با استقبال بیشتری از سوی مردم مواجه بود را روی پرده ببرند.
یکی از تاثیرات مثبتی که انقلاب روی سینمای ایران گذاشت، متوقف شدن چنین جریانی بود؛ چراکه اگر آن اتفاق در سال 57 هم استمرار می‌یافت قطعا همان 11 فیلم نیز به مرز تولید نمی‌رسید؛ زیرا آنها نمی‌توانستند سینماداری را راضی کنند که فیلم‌شان را نمایش دهد.
در سال‌های پس از انقلاب و با توجه به اینکه بسیاری از سینماهای کشور به ورطه تعطیلی کشیده شد، مدیران سینمایی تشخیص دادند تا تمام ظرفیت‌های کشور را به سینمای ملی اختصاص دهند. در نتیجه همین رویکرد بود که هیچ فیلم خارجی در ایران به روی پرده نرفت و این روند، برای دهه‌های متمادی در ایران نهادینه و سپس به یک معضل بزرگ تبدیل شد.
البته که در تمام این سال‌ها، اکران فیلم خارجی در سینمای ایران، موافقان و مخالفان بسیاری داشته است اما قدرمسلم آنکه ظرفیت اکران که برای دهه‌ها در اختیار تولیدات ایرانی قرار گرفته بود، عملا اجازه نمی‌داد تا تولیدات خارجی، به‌راحتی بتوانند در ایران نمایش داشته باشند.
با گسترش نهضت سالن‌سازی در سینماهای کشور، زمزمه‌های جدی‌تری برای اکران فیلم خارجی در سینماهای ایران به گوش رسید. زمزمه‌هایی که البته این‌بار عزم مدیران، دفاتر تولید و توزیع و البته همراهی سینماگران را به صورت همزمان می‌طلبید. این زمزمه‌ها با آغاز کرونا، کمرنگ شد اما استقبال مردم از فیلم‌های خارجی که به‌صورت تک‌سانس در برخی پردیس‌ها به روی پرده می‌رفت و متعلق به سالیان گذشته بود، دوباره این آتش زیر خاکستر را شعله‌ور کرد تا حالا و در روزهایی که سینما، به شرایط عادی پیش از دوران کرونای خود نزدیک شده است، نخستین فیلم خارجی در سینمای ایران به‌صورت منسجم به روی پرده برود. البته در روز نخست، 12 سینمای پایتخت این فیلم را نمایش می‌دهند و در ادامه، سینماهای بیشتری به این اکران خواهند پیوست.
این طرح، همواره موافقان و مخالفانی داشته است و هر بار که زمزمه اکران خارجی در ایران جدی می‌شد، این امکان به کارزاری برای تقابل این دو دسته تبدیل می‌شد.
در همین زمینه، تصمیم گرفتیم تا نظرات هر دو گروه را در قبال اکران فیلم خارجی منعکس کنیم. نخستین فردی که به سراغ او رفتیم، محمد اطبایی از پخش‌کنندگان سینمای ایران است.
محمد اطبایی: نمایش فیلم خارجی، قطعا به نفع سینمای ایران است
اطبایی با بیان اینکه صددرصد موافق نمایش فیلم خارجی در ایران است، به «فرهیختگان» گفت: «نمایش فیلم خارجی را قطعا به نفع سینمای ایران می‌دانم. در حوزه اقتصاد، طبیعی است که هر وارداتی، در مقابل صادرات قرار می‌گیرد و با همین فرآیند، کاملا طبیعی است که در حوزه کالای فرهنگی نیز به همین ترتیب است.» این پخش‌کننده با بیان اینکه وقتی از یک کمپانی بین‌المللی، فیلمی را به صورت قانونی خریداری می‌کنیم، شانس اینکه شما بتوانید محصولی از سینمای ایران را به آن کشور یا آن کمپانی بفروشید، بسیار زیاد میشود، افزود: «این یک مراوده بین‌المللی است و شامل تمام کشورهای جهان است. این شیوه بخشی از اقتصاد فرهنگ را تشکیل می‌دهد، آن هم در شرایطی که سینمای ایران همواره در حوزه بازاریابی بین‌المللی مشکلات متعددی دارد که یکی از اصلی‌ترین آن، همین اشکال بوده است.»
این پخش‌کننده در پاسخ به این پرسش که این امکان، چه محدودیت‌هایی برای نمایش تولیدات داخلی فراهم می‌کند نیز گفت: «ما در سال‌های پیش از انقلاب، با سلطه سینمای خارجی در سالن‌های کشور مواجه بودیم و همین موضوع سبب شد تا خیل عظیمی از فیلمسازان، از چنین شرایطی ناراضی باشند. آنها حق داشتند؛ چراکه در سال‌های منتهی به انقلاب، سینمای ایران در مسیر ورشکستگی قرار داشت.»
اطبایی ادامه می‌دهد: «در سال‌های پس از انقلاب، نه آن فیلم‌ها قابلیت نمایش داشت و نه ظرفیت سینماهای کشور به مانند سالیان گذشته بود. ضمن اینکه مدیریت سینما مصمم بود که سلیقه مخاطب را به سمت سینمای جدی و متفکر هدایت کند که البته تاریخ اثبات کرده که این تفکر، اشتباه است؛ چراکه خیل عظیمی از سینمادوستان ایرانی را از تماشای فیلم خارجی روی پرده محروم کردند. البته که در این جریان، سینماگران نیز تقصیر زیادی دارند.»
اطبایی افزود: «موضوع نمایش فیلم خارجی در سینماهای ایران، مانند موضوع خودرو می‌ماند. وقتی خودروهای روز خارجی وارد کشور شود، قطعا این اتفاق می‌تواند برای خودروسازان داخلی نیز به‌عنوان ملاک رقابت قرار گیرد. بنابراین کاملا طبیعی است که یک فیلم خوب خارجی می‌تواند مخاطبان زیادی را به سینماها بکشاند و این یعنی گردش‌مالی سینما با افزایش مواجه خواهد شد و اقتصاد‌سینما به نحو بهتری جریان خواهد یافت.»
این پخش‌کننده فیلم در بخش پایانی صحبت‌های خود گفت: «وقتی یک فیلم خوب خارجی با تماشاگران زیاد به روی پرده برود، طبیعتا تاثیرش به‌مراتب بیشتر از برخی فیلم‌های کم‌مخاطب ایرانی است که فقط سالن را اشغال کرده و نمی‌توانند مخاطبان را به سینماها بکشانند. این اتفاق، برخلاف اصل بدیهی علم اقتصاد است و ظلم به مخاطبان ایرانی و سینمای کشورمان به حساب می‌آید بنابراین باید از نمایش فیلم خارجی در سینماهای کشور دفاع کرد و زمینه‌های تحقق بیشتر آن را فراهم کرد.»
این شکل نمایش فیلم خارجی، آورده‌ای برای سینمای ایران به همراه ندارد
با وجود چنین استدلال‌هایی که نمایش فیلم خارجی در سینماهای کشور را تماما در قامت منافعی برای سینمای‌ملی می‌گنجاند، برخی مخالفان نیز همچنان این طرح را برخلاف منافع سینمای ایران می‌دانند و می‌گویند این طرح، هیچ آورده‌ای برای سینمای ایران به همراه ندارد.
یکی از این مخالفان، تهیه‌کننده‌ای است که اعلام کرد دوست ندارد نامش رسانه‌ای شود. این تهیه‌کننده به «فرهیختگان» گفت: «در شرایط کنونی که همچنان فیلم‌های ایرانی با معضل نبود سالن مواجه هستند و هر فیلم حتی برای تصاحب یک سالن به در و دیوار می‌زند، اصلا صحیح نیست که بخواهیم چندین سالن را در اختیار فیلم خارجی قرار دهیم.»
این چهره سینمایی افزود: «حتی اگر بحران سالن را هم در نظر نگیریم، اکران فیلم خارجی در ایران، قواعد خاص خود را دارد. اینکه ما فیلمی که در سراسر جهان نمایش داشته و نسخه‌های باکیفیت آن نیز در تمامی سایت‌های دانلود فیلم به راحتی و به وفور در دسترس است را چرا باید چندین سالن خود را در اختیار این فیلم تکراری و سانسورشده قرار بدهیم؟ خب مخاطب، همین فیلم را در تلویزیون و کامپیوتر، باکیفیت بالا و بدون ممیزی تماشا می‌کند و مهم‌تر از آن اینکه، برای تماشای آن نیز 45 هزار تومان نمی‌پردازد.»
وی می‌افزاید: «برخی موافقان این طرح، آن را با نمایش فیلم‌های خارجی در پیش از انقلاب مقایسه می‌کنند و فکر می‌کنند که در شرایط کنونی، اگر فیلم خارجی اکران کنند باز هم مردم به‌مانند آن سال‌ها صف می‌کشند و عایدی خوبی نصیب سینمای ایران خواهد شد. درحالی‌که آن سال‌ها، فیلم‌های دست‌اول خارجی به ایران می‌آمد و آن فیلم بدون هیچ رقیب داخلی، تنها در سینماهای ایران اکران می‌شد. چنین اتفاقی سبب می‌شد تا خیل عظیمی از مردم برای تماشای آن فیلم‌ها صف بکشند اما شرایط امروز، تفاوت‌های بسیاری با آن دوران دارد و اصلا قابل مقایسه با آن زمان نیست.»
این تهیه‌کننده ادامه داد: «باید دید چند کشور در جهان، چنین تجربه‌ای را پشت سر گذاشته‌اند و فیلم‌های به نمایش درآمده در همه‌جای جهان را که در فضای اینترنت نیز به آسانی در دست است را با اعمال سانسور، در سینماهای کشورشان نمایش می‌دهند. آنها فیلم‌های روز جهان را نمایش می‌دهند و طبیعی است که این فیلم‌ها در آن کشورها با استقبال مواجه میشود اما باید بپذیریم که ما نمی‌توانیم آن فیلم‌های روز را به همین راحتی در سینماهای کشورمان نمایش دهیم که اگر این‌طور باشد و ما بتوانیم فلان فیلم مطرح آمریکایی را همزمان با این کشور و اروپا، در کشور خودمان نیز روی پرده ببریم، آن زمان می‌توان به شکل حرفه‌ای‌تری در مورد اکران فیلم‌های خارجی در سینماهای ایران صحبت کنیم وگرنه این شکلی که فیلم خارجی را نمایش می‌دهند، اصلا با آن ایده‌آل و شرایطی که از نمایش فیلم‌های خارجی عنوان میشود، مطابق نیست و بنابراین آورده چندانی برای اقتصاد سینمای کشور به همراه ندارد.»
سیدجمال ساداتیان: در مرحله آزمون و خطا قرار داریم
البته که این صحبت‌ها در طی دهه‌ها، بارها از سوی مخالفان اکران فیلم خارجی در سینماهای کشور عنوان شده و جالب آنکه تمهید درخوری نیز برای این مشکل اندیشیده نشده است. طبیعتا مسیر این تمهیدات، تنها از سوی جامعه‌سینمایی کشور عبور نکرده و قطعا مناسبات سیاسی، یکی از اهرم‌هایی است که قادر خواهد بود تا شرایط نمایش فیلم خارجی در سینماهای ایران را تاحدود بسیاری تسهیل کند.
برای دریافت پاسخ این پرسش‌ها به سراغ سیدجمال ساداتیان رفتیم. تهیه‌کننده سینمای ایران که به همراه شرکایش در خانه‌فیلم، حق رایت فیلم‌هندی «خیزش، غرش، آتش» را خریداری کرده تا آن را در سینماهای کشور نمایش دهد.
ساداتیان گفت: «ما برای اینکه بتوانیم به دعوای کهنه و قدیمی موافقان و مخالفان نمایش فیلم خارجی در سینمای ایران پایان دهیم، باید خواص و مضرات این اقدام را مورد ارزیابی و بررسی قرار دهیم. ما در ایران، همواره فیلم‌های تولید‌داخل نمایش می‌دهیم و این روند در تمامی این سال‌ها و با افزایش سالن نیز هیچ تغییری نکرده و هرچه به تعداد سالن‌های سینمایی کشور افزوده شده، همچنان مشغول نمایش فیلم‌های بیشتری از تولیدات ملی خود هستیم.»
این تهیه‌کننده ادامه می‌دهد: «باید به این مهم توجه داشته باشیم که فیلم‌های ایرانی در آینده‌ای نزدیک نمی‌توانند چرخه اقتصادی سینما را بچرخانند. به همین دلیل، کاملا عقلانی خواهد بود که برای تداوم چرخه مطلوب در سینمای ملی، چرخه فیلم خارجی را به راه بیندازیم. اتفاقی که سبب میشود 20 تا 30 درصد ظرفیت را به نمایش فیلم خارجی اختصاص دهیم و همین امر، فارغ از این مزیت، سبب میشود تا کیفیت فیلم‌های ایرانی نیز در رقابت با این فیلم‌ها، افزایش یابد.»
ساداتیان در رابطه با نگرانی برخی مخالفان این طرح مبنی‌بر محدود شدن ظرفیت برای نمایش فیلم‌های ایرانی گفت: «ما با نمایش این فیلم هندی، در مرحله آزمون و خطا قرار داریم و از حالا نمی‌توان در مورد تاثیرات نمایش فیلم خارجی در شرایط کنونی سینماها، به یک نتیجه قطعی رسید. ما باید برای اینکه چنین نگرانی‌هایی را کم کنیم، برای فیلم خارجی سهمیه مشخص کنیم. این‌طور که به نظر می‌آید، ما در بهترین شرایط بتوانیم ماهی یک فیلم خارجی را در سینماهای کشور نمایش دهیم که میشود سالی 12 فیلم که در چنین شرایطی، می‌بینیم حتی اگر این‌طور شود، باز هم بیش از 70 درصد ظرفیت نمایش در اختیار فیلم ایرانی قرار دارد و دلیلی وجود ندارد که بخواهیم با نمایش فیلم خارجی در کشور مخالفت کنیم.»
وی ادامه داد: «اینکه بخواهیم درهای سینماهایمان را تا همیشه به روی آثار خارجی ببندیم، کار پسندیده‌ای نیست. مخصوصا اینکه ما در دنیا سینمایی هستیم که جوایز اصلی جشنواره‌های معتبر را می‌بریم و فیلم‌هایمان نیز در بسیاری از کشورها به‌روی پرده رفته و اکنون بسیاری از سینمادوستان جهانی، کارگردانان و بازیگران مطرح سینمای ما را می‌شناسند. حال آیا میشود در چنین سینمایی که در ابعاد جهانی به چنین اقبالی رسیده، فیلم خارجی نمایش داده نشود؟»
ساداتیان در پاسخ به این پرسش که چرا برای این‌کار، به سراغ فیلمی رفته‌اید که در اینترنت وجود دارد و در برخی از کشورهای مهم نیز به‌روی پرده رفته است، گفت: «همه دوست دارند فیلم‌های روز را در سینماهای کشورشان نمایش دهند اما ما به دلیل تحریم‌های بین‌المللی در این زمینه مشکلاتی داریم. در نتیجه این تحریم‌ها، کمپانی‌های خارجی برای فروش رایت آثارشان، مشکلات بسیاری دارند و نمی‌توانند فیلم در اختیار ما بگذارند. همین تهیه‌کننده هندی نیز در ابتدا قصد نداشت فیلمی به ما بدهد چون مراودات مالی با آمریکا دارد و از این می‌ترسید که محدودیت‌هایی برایش به وجود بیاید که در ادامه و با اصرار و سماجت ما پذیرفت که رایت این فیلم را به ما بفروشد. بنابراین اگر بستر و آئین‌نامه‌ای مشخص شود ممکن است به این نتیجه برسیم که فقط درصدد ورود فیلم‌های روز جهان برآییم. بنابراین با طراحی یک سازوکار درست اکران فیلم‌های خارجی، نمایش فیلم‌های روز آمریکایی در سینماهای کشورمان چندان دوراز دسترس نخواهد بود.»
این تهیه‌کننده در پایان راجع‌به تخمین خود از میزان اقبال این فیلم هندی در سینماهای کشورگفت: «این اتفاق بعد از 43 سال در‌حال رقم‌خوردن است و تا استقبال مردم از این فیلم را نبینیم، نمی‌توانیم نسبت به میزان اقبال این حرکت در سینماهای کشور اظهارنظر کنیم. به‌هر‌حال ما در حال آزمون و خطا هستیم و در چنین سیستمی، ممکن است فیلم‌های اول، چندان با اقبال آنچنانی مواجه نشوند ولی اگر مخاطب بپذیرد که چنین استمراری در نمایش فیلم خارجی وجود دارد، قطعا در ادامه، آن استقبال را به عمل خواهد آورد.»
در پروسه نمایش فیلم خارجی، باید منتظر نخستین واکنش‌ها به فیلم هندی «خیزش، غرش، آتش» بمانیم. مختصات معادله در شرایط کنونی به‌کلی تغییرکرده است و به همین دلیل، استدلال‌های موافقان و مخالفان نمایش فیلم خارجی در ایران، تنها روی کاغذ، دارای اعتبار است و برای اینکه میزان اقبال واقعی مخاطب علاقه‌مند این آثار را بدانیم باید منتظر باشیم تا ببینیم روند استقبال، در شرایط امروزسینمای ایران که در رکود نسبی به‌سر می‌برد، تا چه اندازه است.
البته که باز هم میزان اقبال از این فیلم، ملاک نخواهد بود چراکه بسیاری از مخاطبان فیلم‌های خارجی، چندان علاقه‌مند به سینمای هند نیستند یا چون این فیلم، نخستین تجربه سینمای ایران پس از دهه‌ها است، نمی‌توان به آن به چشم یک جریان نگریست و باید زمان داد تا ببینیم روند اقبال مخاطبان در برابر سایر فیلم‌های خارجی به چه ترتیب خواهد بود.
تنها در آن زمان است که می‌توانیم با قاطعیت اعلام کنیم که نمایش فیلم خارجی درسینماهای کشور، به نفع سینمای ملی است یا آورده‌ای برای این سینما به همراه نخواهد داشت.
در این رابطه بیشتر بخوانید:
تولد دوباره اکران فیلم خارجی(لینک)