مجتبی اردشیری، خبرنگار:یکی از ایرادهایی که از همان ابتدا به تیم سینمایی دولت سیزدهم وارد می‌کردند، سختگیری‌هایی بود که شورای جدید پروانه ساخت در مسیر تصویب فیلمنامه‌ها اعمال می‌کند. این هجمه‌ها درکنار عدم‌پاسخگویی شفاف به این سیاست سبب شد تا برخی از همین کسانی که ادعای نگرانی و دلسوزی برای سینمای ملی را داشتند عنوان کنند که داشته‌های اکران در سینمای ایران، تنها پاسخگوی 6ماهه نخست سال 1401 است و این سینما برای 6ماهه دوم سال و البته جشنواره فجر امسال با بحران فیلم مواجه خواهد شد.
اما حالا و با بررسی پروانه‌های صادرشده در دولت سیزدهم متوجه می‌شویم در 9 ماه‌ونیمی که از استقرار شورای پروانه ساخت جدید می‌گذرد، حدود 92 فیلمنامه بلند برای بررسی به این شورا ارائه شده است که از این میان، 52 فیلمنامه موفق شده‌اند پروانه ساخت بگیرند. مابقی فیلمنامه‌ها نیز مشمول تغییر و بازنگری شده‌اند. تعداد محدودی از فیلمنامه‌ها هم رد شده‌اند و این آمار خود می‌تواند تقریبا نافی تمامی هجمه‌ها و ادعاهایی باشد که در این حوزه مطرح شده است.
البته که بهانه شکل‌گیری این هجمه‌ها، توسط یکی از اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس در سال گذشته آغاز شد؛ جایی‌که این نماینده با ارائه گزارشی از صدور پروانه‌های ساخت فله‌ای در ماه‌های پایانی عمر دولت دوازدهم، خواستار سختگیری بیشتری در این زمینه شد. این اظهارنظر همزمان شد با معرفی تیم جدید شورای پروانه ساخت و همین بهانه، اعتراض‌ها را نسبت به عملکرد شورای پروانه ساخت جدید، دوچندان کرد.
از آن زمان تا امروز، این شورا، همواره با این هجمه مواجه بوده که مکانی برای سلاخی فیلمنامه‌ها و پاسخ منفی به درخواست‌های متقاضیان است، حال آنکه بررسی این آمار نشان می‌دهد که این شورا در کمتر از 10ماهی که فعالیت دارد، ماهانه حدود 6 فیلمنامه مصوب کرده است که اگرچه آمار خیلی مطلوبی در این زمینه محسوب نمی‌شود اما قطعا به موازات آنچه انتقادها و هجمه‌ها عنوان می‌کردند نیز حرکت نکرده است.
البته که اعضای این شورا، گاهی در معدود اظهارنظرهایی که عنوان می‌کنند، مشکل بزرگ را نبود داستان و عدم‌تنوع ژانر و فضاهای مبتکرانه در سینمای ایران عنوان کرده‌اند که سبب می‌شد تا عمده فیلمنامه‌های ارائه‌شده به این شورا، از شباهت‌های بسیاری برخوردار باشد و این اتفاق، نه برای گیشه سینماها مناسب است و نه برای جشنواره فیلم فجر. ضمن اینکه در مسیر ریل‌گذاری محتوایی سینمای ایران نیز قرار ندارد. بنابراین این‌گونه به نظر می‌رسد که فارغ از کمیت تولیدات، آنچه نگران‌کننده است، وجوه محتوایی فیلم‌های در اکران آینده سینماها و جشنواره فجر است که سبب می‌شود نگرانی‌ها، برخلاف آنچه درمورد کمیت آثار مطرح شده، در این حوزه چشمگیر و جای تامل باشد.
آیا باید نگران گیشه 1401 بود؟
هجمه‌هایی که طی ماه‌های گذشته علیه شورای پروانه ساخت شکل گرفت، لااقل از این مبحث که سختگیری این شورا سبب ناکارآمدی گیشه طی سال 1401 می‌شود، کاملا بی‌اساس بوده و مشخص نشد این هجمه‌گرایان با چه اهدافی نسبت به طرح این نگرانی اقدام کرده‌اند.
این عجیب‌بودن، زمانی پررنگ‌تر می‌شود که تیم سینمایی جدید دولت، با 170 فیلم انباشت‌شده از دولت قبلی مواجه بوده و این تعداد فیلم با فیلم‌هایی که در همین دولت، ساخته و آماده نمایش شده‌اند، تعداد تولیدات دپوشده دولت سیزدهم را به بیش از 200 فیلم می‌رسانند. بنابراین عملا نباید نگرانی چندانی بابت گیشه سال 1401 و حتی گیشه سال آینده با توجه به این آثار وجود داشته باشد.
البته که با جست‌وجو درمیان این فیلم‌ها، با سه دسته آثار مواجه می‌شویم: نخست؛ فیلم‌هایی که مناسب نمایش روی پرده نیستند و پلتفرم‌های اینترنتی، مناسب‌ترین محفل برای نمایش این آثار است. دوم؛ آثار مخاطب‌پسندی که در گیشه با مخاطبان بسیاری مواجه می‌شوند و سوم؛ آثار معمول سینما که می‌توانند مناسب با توان و ظرفیت خود، تعدادی مخاطب را به سینماها بکشانند.
بررسی خبرنگار سینمایی «فرهیختگان» نشان می‌دهد که تیم سینمایی دولت سیزدهم، با وجود تمامی کش‌وقوس‌هایی که در حوزه پروانه نمایش داشت، تاکنون چند فیلم پرمخاطب ازجمله قهرمان، گشت3، شادروان، موقعیت مهدی، مرد بازنده، علفزار، انفرادی، تی‌تی، سگ‌بند، دوزیست، چند می‌گیری گریه کنی 2 و ابلق را روی پرده فرستاده است. در میان آثار میانه نیز فیلم‌هایی چون طلاخون، روز ششم، هناس و... را روی پرده فرستاد و توجهی جدی به آثاری که قابلیت چندانی روی پرده ندارند، با هدف کوتاه کردن صف فیلم‌های آماده نمایش، نسبت به آثار کم‌مایه که ضعیف‌ترین عملکردها را در گیشه داشتند، داشت تا حجم قابل‌توجهی از فیلم‌ها را آثاری از این دست تشکیل دهند علی‌الخصوص فیلم‌هایی که در ماه محرم، اجازه نمایش پیدا کردند و این روند احتمالا تا پایان ماه صفر نیز تداوم داشته باشد.
بنابراین آنچه مهم است آنکه سینمای ایران حداقل برای یک‌سال آینده خود و به شرط استمرار شرایط کنونی، مشکلی بابت اکران عمومی ندارد و شورای پروانه ساخت با همین عملکرد نیز می‌تواند خوراک مناسبی برای سینماهای کشور داشته باشد.
آیا باید نگران جشنواره چهل‌ویکم فجر بود؟
نگرانی بزرگی که بابت عملکرد شورای پروانه ساخت جدید به وجود آمد، کمبود فیلم‌های مناسب برای ارائه در جشنواره فیلم فجر است. این نگرانی زمانی بیشتر شد که رسانه‌ها، خبری مبنی‌بر رد شدن فیلمنامه رخشان بنی‌اعتماد توسط این شورا مطرح کردند و این‌گونه فضاسازی کردند که این شورا، تنها به کمدی‌های باسمه‌ای و خالی از اندیشه، مجوز می‌دهد و در برابر سینمای اجتماعی، مقاومت عجیبی دارد.
البته که بررسی ما بر مصوبات این شورا طی 10 ماه اخیر نشان می‌دهد که این نگرانی نیز چندان محلی از اعراب ندارد. به‌عنوان مثال، بین 52 فیلمنامه‌ای که موفق شدند در این مدت پروانه ساخت بگیرند، آثاری از بهمن فرمان‌آرا، کیانوش عیاری، محمد متوسلانی، فریدون جیرانی، بهروز افخمی، تهمینه میلانی، محمود کلاری، پرویز شهبازی، محسن امیریوسفی، شهریار بحرانی، پیمان معادی، بیژن میرباقری، مصطفی کیایی، امیرحسین ثقفی، سعید ملکان، جواد افشار، ابراهیم ایرج‌زاد و حامد عنقا وجود دارند که درصورت تولید تا پیش از مهلت قانونی، می‌توانند گرمابخشی خوبی به جشنواره امسال فجر بدهند.
ضمن اینکه تجربه نشان داده همواره پاییز، فصل بسیار خوبی برای تولیدات سینمایی است؛ چراکه درطول این فصل و هر چه به زمان جشنواره نزدیک می‌شویم، بر تعداد تولیدات سینمایی هم افزوده شده و بنابراین، قطعا تا چهار ماه آتی، بر تعداد نام‌هایی که به آنها اشاره کردیم، اضافه می‌شود. البته که نباید این بند مهم را نیز فراموش کنیم که برخی از فیلم‌های عمدتا اجتماعی، پس از شروع پروسه فیلمبرداری خود، نسبت به دریافت پروانه ساخت اقدام می‌کنند که اگر این تعداد فیلم را هم اضافه کنیم، باید بگوییم که تقریبا از بابت خوراک جشنواره فجر امسال نیز نگرانی خاصی وجود ندارد و اگر تولیدات به درستی روی ریل بیفتند و در زمان قانونی به دفتر جشنواره تحویل داده شوند و نحوه داوری و انتخاب نیز معقول و منطقی باشد، باید با یکی از پرنام‌ترین جشنواره‌های سالیان اخیر جشنواره فجر مواجه باشیم و این، برخلاف آن نگرانی است که طی ماه‌های اخیر درمورد چشم‌انداز جشنواره فجر مطرح شده است.
البته که برخی شنیده‌های تاییدنشده «فرهیختگان» حکایت از آن دارد که مدیریت سینمایی، با برخی فیلمسازان وارد مذاکره شده تا آنها نیز پروژه‌هایی را در دست بگیرند تا حجم تولیدات برای ارائه به جشنواره فجر بالاتر رفته و از آن طرف، ذخیره ریاضی خوبی برای اکران سال آینده سینماها وجود داشته باشد.
روند رو به بهبود است
یکی از دلایلی که سبب می‌شود گمانه‌ها علیه شورای پروانه ساخت، پررنگ‌تر شود، عدم‌ارائه گزارش‌هایی در مسیر شفاف‌سازی است. این قبیل گزارش‌ها سبب می‌شود هجمه‌ها عمر چندانی نداشته باشند و چندان هم از سوی رسانه‌های دیگر بازنشر نشوند.
یک اقدام خوبی که در همین زمینه صورت گرفت، ارائه گزارشی از این پروانه ساخت‌ها بود که به مناسبت یک‌سالگی عمر دولت سیزدهم منتشر شد و با آنکه سابقه شورای پروانه ساخت هنوز به 10 ماه نیز نرسیده اما درحرکتی قابل‌قبول، گزارشی از عملکرد شورای پروانه ساخت ارائه شده که قابل‌قبول است.
برهمین مبنا، بهمن حبشی؛ مدیرکل دفتر نظارت بر تولید فیلم سازمان سینمایی در گفت‌وگویی اعلام کرده است که در 10 ماهه اخیر، 52 فیلمنامه سینمایی از سوی شوراهای صدور پروانه ساخت تصویب شده و هفت مورد هم در دست بررسی مجدد قرار گرفته است. در حوزه فیلم‌های غیرسینمایی هم، 50 اثر تصویب شده و 14 مورد هم مجددا بررسی شده است.
حبشی ادامه داد: «در دوره جدید سعی کردیم به لحاظ محتوا و ساختار، تا حدی به استانداردها نزدیک‌تر شویم. درواقع مراقبت‌های بیشتری از مرحله آغازین ساخت شروع می‌شود که این امر درجهت صیانت از مصالح ملی و روح جامعه و فرهنگ عمومی است. واقعیت این است وقتی کار خوبی تولید می‌شود همه لذت می‌برند و برعکس وقتی کار بدی تولید می‌شود، همه آزرده‌خاطر می‌شوند.»
حبشی با توضیح اینکه در این اداره‌کل تلاش می‌شود خطاها و اشکالات احتمالی فیلمنامه‌ها از همان ابتدا با هم‌فکری اصلاح شوند تا اثر ساخته‌شده در مراحل بعد با مشکل مواجه نشود، گفت: «همواره با مواردی روبه‌رو بوده‌ایم که تهیه‌کنندگان فیلم‌شان را می‌سازند و بعد در زمان اکران و پخش به مشکل برمی‌خورند. ما تلاش کردیم این مشکل را از همان آغاز ساخت فیلم برطرف کنیم تا فیلمساز با مشکلات بعدی مواجه نشود. درواقع قبل از ارائه فیلمنامه در سامانه، تعامل و گفت‌وگویی با نویسنده، کارگردان و تهیه‌کننده صورت می‌پذیرد، با این شیوه برخی ناهنجاری‌هایی که احیانا در فیلمنامه وجود دارد اصلاح خواهد شد.»
مدیرکل دفتر نظارت بر تولید فیلم درباره فیلمنامه‌نویسانی که آثارشان پذیرفته نمی‌شود نیز گفت: «درصورت تمایل متقاضی با نویسنده و تهیه‌کننده درخصوص معایب و نواقص کار صحبت می‌کنیم و اگر اثری، جای بازنویسی داشته باشد پس از بازنویسی توسط نویسنده، مجدد در شورا مطرح خواهد شد. دوستان نویسنده ما باید بدانند در اتاق‌های در بسته درمورد فیلمنامه‌ها تصمیم گرفته نمی‌شود. ما در یک صورتجلسه کلی، جزئیات را می‌نویسیم که حاصل گفت‌وگوهای اعضای شوراست، درحقیقت شورا فیلمنامه‌ای را بی‌دلیل رد یا تایید نمی‌کند بلکه درمورد تمام نقاط ضعف و قوت آن بحث می‌شود.»
وی درباره کیفیت فیلم‌های جشنواره فیلم فجر امسال نیز گفت: «ساحت فیلمنامه خیلی با اجرا متفاوت است، بسیار اتفاق افتاده فیلمنامه‌ای بسیار درخشان یا فیلمنامه‌ای متوسط، در اجرا ضعیف بوده است. ولی چیزی که می‌توان پیگیری کرد اینکه تنوع موضوعی و مضمونی و سوژه‌هایی که قبلا کمتر به آن توجه شده را در این جشنواره بسیار خواهیم دید.»
بنابراین این صحبت‌های مدیرکل دفتر نظارت بر تولید فیلم سازمان سینمایی و آمارهایی که ارائه می‌دهد نشان می‌دهد اولا، دامنه فعالیت‌ها در شورای پروانه ساخت، برخلاف آن چیزی که عنوان می‌شود، ضعیف و نزدیک به صفر نیست و ثانیا، نباید نگرانی خاصی در رابطه با خوراک جشنواره فیلم فجر امسال با توجه به فعالیت این میزان کارگردان و تهیه‌کننده شناخته‌شده وجود داشته باشد.
سیاستگذاری تیم سینمایی جدید در حوزه تولید فیلم چگونه است؟
یکی‌دیگر از دلایلی که سبب شده انتقادها نسبت به شورای پروانه ساخت شدت بگیرد، دیر روی غلتک افتادن مصوبات این شورا بود به‌طوری که طی چهارماه‌ونیم ابتدایی این شورا تا پایان سال گذشته که مشتمل بر نیمی از فعالیت‌های این شورا تا امروز است، تنها 14 فیلمنامه مصوب شده که قطعا این عامل، یکی از دلایل تاختن به این شورا و تیم سینمایی دولت سیزدهم بوده است.
طی 160 روزی که از سال 1401 می‌گذرد نیز 38 فیلمنامه برای ساخت مصوب شد که افزایش بهره‌وری این شورا را می‌رساند و آنکه شورا، در فروردین و اردیبهشت‌ماه، همچنان روند کندی را در پیش گرفت اما از خردادماه تا به امروز، بر تعداد مصوبات این شورا افزوده شده است تا شورای پروانه ساخت امروز در نقطه‌ای قرار بگیرد که در کمتر از 10 ماه، 52 فیلمنامه را برای ساخت مصوب کند.
البته که در این موضوع، باید به یک احتمال دیگر نیز رو کرد که تاکنون از سوی برخی هنرمندان مطرح شده است و آن اینکه مدیریت سینما از همان روز نخستی که روی کار آمد، با 170 فیلم آماده نمایش مواجه بود و تعداد فیلم دیگری که در مراحل مختلف تولید به سر می‌بردند مجموعه‌ای بیش از 200 فیلم را تشکیل می‌داد.
بنابراین تیم سینمایی با اطمینان‌خاطر از اینکه به اندازه دو سال‌ونیم، فیلم برای نمایش در سینماها دارد، ترجیح داد با ریل‌گذاری جدید، زمینه را برای ارتقای کیفی تولیدات سینمایی فراهم کند. به همین دلیل شورای پروانه ساخت، با وقفه‌ای معین، کار خود را شروع کرد و با سرلوحه قراردادن آن رویکرد، زمینه را برای ورود تولیدات باکیفیت به چرخه سینمایی کشور فراهم آورد که ازجمله این تولیدات که می‌توان آن را محصول دولت سیزدهم دانست، درام علفزار است که تمام کارهایش در همین دولت پیش رفت و راندمان بسیار خوبی نیز داشت: نخست آنکه برخلاف گفته‌ها، این دولت، در برابر سوژه‌های حساس، بی‌تفاوت نیست و اجازه کار به این سوژه‌های ولو انتقادی را نیز خواهد داد، ثانیا، با رایزنی می‌توان مشکلات را حل کرد. علفزار مصداق بسیار خوبی برای آثاری است که عنوان می‌کنند در گفت‌وگوها برای رفع مشکل فیلم بسته است. به این ترتیب فیلمی که بلافاصله پس از پخش جشنواره‌ای عنوان می‌شد که قطعا توقیف خواهد شد، امروز با یک اکران طولانی بیش از 100 روزه خود، به گیشه فراتر از 18میلیارد تومان رسیده است.
اشکال این سیاستگذاری که از جوانبی می‌تواند درست و حتی مفید نیز باشد این است که متاسفانه این رویکرد با سینماگران، به رایزنی گذاشته نشد و کسی نمی‌دانست که دلیل این عملکرد کم‌خروجی شورای پروانه ساخت چه دلیل یا دلایلی است و همه بر این باور بودند که وجود سختگیری اصلی‌ترین دلیل است که سبب شده خروجی این شورا تا این میزان کاهش داشته باشد. وگرنه تاکنون چندین عضو این شورا در گفت‌وگوهایی کوتاه اعلام کرده‌اند خطوط قرمز این شورا در قیاس با ادوار گذشته، تغییر چندانی نداشته است و جوانان و کارگردانان با آسودگی‌خاطر نسبت به ارائه فیلمنامه‌های خود اقدام کنند.
اما چون شفاف‌سازی مناسبی در این حوزه اتفاق نیفتاد، سنگینی کفه به نفع هجمه‌ها علیه این شورا تغییر یافت و درنتیجه، فضاسازی رسانه‌ای چندانی نصیب این شورا و تیم سینمایی دولت سیزدهم نشد.
البته که عملکرد کنونی شورای پروانه ساخت تا امروز، همچنان تا نقطه مطلوب فاصله بسیاری دارد و البته که بیشترین تلاشی که این شورا باید انجام دهد، تلاش برای زدودن سیاه‌نمایی‌هایی است که علیه این شورا به راه افتاده است. رویکردی که قطعا به مدد خروجی موثر و مطلوب قابل‌ترمیم است و اگر در این مسیر، ابتکارها و راهکارهایی چون رایزنی با فیلمسازان موثر و تسهیل‌گری برای رسیدن به یک حجم تولیدات خوب و موثر است، باید از آن دفاع کرد تا به این ترتیب اولا، میزان فیلمسازان فعال سینمای ایران افزایش یابد، ثانیا، تولیدات سینمای کشور نیز به لحاظ کمی با رشد مواجه شود و ثالثا، با بالا رفتن جنبه‌های کیفی آثار، زمینه برای ارتقای کیفی محصولات و حضور در جشنواره فراهم شود.
مجموع تمام این عوامل است که سبب شده اهمیت شورای پروانه ساخت و تاثیراتی که می‌تواند بر کلیات سینمای ملی بگذارد، به مراتب بیشتر از شورای پروانه نمایش باشد و همین اهمیت سبب شده حساسیت‌ها و البته انتقادها و سیاه‌نمایی‌ها علیه این شورا، بیشتر از دیگر اجزای تیم سینمایی دولت باشد.
