مذاکرات احیای برجام به نظر می‌رسد به نقطه پایانی خود رسیده است، ابتدای ماه قبل پیشنهادهایی از سوی بورل، مسئول هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا به طرف‌های حاضر در مذاکرات ارائه شد، ایران پس از بررسی محتوای پیشنهادهای ارائه‌شده، هفته گذشته پاسخ خود را به‌صورت مکتوب برای هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا ارسال کرد، بنابر ادعای جوزپ بورل پاسخ ایران به پیشنهادهای اتحادیه اروپا منطقی و معقول بوده است. پاسخ ایران در اختیار آمریکا نیز قرار داده شده است، دولت بایدن نیز با تاخیر روز گذشته جواب ایران را داد. هنوز جزئیات جواب منتشر نشده است ولی رحمان قهرمان‌پور، کارشناس مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با «فرهیختگان» معتقد است: «احتمالا آمریکا در جواب پیشنهادهای ایران دوباره شروطی جدید و اصلاحاتی کوچک مطرح می‌کند و خواهان بررسی این شروط در مذاکرات می‌شود.» متن کامل مصاحبه «فرهیختگان» با این کارشناس مسائل بین‌الملل در ادامه از نظر شما می‌گذرد.
تحلیل شما از دلیل تاخیر آمریکا در پاسخگویی به پیشنهادهای ارائه‌شده از سوی ایران در رابطه با متن ارائه‌شده از سوی اتحادیه اروپا چیست؟
می‌دانید که آمریکا در آستانه انتخابات کنگره است و دولت بایدن نگران این است که بازگشت به برجام و امتیازاتی که به ایران می‌دهد، باعث تشدید مخالفت جمهوریخواهان شود. علاوه‌بر آن برخی دموکرات‌ها هم مخالف بازگشت برجام هستند. آمریکا احساس کرده ایران تصمیم خودش را برای بازگشت به برجام گرفته، برهمین اساس موضوع بازگشت را جدی می‌داند و تلاش می‌کند در سیاست داخلی نوعی اجماع‌نظر ایجاد کند، هم در داخل حزب دموکرات و هم بین دموکرات‌ها و جناح معتدل حزب جمهوری‌خواه. علاوه‌بر اینها در دولت بایدن نیز دو دیدگاه متفاوت نسبت به احیای برجام وجود دارد: یک دیدگاه سختگیرانه است که در رأس حامیان آن جیک سالیوان مشاور امنیت ملی آمریکا قرار دارد، یک دیدگاه نیز مربوط می‌شود به وزارت خارجه آمریکا و آنتونی بلینکن وزیر خارجه این کشور که این دیدگاه نسبت به احیای برجام معتدل‌تر از نگاه جیک سالیوان است.
در شرایط کنونی که احتمال احیای برجام جدی‌تر از هر زمان دیگری است، آیا دولت بایدن توانسته است بین این دو دیدگاه که نام بردید اتفاق‌نظر ایجاد کند؟
این مساله بستگی به پاسخ آمریکایی‌ها در برابر پیشنهادهای ارائه‌شده از سوی ایران دارد، اگر دولت بایدن پیشنهادهای ایران به متن اتحادیه اروپا را بی‌پیش‌شرط بپذیرد، یعنی اینکه بایدن موفق بوده است میان این دو دیدگاه اتفاق‌نظر ایجاد کند، اما اگر پاسخ آمریکا همراه با پیش‌شرط‌های جدید باشد آن وقت درمی‌یابیم بایدن در حل تنازعات درونی دولت آمریکا نسبت به احیای برجام موفق نبوده است.
لابی‌های صهیونیستی فعال در آمریکا همواره مخالف احیای برجام و انعقاد هرگونه توافق با ایران بوده‌اند، چند روز قبل نیز وزیر دفاع اسرائیل احیای برجام براساس پیشنهادهای ارائه‌شده توسط ایران به متن اتحادیه اروپا را توافقی بد قلمداد کرد. از نظر شما این‌گونه فشارهای بیرونی از سوی لابی‌های صهیونیستی به دولت بایدن می‌تواند باعث عدم دسترسی به توافق هسته‌ای شود؟
فشار لابی‌های صهیونیستی طرفدار اسرائیل همیشه در آمریکا وجود داشته است و اتفاق جدیدی نیست. زمان اوباما این فشارها بسیار قوی‌تر از شرایط فعلی بود اما اکنون به دلیل اتفاقاتی که به‌لحاظ جمعیت‌شناختی در میان جمعی از یهودیان ساکن آمریکا افتاده، نفوذ لابی‌های صهیونیستی بر دولت بایدن نیز کمتر شده است، با وجود این حتی در زمانی که نفوذ این لابی‌ها قوی‌تر بود یعنی در دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما، دولت آمریکا توانست در برابر این لابی بایستد. اکنون در دولت بایدن نیز اگر جمع‌بندی آمریکا این باشد که بازگشت به برجام به‌نفع منافع ملی این کشور است، برجام احیا خواهد شد و اسرائیل نیز نمی‌تواند در برابر تصمیم آمریکا بایستد.
به‌دلیل وقوع جنگ در اوکراین و توقف صادرات انرژی از روسیه به اروپا پیش‌بینی می‌شود کشورهای عضو این قاره در زمستان پیش‌رو با بحران انرژی روبه‌رو شوند، در این میان نفت و گاز ایران می‌تواند تا حدی به کشورهای اروپایی برای عبور از این بحران کمک کند، به نظر شما اتحادیه اروپا برای عبور از بحران انرژی به دولت بایدن فشار وارد می‌کند تا برجام احیا شود؟ و درصورت وارد آمدن این فشار آیا آمریکا تحت‌تاثیر اروپا از مواضع خود عقب‌نشینی خواهد کرد؟
این‌گونه نیست که کشورهای اروپایی فکری به حال عبور از زمستان پیش‌رو نکرده باشند، کسانی که معتقدند کشورهای اروپایی در این زمستان گیر می‌کنند و امکان عبور از بحران را ندارند، دچار ساده‌انگاری‌‌اند. در هفته‌های پیش‌رو ممکن است قیمت انرژی افزایش پیدا کند که فعلا در شاخص‌های بازار اثری از افزایش قیمت انرژی وجود ندارد و در این میان تنها قیمت گاز در اروپا افزایش پیدا کرده است.
به هرحال اینکه در آینده‌ای نزدیک اروپا با فشار گرانی گاز و انرژی روبه‌رو خواهد شد، درست است، اما درمجموع این زمستان برای کشورهای اروپایی آنقدر سرد و تاریک نخواهد بود، به همین جهت من فکر می‌کنم وزن متغیر بحران انرژی آنقدر زیاد نیست که توقع داشته باشیم اروپا به‌خاطر آن از مواضع خود در برجام خیلی کوتاه بیاید. علاوه‌بر این مورد بیشتر کشورهای اروپایی با فشار بحران انرژی روبه‌رو هستند تا آمریکا و دولت بایدن در این مورد به‌خصوص منافع مشترک و حیاتی زیادی با دولت‌های اروپا ندارد، همچنین اروپا از گذشته هم قدرت زیادی برای اثرگذاری روی تصمیمات واشنگتن نداشته و بعد از حمله روسیه به اوکراین نیز موقعیت اروپا در نزد آمریکا تضعیف شده است. درنهایت با توجه به توضیحاتی که دادم معتقدم با وجود اینکه مساله بحران انرژی در اروپا مهم است ولی این عامل خیلی تعیین‌کننده نیست که به‌خاطر آن آمریکا سایر ملاحظات جدی خود را کنار بگذارد.
در آبان ماه انتخابات میان‌دوره‌ای مجلس سنای آمریکا برگزار خواهد شد، با توجه به این انتخابات برخی تحلیلگران معتقدند گذر زمان و عدم‌احیای برجام تا آبان به‌نفع بایدن و دموکرات‌ها در انتخابات خواهد بود و برخی دیگر نیز بالعکس این‌گونه تحلیل می‌کنند که احیای برجام در انتخابات مجلس سنا می‌تواند به‌نفع بایدن و دموکرات‌ها تمام شود، ارزیابی شما در این رابطه چیست؟ به نظر شما در شرایط کنونی احیای برجام بیشتر به سود دولت بایدن است یا به سود آمریکا؟
میزان اثرگذاری برجام بر انتخابات سنا تا حد زیادی به نحوه مدیریت دولت بایدن بستگی دارد. در این تردیدی نیست که موضوع ایران وارد سیاست داخلی آمریکا شده و گره‌ای کور برای دولت‌های آمریکاست که بازکردنش کار هر کسی نیست. از همین الان که برجام احیا نشده است مخالفان دولت بایدن فضا‌سازی علیه برجام می‌کنند و مدعی‌اند با بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای، ایران به چندین تریلیون‌دلار سرمایه دست پیدا می‌کند که این سرمایه باعث تقویت گروه‌های نیابتی حامی ایران در منطقه می‌شود و... این دعواها بر سر ایران همیشه در آمریکا وجود داشته و در آینده هم ادامه خواهد داشت، الان مساله این است که آیا دولت بایدن می‌تواند فضا را به‌گونه‌ای مدیریت کند که موضوع احیای برجام وارد کمپین‌های انتخاباتی در آبان ماه نشود یا خیر؟ ظاهرا دولت بایدن در تلاش است از وارد شدن این موضوع به رقابت‌های انتخاباتی کنگره جلوگیری کند ولی دولت بایدن تحلیلی از میزان موفقیتش در این کار ندارد.
شما فکر می‌کنید اگر قبل از انتخابات کنگره برجام احیا شود، دولت بایدن نمی‌تواند از آن به‌عنوان یک دستاورد در انتخابات استفاده کند؟
پیش‌بینی این مساله خیلی پیچیده است و بستگی به کمپین‌های انتخاباتی کنگره دارد. در انتخابات‌های مختلف مسائل مرتبط با سیاست خارجه جزء موارد پیچیده‌ای است که تاثیر مستقیم بر نتیجه انتخابات در شرایط طبیعی ندارد، مگر اینکه جناح‌های سیاسی موضوعات مرتبط با سیاست خارجه را به مسائل داخلی و رفاه و زندگی مردم پیوند بزنند. درست مانند نقشی که برجام در انتخابات ریاست‌جمهوری ایران بازی کرد، چون برجام به‌عنوان یکی از موضوعات مرتبط با سیاست خارجه بر زندگی مردم ایران موثر بود، در انتخابات ایران تبدیل به یک عامل اثرگذار شد. در آمریکا هم شرایط این‌گونه است اگر بایدن در ماه‌های پیش‌رو بتواند فضا را طوری مدیریت کند که مساله احیای برجام وارد کمپین‌های انتخاباتی آمریکا نشود در آن صورت اثرگذاری برجام بر انتخابات کنگره کمتر خواهد شد اما اگر بایدن نتواند این کار را بکند (که به نظر می‌رسد در این زمینه به دلیل مخالفت جمهوریخواه‌ها و ترامپیست‌ها با محدودیت روبه‌رو باشد) در آن صورت انتظار داریم اثر برجام بر انتخابات کنگره تا حد زیادی ملموس باشد، جمهوریخواهان احتمالا در رقابت‌های انتخاباتی پیش‌رو برای تخریب دولت بایدن می‌گویند بایدن با احیای برجام به ایران پول داده و به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی کمک کرده است، این ادعاهای جمهوریخواهان آمریکا ممکن است در انتخابات سنای آمریکا تا حدی به ضرر دموکرات‌ها تمام شود ولی بازهم می‌گویم سنجش میزان اثرگذاری توافق هسته‌ای بر انتخابات سنا خیلی سخت و دشوار است، باید صبر کرد و دید ابتدا برجام احیا می‌شود یا نه و درصورت بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای جمهوریخواهان چه واکنشی نشان می‌دهند، آیا آنها موضوع توافق هسته‌ای را وارد رقابت انتخاباتی می‌کنند؟
جزئیات پاسخ ایران به متن پیشنهادی اتحادیه اروپا هنوز منتشر نشده است، اما به نظر می‌رسد مساله تضمین‌ها محوری‌ترین بخش پاسخ ایران به متن پیشنهادی اتحادیه اروپا باشد، فکر می‌کنید آمریکا چه واکنشی نشان می‌دهد به پاسخ ایران؟
احتمالا جواب آمریکا یک بله کامل و بدون پیش‌شرط نخواهد بود. به نظرم آمریکا دوباره در جواب پیشنهادهای ایران شروطی جدید و اصلاحاتی کوچک مطرح می‌کند و خواهان بررسی این شروط در مذاکرات می‌شود.
آمریکا خواهان اصلاحات جزئی در کدام بخش از پاسخ ایران می‌شود؟
به نظرم آمریکا در رابطه با اختلاف‌نظری که میان ایران و آژانس بر سر اطلاعات چهار سایت هسته‌ای وجود دارد، قدری سختگیری کند و با پیشنهاد اولیه ایران برای بسته‌شدن این اختلاف موافق نباشد. در مجموع اخبار و گمانه‌زنی‌های صورت‌گرفته پیرامون پاسخ آمریکا به پیشنهادهای ایران نشان می‌دهد دولت بایدن خیلی با پیشنهادهای ایران مخالف نیست و احتمالا آن را با یک اصلاح جزئی بپذیرد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز در این فضا معمولا تابع تحولات سیاسی است اگر آژانس به این جمع‌بندی برسد که آمریکا به برجام بازمی‌گردد در مسیر احیای برجام سنگ‌اندازی نمی‌کند.
در این رابطه بیشتر بخوانید:
بایدن توافق را پذیرفته، مساله‌اش افکارعمومی آمریکاست (لینک)
آمریکا درحال آماده کردن افکار عمومی خود برای اعلام خبر توافق است(لینک)