ایران تا پیش از خروج آمریکا از برجام بنابر گزارش‌های سازمان بین‌المللی انرژی اتمی که مسئول نظارت بر تعهدات هسته‌ای ایران بود، به‌شکل کاملی تعهدات خود طبق برجام را انجام می‌داد، پس از خروج آمریکا از برجام نیز این تاییدات ادامه یافت و مورد پذیرش اعضای موجود نیز قرار داشت.
به‌نظر می‌رسد ایران که یک‌سال پس از خروج آمریکا از برجام تعدیل تعهدات هسته‌ای خود را آغاز کرد، مشکلی با بازگشت به تعهدات پیشین خود نداشته باشد. در این میان تنها مشکل که از اساس دلیل اصلی وجود مذاکراتی با نام مذاکرات احیای برجام است، خروج آمریکا از توافق در دوران ترامپ و استمرار آن در دوره بایدن است. بر همین اساس ایران به‌طورکلی تنها درپی دریافت تضمین‌هایی است تا بار دیگر با وجود رعایت تعهدات از مواهب اقتصادی اجرای این تعهدات محروم نشود. آمریکا بنابر چه دلایلی تاکنون از بازگشت به برجام خودداری کرده است؟
من با این دیدگاه موافقم که خروج آمریکا از برجام در سال 2018 تنها دلیل شکست توافق 2015 بود و همان‌طور که شما هم اشاره کردید، ایران مطابق با گزارش‌های سازمان انرژی اتمی به‌خوبی به آن پایبند بود. این تبعیت مخصوصا با توجه به نقش مداوم، غیرقانونی و تحریک‌آمیز اسرائیل در نقض حاکمیت ایران که با هدف برهم زدن برنامه هسته‌ای مشروع این کشور انجام می‌گرفت، واقعا قابل‌توجه بود.
این نکته درست است که بایدن برای ارائه تضمینی معنادار درباره عدم خروج رئیس‌جمهور آینده آمریکا از برجام با مشکل مواجه است؛ مخصوصا با توجه به اینکه اگر ترامپ در انتخابات 2024 دوباره به قدرت برسد، تقریبا شکی نیست که این خروج رخ خواهد داد. بایدن همچنین تحت‌فشار اسرائیل و فضای داخلی آمریکا نیز است تا با توجه به اینکه در نوامبر 2022 انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره برگزار خواهد شد، به برجام نپیوندد یا حداقل در ازای بازگشت به برجام، امتیازاتی در حوزه محدود کردن تسلیحات غیرهسته‌ای و فعالیت‌های منطق‌های ایران دریافت کند.
اگر منصف باشیم، ایالات‌متحده باید تلاش‌های اسرائیل برای شکل دادن به سیاست خارجی این کشور را رد کند و بدون هیچ پیش‌شرطی به برجام بازگردد و این بازگشت را نیز با برخی اقدامات آشتی‌جویانه که به‌منزله اعتراف و عذرخواهی از خروج ترامپ از برجام در سال 2018 هستند، همراه کند.
اتحادیه اروپا در هفته‌های اخیر یک بسته پیشنهادی نهایی برای احیای توافق را به ایران و آمریکا ارائه کرده است. ایران به‌سرعت پاسخ این بسته را بدون فوت وقت به اتحادیه اروپا ارائه کرد. رسانه‌ها به نقل از منابعی در اروپا که به متن دسترسی داشته‌اند آن را سازنده خوانده‌اند. با این حال آمریکا تاکنون از پاسخ به بسته پیشنهادی اروپا خودداری کرده و تاکید دارد درحال بررسی این بسته و پاسخ ایران به آن است. از یک نگاه کلان آیا سرعت عمل ایران در پاسخ‌دهی و ماهیت پاسخ که توسط منابع اروپایی سازنده توصیف شده است و درمقابل تعلل آمریکا در ارسال جواب خود نشانه‌ای آشکار از عدم تمایل دموکرات‌ها به بازگشت به برجام نیست؟ چه اینکه گفته می‌شود بازگشت به برجام در شرایطی که انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره نزدیک است می‌تواند نتایجی منفی برای دموکرات‌ها داشته باشد.
گمان می‌کنم که دلیل اصلی برای تعلل ایالات‌متحده برای احیای برجام، دستیابی به فرمولی است که انتقاد اسرائیل و فضای داخلی ایالات‌متحده را برای پذیرش بسته پیشنهادی اخیر اتحادیه اروپا کاهش دهد. برخلاف ایالات‌متحده، ایران نیازی به مشورت با سایر نهادهای دولتی یا سیاسی قبل از شکل دادن به واکنش خود ندارد. منابع اروپایی که ادعا می‌کنند پیشنهاد‌های ایران «سازنده» هستند، بی‌تردید قصد دارند واشنگتن را تحت‌تاثیر قرار دهند تا به شیوه‌ای مطلوب و مانند ایران واکنش نشان دهد، بنابراین دستیابی به یک توافق جدید نزدیک است. این چشم‌انداز منعکس‌کننده احساسات قاطع است مبنی‌بر اینکه برجام چهارچوبی مثبت برای کاهش تنش و اجتناب از جنگ است که سزاوار حمایت گسترده است تا از این طریق بر روند 25 ساله مخالفت با هرگونه توافق با ایران و تداوم فشار بر این کشور که سختی‌های زیادی برای مردم ایران ایجاد کرده است، فائق آمد.
ایران به‌شدت به‌دنبال دریافت تضمین از آمریکا جهت عدم خروج مجدد این کشور از توافق هسته‌ای است. با این حال آمریکا به این بهانه که براساس ساختارهای آمریکا قادر به ارائه چنین قولی نیست از این موضوع شانه خالی می‌کند. هرچند استدلال آمریکا در نگاه اولیه درست به‌نظر می‌رسد اما در هر حال کشورها تعهدات بین‌المللی و دوجانبه‌ای دارند که هر دولتی از این کشورها باید به آن احترام بگذارد.در سوی دیگر به‌نظر می‌رسد همان‌گونه که مقامات ایرانی اعلام کرده‌اند، قصد دارند هزینه اخلاقی خروج مجدد آمریکا را افزایش دهند، زیرا به‌طور عملی در صورت خواست واشنگتن یا حتی کشوری دیگر از توافق، امکان اجبار این کشور به ماندن وجود ندارد. حال که ارائه چنین تضمینی تنها چفت‌وبست‌های اخلاقی توافق را افزایش می‌دهد، به چه دلیل واشنگتن درحال مقاومت در برابر ارائه چنین تضمین‌هایی است که در هر صورت تضمین عملی به بار نخواهند آورد؟ آیا واشنگتن خواهان خروج بی‌دلیل دیگری است؟
ارزیابی شخصی من نشان می‌دهد که رئیس‌جمهور ضعیفی مانند بایدن علاقه‌ای ندارد تا با ارائه تضمین‌های شخصی به ایران، انتقادات زیادی را علیه خود برانگیزد، زیرا این کار که فراتر از اختیارات قانون اساسی او است و علاوه‌بر این مطابق اصل تفکیک قوا که پایه مشروعیت دولت ایالات‌متحده است، نیست.
این‌گونه که از اوضاع فعلی مشخص است، ایالات‌متحده به این نتیجه رسیده است که برای مشورت با سه کشور اروپایی (فرانسه، بریتانیا و آلمان) و مخصوصا برای اطمینان دادن به اسرائیل مبنی‌بر اینکه در مفاد احیای برجام، منافع امنیت ملی تل‌آویو کاملا لحاظ شده‌اند، به زمان نیاز دارد.
مسیر عادی برای تضمین یک تعهد بین‌المللی، مستلزم تصویب دوسوم نمایندگان سنای ایالات‌متحده است که در رابطه با برجام به‌دلیل مخالفت اسرائیل و جناح راست جمهوری‌خواه با هرگونه توافق با ایران دست‌نیافتنی است. البته اگر تصویب این معاهده در سنا یک گزینه عملی هم بود، فرآیند تصویب آن سال‌ها به‌طول می‌انجامید.