نرگس چهرقانی، خبرنگار گروه سیاست:پیش از آنکه ایران در هفته گذشته پاسخ متن پیشنهادی اتحادیه اروپا را بدهد، بسیاری از مقامات و رسانه‌های طرف غربی و آمریکایی سعی کردند کما فی‌السابق، ایران را مقصر به نتیجه نرسیدن مذاکرات جلوه دهند. اما ایران پاسخ خود را در ساعات پایانی دوشنبه برای اتحادیه اروپا ارسال کرد. پس از این انتظار می‌رفت طرف آمریکایی که درصدد مقصرنمایی ایران بوده، حداقل خود به پیش‌نویس اتحادیه اروپا و پاسخ ایران، پاسخی زودهنگام دهد اما نه‌تنها در هفته گذشته بلکه در این هفته هم آمریکا هنوز پاسخی برای اتحادیه اروپا ارسال نکرده است. در این بین، برای بررسی علل تعلل و عدم‌پاسخ آمریکا به پیشنهادهای ایران و پیش‌نویس اتحادیه اروپا، با علیرضا کوهکن، کارشناس مسائل بین‌الملل به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید. 

پس از اینکه ایران دوشنبه هفته گذشته پاسخ خود به متن پیشنهادی اتحادیه اروپا را ارسال کرد، در محافل رسانه‌ای پیش‌بینی می‌شد آمریکا هم اواخر همان هفته پیش پاسخ خود را ارسال کند. علی‌رغم اینکه اتحادیه اروپا از پاسخ ایران به‌عنوان «معقول» نام برده و با پیشنهادهای ایران موافقت کرده، چه چیزی باعث پاسخ دیرهنگام آمریکا شده است؟ 

به نظر من، اینکه ارسال پاسخ از سوی آمریکا زمان‌بر شده، دو مورد را به وضوح نشان می‌دهد. اول اینکه همه آن تبلیغاتی که غربی‌ها و آمریکا‌یی‌ها می‌کردند و می‌گفتند جمهوری اسلامی ایران اراده‌ای برای مذاکرات و به نتیجه رساندن مذاکرات ندارد، نادرست بود و برعکس این ایالات متحده است که کاری را که باید انجام بدهد، به موقع انجام نمی‌دهد. و دوم اینکه ساختار سیاسی آمریکا دچار فرسایش داخلی شده، به همین خاطر توانایی تصمیم‌گیری ندارد. یعنی آمریکا از طرفی می‌داند چه تصمیمی بگیرد، از طرف دیگر حاضر نیست هزینه‌اش را پرداخت بکند. به همین‌دلیل، آمریکا در پاسخ خود تعلل می‌کند. 

گذشته از این تعلل که مساله‌ مهمی است، پاسخ آمریکا به متن پیشنهادی قابل‌توجه است. چند سناریو برای پاسخ آمریکا محتمل است، یکی مخالفت کامل با متن پیشنهادی، دیگری مخالفت یا موافقت مشروط و سناریوی آخر هم موافقت کامل با متن پیشنهادی اروپا و پاسخ ایران است. هرکدام از این سناریوها را چقدر محتمل می‌دانید و به چه علت؟

بله، این چهار سناریو وجود دارد. به نظر من، مخالفت اتفاق نخواهد افتاد، دلیلش هم این است که ایالات متحده گزینه‌ دیگری روی میز ندارد بنابراین مذاکرات را تمام نمی‌کند و حتی شاید بشود گفت چنین چیزی [اتمام مذاکرات] در دستورکار آمریکا نیست. دلیلش هم خیلی ساده است، طی همین دو هفته تا یک ماه اخیر از سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، ند پرایس و وزیر خارجه، آنتونی بلینکن و مشاور امنیت ملی آمریکا، جیک سالیوان در مصاحبه‌های خبری پرسیدند و قبلا هم پرسیده بودند که اگر توافق نشود، می‌خواهید چه بکنید؟ پاسخی که هر سه داده بودند، یا پاسخ مشخصی نبود یا آنهایی که صراحت داشت، گفتند ما تحریم‌ها را ادامه می‌دهیم. حال سوالی که پیش می‌آید این است که آیا تحریم‌ها می‌تواند پلن بعدی آمریکا باشد؟ خیر، چون خود آمریکایی‌ها بارها اعلام کرده‌اند تحریم‌ها دیگر نتیجه ندارد و آمریکایی‌ها را به مقصود نرسانده است. و آیا در آینده تحریم‌ها می‌تواند موثر باشد؟ باز هم خیر، چون هرچه زمان می‌گذرد اثر این تحریم‌ها کمرنگ‌تر می‌شود. این هم باز نگاه غربی‌هاست. بنابراین شکست مذاکرات قطعا در دستورکار ایالات متحده آمریکا نیست. سه گزینه دیگر باقی می‌ماند که گزینه دوم و سوم(مخالفت یا موافقت مشروط با پیش‌نویس اتحادیه اروپا) شبیه به یکدیگر است، تفاوت‌شان این است که مخالفت یا موافقت‌شان بیشتر است. چهارمین گزینه هم این است که با تمام پیش‌نویس موافق باشند. غربی‌ها تقریبا اظهارنظر شفافی درباره این موضوع نکرده‌اند اما براساس آن چیزی که مسئولان سیاست خارجی ما از محتوای مذاکرات و پاسخ ایران به این پیش‌نویس گفته‌اند این است که ایران پاسخی دقیق و فنی و با جزئیات به پیشنهاد اروپایی‌ها داده و از طرف دیگر ایران نپذیرفته که پیشنهاد اروپا، پیشنهاد نهایی است، برهمین اساس نظرات خودش را روی پیش‌نویس اروپا اعمال کرده است. به نظر من، پاسخ آمریکایی‌ها هم چنین وضعی خواهد داشت و با بخش‌هایی از پاسخ ایران موافقت می‌کنند و درباره دیگر بخش‌های باقی‌مانده صحبت می‌کنند. همان چیزی که انتظار می‌رفت. وزیر امورخارجه ایران هم در یکی از صحبت‌های خود گفت اروپایی‌ها مسئول هماهنگی بودند، اینکه برای مذاکرات طرح بدهند شاید کمی عجیب باشد اما به هر صورت این کار انجام شد و دوطرف ماجرا که ایران و آمریکا هستند، نظرات‌شان را راجع‌به طرح بیان می‌کنند و باتوجه به جزئیاتی که اعلام شده، چه از طرف ایرانی‌ها و چه بازخوردی که آمریکایی‌ها داده‌اند، به‌نظرم آن حالت سوم یعنی آمریکا با ‌بخش‌های زیادی از پاسخ‌های ایران موافقت می‌کند و جزئیات اندکی می‌ماند که احتمالا صحبت می‌کنند. 

اینکه شما می‌گویید پاسخ مثبت و مشروط آمریکا محتمل‌تر است، به چه صورت است؟ چون از سوی طرف اسرائیلی چنین اظهارنظری نمی‌شود؛ چراکه مقامات اسرائیلی مثلا وزیر دفاع رژیم‌صهیونیستی اخیرا گفته توافقی که قرار است انجام شود، خیلی بد است و اسرائیل علیه آن است. این اظهارات رژیم‌صهیونیستی اثری روی تصمیم آمریکا دارد یا این رژیم فقط ژست مخالفت گرفته اما با ماهیت احیای برجام موافق است؟

نظرم این است که مقامات فعلی رژیم‌صهیونیستی به ‌لحاظ راهبردی با توافق موافقند. در مقامات قبلی اسرائیل هم لجبازی بنیامین نتانیاهو بود که با توافق مخالفت می‌کردند وگرنه رژیم‌صهیونیستی با اصل توافق موافق است. جدالی که اسرائیل با آمریکا دارد بر سر امتیازاتی است که به ایران می‌خواهند بدهند. آنها می‌گویند توافق بکنید اما به ایران امتیاز ندهید. خیلی‌ها هم می‌گویند ما سر توافق کردن اختلافی نداریم بلکه سر امتیازات اختلاف داریم، اما نکته‌ای که اینجا وجود دارد این است که ایران بدون امتیاز حاضر به توافق نیست و این کاملا منطقی است. شاید یکی از مهم‌ترین تفاوت نظام سیاسی ما با آمریکا و وابستگانش این است که اراده آمریکا لزوما به نتیجه ختم نمی‌شود و متاثر است. 

به‌عنوان سوال پایانی، اینکه آمریکا در تصمیم‌گیری زمان را هدر می‌دهد، به ضرر دولت بایدن نیست؟ چون در آبان‌ماه انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره آمریکاست و بایدن برای کارنامه خودش باید یک دستاوردی در مذاکرات داشته باشد. 
ممکن است مذاکرات طولانی شود اما همان‌طور که گفتید دولت بایدن از طولانی شدن مذکرات ضرر می‌کند چون اگر مذاکرات به نتیجه برسد می‌تواند در انتخابات به او کمک بکند، چون طرف غربی دارد وارد پیش‌خرید نفت در پاییز و زمستان می‌شود و اینکه ایران در بازار باشد یا نباشد روی قیمت‌ها اثر مستقیم می‌گذارد. این دو مساله نشان می‌دهد که به نفع بایدن است که زودتر تصمیم خود درباره مذاکرات را بگیرد. با این حال، اینکه مذاکرات به نتیجه برسد یا نرسد واقعا معلوم نیست، ولی اینکه دولت بایدن بخواهد عامدانه این مذاکرات را طولانی کند، دلیل منطقی‌ای نمی‌تواند داشته باشد. مساله‌ای که باعث طولانی شدن مذاکرات می‌شود، لجاجت دولت بایدن است چون حاضر نیست منافع مردم ایران را به رسمیت بشناسد. البته تجربه نشان داده نهایتا مجبور می‌شوند شرایط ایران را بپذیرند ولی حداکثر تلاش‌شان را می‌کنند که نپذیرند. 

در این رابطه بیشتر بخوانیم:

تقدیس و تحریف ممنوع (لینک)

آمریکا باید هزینه خروج از برجام را بپردازد(لینک)

ایران‌آماده برای هر ۳ سناریوی آمریکا(لینک)

برجام در بهترین حالت یک مُسَکِن برای اقتصاد ایران است(لینک)