گروه سیاست: برای بررسی طرح‌های پیشنهادی اصلاح قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی با یکی از نمایندگان مجلس یازدهم که دو طرح برای اصلاح این قانون پیشنهاد داده، جعفر قادری، نماینده مردم استان فارس به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
نظام انتخابات فعلی مجلس، نظام اکثریتی است، مهم‌ترین ایرادات این نظام از نظر شما چه مواردی است؟ چون شما اخیرا دو طرح پیشنهادی برای اصلاح این نظام اکثریتی داشتید.
نظام اکثریتی برخلاف نامش که اکثریتی است، نظام حاکمیت اقلیت منسجم بر اکثریت غیرمنسجم است. دومین ایراد اینکه نظام اکثریتی مانند نظام صفر و یک است، یعنی مثلا در شهرهای بزرگ ممکن است یک جریان تمام کرسی‌های مجلس را به‌خود اختصاص بدهد یا هیچ کرسی‌ای نداشته باشد. همین‌طور که الان در این دوره در تهران هر 30نماینده اصولگرا هستند و هیچ اصلاح‌طلبی حضور ندارد، حتی در دوره‌های قبل مانند مجلس دهم هم تمام نمایندگان اصلاح‌طلب بودند و نماینده اصولگرایی وجود نداشت. ایراد دیگرش هم این است که اگر حوزه‌ها به‌نفع یک جریان باشد، حتی اگر فرد توانمندی کافی نداشته باشد و در آن لیست باشد، رای می‌آورد و این باعث میشود افراد توانمند از طیف مقابل رای نیاورند، ولی افراد ناتوانی که در لیست قرار گرفتند، رای بیاورند. اشکال دیگر این است که در این نظام ممکن است افراد در یک لیست باشند اما هرکس برای خودش کار کند، چون رای دیگری روی رای او تاثیری نمی‌گذارد ولی در نظام تناسبی رای یک فرد درون لیست می‌تواند برای خود فرد هم تاثیر مثبت داشته باشد، بنابراین به هم کمک می‌کند. ایراد و اشکال دیگری که وجود دارد، نظام اکثریتی بیشتر در حوزه‌های تک‌نماینده‌ای موضوعیت دارد و برای حوزه‌های چند نماینده‌ای نظام مناسبی نیست. مورد آخر اینکه در این نظام، ممکن است افراد در لیست‌های مختلفی قرار بگیرند، بنابراین در ابتدا و اواسط و انتهای دوره ممکن است رای و نظرشان تغییر کند، بنابراین همان‌طور که در مجلس دهم شاهد بودیم در ابتدای دوره اکثر نمایندگان اصلاح‌طلب بودند، وسط دوره مستقل شدند و اواخر دوره اصولگرا شدند. بنابراین تغییر رویه و نگاه‌ها یک اشکال اساسی است. ایرادهای دیگری هم وجود دارد اما به‌طورکلی مهم‌ترین ایرادها همین مواردی بود که خدمت‌تان عرض کردم.
الان شما دو طرح برای اصلاح این نظام اکثریتی پیشنهاد داشتید، یکی «نظام تناسبی استانی-شهرستانی» و دیگری «نظام تناسبی شهرستانی». چرا دو طرح پیشنهاد دادید؟ تفاوت این دو در چه مواردی است؟
نظام تناسبی شهرستانی نظامی است که در کشورهای مختلف اجرا شده و نظام تجربه‌شده‌ای است و مزیت دیگرش این است که تمام حوزه‌های تک نماینده‌ای را مستثنی می‌کند تا راحت‌تر در مجلس رای بیاورد. سوم اینکه این نظام چون ساختار حوزه‌ها را تغییر نمی‌دهد شاید راحت‌تر بشود در مجلس آن را جا انداخت و راحت‌تر بشود از نمایندگان رای گرفت. منتها نظام تناسبی استانی-شهرستانی ویژگی‌اش این است که متناسب با وضعیت کشور خودمان طراحی شده و در کشورهای دیگر دنیا، مسبوق‌به‌سابقه نیست و ویژگی دیگرش این است که تمامی حوزه‌ها را دربرمی‌گیرد، یعنی تلفیقی از نظام تناسبی و ساختار حوزه‌های فرعی (شهرستانی قبلی) را بر هم نمی‌زند ولی برای انتخاب افراد از رای استانی استفاده می‌کند و مزیتش این است که باعث میشود افراد با توانمندی ظرفیت بالاتری انتخاب شوند. یک مدل دیگر هم توسط مرکز پژوهش‌ها پیشنهاد شده که اگر ما درنتیجه بحث و بررسی‌ها درخصوص اصلاح قانون انتخابات مجلس مصوب کردیم 40 نماینده به مجموع نمایندگان مجلس اضافه کنیم، مردم این 40 نفر را در سطح استانی اما به‌صورت اکثریتی انتخاب کنند؛ اکثریتی-استانی. آن نمایندگان قبلی نیز در چهارچوب همان ساختار سابق، یعنی اکثریتی-شهرستانی انتخاب شوند که بعد از بررسی‌ها مشخص شد پیشنهاد مرکز پژوهش‌ها پیشنهاد خیلی مناسبی به‌نظر نمی‌رسد. طرح دکتر جوکار و بحث نظام ترجیحی هم بیشتر مناسب حوزه‌های انتخابیه تک‌نماینده‌ای است.
طرح نظام ترجیحی را مختصرا توضیح می‌دهید؟
نظام ترجیحی مختص حوزه‌های تک‌نماینده است، به این شکل که افراد به‌جای آنکه به یک نفر رای دهند، به‌ترتیب اولویت به سه گزینه رای می‌دهند. برای شمارش هم ابتدا آرای گزینه‌های اول در حوزه را می‌شمارند، چنانچه گزینه‌های اول 51 درصد آرا را کسب کرده باشند دیگر سراغ شمارش گزینه‌های دوم نمی‌روند. اما اگر درصد آرای گزینه‌های اول کم‌تر از 50 بود، افرادی را که آرایشان کم است، حذف کرده و گزینه‌های دوم افراد رای‌دهنده را می‌شمارند. این کار تا زمانی که شخصی موفق شود اکثریت مطلق را به‌دست بیاورد، تکرار خواهد شد. مزیت نظام ترجیحی هم آن است که افرادی که از فضا دور هستند حذف می‌شوند. در نظام اکثریتی بدین نحو است که اگر شخصی باوجود موجه نبودن برای اکثریت جامعه حتی 20 درصد آرا را هم داشته باشد، به‌عنوان نماینده انتخاب میشود و آن 80 درصد، نقشی در تعیین نماینده نخواهند داشت. اما در نظام ترجیحی، افراد به‌سادگی رای نمی‌آورند، مثلا ممکن است کسی که20 درصد رای داشته باشد، هم در جایگاه گزینه‌های دوم و سوم قرار بگیرد هم درصد آرایش از این 20 درصد بیشتر نشود اما آن افرادی که ممکن است نفر دوم یا سوم شوند با شمارش آرا و بیشتر بودن رای‌شان از گزینه اول به‌عنوان نماینده انتخاب شوند.
طرح‌هایی که در این خصوص ارائه داده‌اید، به کمیسیون امور داخلی و شوراها ارجاع داده شده یا قرار است در کمیسیون دیگری بررسی شود؟
در کمیسیون امور داخلی و شوراها مطرح میشود.
باتوجه به اینکه طرح نظام ترجیحی توسط رئیس کمیسیون شوراها و امور داخلی پیشنهادشده، فکر نمی‌کنید غالب کمیسیون امور داخلی و شوراها نسبت به نظام ترجیحی نظر مثبت‌تری داشته باشند و اصلا این امکان وجود دارد که روی طرح‌های پیشنهادی دیگر چون شما نیز کار کنند؟
اعضای کمیسیون هنوز اظهارنظر نکرده‌اند. شخص آقای جوکار طرح را داده است. نظام استانی- شهرستانی در دوره‌های قبل هم پیشنهاد و در مجلس بررسی شد اما ایراد داشت. ایراد هم آن بود که ناقص ارائه شده بود. شورای نگهبان نیز به همین دلیل از آن ایراد گرفت. یک‌سری ویژگی‌های این طرح فعلی را داشت اما درکل مدل کاملی در این زمینه محسوب نمی‌شد.
ابهام‌هایی در نظام استانی-شهرستانی وجود دارد، ازجمله اینکه قرار است مواجهه قانون در حوزه‌هایی که بیش از دو نماینده دارند با حوزه‌هایی که یک نماینده دارند چه تفاوتی داشته باشد؟
نکته قابل‌توجه دراین‌خصوص آنکه نباید بگوییم این نظام و آن نظام. درستش آن است که بگوییم یا این نظام نهایی میشود یا آن یکی نظام، مثلا ما می‌خواهیم نظام تناسبی شهرستانی را اجرایی کنیم، باید در مواجهه با حوزه‌های تک‌نماینده‌ای، نظام اکثریتی را اجرا کرده و در مواجهه با حوزه‌های دارای دو نماینده به بالا نظام شهرستانی تناسبی را اجرا کنیم.
در این رابطه بیشتر بخوانیم:
یک هشدار درباره اصلاح قانون انتخابات (لینک)