ندا اظهری، مترجم: مدت‌هاست کل دنیا با ویروس کرونا دست به‌گریبانند و هنوز هم بعد از گذشت مدت‌ها این ویروس با قدرت می‌تازد. تا ماه‌های اول شیوع بیماری، افراد مبتلا بعد از گذشت حدود 14 روز می‌توانستند از قرنطینه خارج شوند و بدون علائم به زندگی عادی خود ادامه دهند اما با گذشت زمان و ادامه‌دار شدن شیوع ویروس، علائم در بدن بیماران ماندگارتر می‌شود و به‌رغم اینکه بیماران دیگر ناقل ویروس نیستند اما همچنان تا هفته‌ها یا ماه‌ها با علائم این بیماری دست‌وپنجه نرم می‌کنند که پزشکان از آن به کووید طولانی‌مدت یاد می‌کنند و مدت‌هاست به‌دنبال چرایی این اتفاق و دلیل اصلی طولانی شدن علائم هستند.
تئوری اول: اختلال در گردش خون
ویروس کرونا بعد از دو سال و نیم که از انتشارش می‌گذرد، تقریبا تمام قاره‌ها را پشت‌‌سر گذاشته اما هنوز هم همه‌گیری با شدت ادامه دارد. اما به نظر می‌رسد به‌رغم کاهش شدت علائم در بیماران، مدت زمان بهبود علائم افزایش یافته است. حدود دو سال پیش، یکی از متخصصان و پزشکان عفونی کودکان در ایتالیا کودکانی را ویزیت می‌کرد که ماه‌ها پس از عفونت‌های خفیف ناشی از ویروس SARS-CoV-2 همچنان با تنگی‌نفس، خستگی شدید و علائم دیگر دست‌وپنجه نرم می‌کردند. او در مطالعات خود به موضوعی مشکوک شده و اعلام کرده است که در برخی از این کودکان، سلول‌ها و بافت‌هایی که جریان خون را کنترل می‌کنند، دچار آسیب شده و تمایل خون به لخته‌شدن در آنها افزایش می‌یابد. لخته‌های خون جزئی باقی‌مانده از حمله ویروسی یا ناشی از عواقب آن، ممکن است گردش خون بدن را دچار اختلال کرده و اثرات فاجعه‌باری را برای تمام اندام‌های بدن از مغز گرفته تا مفاصل به‌همراه داشته باشد. در برخی بیماران، نواحی خاصی وجود دارد که جریان خون وارد نمی‌شود یا جریان خون با کاهش روبه‌رو می‌شود. محققان روی این موضوع مطالعه می‌کنند که آیا این اختلال در گردش خون بدن می‌تواند عاملی برای طولانی‌تر شدن علائم کووید-19 در بدن افراد باشد؟
تئوری دوم: آسیب طولانی‌مدت به اندام‌ها
اما در این میان، یکی از متخصصان میکروبیولوژی در آمریکا تئوری دیگری را برای طولانی شدن علائم کووید مطرح می‌کند. او در این تئوری به این موضوع می‌پردازد که ویروس کرونا با تحمل سرسختانه و تاب‌آوری در بدن، حتی بعد از بهبود عفونت همچنان به فرد آسیب وارد می‌کند. مطالعات نشان می‌دهد که ویروس کرونا قادر است در طیف وسیعی از نقاط بدن، به‌ویژه اعصاب و سایر بافت‌ها پایدار بماند و حضور طولانی‌مدت این ویروس در بدن، طیف آسیب‌های وارده را نیز افزایش می‌دهد.
تئوری سوم: نقص در عملکرد سیستم ایمنی
همچنین یکی از ایمونولوژیست‌ها از دانشگاه «نیوساوت ولز» سیدنی استرالیا به‌دنبال سومین تئوری ممکن برای طولانی‌شدن علائم کروناست. در این تئوری این‌گونه مطرح می‌شود که سیستم ایمنی بدن حتی پس از گذشت 8 ماه از نخستین‌باری که تست کرونای فرد مثبت می‌شود، از کنترل خارج شده و قادر نیست به‌خوبی عمل کند. این متخصص تصور می‌کرد سلول‌های ایمنی که ناگهان با عفونتی شدید مواجه شده‌اند، در آن بازه زمانی کمی آرام می‌گیرند اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که این سلول‌های ایمنی بهبود نیافته‌اند.
به گزارش science ، این سه تئوری از معتبرترین تئوری‌های مطرح‌شده در دنیا هستند و در کنار این سه مورد، محققان دیگری هم بوده‌اند که عللی را برای طولانی‌شدن علائم کرونا عنوان کرده‌اند. بررسی این سندروم پیچیده با تعریفی که هنوز هم به‌درستی مشخص نیست و درحال تکمیل است، فرآیندی پرزحمت و خسته‌کننده است که باید به‌مرور پیش رفت. محققان ابتدا باید نشان دهند یک عامل احتمالی مانند لخته‌های کوچک، ویروس ماندگار یا ناهنجاری‌های ایمنی به‌طور نامتناسبی در افراد مبتلا به کووید طولانی‌مدت ظاهر می‌شوند. اما مرحله دشوار ماجرا دقیقا اینجاست که نوبت اثبات هرکدام از این ویژگی‌ها، به‌تنهایی یا در ترکیب با هم می‌رسد که باید توضیح دهند چرا کروناویروس میلیون‌ها نفر را تا این اندازه تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. تمام دانشمندان بر این موضوع توافق دارند که بعید به نظر می‌رسد یک عامل به‌تنهایی در طولانی‌شدن علائم بیماری دخیل باشد بلکه ترکیبی از همه موارد می‌تواند در این امر نقش داشته باشد. به‌عنوان مثال، ویروس کرونا که در بدن ماندگار می‌شود، به سیستم گردش خون حمله کرده و باعث ایجاد لخته‌های خونی یا بروز التهاب مزمن در بدن می‌شود. عده‌ای از محققان این را به‌عنوان یک مثلث درنظر می‌گیرند که هریک از آنها بخشی از ماجرا را برعهده گرفته و درنهایت طولانی‌تر شدن علائم کووید-19 را توضیح می‌دهند.
چالش نهایی که دانشمندان در این مسیر با آن مواجه می‌شوند، شناسایی درمان‌هایی است که این‌قبیل ناهنجاری‌ها را کاهش داده یا به حالت طبیعی برمی‌گرداند و به بیماران کمک می‌کند وضعیت جسمانی بهتری پیدا کنند. در انگلیس که تحقیقات گسترده‌ای برای شناسایی درمان‌های فوری کرونا صورت گرفته، محققان به‌دنبال انجام یک آزمایش بالینی هستند که جزء بزرگ‌ترین آزمایش‌های جهانی درمان کووید طولانی‌مدت به لحاظ آماری است. اما جهان به آزمایش‌های بیشتری از این‌قبیل نیاز دارد تا یافته‌ها با دقت شرایط را تحلیل کنند.
مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا در ماه می اعلام کرد که بررسی سابقه پزشکی حدود دو میلیون نفر نشان می‌دهد دست‌کم از 5 فرد مبتلا به کرونا، یک نفر با علائم کووید طولانی‌مدت شناسایی شده است. تحقیقات دیگر هم تقریبا آمارهای مشابهی دارند. برخی مطالعات بیانگر آن است که احتمال طولانی‌مدت شدن کرونا در افرادی که واکسن تزریق کرده‌اند به‌مراتب پایین‌تر است اما هنوز هم بعد از چهار دز واکسنی که در دنیا تزریق شده، نمی‌توان با قطعیت اعلام کرد واکسن قادر است ویروس کرونا را از بین ببرد.
لخته‌های خونی ریز
محققان رومی با استفاده از یک فناوری پیچیده تصویربرداری پزشکی به‌دنبال درک بهتر از نقش لخته‌های خونی هستند. این فناوری که به اسکن SPECT-CT معروف است، از دو نوع تصویر متفاوت تشکیل می‌شود؛ یکی از این تصویرها، اسکن توموگرافی کامپیوتری با انتشار تک‌فوتون است که از یک ردیاب رادیویی تزریق‌شده به وریدهای فرد برای ارائه تصاویری از جریان خون استفاده می‌کند. تصویر دیگر، یک سی‌تی‌اسکن استاندارد برای کسب اطلاعات از ساختار ریه فرد است. پزشکان با ادغام این موارد می‌توانند مشاهده کنند کدام قسمت از ریه فاقد جریان خون طبیعی است. محققان در این تئوری بر این باورند که لخته‌های خونی کوچک با آسیب مزمن به پوشش عروق خونی ممکن است جریان خون را مختل کنند. محققان بررسی‌های زیادی را انجام دادند، به‌عنوان مثال، آنها آزمایش‌هایی را روی یک فرد بهبودیافته انجام دادند که دو سال از ابتلا به کرونا در او گذشته بود اما ماه‌ها بعد دچار علائمی چون خستگی، تنگی‌نفس هنگام راه رفتن، تب، درد مفاصل و دیگر علائم بود. آزمایش‌های بالینی و دیگر تست‌های پزشکی مانند تصویربرداری ریه روی این فرد کاملا طبیعی بود. اما محققان بعد از طرح این تئوری، سی‌تی‌اسکن SPECT-CT ریه را انجام دادند و مشاهده کردند ریه این بیمار کاملا آبی بوده است. نتایج به‌دست‌آمده از این آزمایش بیانگر آسیب وارده به عروق خونی کوچک بوده و لخته‌های خونی در این میان مقصر به شمار می‌رود. نظریه ریزلخته‌های پایدار در سال 2021 و زمانی اعتبار بیشتری پیدا کرد که محققان اذعان کردند چنین لخته‌هایی ممکن است در خون بیماران مبتلا به کووید طولانی‌مدت باقی بماند. آنها علائم لخته‌شدن بیش از حد خون را در 11 بیمار مبتلا به کووید طولانی‌مدت پیدا کردند. این درحالی است که در ابتدا، پزشکان بروز لخته‌های خونی را نشانه‌ای از بیماری شدید کرونا عنوان کرده بودند و البته این دو تفاوت چندانی هم با یکدیگر ندارند، به‌طوری‌که حتی افرادی که شدت بیماری کمتری داشتند تا چند هفته پس از عفونت درمعرض ابتلا به حملات قلبی و سکته بودند. محققان حتی به این اشاره کردند که میزان ریزلخته‌های خونی با شدت برخی علائم کووید طولانی مانند نقص‌های شناختی مرتبط است.
ویروس مقاوم و ماندگار در بدن
این ایده که ویروس ماندگار و مقاوم ممکن است یکی از علل طولانی‌شدن کووید باشد، در اواخر سال 2021 مطرح شد. محققان در کالبدشکافی‌هایی که روی 44 فرد مشکوک به کرونا انجام داده بودند، مشاهده کردند بیشتر آنها کرونا و 5 نفر از آنها عفونت خفیف یا حتی بدون علامت داشتند و به‌دلیل دیگری جان خود را از دست داده بودند. اما نکته مشترکی که بین همه آنها وجود داشت، وجود RNA ویروسی در قسمت‌های مختلف بدن ازجمله مغز، ماهیچه، روده و ریه بود. بسیاری از اندام‌ها نیز شواهدی از تکثیر ویروس را نشان می‌دادند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که تکثیر نسخه‌های ویروسی ممکن است حتی بعد از نابودی ویروس ادامه داشته باشد. محققان در بررسی مشکل التهاب روده در شماری از بیمارانی که چندماهی از ابتلا به کرونا در آنها گذشته بود و حداقل یک علامت کووید طولانی‌مدت داشتند، دریافتند تمام این افراد مورد بررسی دارای RNA ویروسی یا در برخی موارد، پروتئین‌های ویروسی بوده‌اند. محققان به‌رغم مشاهده ویروس در افرادی که علائم ویروس پایدار داشتند، نتوانستند ویروس را از بافت روده در آزمایشگاه کشت دهند که این امر تایید می‌کند ویروس درحال تکثیر است.
نابود شدن سیستم ایمنی
با وجود اینکه وجود لخته‌های خونی و ماندگاری قطعات ویروسی در بدن ازجمله علل طولانی‌شدن کووید عنوان شده، تئوری سوم هم به این موضوع اشاره می‌کند که سیستم ایمنی بدن می‌تواند پاسخ بسیاری از پرسش‌ها در این زمینه باشد. محققان بر این باورند که در برخی بیماران مبتلا به کووید-19، سیستم ایمنی که در اثر هجوم کروناویروس فعال شده، ممکن است نتواند به حالت ایده‌آل اولیه بازگردد. محققان برای آزمایش این امر، نمونه خون را از 31 بیمار مبتلا به کووید طولانی‌مدت گرفتند که همه آنها به مدت حداقل سه ماه دچار خستگی یا چند علامت بودند. نتایج به‌دست‌آمده برای محققان شگفت‌آور بود؛ در بیمارانی که کووید طولانی شده بود، سیستم ایمنی در حد هشدار و بسیار فعال بود. سلول‌های سفید خونی که معمولا سلول‌های دیگر را هم به منطقه عفونت هدایت می‌کنند، بسیار فعال بودند که این نشان می‌دهد چرا میزان بالای اینترفرون‌ها به‌عنوان پروتئینی که بدن برای مقابله با مهاجمان تولید می‌کند، بالا رفته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد حتی 8 ماه پس از بهبودی، سطح این پروتئین در بدن بیمارانی که دچار کووید طولانی‌مدت شده‌اند، بالاست. این افراد همچنین با کمبود سلول‌های غیرفعال T و سلول‌های B روبه‌رو می‌شوند. این سلول‌ها همواره منتظر مقابله با عوامل بیماری‌زا در بدن هستند. محققان دریافتند این نشانه‌ها خاص کووید طولانی‌مدت است و در افراد بهبودیافته از این ویروس یا افرادی که به کروناویروس دیگری مبتلا شده‌اند، دیده نمی‌شود. دیگر گروه‌های محقق نیز ناهنجاری‌های سیستم ایمنی زیادی را بعد از ابتلا به کرونا در افراد پیدا کرده‌اند. آنها گروهی از موش‌ها را از طریق بینی مبتلا به کرونا کردند تا التهاب در مغز آنها ایجاد شده و حجم میلین کاهش یابد. میلین اعصاب مغزی را پوشانده و به آنها در انتقال سیگنال کمک می‌کند. علاوه‌براین، زمانی که آنها نمونه خون 48 بیمار کووید طولانی را با نقص‌های شناختی و 15 بیمار کووید طولانی بدون این نقص را بررسی کردند، دریافتند میزان بالای شاخص‌های التهابی در گروه اول بیانگر وجود التهابی مزمن در بدن آنها بود که همین امر، عاملی برای بروز علائم شناختی و عصبی به شمار می‌آمد. تست‌های خونی شاید آزمایش استانداردی نباشد اما در درک این سندروم کمک‌کننده است.