علی صولتی، خبرنگار:بارش‌های سیل‌آسای اخیر در نقاط مختلف کشور، سیلاب‌های متعددی را رقم زده است که متاسفانه شمار زیادی از این سیلاب‌ها با تلفات جانی و خسارات بسیاری همراه بوده است. درباره عوامل وقوع سیل نظرات بسیاری وجود دارد اما لازم است این موضوع را به دو بخش عوامل وقوع سیل و همچنین عوامل ورود خسارات در پی وقوع سیل تقسیم‌بندی کنیم. در گزارش قبلی گفتیم که هشدارهای هواشناسی اگر به‌موقع بود می‌توانست حجم زیادی از این خسارات را کاهش دهد و رئیس دیوان محاسبات نیز از ورود این دستگاه به قصور و ترک فعل احتمالی سازمان هواشناسی خبر داد. درمقابل اما صادق ضیاییان، رئیس سازمان هواشناسی مدعی شد نباید انتظار داشت این موج عظیم بارش‌ها در این مقطع از سال بدون مخاطره و خسارت باقی بماند و علی‌رغم هشدارهای صورت‌گرفته، بارش‌های رگباری در نقاط مختلف کشور خساراتی را رقم می‌زنند. باید توجه داشت فارغ از اینکه تقصیری متوجه سازمان هواشناسی باشد یا خیر، این موضوع به مورد اول تقسیم‌بندی فوق یعنی عوامل وقوع سیل بازمی‌گردد که به گفته این سازمان، از مانسونی که اخیرا به کشور وارد شده و بارش‌های فراوان رگباری را رقم زده است، برمی‌گردد. از سوی دیگر اما به ادعای یک نماینده مجلس «وزارت نیرو و به‌صورت ویژه سازمان منابع طبیعی موظف به لایروبی حریم رودخانه بوده اما در لایروبی سهل‌انگاری و تعلل داشته که یکی از علت‌های اصلی خسارت‌بار شدن سیل کن شد.» روز قبل اما این ادعا توسط نامی رئیس سازمان مدیریت بحران کشور تکذیب شد. به گفته نامی؛ «شیب گذر آب در این مناطق بسیار زیاد است و عملا ما در آن مسیر گل‌و‌لای برجای مانده نداریم که نیاز به لایروبی باشد، بر این مبنا این فرضیه که نبود لایروبی شدت خسارات را افزایش داده اصلا صحیح نیست.» نامی همچنین علت سیل شدید روزهای اخیر در امامزاده داوود را ساخت‌وساز غیرمجاز دانست و این عامل وقوع خسارات بسیار به‌دنبال سیلاب را این‌گونه توضیح داد: «یک دستگاه خودروی پارک‌شده مقابل یکی از ساختوسازهای غیرمجاز توسط افراد غیربومی در بالای حیاط شمالی امامزاده به کانال افتاد و مسیر را مسدود کرد؛ همین مساله از دلایل اصلی بالازدگی سیلاب و افزایش قابل‌توجه خسارات شد.» برخلاف گزارش قبلی که روی عامل وقوع سیل در مناطق مختلف کشور تمرکز داشت، در این گزارش سعی داریم مورد دوم از تقسیم‌بندی فوق یعنی عامل ورود خسارت‌های شدید در پی وقوع سیلاب‌های اخیر را مورد بررسی قرار دهیم؛ عاملی که از عدم وجود آمادگی لازم و آموزش‌های ناکافی در هنگام مواجهه با مخاطرات طبیعی همچون سیل را پوشش می‌دهد تا ساخت‌وساز غیرمجاز و تجاوز به حریم و بستر طبیعی رودخانه‌ها که رکن اصلی عوامل ورود خسارات بسیار هنگام وقوع سیل است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد تجاوز ساختوسازهای شهری به حریم رودخانه‌ها، علت عمده ورود خسارات شدید در سیلاب‌های اخیر است.
سیل فیروزکوه: ۱۱ نفر فوتی و ۴ مفقودی
بیشتر تلفات و خسارات در منطقه حبله‌رود شهرستان فیروزکوه در روستا‌های زرین‌دشت، مزداران و آتشان بوده، همانطور که رئیس سازمان مدیریت بحران، ساختوسازهای غیرمجاز توسط افراد غیربومی در بالای حیاط شمالی امامزاده را عامل شدت گرفتن سیل در امامزاده داوود دانسته بود، تخریب ساختمان‌ها و اجساد یافت‌شده در سیل فیروزکوه نشان می‌دهد در این سیل نیز با مشکلی مشابه سیل امامزاده داوود روبرو بوده‌ایم و ساخت‌وساز در حریم رودخانه‌های این منطقه نیز عامل افزایش دو چندان تلفات جانی و خسارات مالی به ساکنان این محدوده بوده است.
سیل طالقان: از بین رفتن ۷۰ خودرو که اکثرا متعلق به گردشگران بوده‌اند
مدیرکل مدیریت بحران استانداری البرز با اشاره به آماده‌باش استان تا روز دوشنبه گفته است: «مردم طی روزهای آتی از حضور در ارتفاعات و حاشیه رودخانه‌ها خودداری کنند.» اشاره این مقام به منطقه طالقان‌رود، مهم‌ترین رودخانه شهر طالقان است. از ارتفاعات کندوان و کهار در رشته‌کوه‌های البرز سرچشمه گرفته و پس از عبور از حاشیه جنوبی شهر طالقان و 11 کیلومتری غرب روستای شهرک، با پیوستن به رودخانه‌های اندج و الموت، رودخانه پرآب شاهرود را به وجود می‌آورد که به سبب حضور گردشگران و ویلاسازی‌های غیربومی منطقه‌ای مستعد وقوع خسارات فراوان در سیلاب اخیر است.
سیل یزد: ۶ نفر فوتی و تخلیه شهرک جانبازان
به گفته معاون فرماندار شهر تفت در استان یزد «بر اثر شکستن دیواره‌های خاکی ایجاد‌شده در شهرک جانبازان شهر تفت متاسفانه سیلاب وارد این شهرک شده که اهالی آن سریعا باید منازل خود را تخلیه کنند. خیابان‌های شهر پر از سیلاب است و امکان تردد در آن وجود ندارد. براساس اعلام سازمان هواشناسی طی مدت یک ساعت ۳۶ میلیمتر در این شهر باران بارید.» سیلاب راه‌یافته به این شهرستان 50هزار نفری از رودخانه تفت درکنار این شهرستان نشات گرفته و بیشتر خسارت وارده در اطراف این رودخانه به وقوع پیوسته است.
سیل لرستان: 4 نفر فوتی و 15 مورد مفقودی شهرستان الیگودرز
به گفته مدیرکل مدیریت بحران لرستان «متاسفانه علاوه‌بر سیل در الیگودرز شاهد رانش زمین نیز بوده‌ایم که چهار نفر فوت و ۱۵ نفر مفقود شدند.» در شهرستان الیگودرز بیش از ۳۰۰ کیلومتر رودخانه اصلی وجود دارد و رودخانه الیگودرز حد فاصل روستای رکن‌آباد در شرق شهرستان الیگودرز تا غرب روستای برجله درست از میان شهرستان عبور کرده و ساختوسازهای شهری بدون توجه به حریم این رودخانه، این شهر را در برابر وقوع سیل آسیب‌پذیر کرده است؛ رودخانه‌ای که هم‌اکنون زنگ خطر وقوع سیل در این شهرستان را به صدا درآورده است.
سیل مازندران: 4 نفر فوتی و ۲ مورد مفقودی و تخریب کامل 2 روستا
به گفته سرپرست اداره کل مدیریت بحران استانداری مازندران «عمده خسارت وارده سیلاب روز جمعه در شهرستان چالوس است که علاوه‌بر فوت چهار نفر و دو مفقودی، باعث تخریب کامل و صددرصدی دو روستای باسکول و فولادکوه از توابع بخش مرزن‌آباد این شهرستان شد.» تخریب دو روستای نامبرده و همچنین خسارات وارده در شهرستان چالوس در مجاورت رود چالوس و در مواردی درست نزدیک بستر رودخانه به وقوع پیوسته‌اند که نشان می‌دهد، ساخت‌وساز غیرمجاز در حریم رودخانه علت اصلی بالا‌رفتن خسارات در سیلاب این منطقه بوده است.
سیل رفسنجان: ۲ نفر فوتی و تخلیه 17 منطقه روستایی در پی شدت‌گرفتن سیل
سرپرست فرمانداری رفسنجان در هشداری خطاب به ساکنان این منطقه گفته است: «از اهالی ۱۷ روستا شامل مناطق کشکوئیه، عباس‌آباد امین، شهرک عباس‌آباد، بهجت‌آباد، حسن‌آباد نواب، احمدآباد عباس‌خان، کوثرریز معین، خالق‌آباد کشکوئیه، گلشن، دئفه رضوی، عبدالله‌آباد، سعیدآباد شفیع‌پور، محمدآباد میثم، ناصریه، شهرک سپاه، شهرک یادگار امام و شهرک جهاد می‌خواهیم که منازل خود را تخلیه کنند.» شهرداری رفسنجان هم پیش‌بینی می‌کند با پرآب شدن سد سرچشمه؛ رودخانه شور در رفسنجان هم طغیان خواهد کرد. احتمال طغیان رودخانه‌های این منطقه؛ محور رفسنجان به انار و یزد را در برابر سیل آسیب‌پذیر کرده است.
در این رابطه بیشتر بخوانیم:
ساختوسازهای غیرمجاز در حریم رودخانه‌ها علت عمده خسارات سیلی است(لینک)
شهرسازی، معماری و توسعه ناهمگون شهری در کشور بدون توجه به مخاطرات طبیعی است(لینک)