یگانه عرب، خبرنگار گروه دانشگاه: گزارش‌های معرفی پارک‌های علم‌وفناوری در سالی که به‌نام «تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین» نامگذاری شده است، این بار به پارک علم‌وفناوری دانشگاه تربیت‌مدرس و معرفی ظرفیت‌ها و توان فناورانه و نوآورانه آن اختصاص دارد. سال 1381 بود که پیشنهاد طرح تاسیس پارک علم‌وفناوری دانشگاه تربیت‌مدرس ارائه شد اما با توجه به شرایط حاکم در آن زمان، راه‌اندازی پارک به وقفه افتاد و درنهایت مردادماه سال 1384 به‌صورت رسمی افتتاح شد. این پارک دانشگاهی تلاش دارد تا ضمن توسعه فعالیت‌های دانش‌بنیانی در کشور، به تحقق شعار سال که تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین است نیز کمک کند؛ چراکه رسالت پارک‌ها به‌عنوان خانه شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق رشد اکوسیستم فناوری و نوآوری کشور است. اگر بخواهیم از روند فعالیت‌های شکل‌گرفته در 16 سال و پنج ماهی که از تاسیس آن می‌گذرد، صحبت کنیم، باید گفت تعداد واحدهای فناور این دانشگاه از سال 1382 تا سال 1393 برابر با 18 واحد بود و تعداد آن تفاوتی با 11 سال قبل نداشت، یعنی روند ثابت و کندی را از سر گذراند، اما از اواخر سال 1393 با توجه به تغییر نگاه دانشگاه نسبت به فعالیت پارک علم‌وفناوری برای تبدیل‌شدن به دانشگاه کارآفرین دوران جدید فعالیت‌های این پارک دانشگاهی آغاز شد. آمار این شرکت‌های فناور در سال 1394 به 63 واحد و در سال‌های 95 و 96 به 94 واحد رسید. تعداد واحدهای فناور در مرکز رشد سال 1400، 126 واحد بود که 26 واحد دانش‌بنیان و 100 واحد غیر دانش‌بنیان بودند؛ اما این آمار در سال 1401 از 126 واحد به 122 واحد در سال 1401 رسید که نشان از کاهش حضور واحدهای فناور در مراکز رشد پارک دانشگاهی تربیت‌مدرس دارد. از طرفی دیگر تعداد شرکت‌های موسسات پارک نیز در سال 1400، 16 شرکت بودند که 6 شرکت آن دانش‌بنیان و 10 شرکت غیردانش‌بنیان فعالیت می‌کردند اما در سال 1401 این تعداد به 52 شرکت افزایش یافت که 23 شرکت آن دانش‌بنیان و 28 واحد غیردانش‌بنیان بودند. در این گزارش با حسین نادری‌منش، رئیس پارک علم‌وفناوری دانشگاه تربیت‌مدرس گفت‌وگویی داشته و درخصوص فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در این پارک، ارائه خدمات و تسهیلات مالی به شرکت‌ها، تعامل با دیگر پارک‌های دانشگاهی، روند تولید و فروش محصولات دانش‌بنیان، نقش پارک‌های دانشگاهی در تحقق شعار سال و... سخن گفته‌ایم که از نظر می‌گذرانید.
پارک‌های علم‌وفناوری و نقش آن در رشد جهش‌گونه کشور
دیدگاه شما نسبت به روند فعالیتی اکوسیستم فناوری و نوآوری و نقش پارک‌های علم‌وفناوری دانشگاهی در کشور چیست؟
نقش پارک‌های علم‌وفناوری در رشد جهش‌گونه کشورها و تبدیل دانشی که به محصول، سود، ارزش یا پدیده ایجاد می‌شود، غیرقابل انکار است. در برخی مواقع کشوری زیرساخت‌های لازمه ایجاد پارک‌ها را دارد و این اتفاق به‌طور طبیعی افتاده و ارتباط میان صنعت و دانشگاه برقرار می‌شود؛ به‌گونه‌ای که صنعت به دانشگاه نزدیک شده و تعامل ایجاد می‌شود. به‌طور مثال سیلیکون‌ولی از باغ فناوری استنفورد شکل گرفت و درحال حاضر به مجموعه سیلیکون‌ولی که چندین دانشگاه را پشتیبانی می‌کند، تبدیل شده است. این جریان که از دهه 60 آغاز شد و در ادامه نمونه‌های دیگر آن در ژاپن و در ادامه به ایجاد شهر صنعتی و پارک فناوری در اسکوبا رسید و حال بسیاری از کشورها که دانش فناوری و نوآوری خوبی دارند، در این مسیر گام برداشته‌اند. پارک‌های علم‌وفناوری عمدتا دو نقش دارند؛ نخست آنکه باید یک زیرمجموعه دانشی-پژوهشی داشته باشد، یعنی باید فضایی از محققان در پارک‌های علم‌وفناوری شکل بگیرد و دانش دانشجویان و صاحبان ایده به مرحله تولید محصول رسیده و به دره مرگ فناوری نیفتد. از طرفی دیگر در پارک‌های کشوری و استانی باید فضایی برای فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان برقرار شود که یا از دانش دانشجویان و صاحبان ایده حمایت شده یا نسبت به ایده آنها سرمایه‌گذاری صورت بگیرد؛ یعنی شرکت‌های بزرگ در این فرآیند حاضر باشند. خوشبختانه دانشگاه‌های کشور می‌توانند ادعا کنند با خلق دانشی که شده در اکثر رشته‌های علوم- مهندسی، علوم پایه و... رتبه تک‌رقمی یا زیر 20 را کسب کرده‌اند که نشان از انباشتگی دانشی در کشور است. بنابراین با شرایط حاکم می‌توانیم وارد نسل سه دانشگاه و دانشگاه کارآفرین شویم؛ البته خوشبختانه دانشگاه تربیت‌مدرس به دلیل اینکه تحصیلات تکمیلی دارد، از نسل دوم شروع کرده است و درحال حاضر میان نسل سه و چهار قرار دارد.
درخواست تغییر درجه پارک را به وزارت علوم ارائه کردیم
این پارک دانشگاهی چه تعداد شرکت دانش‌بنیان و واحدهای فناور دارد؟
درحال حاضر بالغ بر 170 شرکت و واحد فناور در پارک علم‌وفناوری دانشگاه داریم که توزیع شرکت‌ها نیز بسیار مناسب بوده و از این تعداد، 80 شرکت در مرحله رشد، 42 شرکت در مرحله پیش‌رشد و همچنین 49 شرکت عضو موسسات پارکی فعالیت می‌کنند. از این تعداد 43 شرکت دانش‌بنیان هستند و بقیه آنها نیز شرایط دانش‌بنیان شدن را دارند. پارک علم‌وفناوری دانشگاه تربیت‌مدرس شاید نخستین پارک دانشگاهی باشد که در سایت وزارت علوم درخواست کرده که از پارک گرید 3 یعنی درحال تاسیس به گرید 2 به درحال توسعه تبدیل شود.
می‌خواهیم بن‌سازه‌ای برای زیست‌بوم دانش‌بنیان‌ها باشیم
خدمات و تسهیلاتی که پارک علم‌وفناوری دانشگاه تربیت‌مدرس به شرکت‌های دانش‌بنیان و واحدهای فناور خود ارائه می‌کند، چیست؟
در طول این دو دهه، برخی از مسائل در کشور نهادینه شد؛ ازجمله اینکه آیین‌نامه خدمات پارکی در وزارت علوم ابلاغ و قانون جهش تولید دانش‌بنیان تصویب شد و وضعیت حاکم در دنیا و کشور شرایطی را ایجاب کرد تا پارک‌ها خدمات مثبت و موثری ارائه کنند. پارک علم‌وفناوری دانشگاه تربیت‌مدرس بیش از 20 کارگزار مختلف دارد که به شرکت‌ها در امور فعالیتی‌شان خدمات می‌دهد، همچنین آموزش‌های کارآفرینی در پارک برگزار می‌شود. مدارس کارآفرینی دانشگاه نیز بیش از 27 نوع آموزش مختلف از شناسایی استعداد و خودشناسی گرفته تا شناخت محیط کار، شناخت قوانین کشور، تجاری‌سازی محصولات، سرمایه‌گذاری و... را برگزار می‌کنند. تنها خدمتی که پارک نمی‌تواند به شرکت‌ها ارائه کند، جای خالی یک آزمایشگاه مرکزی به دلیل بودجه و فضای خاص است؛ البته شرکت‌ها می‌توانند از آزمایشگاه‌های دانشکده‌ها استفاده کنند. تلاش ما این است که پارک تصدی‌گری نکند بلکه بن سازه‌ای برای زیست‌بوم شرکت‌های دانش‌بنیان بوده و خود شرکت‌ها چنین آزمایشگاه مرکزی و جامعی را راه‌اندازی کنند.
دانشگاه تربیت‌مدرس دانشگاه کارآفرین است
دانشگاه تربیت‌مدرس در تلاش است که به جایگاه دانشگاه کارآفرین دست پیدا کند، پارک علم‌وفناوری این دانشگاه برای رسیدن به این مهم چه اقداماتی در دست انجام دارد؟
دانشگاه تربیت‌مدرس 10 هزار دانشجوی ارشد و دکتری و بیش از 800 اعضای هیات‌علمی خود دانشگاه و بسیاری عضو هیات‌علمی مدعو دارد که ظرفیت و مجموعه بسیار توانمندی است که اگر این توان به خدمت حل معضلات و چالش‌های کشور دربیاید، می‌تواند بسیاری از دغدغه‌ها را با تنوع رشته‌ها حل کند. دانشگاه تربیت‌مدرس، بنابر ظرفیتی که دارد، یک دانشگاه کارآفرین است و تلاش دارد در این مسیر با قدرت بیشتری فعالیت کند.
ثبت‌نام 650 دانشجو در طرح دستیار فناوری دانشگاه تربیت‌مدرس
پارک علم‌وفناوری دانشگاه تربیت‌مدرس چه خدمات مالی و گرنت‌هایی را به شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر خود ارائه می‌کند؟
بودجه رسمی پارک‌ها نسبت به آنچه که باید باشد، بسیار کمتر است. مثلا بیشترین بودجه پارک‌ها در سال 1401، 18 میلیارد تومان بود که نسبت به انتظارات موجود پایین است. البته پارک‌های علم‌وفناوری دانشگاهی از دیگر نهادهایی چون معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری بودجه‌هایی را جذب می‌کنند. از این بودجه 18 میلیارد تومانی علاوه‌بر هزینه‌های جاری، بخشی از آن به‌صورت تخصیص گرنت‌ها و برگزاری دوره‌های آموزشی هزینه می‌شود. از اصلی‌ترین حمایت‌های پارک می‌توان به طرح «دستیاری» اشاره کرد که از خدمات پارک در سال جاری به‌شمار می‌رود و در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز مصوب شد و بنا بر آن، دانشجویان ارشد و دکتری می‌توانند در سایت وزارتخانه درخواست داده و در شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور کارآموزی کنند که هم موجب می‌شود تا دانشجویان با محیط و روند کار آشنا شوند و از طرفی نیز شرکت‌ها دانشجویان آموزش‌دیده را به‌عنوان نیروی کار جذب کنند. با توجه به اینکه دانشگاه تربیت‌مدرس رشته ارشد و دکتری دارد، پارک علم‌وفناری دانشگاه می‌تواند ماهی دو میلیون تومان به دانشجویان ارشد و ماهی سه میلیون تومان به دانشجویان دکتری علاوه‌بر حمایت خود شرکت‌هایی که در آن فعال هستند، کمک کند. در این راستا در دانشگاه تربیت‌مدرس بیش از 650 نفر در این طرح ثبت‌نام کرده و از این میان 370 نفر که شرایط فعالیتی داشته درحال مصاحبه با شرکت‌ها هستند.
40 میلیارد تومان برای توسعه زیرساخت‌های پارک دانشگاه هزینه کردیم
علاوه‌بر آن، طرح گرنت جوانه را داریم که استادان به‌همراه دانشجویان طرح‌های فناورانه خود را ارائه کرده که به شرط کاربردی بودن موردحمایت پارک قرار می‌گیرند. علاوه‌بر حمایت‌های خود پارک، شرکت‌هایی که نیازهای واقعی دارند را به صندوق تربیت‌مدرس و صندوق امید تهران و... که در آن سهام یا بودجه‌ای داریم، معرفی کرده تا وام‌هایی با بهره کم بگیرند. عمده حمایت پارک در سال 1400 به بحث ایجاد زیرساخت‌ها و فضاها برای شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور گذشت و بودجه بالایی در این‌راستا هزینه شد. سال 1400 بیش از 40 میلیارد تومان برای توسعه زیرساخت‌های پارک علم‌وفناوری دانشگاه هزینه کردیم. علی‌رغم این جریان، یک ناحیه نوآوری نیز داریم که حدود 370 هکتار فضا دارد و از غرب به بزرگراه شهید چمران، از شرق به خیابان کارگر شمالی، از جنوب به خیابان آزادی و خیابان فاطمی و از شمال به بزرگراه جلال آل‌احمد و خیابان گمنام محدود شده است. این منطقه، یک منطقه دانشگاهی بوده و دانشگاه تربیت‌مدرس با دانشگاه شریف که 200 هکتار فضا در این ناحیه دارد، درحال فعالیت هستند. این اقدام، کمک و حمایت ما برای دانش‌بنیان شدن منطقه شهری است که با شهرداری و نهادهای ذی‌ربط درحال تعامل برای شکل‌گیری برج‌های فناوری مدرس و گردآفرید در این مناطق هستیم؛ از طرفی دیگر تلاش داریم که کسب‌وکارهای فناورانه دانشجویی نیز در این منطقه با توان پارک‌های علم‌وفناوری دانشگاهی ایجاد شود. وام‌های پرداختی به شرکت‌ها و واحدهای فناور این پارک از سال 1397 که 300 میلیون تومان بوده‌است به چهار میلیارد و 800 میلیون تومان در سال 1399 رسیده است. گرنت‌های پرداختی پارک به شرکت‌ها نیز همین روند روبه رشد را طی کرده و از 400 میلیون تومان در سال 1397 به یک میلیارد و 530 میلیون تومان در سال 1399 رسیده است.
عمده حوزه‌های فعالیتی شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک چیست؟
تجارت الکترونیک و فناوری اطلاعات، صنعت و انرژی، کشاورزی، زیست فناوری، تجهیزات پزشکی، هنر و گردشگری، علوم انسانی و... از اصلی‌ترین حوزه‌های فعالیتی شرکت‌ها در پارک است.
گردش مالی 500 میلیارد تومانی شرکت‌های خلاق پارک تربیت‌مدرس
گردش مالی شرکت‌های دانش‌بنیان پارک علم‌وفناوری دانشگاه تربیت‌مدرس در 2 سال اخیر به چه صورت بوده است؟
گردش مالی شرکت‌ها در سال 1399 براساس گزارش‌های عملکرد 200 میلیارد تومان بود و سال 1400 به 500 میلیارد تومان رسید و این گردش مالی نشان از رشد فعالیت‌های پارک علم‌وفناوری تربیت‌مدرس در این سال‌ها دارد.
سال 99 واحد فناور پارک 195میلیارد تومان محصول فروخت
میزان فروش محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور پارک در این چندسال اخیر به چه صورت بوده‌است؟
براساس گزارش اظهارنامه مالیاتی پارک علم‌وفناوری دانشگاه تربیت‌مدرس، میزان فروش واحدهای فناور در مراکز رشد در سال 1397، 64 میلیارد ریال بوده که در سال 1399 به 110 میلیارد ریال رسیده است. از طرف دیگر میزان فروش واحدهای فناور در موسسات پارکی در سال 1397، 97 میلیارد ریال بوده که در سال 1399 به 1950 میلیارد ریال رسید که نشان از رشد فروش واحدهای فناور در پارک‌های علم‌وفناوری دانشگاه تربیت‌مدرس دارد.
چه تعداد نیروی انسانی در پارک علم‌وفناوری دانشگاه تربیت‌مدرس درحال اشتغال است؟
بالغ بر هزار نفر در این مجموعه مشغول به کار هستند.
ریل اقتصادی کشور باید به سمت تولید باکیفیت حرکت کند
اصلی‌ترین چالش و معضلی که به‌عنوان یک پارک علم‌وفناوری دانشگاهی با آن دست به گریبان هستید، چیست؟
اصلی‌ترین چالش اصلی که نه‌تنها در پارک بلکه بر کشور نیز حاکم است، این است که کشور باید اعتقاد پیدا کند که نیاز خود را براساس تولید باکیفیت داخل شکل بدهد؛ بنابراین راه مسیرهای قاچاق و واردات نامناسب مسدود خواهد شد. شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور مشغول تولید محصولات و نیازهای داخلی هستند؛ اما با چالش‌هایی چون بازاریابی مواجهند و به دلیل اینکه شرایط حضورشان در بازار فراهم نیست، بنابراین ریل اقتصاد کشور باید به سمت تولید باکیفیت داخل که پارک‌های علم‌وفناوری می‌توانند به آن کمک کنند، حرکت کنند. در این وضعیت نیز، شرایط باید به‌نفع تولیدکننده داخلی باشد. در کشور، درآمدهای کاذب یکی از چالش‌ها و معضلات مسدودکننده رشد شرکت‌های دانش‌بنیان است. سود سرمایه‌گذاری کشور باید زیر 10 درصد باشد، همان‌طور که در دنیا دو یا سه درصدی است. بانک‌های ایران سودی بالغ بر 20 درصد دارند که موجب می‌شود که امر تولید با چالش مواجه شود. اصلی‌ترین راهکار آن نیز این است که جلوی تورم گرفته شود تا به جریان تولید داخل بیشتر پرداخته شود. اصلی‌ترین اقدام درخصوص بهبود این چالش‌ها این است که باید در قانونگذاری و اجرا جهت‌گیری‌ها به‌نفع تولید دانش‌بنیان داخلی باشد.
چالش دیگر نیز این است که در کشور محیط دانشگاهی و محیط صنعتی آن‌طور که باید و شاید با یکدیگر تعامل ندارند، باید شرایطی را توسط فعالیت پارک‌های علم‌وفناوری دانشگاهی ایجاد کنند تا این فرآیند برقرار شود. برخی از شرکت‌های خصوصی به دلیل ابزارهای مختلفی چون ارز ترجیحی، نیازهای خود را از خارج از کشور تامین می‌کنند؛ چراکه فواید کاذبی نیز برایشان دارد که باید برای این موانع توسعه امر تولید در کشور برطرف شود. قانون کار و مالیات نیز باید به‌گونه‌ای تنظیم شود که برای تولیدکنندگان داخلی در شرایط فعلی اقتصادی باشد.
بخشی از شرکت‌های مستقر در پارک شکل‌گرفته از استارتاپ‌های دانشجویی هستند
روند شکل‌گیری استارتاپ‌های دانشجویی در پارک علم‌وفناوری دانشگاه به چه صورت است؟
بحثی در دنیا مطرح می‌شود که دانشجوی روزانه، دانشجوی تمام‌وقت است؛ بنابراین اگر بخواهد که همزمان تحصیل کند، یا در شرکت دیگری کار کند یا به امور تحقیقاتی خود بپردازد، عملا نشدنی است. استارتاپ‌های شکل‌گرفته در دانشگاه، معمولا ترکیبی از فعالیت استادان و دانشجویان هستند که پس از مدتی کار و فعالیت در آن می‌توانند به‌عنوان سهامدار آن استارتاپ شناخته شوند. طرح دستیاری فناوری، بهترین مسیر برای دانشجویان است که آموزش ببینند و از ایده محصول دانشی‌شان به یک استارتاپ یا شرکت زایشی دست پیدا کنند. البته بخشی از شرکت‌های پیش‌رشد و رشد مستقر در پارک دانشگاه نیز همین استارتاپ‌های دانشجویی است؛ البته این فرآیند کمی کند است که باید با تسهیل‌گری‌های لازم به آن سرعت بخشید.
پارک‌های علم‌وفناوری، اصلی‌ترین نهاد محقق‌کننده شعار سال
بنابر نامگذاری سال 1401 به‌نام «تولید، دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» نقش پارک‌های علم‌وفناوری دانشگاهی را در تحقق این شعار چطور می‌بینید؟
شعار سال 1401، شعار پارک علم‌وفناوری دانشگاه تربیت‌مدرس نیز است. پارک‌های دانشگاهی باید در تحقق این شعار نقش کلیدی و محوری داشته باشند؛ چراکه پارک‌های علم‌وفناوری خانه شکل‌گیری و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان بوده و موجب اشتغالزایی و ثروت‌آفرینی در کشور می‌شود. مهم‌ترین نهادی که می‌تواند شعار سال جاری را محقق کند، پارک‌های علم‌وفناوری هستند و حمایت از پارک‌ها در سال جاری اهمیت پیدا کرده است. پارک‌های علم‌وفناوری دانشگاهی در راستای تحقق این شعار باید زیرساخت‌ها و شرایط مثبت و موثری را فراهم کنند. به‌طور مثال پارک علم‌وفناوری دانشگاه تربیت‌مدرس در این مسیر فضاهای جدید و زیرساخت‌های بیشتری را ایجاد خواهد کرد و در این راستا نیز تفاهمنامه‌هایی را به امضا رسانده است. انتظار داریم که مجموعه شرکت‌ها و محصولات رشد بالایی داشته باشد و در این مسیر نیز گام خواهیم برداشت.
توسعه و کیفی‌سازی خدمات پارک دانشگاهی تربیت‌مدرس؛ اصلی‌ترین اقدام سال 1401
در پایان بفرمایید، پارک علم‌وفناوری تربیت‌مدرس در ماه‌های باقی‌مانده از سال 1401 چه اقداماتی برای توسعه فعالیت‌هایش دارد؟
توسعه و کیفی‌تر کردن اقدامات و ارائه خدمات پارک علم‌وفناوری دانشگاه به شرکت‌ها و واحدهای مستقر در خود، ایجاد زیرساخت‌های بهتر و بیشتر، افزایش تعاملات با دیگر پارک‌های علم‌وفناوری دانشگاهی، تجاری‌سازی دانش‌های ارائه‌شده دانشجویان، ایجاد فرهنگ کارآفرینی برای دانشجویان و بهبود معضلات کشور به‌دست جوانان خلاق و کارآفرین پارک از اصلی‌ترین اقدامات ما در ادامه سال جاری است که به‌طور جدی پیگیر آن هستیم.