مهدی عبداللهی، دبیر گروه اقتصاد: براساس آماری که وزارت راه‌وشهرسازی منتشر کرده، تا ۱۲تیرماه۱۴۰۱ کل واحد‌های نهضت ملی مسکن که ساخت آنها در شرف انجام است به 1.4میلیون واحد نزدیک شده است. وزارت راه‌وشهرسازی مدعی است از این تعداد 954هزار واحد در مراحل مختلف پیشرفت اجرایی ساخت قرار دارند و تعداد 429واحد نیز کلنگ‌زنی شده‌اند و مراحل ساخت آنها آغاز شده است. همچنین تاکنون برای ساخت 1.5میلیون واحد مسکونی نیز تامین زمین صورت گرفت است. نکته قابل‌تامل اینکه به‌جز تامین زمین، در اجرایی‌شدن این اعداد و ارقامی که وزارت راه‌وشهرسازی اعلام می‌کند، شک و تردید وجود دارد. شاید دلیل آن، عدم اطلاع‌رسانی این وزارتخانه است. «فرهیختگان» طی چندین مرحله از مسئولان مربوطه در وزارت راه‌وشهرسازی درخواست شفاف‌سازی دقیق‌تر و با جزئیات بیشتر پروژه‌های نهضت ملی مسکن را کرده، با این حال این درخواست شفافیت تاکنون به نتیجه نرسیده است. اما اخیرا اطلاعات تعداد نزدیک به 205هزار از واحدهای مسکونی اقدام ملی مسکن دولت روحانی و بخشی از پروژه‌های نهضت ملی مسکن که وزارت راه‌وشهرسازی مجموع آنها را پروژه‌‌های نهضت ملی مسکن معرفی می‌کند؛ منتشر شده است. این داده‌ها که اطلاعات مراحل ساخت‌وساز 205هزار واحد مسکونی بوده، بسیار قابل‌تامل و در عین حال حاوی نکات هشداردهنده‌ای است. هشدار از این جهت که به‌رغم گذشت دوسال از شروع بسیاری از این پروژه‌ها، تاکنون فقط 5درصد از آنها به مرحله نازک‌کاری رسیده، 18درصد در مرحله سفت‌کاری، 36درصد در مرحله فونداسیون و مابقی در مرحله قبل از پی‌ریزی هستند.
این آمارها از این منظر حائزاهمیت است که اغلب این پروژه‌ها در سال1399 و درقالب مسکن ملی دولت روحانی شروع شده و درحال حاضر سن بسیاری از پروژه‌ها به دوسال نزدیک می‌شود. افزایش زمان ساخت این واحدها می‌تواند هشداری برای تحقق ساخت 4میلیون مسکن در دولت سیزدهم باشد. از تبعات و پیامدهای آن می‌توان به افزایش هزینه‌های مردم در نتیجه طولانی‌شدن فرآیند ساخت در نتیجه تورم، افزایش ناامیدی مردم و دیگر تبعات اجتماعی و اقتصادی باشد. به‌نظر می‌رسد دولت سیزدهم اگر می‌خواهد به سرنوشت مسکن ملی دولت روحانی دچار نشود، نیاز است: 1-مراحل پروژه‌ای با این مقیاس و بزرگی، مرتبا اطلاع‌رسانی دقیق داشته باشد و 2-وزارت راه‌وشهرسازی باید در وبسایت خود اطلاعات جزئی از مسکن هر استان و شهرستان شامل تعداد پروژه، تاریخ شروع پروژه، پیمانکاران، میزان پیشرفت و سایر اطلاعات را قرار دهد و این اطلاعات دائما به‌رزورسانی شود.

پروژه‌های سال 98 خوزستان هنوز تمام نشده!
براساس داده‌هایی که از عملکرد پروژه‌های اقدام ملی و همچنین طرح نهضت ملی مسکن وجود دارد؛ در استان خوزستان زمین برای 24 هزار و 744 واحد تامین شده است. تعداد واحدهای تعریف‌شده این استان 12 هزار و 846 مورد بوده که از این تعداد، 51 درصد دارای قرارداد با سازنده است. 22 درصد با بانک قرارداد منعقد کرده، 51 درصد در مرحله فونداسیون هستند، هشت درصد به مرحله سفت‌کاری رسیده و هنوز هیچ واحدی به مرحله نازک‌کاری نرسیده است.
نکته قابل‌تامل اینکه بین پروژه‌های تعریف‌شده برای شهر اهواز برای نمونه از پروژه 1951 واحدی اکباتان بنیاد مسکن انقلاب اسلامی که 24 بهمن سال 1399 شروع شده، در تاریخ 27 اسفند 1400 پروانه ساختمانی اخذ شده است. درحال حاضر 256 واحد در مرحله اتمام فونداسیون، 174 واحد اتمام اسکلت، 273 واحد در مرحله اتمام سفت‌کاری بوده و هیچ واحدی به مرحله نازک‌کاری نرسیده است. در پروژه 492 واحدی فرهنگ‌شهر ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره)، از 492 واحد تعریف‌شده، 288 واحد در مرحله اتمام فونداسیون، 45 واحد در مرحله اتمام اسکلت، 40 واحد در مرحله سفت‌کاری و 20 واحد در مرحله نازک‌کاری است. اما ستاد اجرایی در فازهای 1، 2 و 3 اکباتان اهواز هم یک پروژه 957 واحدی دارد که 174 واحد از آن در مرحله اتمام فونداسیون قرار داشته و تقریبا اقدام خاصی برای این پروژه صورت نگرفته است. نکته تاسف‌بار اینکه، فاز یک پروژه که 240 واحد برای آن تعریف شده، در اسفند سال 1399 کلنگ‌زنی شده و دو فاز دیگر در سال جاری کلنگ‌زنی شده است. این وضعیت در پروژه 1680 واحدی شرکت بازآفرینی شهری نیز قابل‌مشاهده است. پروژه‌های این شرکت دولتی در شهر اهواز درحالی از تیرماه 1399 شروع شده که تاکنون فقط 27درصد پیشرفت داشته است. در بهبهان و ماهشهر و شهرهای دیگر نیز پرو‌ژه‌ها وضعیتی شبیه این پروژه‌ دارند.

پروژه‌های مردمی جلوتر از دستگاه دولتی
در استان سیستان‌وبلوچستان برای 111 هزار و 589 واحد زمین تامین‌شده تعداد 19 هزار و 951 واحد تعریف ‌شده است. از این تعداد، 26 درصد پروژه‌ها در مرحله قرارداد با سازنده، 64 درصد دارای قرارداد با بانک، فونداسیون 71 درصد به اتمام رسیده، 11 درصد در مرحله سفت‌کاری و 22 درصد در مرحله نازک‌کاری است. در این استان پروژه‌ 64 واحدی تعاونی امید آیندگان (فاز یک) شهر زاهدان همگی در مرحله نازک‌کاری است. از پروژه‌ 120 واحدی کارکنان صداوسیما (فاز دو) شهر زاهدان اسکلت همه واحد‌ها به اتمام رسیده، تعداد 60 واحد در مرحله سفت‌کاری و 15 واحد در مرحله نازک‌کاری است. اما در این استان نیز از پروژه‌ 723 واحدی بنیاد مسکن (کارگزار) در شهر زاهدان، فونداسیون 120 واحد به اتمام رسیده و برای مابقی اطلاعاتی ارائه نشده است. نکته جالب‌توجه اینکه، در پروژه‌های خودمالکی شهری نیز که 548 واحد تعریف شده، میزان پیشرفت‌شان بیش از 55 درصد بوده است.

توقف مسکن گیلان در مرحله زمین خاکی
ویژگی بارز پروژه‌های استان گیلان، سهم بالای پروژه‌های خودمالکی است. در این استان برای 47 هزار و 280 واحد زمین تامین شده است. از این تعداد 10 هزار و 572 مربوط به واحدهای خودمالکی است. 1500 واحد مربوط به بافت‌های فرسوده، 9900 واحد مربوط به مسکن روستایی و 25 هزار و 308 واحد مربوط به نهضت ملی مسکن و اقدام ملی مسکن است. اما در این استان 31 هزار و 613 واحد در قالب پروژه‌های مختلف تعریف شده که از این تعداد، قرارداد 20.4 درصد با سازنده منعقد شده، قرارداد 13.3 درصد با بانک منعقد شده، 30 درصد در مرحله فونداسیون، دو درصد در مرحله سفت‌کاری و فقط نیم‌درصد (200 فقره) در مرحله نازک‌کاری است. بسیاری از پروژه‌های تعریف شده در این استان نیز وضعیت مطلوبی در عملکرد ندارند. برای مثال از پروژه 624 واحدی طرح اقدام ملی مسکن رشت که اوایل شهریور سال 1399 شروع شده، 624 واحد در مرحله فونداسیون و 264 واحد در مرحله اتمام اسکلت بوده و هیچ واحدی به مرحله سفت‌کاری و نازک‌کاری نرسیده است. درمجموع پیشرفت فیزیکی این پروژه 15 درصد ذکر شده است. پیشرفت فیزیکی پروژه 110 واحدی نهضت ملی جهاد خانه‌سازی رزمندگان انزلی نیز سه درصد است. در پروژه 500 واحدی سپیدرود رشت که پیمانکار آن ستاد اجرایی فرمان امام(ره) است، از 31 شهریور سال 1399 تاکنون فقط پیش‌پروانه دریافت شده است.

پروانه ساختمانی مانعی برای پروژه‌های کرمان
 مورد دومی که به بررسی وضعیت نهضت ملی مسکن یا اقدام ملی مسکن آن پرداخته‌ایم، جنوب استان کرمان است. براساس آمارهای منتشرشده، در این منطقه 25 هزار و 208 واحد تعریف شده که قرارداد 11 درصد از آنها با سازنده منعقد شده، 22 درصد با بانک قرارداد بسته‌اند، 21.7 درصد در مرحله فونداسیون بوده، حدود 11 درصد در مرحله سفت‌کاری و چهار درصد به مرحله نازک‌کاری رسیده‌اند. پروژه‌های این منطقه نیز وضعیت قابل‌تاملی دارند. برای مثال در پروژه 288 واحدی شهید بهشتی جیرفت که 10 دی ماه سال 1399 آغاز شده، پروانه آن 11 اسفند سال 1400 دریافت شده و تاکنون 96 فقره از آن به مرحله فونداسیون رسیده و برای مابقی واحدها اقدامی صورت نگرفته است. در پروژه 40 واحدی گلبهار جیرفت نیز که توسط بنیاد مسکن کلنگ‌زنی شده، فقط 10 واحد به مرحله اتمام اسکلت رسیده است.

توقف مسکن قزوین در مرحله پی‌ریزی
در استان قزوین برای 51 هزار و 533 واحد مسکونی طرح اقدام ملی مسکن زمین تامین شده اما کل واحدهای مسکونی تعریف‌شده در این استان 24 هزار و 822 واحد بوده است. از این تعداد، 87 درصد از آنها دارای قرارداد با سازنده هستند. برای 9.4 درصد با بانک قرارداد منعقد شده، 10.5 درصد در مرحله فونداسیون، 2.3 درصد در مرحله سفت‌کاری و تنها 10 واحد مسکونی معادل کمتر از نیم‌درصد به مرحله نازک‌کاری رسیده است. در پروژه‌های این استان نیز نکات قابل‌تاملی وجود دارد. ازجمله اینکه در پروژه 2000 واحدی شهر مهرگان که امسال شروع شده، فقط پیش‌پروانه اخذ شده است. وضعیت پروژه 3500 واحدی مهرگان قزوین، پروژه 640 واحدی مهرگان قزوین، 1000 واحدی، پروژه 690 واحدی مهرگان؛ در پروژه 600 واحدی بوئین‌زهرا، در پروژه 700 واحدی اقبالیه، در پروژه 400 واحدی آبیک، پروژه 5000 واحدی مهرگان و پروژه 3000 واحدی مهرگان هم به همین منوال بوده است.

عملکرد نامطلوب در مسکن خراسان‌جنوبی
در استان خراسان‌جنوبی از 35 هزار و 377 واحد تعریف‌شده، قرارداد 30.7 درصد با سازنده منعقد شده، قرارداد 19.8 درصد با بانک منعقد شده، 2.6 درصد در مرحله سفت‌کاری و 1.3 درصد در مرحله نازک‌کاری هستند. این استان ازجمله استان‌هایی که عملکرد نامطلوبی در ساخت مسکن داشته است.
بهترین عملکرد در این استان مربوط به مسکن دستگاه‌های اجرایی و عمومی است. برای نمونه در پروژه 720 واحدی ارتش، فونداسیون همه 720 واحد به اتمام رسیده، 496 واحد دارای اسکلت و 12 واحد در مرحله سفت‌کاری است. در پروژه‌های بنیاد مسکن نیز تا حدودی پیشرفت مشاهده می‌شود.

 استان قم پیشرو در ساخت‌وساز
در استان قم، زمین برای احداث 19 هزار و 800 واحد اقدام ملی مسکن تامین شده و تعداد 17 هزار و 537 واحد نیز مسکن تعریف شده است. از این تعداد، قرارداد 32 درصد با سازنده منعقد شده، قرارداد 64 درصد با بانک منعقد شده، 88 درصد در مرحله فونداسیون، 59 درصد در مرحله سفت‌کاری و 28.4 درصد در مرحله نازک‌کاری است. در این استان نیز سهم خودمالکین از 17 هزار و 537 واحد مسکن تعریف‌شده حدود هفت‌هزار واحد است. سهم مسکن روستایی 430 واحد، سهم نیروهای مسلح 4972 واحد و پروژه دولتی نیز 5172 واحد است. در پروژه 1340 واحدی محله 10 پردیسان که متولی آن بنیاد مسکن انقلاب اسلامی است، فونداسیون و اسکلت همه 1340 به اتمام رسیده اما هیچ واحدی در مرحله سفت‌کاری و نازک‌کاری نیست. در پروژه 1600 واحدی پردیسان نیز که متولی بنیاد مسکن است، 480 واحد به مرحله فونداسیون رسیده و برای مابقی اقدام خاصی صورت نگرفته است. در پروژ‌ه‌های زیتون وضعیت بهتر است. در دیگر پروژه‌های 1700 واحدی پردیسان که متولی آن ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) است، 700 واحد در مرحله فونداسیون قرار دارد و برای مابقی اقدام خاصی نشده است. در پروژه 4972 واحدی نیروهای مسلح (شهرک شهید سلیمانی) نیز فونداسیون 100 درصد واحدها انجام شده اما هیچ پروژه‌ای در مرحله سفت‌کاری و نازک‌کاری نیست.

وضعیت بحرانی پروژه‌های اصفهان
در استان اصفهان برای 10 هزار و 359 واحد زمین مسکونی تامین‌شده، 16 هزار و 247 واحد تعریف شده و از این تعداد، 73درصد از این واحدها دارای قرارداد با سازنده و 44درصد از آنها دارای قرارداد با بانک هستند. 40درصد در مرحله فونداسیون، 18درصد در مرحله سفت‌کاری و 11درصد در مرحله نازک‌کاری است. ازجمله پروژه‌های بزرگ این استان، پروژه 792 واحدی شاهین‌شهر است که 726 واحد از آنها در مرحله اتمام فونداسیون و 66 واحد در مرحله اسکلت قرار داشته و هیچ پروژه‌ای به مرحله سفت‌کاری و نازک‌کاری نرسیده است. این وضعیت در پروژه 378 واحدی شهرضا نیز عینا قابل مشاهده است. در پروژه 490 واحدی کاشان، 236 واحدی نائین نیز وضعیت همین است. در پروژه 600 واحدی نجف‌آباد نیز فقط پروانه ساختمانی در اواخر سال گذشته دریافت شده و اقدام خاصی صورت نگرفته است.

8درصد پروژه‌های ایلام به نازک‌کاری رسیده
در استان ایلام برای 8 هزار و 159 واحد مسکونی زمین تامین شده است. در این استان 8159 واحد تعریف شده که از این تعداد، 41درصد دارای قرارداد با سازنده، 31درصد دارای قرارداد با بانک، 35درصد در مرحله فونداسیون، 13درصد در مرحله سفت‌کاری، 8درصد نیز در مرحله نازک‌کاری است. در پروژه 630 واحدی ماهور فونداسیون همه واحدها به اتمام رسیده و اسکلت 90 واحد به اتمام رسیده است. هیچ واحدی از این پروژه به مرحله سفت‌کاری و نازک‌کاری نرسیده است. در پروژه 266 واحدی نیروی انتظامی ایلام پروانه ساختمانی اواخر اردیبهشت دریافت شده اما تا پایان خردادماه امسال فعالیت ساختمانی آغاز نشده است. در پروژه 105 واحدی بلوار شهرداری فاز یک شهر ایلام نیز به دستور معاونت عمرانی شهرداری و به‌دلیل شکایات مردمی، پروژه متوقف شده است.

مسکن سمنان 3ساله می‌شود
نگاهی به پروژه‌های نهضت ملی مسکن استان سمنان نشان می‌دهد این استان یکی از بدترین عملکردها را بین 11 استان مورد بررسی داشته است. در این استان 9541 واحد مسکونی تعریف شده که از این تعداد، 7.4درصد دارای قرارداد با سازنده، 16.87درصد دارای قرارداد با بانک، 5.8درصد در مرحله فونداسیون، 10.2درصد در مرحله سفت‌کاری و 4.2درصد در مرحله نازک‌کاری است. تاریخ آغاز بسیاری از این پروژه‌ها مربوط به سال 1399 است اما همان پروژه‌ها تاکنون تکمیل نشده است. نمونه این پروژه‌ها، پروژه 40 واحدی اسحاق نبی2، پروژه 72 واحدی اسحاق نبی1 هستند که دی‌ماه سال 1399 آغاز شده و هیچ‌کدام تاکنون به مرحله نازک‌کاری نرسیده‌اند. در پروژه 208 واحدی بهارستان سمنان نیز که اسفند سال 1399 شروع شده، 15درصد واحدها به مرحله نازک‌کاری رسیده‌اند.

توقف پروژه‌های بزرگ زنجان در مرحله پی‌ریزی
در استان زنجان برای 18هزار و 740واحد مسکونی زمین تامین‌شده و 17هزار و 774واحد مسکونی نیز تعریف شده است. از این تعداد 84درصد دارای قرارداد با سازنده، 40درصد دارای قرارداد با بانک، 80درصد واحدها دارای فونداسیون، 21درصد در مرحله سفت‌کاری و 5درصد به مرحله نازک‌کاری رسیده‌اند. در این استان هیچ‌کدام از واحدهای پروژه 512واحدی کوی زنگان به مرحله سفت‌کاری و نازک‌کاری نرسیده است. در زونB کوی زنگان نیز هیچ‌کدام از 540واحد این پروژه به مرحله سفت‌کاری و نازک‌کاری قدم نگذاشته‌اند. این وضعیت در زونC کوی زنگان نیز تکرار شده است. در 768واحد پروژه 5M کوی زنگان نیز هیچ پروژه‌ای به مرحله سفت‌کاری و نازک‌کاری نرسیده است.