علی صولتی، خبرنگار گروه جامعه: در گزارش قبلی با عنوان پیک شش‌ونیم کرونا گفتیم که افزایش موارد ابتلا و شناسایی بیماران جدید در هفته‌های گذشته و مقایسه این روند با پیک‌های گذشته نشان می‌دهد این ویروس دقیقا رفتاری مشابه با سویه قبلی اُمیکرون دارد و گویا تاریخ پیک ششم کرونا در کشور درحال تکرار است. پیرو همین موضوع آژانس دارویی اتحادیه اروپا لزوم به‌روزرسانی واکسن کووید را برای تقویت مصون‌سازی ویژه سویه اُمیکرون رسما اعلام کرده و وزارت بهداشت کشورمان نیز برای همه افراد مجوز دریافت دز چهارم واکسن را صادر کرده است. بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت نیز در اظهارنظری درباره موج جدید بیماری و لزوم انجام واکسیناسیون در نوبت چهارم هشدار داده است: «اُمیکرون اخیرا جهش جدیدی به‌نام BA5 داشته که انتشار سریعی دارد. ایمنی واکسن یک مدت معینی دارد و بعد از آن ایمنی کاهش پیدا می‌کند، برای سال۱۴۰۱ حتما باید مردم یک دز واکسن یادآور را تزریق کنند تا بتوانند درمقابل تغییرات اخیر ویروس مقاومت کنند.» حال با آمار 1453نفر بیمار جدید شناسایی‌شده در بیستم تیرماه و دورقمی شدن آمار فوتی‌ها در نوزدهم این ماه، زنگ‌خطر کاملا به‌صدا درآمده و به‌نظر می‌رسد وارد موج جدیدی از شیوع کرونا در کشور شده‌ایم. زالی، فرمانده عملیاتی مقابله با کرونا به‌تازگی درباره لزوم تزریق دز چهارم واکسن کرونا گفته است: «افرادی که ۶ماه از واکسن کرونای آنها می‌گذرد، برای دریافت دز یادآور (دز سوم یا چهارم ) اقدام کنند.» پیرو همین دستورالعمل، بررسی‌های آماری ما نشان می‌دهد در فاصله 6ماه گذشته جمعیتی به رقم 35817248 نفر یا به‌عبارتی 36میلیون نفر از ایرانیان در 6ماه گذشته هیچ واکسنی دریافت نکرده‌اند. دقیقا 6ماه از تاریخ 22آذرماه سال1400 گذشته است و در آن تاریخ تعداد افرادی که دز سوم واکسن را تزریق کرده بودند 2745192 نفر بود. حال در بیستم تیرماه1401، این رقم به 27928544 نفر رسیده است و این نشان می‌دهد آمار کسانی که در این فاصله 6ماه دز سوم را تزریق کرده‌اند 25182752 نفر است، یعنی از کل جامعه هدف 61میلیون نفری بالای 18سال ایران که باید واکسیناسیون کامل (3دز) برایشان انجام می‌شد، تنها 25میلیون نفر در این 6ماه اقدام به تزریق واکسن کرده‌اند، بنابراین حدودا 36میلیون نفر در این 6ماه هیچ واکسنی دریافت نکرده‌اند یا واکسیناسیون‌شان کامل نشده است. به این ترتیب با شروع مجدد واکسیناسیون عمومی، این جمعیت 36میلیون‌نفری در ایران باید سریعا در روزهای پیش‌رو واکسینه شوند تا به‌سرعت جلوی هرگونه موج جدید کرونا، افزایش شمار مبتلایان و فوتی‌ها گرفته شود.
تزریق دز چهارم واکسن برای همه افراد بالای 18 سال الزامی است
مسعود مردانی، متخصص عفونی عضو کمیته کشوری مبارزه با کرونا در گفت‌وگو با «فرهیختگان» پیرامون لزوم تزریق واکسن برای همه آنهایی که 6 ماه از تاریخ آخرین نوبت واکسن‌شان گذشته است، گفت: «همه آنهایی که تزریق آخرین دز یا دز سوم واکسن کرونایشان، 6 ماه گذشته است، باید دز چهارم را تزریق کنند. تفاوتی ندارد که جزء گروه‌های پرخطر هستند یا نه، سالمند هستند یا جوان، اگر 6 ماه از آخرین نوبت تزریق واکسن آنها گذشته است، حتما باید برای تزریق دز چهارم در اسرع وقت اقدام کنند. این قاعده درباره جمعیت هدف 61 میلیون نفری بالای 18 سال در کشور است اما لازم است یادآوری شود کودکان زیر 6 سال الزامی به تزریق واکسن ندارند و درباره جمعیت 6 تا 18 سال هم فعلا روی دو دز اجماع وجود دارد و هنوز تصمیمی برای تزریق دز سوم یا بوستر اتخاذ نشده است. کسانی هم که دز دوم را تزریق کرده اما دز سوم را دریافت نکرده‌اند، سریعا باید برای تزریق دز سوم‌شان اقدام کنند، تفاوتی ندارد 6 ماه از دز دوم‌شان گذشته باشد یا نه، مطابق دستورالعمل‌های نظام سلامت، واکسیناسیون کامل در ایران 3 دز است، بنابراین بدیهی است که تزریق دز سوم ضروری است. اینکه این افراد پس از دریافت دز سوم، در 6 ماه آینده نیاز به تزریق دز چهارم دارند یا نه، به نحوه ادامه اپیدمی بستگی دارد. اگر اپیدمی کرونا کنترل و مهار شد، نیازی به تزریق مجدد نیست، اما اگر در 6 ماه آینده نیز اپیدمی همچنان ادامه داشته باشد، اعلام می‌شود که نیاز به تزریق مجدد واکسن هست یا خیر.»
برای دز چهارم چه نوع واکسنی تزریق کنیم؟
این عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم شهید بهشتی درمورد نوع واکسن دریافتی برای نوبت چهارم به «فرهیختگان» گفت: «چنانچه افراد سه نوبت قبلی واکسن‌شان را از نوع واکسن‌های ویروس ضعیف شده یا غیرفعال مثل سینوفارم یا برکت تزریق کرده‌اند، دز چهارم را باید حتما از انواع دیگر واکسن مثل واکسن‌های برپایه پروتئین و پروتئین نوترکیب همچون پاستوکووک یا اسپایکوژن، یا از میان واکسن‌های وکتوربِیس همچون آسترازنکا یا اسپوتنیک تزریق کنند. اگر هم به‌عنوان مثال سه دز واکسن اسپوتنیک دریافت کرده‌اند، برای نوبت چهارم‌شان، آسترازنکا توصیه می‌شود و در کل دز چهارم باید با سه دز قبلی متفاوت باشد. توصیه نمی‌شود کسی برای دز چهارم واکسن از واکسن‌های ویروس ضعیف‌شده یا غیرفعال مثل سینوفارم یا برکت استفاده کند؛ چراکه این واکسن‌ها از انواع دیگر واکسن، ضعیف‌تر هستند و طبیعتا توصیه نمی‌شود برای دز چهارم که دز تقویتی به‌شمار می‌رود، از یک واکسن ضعیف‌تر استفاده شود. در کل توصیه می‌شود برای دزهای یادآور یا بوستر از واکسن‌های ویروس ضعیف‌شده یا غیرفعال استفاده نشود. همه این واکسن‌ها نیز در مراکز بهداشتی و درمانی کشور موجود است، لیست و دستورالعمل تزریق نوبت جدید واکسن در سایت وزارت بهداشت بارگذاری می‌شود. مردم می‌توانند از سامانه www.salamat.gov.ir بیش از 40 مرکز اعلامی وزارت بهداشت در تهران را که تزریق عمومی واکسیناسیون در آنها درحال انجام است، مشاهده کرده و جهت دریافت واکسن‌شان مراجعه کنند.»
برای دزهای یادآور سینوفارم تزریق نکنید
مردانی درباره موضوعی مهم در واکسیناسیون عمومی ایرانیان، هشدار می‌دهد؛ «بالای 89 درصد ایرانی‌هایی که واکسن دریافت کرده‌اند، واکسن دریافتی‌شان از نوع ویروس ضعیف شده، غیرفعال یا inactivated بوده است. یعنی یا سینوفارم تزریق کرده‌اند یا برکت، اول اینکه خود کمپانی سازنده سینوفارم اعلام کرده است که واکسن آنها سه‌نوبته است و نه‌دو نوبته، به این معنا که همه دریافت‌کنندگان واکسن سینوفارم حتما باید سه دز از این واکسن را دریافت کنند و تزریق دو دز آن توصیه نشده است. درنتیجه همه آنهایی که دو دز سینوفارم تزریق کرده‌اند براساس تمامی پروتکل‌های داخلی و خارجی واکسیناسیون‌شان ناقص است و حتما باید دز سوم را تزریق کنند. حال یا می‌توانند همان واکسن سینوفارم یا برکت را تزریق کنند یا از ژانر‌های دیگر واکسن استفاده کنند. بهتر است این افراد دز سوم را یا از واکسن‌های برپایه پروتئین مثل پاستوکووک یا اسپایکوژن تزریق کنند یا از واکسن‌های وکتوربِیس مثل آسترازنکا یا اسپوتنیک. اما چنانچه کسی به هر دلیلی اعم از ترس از عوارض واکسن آسترازنکا و... ترجیح می‌دهد از همان واکسن‌های سینوفارم یا برکت برای نوبت سوم استفاده کند، این کار مشکلی ندارد و می‌تواند همان واکسن‌ها را برای دز سوم هم دریافت کند.»
واکسن های ویروس غیرفعال برای سویه ووهان طراحی شده بودند
مصطفی نوری‌زاده، متخصص عفونی و عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد علوم‌پزشکی تهران در گفت‌وگو با «فرهیختگان» خطر بالقوه واکسن‌های ویروس غیرفعال تزریق‌شده در کشور را این‌گونه توصیف کرد: «واکسن‌هایی که در ایران و دنیا تزریق شده‌اند واکسن‌هایی بودند که برای ویروس ووهان طراحی شده‌اند و وقتی ما روند تزریق این واکسن‌ها را در ایران نگاه کنیم، نزدیک به 90 درصد افراد واکسینه‌شده ما واکسن سینوفارم و شبیه به آن را دریافت کرده‌اند. ویروسی که الان با آن سروکار داریم هم در مورد اُمیکرون و هم سویه‌های جدید مقداری متفاوت از واکسن‌هایی همچون سینوفارم است. مشکل اصلی که از ابتدا بسیار گوشزد کرده‌ایم ولی نتوانستیم حرف خود را به‌جایی برسانیم، این بود؛ از آنجا که سینوفارم مطالعه‌ای برای بالای 60 سال نداشت، متاسفانه بسیاری از بالای 60 ساله‌های ما سینوفارم دریافت کرده‌اند. این عزیزان دو دز سینوفارم دریافت کرده‌اند که مطالعه‌ای درباره آنها وجود نداشت. ما پیش‌بینی می‌کردیم تاثیر این واکسن در افراد بالای 60 سال کمتر باشد، بعدا نتایج مطالعات آمد و این فرضیه را ثابت کرد اما این عزیزان برای دز سوم دوباره سینوفارم گرفتند. واقعا بهتر می‌شد این موضوع را مدیریت کرد. دوباره مطالعات نشان داد درباره اُمیکرون واکسن‌های ویروس غیرفعال تاثیر کمتری دارند خصوصا در سنین بالا! الان هم که به دز چهارم رسیده‌ایم، سینوفارم مطالعه دارد که تزریق دز چهارم سطح ایمنی را آنقدر بالا نمی‌برد، حتی خود سینوفارم هم پیشنهاد نمی‌کند واکسنش به‌عنوان دز یادآور تزریق شود. درکنار آن مطالعات اولویت در تزریق دز یادآور اعم از نوبت سوم یا چهارم، با واکسن‌های دیگر است. متاسفانه الان که دز چهارم تزریق می‌شود برخی هستند که سه دز سینوفارم گرفته‌اند و باز دز چهارم را نیز سینوفارم دریافت می‌کنند.
از این پس واکسن سینوفارم دیگر کارایی لازم را ندارد
نوری‌زاده در توضیح اینکه چرا واکسن‌های ویروس غیرفعال یا ضعیف‌شده که قبلا در کشور موثر واقع شده‌اند، دیگر برای نوبت‌های جدید توصیه نمی‌شوند، می‌گوید: «در برخی مصاحبه‌ها دیده‌ام که نوشته‌اند وضعیت کشور خوب است که به‌خاطر این واکسن‌هاست. مطمئنا واکسن‌ها وضعیت کشور را خوب کرده‌اند اما مطالعات نشان دادند از این به بعد واکسن‌های ویروس غیرفعال یا ضعیف‌شده که برای قبل بود دیگر خیلی به درد ما نخواهند خورد. در این شرایط کاش ابتدا بتوانیم ریسک‌های بالا را با تزریق واکسن دیگری مراقبت کنیم حتی امروز می‌توانیم جلوی این تزریق‌ها را بگیریم و به‌جای آن واکسن‌های پروتئین بِیس یا وکتور بیس بگیریم، چون مطالعات ثابت کرده‌اند تزریق این واکسن‌ها بعد از واکسن‌های ویروس غیرفعال نتایج به‌مراتب بهتری دارند، یعنی واکسن‌هایی چون آسترازنکا و اسپوتنیک که وکتور بیس هستند و واکسن‌های پروتئین بیسی که در ایران داریم چون پاستوکووک، رازی، نورا و... چنانچه بعد از واکسن‌های سینوفارم، برکت و فخرا تزریق شوند، به‌خوبی سیستم ایمنی را تحریک می‌کنند. وقتی چندین مطالعه اینچنینی داریم که چاپ هم شده باید این نکته را جدا مورد توجه قرار داد، حتی مطالعه‌ای که سینوفارم داشت، دز سوم را برای یک‌سری افراد پروتئین بیس تزریق کرد و برای یک‌سری افراد هم ویروس غیرفعال را تزریق کرد. مقایسه‌ای که خود سینوفارم داشت بیشتر از سه‌برابر تفاوت داشت و توصیه شد که برای دز سوم سینوفارم، واکسن پروتئین بیس تزریق شود. در ارتباط با دز چهارم فایزر مطالعه دارد که موجب تحریک ایمنی می‌شود. بهتر است کسانی که در این مدت 6 ماهه مبتلا شده‌اند هم دز چهارم را تزریق کنند ولی کسانی که حتما ابتلای آنها با تست PCR بوده حتی زیر سه‌ماه، نه 6 ماه و در این مدت سه دز واکسن را نیز گرفته‌اند، نسبت به افراد دیگر ایمنی بیشتری دارد ولی ما هنوز مطالعه‌ای نداریم که بدانیم هیبریدی‌ها ایمنی بیشتری دارند یا کسانی که سه، چهار دز واکسن گرفته‌اند، پیشنهاد این است که دزهای بوستر تزریق شود. من بحث را مقایسه‌ای می‌کنم که حداقل ایمنی این افراد نسبت به افرادی که فقط واکسن دریافت کرده‌اند یا فقط مبتلا شده‌اند بهتر است.»
تزریق دز چهارم واکسن هیچ خطری ندارد
این پزشک و عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد علوم‌پزشکی تهران در ادامه درباره لزوم تزریق واکسن برای آنهایی که در 6 ماه گذشته به کرونا مبتلا شده‌اند، می‌گوید: «در ارتباط با اینکه چنانچه از آخرین دز واکسن‌مان، 6 ماه گذشته است، الزاما باید واکسن دریافت کنیم یا خیر، دوباره مطالعات نشان داده‌اند واکسن‌ها حدودا پس از 6 ماه ایمنی‌زایی کمتری خواهند داشت. وقتی تعداد ابتلا در جامعه کم باشد، نیازی نداریم دز بوستر برای همه تزریق شود اما وقتی از واکسن‌هایی استفاده کرده‌ایم که ایمنی صددرصد ندارند، به‌خاطر شرایط ویروس و جهش‌هایی که داشت و وقتی ابتلا افزایش می‌یابد مجبور هستیم سیستم ایمنی افراد مخصوصا افراد با ریسک بالا را تحریک کنیم، شرایط را آماده کنیم برای اینکه از اینها مراقبت کنیم. درکنار این افراد جامعه آن کسانی که واکسن‌های ویروس غیرفعال دریافت کرده‌اند، الزاما باید دز بوستر را دریافت کنند. افرادی که قبلا به امیکرون مبتلا شده‌اند و واکسن هم دریافت کرده‌اند، مطالعات درمورد اینها نشان داده ایمنی هیبریدی در مقابل ابتلای مجدد مقاومت خوبی دارد. اما اگر این عزیزان مشکل خاصی ندارند، سن کمتر از 50 سال دارند و بیماری‌های زمینه‌ای ندارند، حتما ابتلایشان با تست PCR اثبات‌شده و سه دز واکسن را نیز گرفته‌اند، می‌توانند واکسن یادآوری را دریافت نکنند. گرچه تزریق دز چهارم حتی تزریق دز پنجم هیچ‌جایی گزارش نشده که خطرآفرین باشد. مطمئنا ما باید بهتر مدیریت کنیم؛ چراکه می‌توانیم مطالعات را بررسی کنیم، مطالعاتی که درباره سینوفارم، بهارات، سینووک -که هر سه پلتفرم مشابه دارند- انجام شده است، نشان می‌دهد تزریق واکسن‌های وکتور بیس یا پروتئین بیس بعد از اینها نسبت به تزریق همان پلتفرم موجب تحریک بهتر سیستم ایمنی می‌شود.»
واکسن مخصوص سویه اُمیکرون در کشور موجود است
نوری‌زاده در ادامه درباره واکسن‌های مخصوص سویه اُمیکرون این‌طور توضیح می‌دهد: «مطالعاتی که درخصوص تزریق دز چهارم آمده، همگی گویای این است که تزریق دز چهارم از واکسن‌های RNA موجب کاهش مرگ‌ومیر و شدت بیماری می‌شود. اینها واکسن‌هایی هستند که برای سویه قبلی طراحی شده‌اند، اما تزریق آنها موثر است و پیش‌بینی ما از ابتدا این بود که موثر باشند؛ چراکه در زیرسویه‌ها درست است که RNA ویروس مقداری تغییر کرده‌اند اما همچنان یک‌سری اجزا هستند که می‌توانند سیستم ایمنی ما را تحریک کنند و این اجزا هنوز خیلی دچار تغییر نشده‌اند. با وجود این، احتمال دارد شدت پیک‌های ناشی از این زیرسویه‌ها افزایش یابد. چه بهتر که مثل کشورهای دیگر، واکسن‌هایی را که به‌روز شده و مخصوص اُمیکرون هستند، استفاده کنیم و مطالعات را سریع جلو ببریم. همین امروز مطالعه خوبی از برکت چاپ شد و می‌دانم این دوستان روی واکسن‌های به‌روزشده کار می‌کنند و این واکسن‌ها را به شکل آماده دارند و همان‌ها هم قابل استفاده است. درست است که این واکسن از نوع ویروس ضعیف‌شده است اما چون به‌روز شده و برای اُمیکرون هم هست می‌تواند برای زیرسویه‌های جدید هم از ما مراقبت کند. اگر مطالعه بالای 60 سال نیز دارند و ایمن بودن آنها هم ثابت شده، می‌توان استفاده کرد وگرنه برای بالای 60ساله‌ها همان‌طور که از ابتدا تاکید کردم، انواع دیگر واکسن را همچنان پیشنهاد می‌کنم. اوایل این بیماری بسیاری منتظر مطالعه بودند ولی من ازجمله افرادی بودم که می‌گفتند مطالعات شبیه نتایج شبیه را حاصل می‌کند. وقتی واکسن ما فایزر باشد، آسترازنکا باشد یا پروتئینی باشد، قرار است در بدن ما یک پروتئین اسپایک را تولید کند و محصول یکی است که خود را به سیستم ایمنی بدن افراد نشان دهد. حتی مطالعات را نگاه کنید، واکسن نواواکس آمریکا که پروتئین بیس است، نتایجی بهتر از فایزر را نشان داده است. ما هم همین کار را می‌توانیم انجام دهیم و با واکسن‌های پروتئین‌بیسی که در کشور تولید شده (و من ظاهرا شنیدم تعداد خوبی دارند)، نوبت چهارم واکسیناسیون را انجام دهیم.»
مسئولان برای انتخاب نوع واکسن به مردم کمک کنند
این متخصص عفونی ضمن تشریح وضعیت زیرسویه جدید اُمیکرون در دنیا، خواستار آن است که مسئولان برای انتخاب نوع واکسن به جامعه کمک کنند، وی می‌گوید: «فراموش نکنیم بیشتر از 53درصد از ابتلاها در ایالات متحده آمریکا به‌خاطر زیرسویهBA5 است، یعنی ما حتما یک پیک خواهیم داشت که الان شروع شده ولی مطمئنا فوتی‌ها مثل دلتا نیست و تعداد ابتلا نیز مثل اُمیکرون نیست ولی تعداد فوتی‌ها را پیش‌بینی می‌کردیم بالا برود و اینچنین هم می‌شود. بااین‌حال همان‌طور که مطالعات سایر کشورها نشان می‌دهد، پیکی داریم که زودتر از پیک‌های قبل تمام می‌شود. الان آمار کشورهای اروپایی و آمریکایی را که نگاه می‌کنیم، افزایش ابتلا صورت گرفته ولی افزایش فوتی به‌شدت ابتلا نبوده است. در بحث اُمیکرون این‌طور نبوده است. مطمئنا واکسن و ابتلاها به اُمیکرون موجب شده این زمان شرایط بهتری از سال گذشته داشته باشیم. به نظر می‌رسد ما این زیرسویه‌های شبیه این را داشته باشیم ولی اگر قرار باشد واکسن به‌روزشده‌ای در آینده داشته باشیم، شاهد هستیم زیرسویه‌هایی که به وجود می‌آید از اُمیکرون است و اگر برای اُمیکرون امروز واکسن طراحی می‌کردیم مطمئنا این زیرسویه‌ها به وجود نمی‌آمد. من طرفدار این هستم که این بیماری به‌زودی تمام شود. واکسن مختص اُمیکرون در کشور را هم در کشور داریم، تا جایی که در جریان هستم برکت چنین کاری را کرد که هم برای ووهان واکسن داشت و هم برای اُمیکرون مطالعاتی درحال انجام داشت که ظاهرا این مطالعات تمام شده است ولی من نتایج را ندیده‌ام. خواهشم از مسئولان بهداشتی این است که برای انتخاب نوع واکسن به جامعه کمک کنند، مردم جامعه ما آنقدر دنبال مطالعه نیستند که دنبال مقاله بروند و مطالعه داشته باشند و واکسن انتخاب کنند. ما و مسئولان بهداشتی باید کمک کنیم. یک‌سری افراد مطالعه می‌کنند و مسئولان بهداشتی هم می‌توانند با بخشنامه‌ها به ایمنی جامعه کمک کنند. تزریق دز چهارم سینوفارم را برای فردی که دو دز سینوفارم گرفته، هیچ مطالعه‌ای تایید نمی‌کند. امیدواریم در کشور ما هم اجرا نشود.»