ندا اظهری، مترجم: علم، فناوری و تحقیقات هسته‌ای اساس تمام کاربردهای هسته‌ای را تشکیل می‌دهند. کاربردهای هسته‌ای معمولا طیف گسترده‌ای دارند و از حوزه‌های سلامت گرفته تا توسعه و برقراری امنیت جهانی مورد استفاده قرار می‌گیرند. علوم هسته‌ای در حوزه‌های گسترده‌ای از تولید دارو گرفته تا کشاورزی، امنیت غذایی، محیط‌زیست، پزشکی‌قانونی، صنعت و تجزیه و تحلیل صنایع‌دستی به کار می‌روند. تلاش‌های پژوهشی مستمر و گسترش دانش در رشته فیزیک هسته‌ای برای بیشتر نوآوری‌های فناورانه الزامی است و به نوبه خود مزایای جدیدی برای جامعه به همراه دارد. هدف آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارتقای بهترین راه‌حل‌های موجود در دنیای امروز و ایجاد راه‌حل‌های بهتر برای آینده است.
بیشتر برنامه‌های تحقیقاتی هسته‌ای از ماهیت‌های کوچک مواد هسته‌ای برای آزمایش اثرات و ذرات مواد است. برنامه‌های تحقیقاتی هسته‌ای مستلزم راه‌اندازی رآکتورهای هسته‌ای است تا محققان بتوانند به واسطه آنها در زمینه‌های مختلف به پیشرفت‌های متعددی دست ‌یابند. حدود 450 رآکتور در دنیا وجود دارند که انرژی هسته‌ای را برای بسیاری از کشورها تامین می‌کنند. قریب به 10 درصد از نیروی برق دنیا از طریق همین رآکتورها تامین می‌شوند که حدود 4 درصد از ترکیب انرژی جهان را تشکیل می‌دهند. اما در این میان، برخی کشورها انرژی هسته‌ای را به یک منبع انرژی پاک تبدیل می‌کنند.

 سرمایه‌گذاری‌های عظیم جهانی
15 کشور دنیا تقریبا بیش از 91 درصد کل تولید انرژی هسته‌ای را برعهده دارند. طبق گزارش weforum در سال 2022، آمریکا با 30.9 درصد تولید انرژی هسته‌ای، رتبه نخست دنیا را از آن خود دارد. بعد از آن چین با 13.5 درصد، فرانسه با 13.3، روسیه با 7.9 و کره‌جنوبی با 6 درصد رتبه‌های دوم تا پنجم بیشترین تولیدکننده انرژی هسته‌ای را در دنیا از آن خود کرده‌اند. در آمریکا بیش از 50 درصد انرژی برق پاک کشور از طریق انرژی هسته‌ای به دست می‌آید. چین که دومین قدرت بزرگ هسته‌ای جهان به‌شمار می‌رود، بیشترین سرمایه‌گذاری را در حوزه‌های هسته‌ای انجام داده تا بتواند از این طریق به دستاوردهای آب و هوایی دست‌یابد. برنامه‌ریزی‌هایی که چینی‌ها در نظر دارند، این‌گونه است که قرار است تا سال 2035 قریب به 150 رآکتور هسته‌ای جدید در چین راه‌اندازی کنند که هزینه ساخت آنها چیزی بیش از 440 میلیارد دلار را در برمی‌گیرد. از سوی دیگر، محققان اروپایی هم در زمینه تولید انرژی هسته‌ای فعال هستند. به‌عنوان مثال، آلمان هشتمین کشور تولیدکننده انرژی هسته‌ای در دنیاست اما قصد دارد آخرین رآکتور فعال خود را در سال 2022 به‌عنوان بخشی از حذف تدریجی انرژی هسته‌ای خود تعطیل کند. در عین حال، فرانسه قصد دارد ظرفیت هسته‌ای خود را افزایش دهد.

 کدام کشورها بیشتر به هسته‌ای وابسته‌اند؟
اگرچه تولید برق در سطح جهانی اهمیت بالایی دارد و انرژی‌های هسته‌ای کمک زیادی به تولید برق در سطح جهانی کرده است، اما برخی کشورهای کوچک‌تر هم هستند که هنوز انرژی هسته‌ای نتوانسته بخش مهمی از تولیدات برق آنها را به خود اختصاص دهد. کشورهای اورپایی در صدر کشورهایی هستند که بیشترین تولیدات برق آنها از منبع انرژی هسته‌ای تامین می‌شود. در این میان، فرانسه با 70.6 درصد تولید برق در دنیا، بیشترین تولیدکننده برق هستند. پس از آن اسلوواکی، اوکراین، لهستان و بلغارستان رده‌های دوم تا پنج را به دست آورده‌اند. آمریکا در سال 2020 تنها 31 درصد تولید برق را از منبع انرژی هسته‌ای برعهده داشت.
چشم‌انداز انرژی هسته‌ای مدام درحال تغییر است. تنها در سال 2020 بیش از 50 رآکتور هسته‌ای در کشورهای مختلف دنیا ساخته شد که تنها صدها رآکتور آن در منطقه آسیا احداث و راه‌اندازی شدند. همزمان با اینکه کشورها تلاش می‌کنند از سوخت‌های فسیلی فاصله بگیرند و به سمت استفاده از منابع انرژی عاری از کربن حرکت کنند، ممکن است با وجود برنامه‌ریزی برای حذف تدریجی انرژی هسته‌ای در چند کشور دنیا، شاهد تجدید حیات در ترکیب انرژی جهان هستیم.

تلاش نروژ برای افزایش بودجه تحقیقات هسته‌ای

به گزارش universityworldnews، خبرهای اخیر از آموزش عالی نروژ حکایت از کاهش بودجه‌های تحقیقاتی ملی این کشور دارد که همین امر نگرانی‌هایی را از وضعیت مبهم و نامعلوم این کشور در سال‌های آتی به وجود آورده است. اما در این میان، گزارش‌ها بیانگر آن است که به‌رغم کاهش بودجه‌های تحقیقاتی نروژ، دولت این کشور در تلاش است تا ظرفیت‌های تحقیقاتی و پژوهشی هسته‌ای خود را با تزریق بودجه‌ای 2.5 میلیون دلاری به فیزیک و شیمی هسته‌ای تقویت کند تا از بهبود وضعیت این بخش در زمینه‌های دانشی اطمینان حاصل کند. وزیر تحقیقات و آموزش عالی نروژ ماه گذشته تمام هیات شورای تحقیقاتی نروژ را به اتهام هزینه‌های بالا در این بخش عزل کرد و همین بهانه شد تا وزیر اقدام به کاهش بودجه‌های تحقیقاتی این کشور کند. البته در خبری که چند ماه پیش منتشر شد، وزیر تحقیقات و آموزش عالی این کشور اذعان کرده بود حتی اگر نروژ برای تولید انرژی برق مجهز به رآکتورهای انرژی هسته‌ای نبود و هیچ نیروگاهی برای ساخت رآکتور در اختیار نداشت، این واقعیت که در همسایگی نروژ کشورهایی مجهز به رآکتورهای هسته‌ای قرار دارند، برای توسعه تحقیقات هسته‌ای کفایت می‌کرد. متخصصان نروژی در پژوهش‌های هسته‌ای نیازمند آن هستند که پرسنل و نیروهای جدیدی را به خدمت بگیرند تا بتوانند در این حوزه به پیشرفت‌های بیشتری دست ‌یابند. تقویت تحقیقات هسته‌ای منجر به آموزش گروه‌های تحقیقاتی و نیز تربیت محققان و دانشجویان در مقاطع کارشناسی‌ارشد و دکتری می‌شود.
طبق گزارش‌های منتشرشده، سرمایه‌گذاری‌های دولت نروژ در تحقیقات هسته‌ای منجر به توسعه دانش در حوزه‌های حیاتی از قبیل امنیت هسته‌ای، حفاظت در برابر اشعه، ذخیره ایمن پسماندهای اتمی، آلودگی رادیواکتیو و دیگر حوزه‌های مرتبط مانند داروهای رادیویی می‌انجامد. وزیر تحقیقات و آموزش عالی این کشور اعلام کرده است تولید و امنیت انرژی در اروپا طی سال‌های گذشته به یکی از موضوعات حیاتی تبدیل شده و کشورهای مختلف دنیا استراتژی‌های خود را به‌گونه‌ای تنظیم کرده‌اند که بتوانند به تولید انرژی‌های هسته‌ای بپردازند و توسعه این انرژی در اوکراین یکی از موضوعاتی بود که باعث واکنش‌های شدید روسیه و درنهایت جنگ میان این دو کشور شد. نروژ در گذشته دارای رآکتورهای تحقیقاتی در منطقه «هالدن» و «جلر» بود اما فعالیت آنها را متوقف کرده بود. رآکتور دانشگاه «اوسلو»، تاکید می‌کند که حتی بدون وجود رآکتور فعال در این کشور، تحقیقات در زمینه هسته‌ای همچنان حائز اهمیت است. آموزش در شیمی هسته‌ای و فیزیک هسته‌ای پایه و اساس تعدادی از زمینه‌های اجتماعی مرتبط را تشکیل می‌دهند که شامل حفاظت در برابر تشعشع، تحقیق، توسعه، استفاده از هسته‌های رادیواکتیو در صنعت، داروسازی هسته‌ای، تجزیه و تحلیل رادیوشیمیایی، رادواکولوژی، پزشکی هسته‌ای، انرژی هسته‌ای و از کار انداختن تاسیسات و مدیریت تصرفات هسته‌ای است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که گسترش صنعت رادیو و داروی هسته‌ای که طی چند دهه اخیر در نروژ ایجاد شده، بستگی به قابلیت رقابت در حوزه‌های مرتبط دارد. همین امر درمورد خدمات مدیریت حیاتی اجتماعی در حفاظت از تشعشعات هسته‌ای و ظرفیت لازم برای ارزیابی مستقل تهدید ناشی از حوادث و فعالیت‌های تروریستی احتمالی که در آن رادیواکتیویته و فناوری هسته‌ای درگیر است، صدق می‌کند.

بودجه 147 میلیون دلاری انگلیس روی فناوری انرژی هسته‌ای

به گزارش «بلومبرگ»، دولت انگلیس یکی از کشورهایی است که در کنار دستیابی به حجم تولید بالای برق در سایه توسعه تحقیقات حوزه هسته‌ای، به دنبال توسعه انرژی هسته‌ای نیز هست و از این رو قرار است بودجه‌ای 147 میلیون دلاری را به فناوری‌های این بخش اختصاص دهد. صندوق آینده توانمندسازی هسته‌ای انگلیس به دولت این کشور در دستیابی به هدف ساخت 8 رآکتور جدید تا سال 2030 کمک می‌کند. هدف این صندوق تقویت و رشد سرمایه‌گذاری‌های خصوصی در پروژه‌های تحقیقاتی هسته‌ای انگلیس است. صندوق، در این طرح را برای استقرار ناوگان جدید نیروگاه‌های هسته‌ای به‌عنوان بخشی از رنسانس هسته‌ای پیش خواهد برد. طبق گفته بوریس جانسون، نخست‌وزیر انگلیس، انرژی هسته‌ای طی سه دهه آینده 25 درصد از انرژی موردنیاز این کشور را تامین خواهد کرد که نسبت به 16 درصد حال حاضر، با رشد قابل‌توجهی روبه‌رو می‌شود. اما این نخستین باری نیست که انگلیس در صدد بازتوانی صنعت هسته‌ای خود برآمده است. این تلاش از دهه 80 میلادی و در دولت‌های مختلف ادامه داشته اما تاکنون تنها یک نیروگاه احداث شده است. تلاش‌های فعلی دولت انگلیس روی کسب گرنت‌ها برای کمک به ساخت پروژه‌های جدید هسته‌ای شامل رآکتورهای کوچک و نیز جذب سرمایه‌گذاری‌های خصوصی برای تبدیل شدن ایده‌ها به واقعیت متمرکز شده‌اند.

بودجه 85/1 میلیارد دلاری آمریکا روی تحقیقات هسته‌ای

سازمان انرژی آمریکا در سال 2021 خواستار بودجه قابل‌توجهی برای این کشور در راستای تولید و استفاده از انرژی‌های پاک شد به‌طوری که این کشور بتواند اقتصاد انرژی پاک خود را به صددرصد برساند. این سرمایه‌گذاری‌ها آمریکا را به‌عنوان رهبر جهانی در عرصه تحقیقات، توسعه و به کارگیری از فناوری‌های انرژی پاک برای مقابله با بحران آب و هوایی اثبات خواهد کرد. سازمان انرژی آمریکا خواستار اختصاص بودجه‌ای 46.2 میلیارد دلاری به این منظور شده است که 1.85میلیارد از آن قرار است به سازمان انرژی هسته‌ای اختصاص پیدا کند که به نظر می‌رسد در مقایسه با سال مالی 2021، بودجه تحقیقات هسته‌ای آمریکا در سال 2022 با بیش از 23 درصد رشد روبه‌رو بوده است. در این میان، آمریکا 368 میلیون دلار نیز به تحقیق و توسعه چرخه سوخت هسته‌ای اختصاص داده است که شامل حمایت از ذخیره‌سازی برای سوخت‌های هسته‌ای و زباله‌های رادیواکتیو می‌شود. یک‌پنجم از کل انرژی برق تولید شده در آمریکا و تنها بیش از نیمی از هدف رساندن انرژی گازهای گلخانه‌ای به صفر بخشی از اهداف آمریکا از آینده انرژی‌های پاک است که با اختصاص بودجه به بخش تحقیقات هسته‌ای محقق خواهد شد.

اختصاص 440 میلیارد دلار در برنامه‌های هسته‌ای چین

به نظر می‌رسد انرژی هسته‌ای یکی از تنها امیدهای دنیا برای داشتن آینده‌ای عاری از کربن است. پس از سال‌ها تلاش، دولت چین توانسته به‌عنوان یکی از برترین قدرت‌های دنیا در عرصه انرژی هسته‌ای با سرمایه‌گذاری در این بخش، انرژی هسته‌ای سریع و نسبتا ارزان‌قیمتی را ایجاد کند. چین درنظر دارد با این سرمایه‌گذاری‌های عظیم، طی 15 سال آینده حدود 150 رآکتور هسته‌ای جدید احداث کند که تعداد آن بیشتر از کل تعداد رآکتورهایی است که طی 35 سال گذشته در دنیا ساخته شده است. طبق این برآوردها، دولت چین بودجه‌ای بالغ بر 440 میلیارد دلار اختصاص داده است. با توجه به بودجه بسیار بالایی که برای بخش تحقیقات هسته‌ای اختصاص یافته، چین درنظر دارد از آمریکا به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده انرژی هسته‌ای دنیا هم پیشی گیرد.

سرمایه‌گذاری یک میلیارد دلاری فرانسه

حدود 70 درصد انرژی برق فرانسه از انرژی هسته‌ای تامین می‌شود. دولت این کشور در سال 2014 با یک هدف‌گذاری درست در مسیر کاهش 50 درصدی سهم تولید برق انرژی هسته‌ای تا سال 2025 گام برداشت. این هدف‌گذاری بین سال‌های 2019 تا 2035 تعیین شده است. فرانسه در فوریه 2022 اعلام کرد که با اختصاص بودجه بالا به بخش تحقیقات هسته‌ای، درنظر دارد 6 رآکتور جدید بسازد و ساخت 8 رآکتور دیگر را هم در دستور کار خود قرار دهد. فرانسه بزرگ‌ترین صادرکننده خالص برق در دنیا به دلیل هزینه بسیار پایین تولید برق به‌شمار می‌رود و هر ساله بیش از 3 میلیارد یورو از این منبع درآمد دارد. حدود 17 درصد برق فرانسه از سوخت هسته‌ای بازیافتی تولید می‌شود. دولت فرانسه قصد دارد در برنامه‌ای ملی تا سال 2030، با سرمایه‌گذاری یک میلیارد دلاری در فعالیت‌های تحقیق و توسعه هسته‌ای، فناوری‌های رآکتورهای هسته‌ای خود را تقویت کنند.