معین احمدیان، دبیرگروه فرهنگ: احوال امروز سینمای ایران خوش نیست و یکی از عارضه‌های مشهود این ناخوشی، اعتراضات می‌تو و بلاتکلیفی معترضان این جنبش است. از همان ابتدا در مواجهه با این جنبش دو واکنش متفاوت از طرف دو جریان را شاهد بودیم، یکی جریانی که از گذشته با کلیت سینما و هنرمندان ایرانی مشکل داشته و دارد و با علنی شدن اعترافات، تجاوز و آزارگری را به همه گروه‌ها و فعالان سینمای ایران تعمیم دادند. سمت دیگر ماجرا هم کسانی بودند که نه‌تنها مخالف به راه‌افتادن این جریان بوده، بلکه منکر وقوع چنین اتفاقاتی در بدنه سینمای ایران هستند. این جریان دوم که اتفاقا در بدنه سینمای ایران فعالیت می‌کنند، به بهانه و مصلحت‌سنجی‌های مرسوم، فقط دنبال پنهان‌کاری در فضای سینما نیستند بلکه به‌دنبال تشدید فضای سکوت و انکار واقعیت هستند.
در شماره‌های پیشین «فرهیختگان» ضمن حمایت از آزاردیدگانی که در پستو‌های قدرت و شهرت سینما رنج کشیدند، بارها هشدار دادیم که این جنبش اعتراضی، به‌شدت مستعد افتادن در باتلاق ابتذال و سطحی‌انگاری رسانه‌ای است. مساله‌ای که باعث می‌شود یک اعتراض و فریاد بحق، با عدم درایت و تدابیر هوشمندانه به فضایی علیه خود بدل شود.
به‌طور واضح بحث آزارگری و تعرض به حریم خصوصی زنان، مختص جامعه امروز ایران یا محدود به جریان سینمایی ایران نیست اما مساله‌ای که سردمداران بیانیه 800 زن، باید به آن توجه می‌کردند و بکنند، درک دقیق حساسیت‌های اجتماعی نسبت به چهره‌ها و زندگی خصوصی هنرمندان است. جنبش اعتراضی که از دل جامعه هنری به وجود آمده، نه‌تنها ازجمله سوژه‌ها و موارد کنجکاوی‌برانگیز فضای رسانه به حساب می‌آید، که زمین مناسبی برای کاشت توطئه و دخالت‌های سیاسی است. در چنین شرایطی هرگونه نافهمی در مدیریت و هدایت دقیق این جنبش، منجر به اتفاقاتی خارج از قاعده و چهارچوب صحیح مطالبه‌گری می‌شود.
با رصد دو ماه و نیم فعالیت هسته مرکزی این جنبش می‌توان گفت که تا امروز جریان واکنشی 800 زن معترض سینمای ایران، نمره قابل‌قبولی جهت احقاق حقوق زنان نگرفته و برخی امضاکنندگان با دیدن اینکه کلاف سردرگمی و بلاتکلیفی هر روز پیچیده‌تر می‌شود، امضاهایشان را هم پس گرفتند. بنا به اعلام صفحه رسمی 800 زن، مستانه مهاجر، گلناز گلشن، هدی زین‌العابدین، رها خدایاری، زهره ساداتی، ساناز کولجی و هنگامه قاضیانی ازجمله زنانی هستند که تا امروز امضای خود را پس گرفتند.
حالا که بخش مهمی از زنان معترض به آزارگری در فضای سینما تصمیم گرفتند ذیل یک کمپین تحت‌عنوان 800 زن جمع شوند، باید هرچه سریع‌تر از زیر سایه بلاتکلیفی و سردرگمی خارج شوند؛ اما مهم‌ترین چالش پیش‌روی این جنبش، حرکت کند و فرسایشی کمیته پنج‌نفره آن است و اینکه اعضای آن نمی‌توانند با سرعت عملی حساب‌شده، فاصله‌گذاری خود را با جریان‌های قلابی در فضای مجازی حفظ کنند.
لزوم فاصله‌گذاری با جریان‌های قلابی جنبش اعتراضی زنان
فروردین‌ماه امسال، حدود 800 زن از دست‌اندرکاران سینما با صدور و امضای «بیانیه زنان دست‌اندرکار سینما در اعتراض به خشونت علیه زنان در این عرصه» خواستار تشکیل کمیته‌ای برای رسیدگی به شکایات زنان درباره خشونت‌های جنسی در سینما شدند و درنهایت تصمیم بر آن شد تا رسیدگی به مطالبات زنان و خشونت و آزار علیه فعالان زن در سینما توسط کمیته مستقل پیگیری شود و برای جلوگیری از هرگونه تضییع حقوق، پنج نماینده از دل همین کمپین انتخاب شد. رای‌گیری بین زنان امضاکننده بیانیه اعتراض به خشونت جنسی و جنسیتی در سینما و تئاتر با حضور 13 کاندیدا انجام شد و در پایان ترانه علیدوستی، سمیه میرشمسی، غزاله معتمد، هانیه توسلی و مارال جیرانی به‌عنوان پنج نفر از اعضای هیاتی انتخاب شدند که تشکیل یک کمیته مستقل را جهت بررسی سوءرفتارهای جنسی پیگیری کنند.
در کنار صفحه 800 زن، صفحه اینستاگرامی تحت‌عنوان «می‌تو ایران» فعالیتش را آغاز کرد که با نقل روایت‌هایی از تعرضات جنسی در فضای سینما، مخاطبانی را هم جذب کرده بود. گفته می‌شود که شقایق نوروزی، بازیگر خارج‌نشین ازجمله گردانندگان این صفحه اینستاگرامی است. در یک ماه اخیر نقل روایت‌های بدون اثبات در این صفحه اینستاگرامی، چالش‌هایی را برای جنبش داخلی 800 زن ایجاد کرد. مسیری که این صفحه اینستاگرامی انتخاب کرده بود، ارائه گزارش‌هایی با آب‌وتاب از تعرض‌های جنسی بود و قرار نبود به جنبشی کمک کند که در داخل کشور به‌دنبال احقاق مطالبات زنان است. پیچیدگی ورود به این مساله هر روز بیش از پیش حس می‌شد. درنهایت در تاریخ 11 خردادماه ، هیات پنج‌نفره کمپین 800 زن، طی بیانیه‌ای اعلام کرد: «هیچ روایتی را منتشر نکرده و نخواهیم کرد. همان‌طور که پیش از این بارها اعلام کردیم، اساسا صلاحیت راستی‌آزمایی و انتشار روایت‌ها را نداریم و وظیفه محول‌شده به ما نیز چیز دیگری است.» این اظهارنظر کمپین 800 زن می‌توانست به معنای فاصله‌گذاری با هر جریان تقلبی دیگری باشد. ضمن اینکه در همین بیانیه اعلام کردند: «ما درباره روایت دو نفر از امضاکنندگان محترم بیانیه که تصمیم به انتشار آن با نام و در صفحه عمومی خود گرفته‌اند، اعلام همراهی می‌کنیم، این به معنی راستی‌آزمایی روایت نیست، ما کار خود را راستی‌آزمایی نمی‌دانیم بلکه آن وظیفه‌ای که برای خود تعریف کرده‌ایم تنها حمایت از فضای روایتگری و لزوم توجه به امنیت راوی است.» با وجود اینکه کمپین 800 زن، اعلام کرد که هیچ‌گونه روایتی را تایید و منتشر نمی‌کند اما صفحه اینستاگرامی «می‌تو ایران» با همان گرداننده خارج‌نشینش به‌دنبال حفظ حیاتش در فضای مجازی بود و همچنان روایت‌هایی از تجاوز را با جزییات منتشر می‌کرد.
کمیته پنج نفره جنبش زنان نسبت به اظهاراتی که این پیج جعلی داشت، بی تحرک و کم بنیه عمل می‌کرد و همچنان اظهارات بی‌مبنای این صفحه اینستاگرامی تحت عنوان «می تو ایران» باز نشر می شد. تا اینکه در روزهای اخیر، انتشار مطلبی توهین‌آمیز درباره رزمندگان دفاع مقدس، باعث واکنش تند کاربران فضای مجازی شد.
از سوی افکار عمومی اظهارات شرم‌آور و توهین آمیز این پیج به کمپین 800 زن منتسب می‌شد و صفحه اینستاگرامی 800 زن، در واکنش به این اعتراضات در صفحه اینستاگرامش اعلام کرد: «این یک حرکت صنفی در داخل جغرافیای ایران است و ارتباطی با رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی خارج از کشور ندارد. صفحه اینستاگرامی me_to_movement_iran هیچ ارتباطی با اعضای هیات پنج‌نفره پیگیری بیانیه 800 زن ندارد.»
اما موضوعی که این بار پیش آمد، به سادگی روایت‌های پیشین نبود که حیثیت یک فرد مورد تعرض قرار گرفته باشد تا با یک نوشته اینستاگرامی در صفحه 800 زن حل شود. صفحه اینستاگرامی که در افکار عمومی به جریان جنبش اعتراضی زنان منتسب می‌شود، به ساحت ملی وعقیدتی مردم ایران توهین کرده بود و حداقل واکنش کمیته 5 نفره ای باید این باشد که صریحا اظهارات وقیحانه و بدون مبنا، نسبت به مدافعان وطن را محکوم کنند.
اتفاقات هرچه پیش می‌رود، نشان می‌دهد که مسیر انتخاب‌شده توسط این 800 زن، بسیار پرپیچ‌وخم است و هر لحظه امکان افتادن به دامچاله ابتذال و سیاست برای آنها وجود دارد. اگر اعضای این جنبش فقط به‌دنبال افاضات رسانه‌ای نیستند باید هرچه سریع‌تر تغییر وضعیت داده و از موضع بیانیه و اطلاعیه دادن خارج شوند و فرآیند اجرایی و حقوقی مطالبات زنان را درپیش بگیرند. این مهم هم محقق نخواهد شد مگر با ورود و حمایت صنوف سینمایی و همراهی نهادهای حقوقی و دستگاه‌های قضایی.
مسئولان سینمایی کنار زنان هنرمند
محمد خزاعی، رئیس سازمان سینمایی در اولین واکنش به بیانیه هنرمندان زن سینمای ایران در تاریخ 14 فروردین‌ماه 1401 در گفت‌وگو با روزنامه ایران گفت: «مشکلاتی که هنرمندان در عرصه سینما مطرح کردند فقط مختص سینما نیست و در صنف‌های دیگر هم وجود دارد که دولت نسبت به این مسائل بی‌تفاوت نیست و حمایت و پیگیری می‌کند. ما هم در وزارت ارشاد و سازمان سینمایی به همکاران دستور دادیم با کمک خانه سینما هنرمندانی که دچار مشکل شدند در فضایی امن و محرمانه مسائل‌شان را مطرح کنند. در همین راستا قرار شده در شورای صیانت این موضوع بررسی و پیگیری شود. قرار است در این شورا شکایت‌هایی که در ارتباط با مسائل کاری و اخلاقی هست، همراه با مسائل حقوقی بعد از جمع‌بندی مورد رسیدگی قرار گیرد. نماینده‌ای هم از وزارت ارشاد در شورای صیانت حضور دارد.»
رئیس سازمان سینمایی 23 فروردین‌ماه در حاشیه مراسمی تاکید کرد که هنرمندانی که مورد تعرض قرار گرفتند، بیایند و از حق‌شان دفاع کنند. او همچنین گفت: «در همین زمینه با خانه سینما صحبت کردیم و آنها شورای صیانت خود را مجدد فعال کردند و بعد هم شورای اخلاق حرفه‌ای سینما را شکل دادیم که در تمام مسائلی که مربوط به جریان اخلاق حرفه‌ای سینما می‌شود، ورود کند نه اینکه صرفا مسائل مربوط به بانوان را پوشش دهد، البته زیرمجموعه این شورا را یک کمیته قرار دادیم که فقط بانوان در آن حضور دارند و متشکل از دو فیلمساز زن، یک روانپزشک، یک جامعه‌شناس و یک حقوقدان خواهد بود. با مرکز وکلای قوه قضائیه هم صحبت کردیم که وکیل رایگان در اختیار شاکیان قرار داده شود، اما تا امروز مراجعه‌کننده‌ای به سازمان سینمایی و حتی خانه سینما وجود نداشته است. اگر اتفاقی افتاده است، دوستان باید بیایند و حق‌شان را پیگیری کنند و ما هم با تمام قوا پشت‌شان ایستاده‌ایم تا مسائل به سرمنزل مقصود برسد.»
محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم در 26 فروردین‌ماه در جمع خبرنگاران در پاسخ به سوالاتی درمورد خشونت و رفتار نامناسب علیه سینماگران زن تصریح کرد: «با جدیت درحال پیگیری هستیم. معتقدم بدون سروصداها و هیاهوی رسانه‌ای اتفاقات بهتری در این زمینه رخ می‌دهد و ازاین‌رو جامعه سینمایی ما باید پیگیری و هرچه سریع‌تر نسبت به آن واکنش مناسب نشان دهد.» وی همچنین تاکید کرد: «بی‌اخلاقی و پلشتی ممکن است همه‌جا وجود داشته باشد اما باید از جامعه زدوده شود و این موضوع در سینما هم با همکاری خود اهالی سینما درحال پیگیری است.»
به‌دنبال وعده‌ای که داده شده بود، سازمان سینمایی اقدام به تشکیل کمیته اخلاق حرفه‌ای برای رسیدگی به شکایات احتمالی کرد. هنوز هیچ خبر رسمی درباره شکایت‌های مطرح‌شده در این کمیته و مجازات متخلفان منتشر نشده؛ اما در یک ماه اخیر خبرهایی درباره تشکیل اولین پرونده‌های آزار جنسی در سازمان سینمایی منتشر شد. اواسط اردیبهشت‌ماه حسین لامعی ازجمله فعالان رسانه‌ای سینما با اعلام این خبر و صحبت‌هایش با رئیس سازمان سینمایی در صفحه اینستاگرامش نوشت: «رئیس سازمان سینمایی از حمایت کامل این سازمان از زنان قربانی و آزاردیده خبر داد و گفت تا امروز «دو دختر» مراجعه کرده‌اند که برایشان تشکیل پرونده شده و آن‌گونه که خزاعی تصریح کرده، درصورت اثبات تجاوز، متجاوزان برای همیشه «حذف و ممنوع‌الکار» خواهند شد.»
با جدی شدن بحث تجاوز و آزار جنسی در سینمای ایران، دستگاه قضایی هم به‌صورت جدی به این مساله ورود کرد. مسعود ستایشی، سخنگوی قوه قضائیه در واکنش به ادعاهای مطرح‌شده در فضای مجازی درباره تعرض به برخی سینماگران گفت: «مسائلی که اخیرا در فضای مجازی مطرح شده (ادعاهایی درمورد تعرض به برخی سینماگران) تلخ و تاسف‌آور است. افراد می‌توانند در قالب طرح شکایت کیفری، موضوع را مطرح کنند که ما رسیدگی کنیم.»