فرهیختگان: به‌بهانه سخنان روز گذشته رئیس مجلس درباره شرکت‌نکردن تعدادی از نمایندگان در رای‌گیری برخی طرح‌ها و لوایح، قصد داریم باری دیگر ارتباط مسائل اینچنینی را با شفاف‌نبودن آرای نمایندگان مورد بررسی قرار دهیم.
به همین منظور، با ناصر ایمانی، کارشناس مسائل سیاسی گفت‌وگو کرده‌ایم. ایمانی معتقد است پرداختن صرف به شفافیت آرا، بدون پرداختن به دلایل مقاومت نمایندگان مقابل آن، یک کار روبنایی است. این کارشناس مسائل سیاسی همچنین می‌گوید ما برای بررسی دقیق این مساله باید به ریشه‌های آن بپردازیم. این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
برای یافتن راه‌حل چنین مواردی ابتدا باید آنها را ریشه‌یابی کنیم
ایمانی در ابتدا با طرح مسائلی که مجلس در طول 10 دوره گذشته خود نیز کم‌وبیش با آنها درگیر بوده است، گفت: «پیش از هرکار باید بررسی کنیم که اساسا چرا این اتفاق می‌افتد؟ (عدم‌مشارکت تعداد زیادی از نمایندگان در رای‌گیری نهایی طرح‌ها و لوایح) ما باید سعی کنیم مسائل اینچنینی را ریشه‌یابی کنیم. درخصوص این مورد خاص نیز باید ریشه موضوع را حل کنیم. به فرض مثال، در کشور پدیده‌ای داریم به‌نام فساد. یک بحث در مواجهه با فساد مقابله با ظواهر آن است که توسط نیروهای قضایی، امنیتی و اطلاعاتی صورت می‌گیرد، یک مساله هم مربوط به ریشه‌یابی آن است که بررسی کنیم چرا فساد به‌وجود آمده است. ریشه‌هایش را معالجه کنیم. نمی‌خواهم بگویم این مساله مشابه فساد است اما ما باید سعی کنیم در مواجهه با همه‌چیز به ریشه‌یابی اساسی آن بپردازیم. نمی‌خواهم بگویم طرح‌شفافیت خوب نیست اما پرداختن به روبناست. باید به ریشه‌ها پرداخت. چرا نمایندگان مجالس ما -نه صرفا این مجلس، بلکه نمایندگان ادوار پیشین مجلس هم همین‌طور بودند و نمایندگان مجلس بعد هم همین خواهند بود- تلاش دارند که آرای‌شان غیرشفاف باقی بماند؟ چرا نمایندگان مجالس ما وارد تعاملات ناسالم با دولتی‌ها می‌شوند؟ چرا نمایندگان مجالس ما -تاکید می‌کنم منظورم صرفا این مجلس نیست- در سخنان‌شان یک موضع دارند و در رای‌گیری‌ها موضع دیگری اتخاذ می‌کنند؟ چرا چنین پدیده‌هایی به‌وجود می‌آید؟ باید این پدیده را ریشه‌یابی کرد. چرا رئیس مجلس ما باید به این نقطه برسد که بخواهد موضوعی مثل لزوم شرکت‌کردن نمایندگان در رای‌گیری‌ها را به شکل تهدیدگونه یا هر نوع دیگری در مجلس مطرح کند؟ به‌نظرم ریشه آن به ساختار تشکیل مجالس ما بازمی‌گردد. ساختار ورود به مجلس است که باید اصلاح شود.
نمایندگانی که وارد مجلس می‌شوند اگر منافع شخصی هم نداشته باشند، حداقل دغدغه انتخاب‌شدن در دور بعدی را دارند و برای حوزه‌های انتخابیه‌شان هم تلاش می‌کنند، به همین جهت است که با دولت وارد تعاملاتی می‌شوند تا بتوانند مشکلات و مسائل حوزه انتخابیه‌شان را حل کنند. به همین دلیل هم هست که بعضا تمایل ندارند در برخی رای‌گیری‌ها به‌صورت علنی مشارکت داشته باشند. اگر رای‌گیری مثل حالت فعلی مخفی باشد، نتیجه همین است که الان داریم می‌بینیم. اما در رای‌گیری علنی هم شاهد هستیم مثلا نماینده‌ای که از یک حوزه انتخابیه کوچک است، درصورت علنی‌کردن رای خود منافع آن حوزه انتخابیه را در خطر ببیند. حوزه انتخابیه‌اش این اقتضا را نداشته باشد یا مثلا مسئولان و مدیران دولتی آن منطقه از آن رای خیلی خوشنود نباشند، بنابراین سعی می‌کند رای خود را مخفی کند. این ریشه مسائل ماست. ما باید در کشور چنین موضوعی را که به ساختار مجلس‌مان بازمی‌گردد حل کنیم.
ساختار مجلس ما نیاز به اصلاح دارد
این کارشناس مسائل سیاسی همچنین گفت: «می‌توان گفت در دنیا تقریبا جزء معدود کشورهایی هستیم که داریم با این سیستم و یک مجلس کشور را اداره می‌کنیم. نتایجش هم همین است که می‌بینیم. نباید خیلی تعجب کنیم. مثلا درباره نوع تعامل نمایندگان و دولت همان‌طور که بارها شنیده‌اید پیش آمده است که نمایندگان محترم مجلس از یک وزیر درخواست‌هایی داشته‌اند که البته همه درخواست‌ها محترم بوده است. نمی‌خواهیم بگوییم شخصی بوده، اما با این وجود اگر آن وزیر درخواست آنان را به انجام نمی‌رساند، او را تهدید به استیضاح کرده یا به صحن می‌کشاندند. چرا این روابط ناسالم به‌وجود می‌آید؟ باید ریشه آن را حل کرد که ما دیگر اساسا نیازی به طرح شفافیت‌آرا و امثال آن نداشته باشیم. چنانچه این ریشه را حل کنیم اساسا دیگر هیچ‌کدام از نمایندگان مجلس نسبت به علنی رای‌دادن نگرانی و دغدغه‌ای نخواهد داشت. نه‌‌تنها دغدغه ندارند، بلکه استقبال هم می‌کنند. یعنی با افتخار می‌گویند من این رای را به این طرح یا به این لایحه دادم یا ندادم. اما الان تمایل آنان به پنهان‌سازی بیشتر است. به این خاطر که به اعتقاد بنده ساختار مجالس ما ساختار کاملی نیست. یکی از مسائلی که ما در کشور داریم، یک مجلس داشتن است، وقتی یک مجلس باشد، این موارد تشدید می‌شود. اگر در ساختار کشور دو مجلس داشته باشیم، این مجلس هر رایی هم که بدهد، برای تبدیل شدن به قانون باید برود در مجلس دیگری تصویب شود. بنابراین حساسیت‌های موجود نسبت به پنهان بودن آرا کاهش پیدا می‌کند. ما جلوی استانی‌شدن ورود به مجلس را گرفته‌ایم، طبیعی است که نتایج این خواهد شد و رئیس مجلس ما باید بیاید به‌نوعی تهدید کند که اگر در رای‌گیری شرکت نکنید اعلام می‌کنیم و امثال این اقدامات. فلذا به‌نظرم اینها باید ریشه‌یابی شود. با تاکید بر طرح شفافیت ما داریم روبنا را پیگیری می‌کنیم. باید ریشه را حل کرد.»
شفافیت‌آرا احتمالا تا پایان مجلس هم تصویب نخواهد شد
ایمانی در پایان، پیش‌بینی‌اش از دو سال باقی مانده تا پایان مجلس یازدهم را این‌گونه شرح داد: «به‌نظر من تجربه نشان داده مجالس خودزنی نمی‌کنند. (اقدامی در تضاد با منفعت جمعی مجلس انجام نمی‌دهند.) یکی از ایرادهای تک‌مجلس بودن همین است. مجالس نمی‌آیند علیه خودشان رای بدهند. یک مثال برای شما می‌زنم. مثلا اگر تعیین دستمزد مدیری در یک دستگاه دولتی برعهده خود او باشد و هیچ مقام بالاتری در آن دستگاه وجود نداشته باشد که بر او نظارت کند، معلوم است که آن شخص حقوق خود را بالا مشخص می‌کند. هیچ‌وقت هم نمی‌آید دستمزد خود را شخصا کاهش دهد، چون منافعش آسیب می‌بیند. ما قبلا هم نمونه‌های اینچنینی در مجلس داشته‌ایم. طرح‌هایی که به ضرر مجلس است، مجددا تاکید می‌کنم منظورم از ضرر، ضرر شخصی نیست. دغدغه قریب‌به‌اتفاق نمایندگان منافع شخصی به‌معنای اینکه درآمد و قدرتی برای خودشان داشته باشند، نیست. شاید عده قلیلی باشند که به چنین مسائلی فکر کنند اما در همه مجالس‌مان شاهد بوده‌ایم که اکثریت قاطع نمایندگان منافع‌شخصی‌شان را وارد این مسائل نمی‌کرده‌اند. اما نکته قابل‌توجه اینکه بالاخره هر حوزه انتخابیه منافعی دارد. یعنی هیچ‌گاه نمی‌آیند علیه منافع مرتبط با حوزه انتخابیه‌شان رای بدهند. همچنان‌که استانی‌شدن انتخابات مجلس رای نیاورد و معلوم هم بود که رای نمی‌آورد. در آینده هم رای نخواهد آورد. درباره طرح شفافیت هم به‌نظرم نماینده هیچ‌گاه نمی‌آید خودزنی کند. من بعید می‌دانم رای بیاورد. نه در این دو سال پیش‌رو، بلکه در مجالس بعدی هم به‌نظرم شاهد مقاومت درمقابل این موضوع خواهیم بود، حتی اگر طرح شفافیت هم قطعی شود برای به‌خطر نیفتادن آن منفعتی که گفته شد راهکارهایی پیدا می‌کنند. دلیلش هم این است که ساختار مشکل دارد، ما باید ساختار را اصلاح کنیم.
در این رابطه بیشتر بخوانید:
کاسبان تصویب نشدن شفافیت در مجلس (لینک)
تهدید نمایندگان کم‌کار جایگزین طرح شفافیت نمی‌شود (لینک)