فرهیختگان: نقلی منسوب به وینستون چرچیل نخست‌وزیر زیرک بریتانیاست که گفته «تا حقیقت بخواهد شلوارش را پا کند، دروغ نصف دنیا را گرفته است.» چرچیل درست می‌گفت؛ در جریان حمله روسیه به اوکراین، حقیقت در جست‌و‌جوی شلوارش بود که «دروغ» نه‌تنها نیمی از دنیا که تمام دنیا و حتی روسیه را هم در برگرفت. در روزها و هفته‌های نخست جنگ، رسانه‌های غربی تصاویری را مخابره می‌کردند که نشان از افتادن روس‌ها در باتلاقی عظیم می‌داد. برای اروپا این تصاویر، خاطرات گیر افتادن ارتش هیتلر در جنگ جهانی دوم را زنده می‌کرد. اما این تصویر «دروغ» چند هفته بیشتر عمر نکرد و «حقیقت» توانست شلوارش را به پا کند. دیگر از آن ویدئوهای تحقیرآمیز و آن دیالوگ‌های اوکراینی خطاب به سربازان روس و آن تراکتورهایی که تانک‌ها را به مزرعه‌شان می‌کشیدند تا پس از پایان جنگ آهن‌قراضه‌ها را بفروشند و پولی به جیب بزنند، خبری نیست. دیگر از آن بخش‌های خبری پرهیاهو هم اثری نیست. حقیقت به میدان آمده و نه در سیگنال‌های شبکه‌های تلویزیونی که در روی زمین خودش را به نمایش گذاشته است. اگر تا چند هفته پیش این جنگ بین روسیه در یک‌سو و اوکراین با پشتوانه تمام غرب در سوی دیگر جریان داشت، اکنون این نبرد تن به تن شده است. این وضعیت را ولادیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین این روزها به‌خوبی درک می‌کند. غرب او را به میان آتش فرستاد و تنهایش گذاشت و حالا از او می‌خواهد با واگذاری زمین به روسیه، صلح را در بر بگیرد. در کاخ ریاست‌جمهوری اوکراین این تلقی وجود داشت که اگر روس‌ها دست از پا خطا کنند، با موافقت ناتو، اوکراین عضو این پیمان امنیت دسته‌جمعی خواهد شد و بروکسل نیز با آغوش باز کی‌یف را به اتحادیه اروپایی فرا می‌خواند. هیچ‌کدام از این رویاها تعبیر نشدند و درنهایت اوکراین ماند و کابوسی به نام ولادیمیر پوتین. اوکراین عضو ناتو و اتحادیه اروپا نشد اما این جنگ مانور ارزان‌قیمتی برای غرب شد تا براساس آن استراتژی‌های نظامی خود را طراحی کند. در یک‌سو آلمان یکصدمیلیاردیورو بودجه ویژه برای تقویت و تجهیز نیروهای مسلح این کشور تصویب کرد و فرانسه نیز خواستار ارزیابی مجدد قانون برنامه نظامی‌اش شد. اروپا بدون شلیک یک فشنگ، هر آنچه را لازم بود درباره توان نظامی مسکو بداند، دانست. در این میان اما سر اوکراینی‌ها بی‌کلاه ماند.
پنهان‌کاری به سبک اوکراینی‌ها
براساس گزارشی که نیویورک‌تایمز داده است، رئیس‌جمهور اوکراین، تقریبا روزانه تهاجم روسیه را در رسانه‌های اجتماعی به‌روزرسانی می‌کند و پنتاگون مرتبا جلسات توجیهی درمورد تحولات جنگ برگزار می‌کند اما به‌گفته مقامات فعلی و سابق، علی‌رغم جریان همه این اخبار به افکار عمومی، سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا اطلاعات کمتری نسبت به عملیات اوکراین دراختیار دارند و تصویری بسیار بهتر از ارتش روسیه، عملیات برنامه‌ریزی‌شده و موفقیت‌ها و شکست‌های آن در اختیار دارند. این شکاف‌های اطلاعاتی در داخل دولت ایالات‌متحده تا حدودی تصمیم‌گیری درمورد چگونگی ارسال کمک‌های نظامی را برای دولت بایدن دشوارتر کرده است. مقامات ایالات‌متحده می‌گویند دولت اوکراین اطلاعات محرمانه یا جزئیات کمی درمورد برنامه‌های عملیاتی ارائه می‌کنند. مقامات اوکراینی اذعان کردند آنها همه‌چیز را به آمریکایی‌ها نگفته‌اند. همین ابهامات باعث شده برخی افراد همچون «بث سانر» که از او به‌عنوان یک مقام سابق اطلاعاتی یاد می‌شود، این سوال را مطرح کند که «واقعا چقدر از وضعیت اوکراین می‌دانیم؟»، «آیا می‌توانید فردی را پیدا کنید که با اطمینان به شما بگوید اوکراین چند سرباز از دست داده است، چه تعداد تجهیزات از دست داده است؟» اوکراین اکنون در انتظار ورود سیستم‌های تسلیحاتی قدرتمندتر غربی است، زیرا هردو طرف در جنگ متحمل خسارات سنگینی در منطقه دونباس شرقی این کشور می‌شوند. مقامات پنتاگون می‌گویند آنها یک فرآیند قوی برای ارسال سلاح در محل دارند که با درخواست اوکراینی‌ها آغاز می‌شود و شامل ارزیابی ایالات‌متحده از نوع تجهیزات مورد‌نیاز آنها و سرعت تسلط بر آنها می‌شود. برخی از آژانس‌های اروپایی می‌گویند بازپس‌گیری زمین‌هایی که روسیه از زمان حمله روسیه در فوریه به تصرف خود درآورده است برای اوکراین دشوار خواهد بود. با این حال، شکاف‌هایی در دفاع اوکراین وجود دارد و پرسش‌ها درمورد وضعیت نیروهای نظامی اوکراین و استراتژی در دونباس تصویر ناقصی را برای ایالات‌متحده ایجاد کرده است. اما حتی در گفت‌وگوهای سطح بالا با رئیس ستاد مشترک ارتش و وزیر دفاع آمریکا، مقامات اوکراینی فقط اهداف استراتژیک خود را به اشتراک می‌گذارند، نه برنامه‌های عملیاتی دقیق خود را.
مقامات آمریکایی می‌گویند اوکراین می‌خواهد تصویری از قدرت را هم به مردم و هم به شرکای نزدیک خود ارائه دهد. دولت اوکراین بر این اساس نمی‌خواهد اطلاعاتی را به اشتراک بگذارد که می‌تواند حاکی از تضعیف اراده ارتش و مردمش باشد یا این تصور را ایجاد کند که ممکن است برنده نشوند. به‌عبارت ساده‌تر، مقامات اوکراینی نمی‌خواهند اطلاعاتی ارائه دهند که ممکن است ایالات‌متحده و دیگر شرکای غربی‌اش را تشویق کند که جریان تسلیحات را کند کنند. در این زمینه یک مقام ارشد آمریکایی گفت که ایالات‌متحده تخمین بهتری از تلفات انسانی و تجهیزاتی روسیه دارد. به‌عنوان مثال، آژانس اطلاعات دفاعی تخمین می‌زند که تعداد سربازان اوکراینی که در عملیات کشته شده‌اند مشابه روسیه است، اما این آژانس در برآورد خسارات اوکراینی اعتماد بسیار کمتری دارد.
گزارش نیویورک‌تایمز به‌خوبی بیانگر وضعیت اوکراین در میدان نبرد است. آنها به شکست نزدیک‌تر از هر اتفاق دیگری هستند. این را نه آمریکایی‌ها که گاهی مقامات اوکراین البته با کمی تاخیر ابراز کرده‌اند. ولادیمیر زلنسکی، یکشنبه‌شب اعلام کرد که نیروهای اوکراینی درحال نبرد سنگین برای حفظ «هر متر» از خیابان‌های شهر سیورودونتسک در منطقه لوهانسک واقع در شرق اوکراین هستند. پس از چندین هفته درگیری میان نیروهای اوکراینی و روسی، ارتش اوکراین به عقب‌نشینی از مرکز شهر سیورودونتسک در شرق این کشور اذعان کرد. مقامات نظامی اوکراین روز دوشنبه با اشاره به وضعیت شهر کلیدی سیورودونتسک که نبرد برای کنترل آن هفته‌هاست بین نیروهای روسیه و اوکراین در پیرامون آن جریان دارد، می‌گوید که ارتش روسیه در خیابان‌های مرکزی شهر هستند و موفق شده‌اند با پشتیبانی توپخانه خود نیروهای اوکراینی را از مرکز شهر به عقب برانند. سرگئی گایدایی، فرماندار منطقه لوهانسک تایید کرد نیروهای اوکراینی از مرکز شهر عقب رانده شده‌اند.
سلاح‌های به غنیمت گرفته‌شده
رسانه‌های روسی مدعی شده‌اند نیروهای اوکراین در عقب‌نشینی‌هایی که داشته‌اند تسلیحاتی را که آمریکا برای اوکراین تامین کرده است، رها می‌کنند. ماکسیم، رئیس انبار سلاح‌های به غنیمت گرفته‌شده روسیه متداول‌ترین سلاح‌هایی که نیروهای اوکراینی رها کرده‌اند را «موشک‌های هدایت‌شونده ضدتانک و سامانه‌هایی مانند نسل بعدی سلاح‌های سبک ضدتانک و جاولین، مین‌های ضدتانک ساخت آلمان، نسخه‌ای از تیربار سنگین مدل ام ۲ برونینگ ساخت آمریکا و نیز سلاح‌های ساخت سوئد» خوانده و گفته که «قبلا این مدل از سلاح‌ها را ندیده بودیم.»
ناتو: زمین بدهید و صلح کنید
احتمالا با تداوم این وضعیت و دستیابی نهادهای اطلاعاتی غربی به واقعیت‌های میدانی، روند ارسال سلاح به اوکراین دستخوش تغییر شود و کشورهای غربی در ادامه مسیر تجدیدنظر جدی‌ای کنند. گمانه‌های این تجدیدنظر را می‌توان در اظهارات ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو جست‌وجو کرد. او به‌دنبال رایزنی با سائولی نینیسته، رئیس‌جمهوری فنلاند گفته که «غرب مایل به پرداخت بهایی بابت تقویت ارتش اوکراین است» ولی این را هم اضافه کرده که «کی‌یف باید امتیازهای ارضی‌ای به مسکو برای پایان‌دادن به درگیری کنونی بدهد.» او گفت: «صلح ممکن است. تنها سوال اینجاست که شما حاضرید برای صلح چه بهایی را پرداخت کنید؟ چقدر زمین، چقدر استقلال و چقدر حاکمیت را حاضرید برای صلح فدا کنید؟» استولتنبرگ بدون بیان اینکه چه شرایطی را اوکراین باید بپذیرد، گفت: «به‌عهده آنها که بالاترین بها را می‌پردازند، است تا این قضاوت را داشته باشند.» دبیرکل ناتو مستقیما واگذاری خاک اوکراین را تایید نکرد، اما نمونه فنلاند را مطرح کرد که کارلیا را به‌عنوان بخشی از توافق صلح در طول جنگ جهانی دوم به اتحاد جماهیر شوروی واگذار کرد. این اظهارات دبیرکل ناتو بیانگر پایان ماه‌عسل غرب با اوکراین است و احتمالا تا چند هفته آینده با روند پیشروی‌های روسیه، متحدان غربی کی‌یف را ملزم به توافق صلح کنند.
مانور ارزان‌قیمت آمریکا و اروپا
بیش از اوکراینی‌ها، این اروپا و آمریکا هستند که روزانه جزئیات جنگ را برای علم به استراتژی‌های نظامی روسیه دنبال می‌کنند. آنها با کمترین هزینه، کی‌یف را در قفس خرس روسی انداختند تا به شیوه تهاجم و توان هجومی دشمن‌شان پی ببرند. حالا براساس این دانش، پارلمان آلمان در قانون اساسی‌اش تغییر ایجاد کرد تا بودجه ویژه‌ای را برای تقویت و تجهیز نیروهای مسلحش تصویب کند. این بودجه نظامی ویژه ۱۰۰میلیارد یورو خواهد بود. دولت فدرال آلمان در این رابطه در بیانیه‌ای اعلام کرد هدف از این صندوق ویژه اختصاص‌داده‌شده، حفظ توانمندی‌های موجود در ارتش و توانایی سرمایه‌گذاری ضروری در قابلیت‌های دفاعی و ائتلافی است. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه هم گفته درصدد است قانون برنامه پنچ‌ساله نظامی این کشور را مورد ارزیابی مجدد قرار دهد. رئیس‌جمهور فرانسه با توجه به تجربه جنگ اخیر در اوکراین بر این اعتقاد است که ابزارهای نظامی کشورش باید متناسب با تهدیدهای فعلی باشد. مکرون روز دوشنبه در مراسم افتتاح نمایشگاه تسلیحات زمینی هفته بین‌المللی دفاع و امنیت اضافه کرد: «از وزیر دفاع و فرمانده کل ارتش خواسته‌ام طی هفته‌های آینده ارزیابی مجددی نسبت به قانون برنامه نظامی با توجه به واقعیات فعلی ژئوپلیتیک داشته باشند.»
* حسن شعبانی