سینما به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عرصه‌های هنری برای بیان حق و حقیقت و انعکاس دردهای جامعه می‌تواند سهم مهمی از بازگو کردن وقایع مهم و تاثیرگذار داشته باشد. ترورهای خیابانی و مظلومیت یک ملت در این حوادث یکی از وقایع است که اگر برای هر ملت و کشوری رخ بدهد، آن را دستاویز بسیار محکمی برای تولید آثار هنری قرار می‌دهند تا این قصه و روایت در تاریخ باقی بماند. براین اساس حسین دارابی در جدیدترین اثر خود ترور شهید داریوش رضایی‌نژاد را سوژه فیلم خود یعنی «هناس» که از 18 اسفندماه اکران خود را در سینماهای سراسر کشور آغاز می‌کند، قرار داده است تا زندگی این قهرمان ملی را روایت کند.
اعداد را نمی‌توان دست‌کم گرفت؛ هر عددی یک معنی و مفهوم برای مخاطبش به همراه دارد یعنی اگر 11 برای یک عده فقط یک عدد است برای خانواده، آشنایان و دوستان کسی که 11 سال است در این دنیا نفس نکشیده، دیگر یک عدد محسوب نمی‌شود بلکه عمری است که در فراغ او طی شده است. این عدد فرد، دختری را از پدری و زنی را از همسری جدا کرده است که قرار بود تا سال‌های سال عاشقانه در کنار هم زندگی کنند، پدر عروس شدن دخترش را ببیند و زن موفقیت‌های همسرش را اما دست سرنوشت شرایط دیگری را برای آنها رقم زد؛ این سرنوشت قابل مقایسه با اتفاقات دیگری که منجر به مرگ می‌شود، نیست و اساسا باید گفت مرگ نیست بلکه شهادت است و آن چیزی که باعث فروپاشی یک خانواده شد، ترور بود.
اما اگر بخواهیم واژه ترور را معنا کنیم ابتدا باید به این نکته اشاره کنیم که این کلمه برگرفته از واژه فرانسوی Terreur به معنای دهشت و دهشت‌افکنی است و در زبان فارسی مفهوم قتل سیاسی به وسیله اسلحه پیدا کرده است. در حقیقت ترور عملی برای کشتن شخص به دلایل سیاسی، مذهبی یا مالی است. همچنین نوعی قتل عمدی است که با هدف کیفر یا اهداف سیاسی انجام می‌گیرد و فرد کشته شده دارای مقام یا شهرت است.
اینکه ترور در زمان جنگ و التهاب در یک جامعه رخ بدهد، شاید عجیب به نظر نرسد اما اگر در زمانی اتفاق بیفتد که مساله جامعه، تامین آسایش و رفاه برای مردم باشد، نه‌تنها عجیب است بلکه مخاطب را در فکر فرو می‌برد و شوکی به افراد جامعه می‌دهد که شاید از درک بسیاری افراد خارج باشد. البته قطعا پشت هر ترور اهداف متعددی نهفته است چه بسا اینکه پشت حذف هرکدام از افراد شاخص به‌ویژه در حوزه علم‌وفناوری سال‌ها رصد و برنامه‌ریزی صورت می‌گیرد.
سال 88 بود که ترور دانشمندان هسته‌ای در ایران کلید خورد و کشور طی این اتفاق 5 تن از افراد به‌نام این حوزه ازجمله مسعود علی‌محمدی، مجید شهریاری، مصطفی احمدی‌روشن، داریوش رضایی‌نژاد و محسن فخری‌زاده را از دست داد. اینکه چه اهدافی پشت ترور این افراد بوده، از حوصله این مطلب خارج است اما قطعا این اتفاق هدفی جز سنگ‌تراشی برای رسیدن به قله پیشرفت در زمینه انرژی هسته‌ای نداشته است؛ چراکه هر کدام از دانشمندان وزنه‌ای برای کشور محسوب می‌شوند که سال‌ها کسی نمی‌تواند جای آنها را پُر کند.
ترور دو تن از این دانشمندان یعنی مسعود علی‌محمدی و داریوش رضایی‌نژاد مقابل در منزل آنها اتفاق افتاده اما تفاوت این اتفاق برای این دو نفر در این است که داریوش رضایی‌نژاد مقابل چشم همسر و دختر خردسالش به شهادت رسید. این اتفاق آنقدر دردناک است که هرکسی نمی‌تواند آن را تاب آورد اما شهره پیرانی و آرمیتا رضایی‌نژاد نزدیک به 11 سال است که با آن زندگی می‌کنند و داغ این اتفاق هنوز برایشان تازگی دارد و چه حادثه‌ای غم‌انگیزتر از ترور یک پدر در مقابل چشمان دختر خردسالش سراغ دارید؟
ترورهای خیابانی در سطح شهر از اوایل تابستان سال 60 آغاز شد و این مسیر به داریوش رضایی‌نژاد منتهی نمی‌شود بلکه در دو سه سال اخیر ترور شهیدان محسن فخری‌زاده و حسن صیادخدایی که اخیرا در تهران اتفاق افتاد، نشان می‌دهد که همچنان این ماجرا یک بخش جدایی‌ناپذیر از روایت مظلومیت مردم در ایران معاصر است. در این میان سینما به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عرصه‌های هنری برای بیان حق و حقیقت و انعکاس دردهای جامعه می‌تواند سهم مهمی از این وقایع داشته باشد یعنی این اتفاقات و مظلومیت یک ملت در این حوادث با همه تلخی‌هایی که در نگاه اول دارد، روایتی گیرا و پُرکشش و سینمایی دارد که اگر برای هر ملت و کشوری اتفاق می‌افتاد، دستاویز بسیار محکمی برای تولید آثار هنری بود تا این قصه و روایت در تاریخ باقی بماند.
در حقیقت همین تفاوت در نحوه ترور داریوش رضایی‌نژاد، فیلمسازی را بر آن داشت تا درباره زندگی این شهید قصه‌ای را برای مخاطب تعریف کند که اگرچه پایان آن از ابتدای کار مشخص است اما اهدافی را در قصه دنبال می‌کند که هرکدام از مخاطبان می‌توانند برداشت‌های متفاوتی از آن داشته باشند.
تمام آنچه که گفته شد، مقدمه‌ای بود تا به این مساله بپردازیم که از امروز 18 خردادماه می‌توانید در سینماهای سراسر کشور فیلم سینمایی «هناس» را که محصول سازمان سینمایی سوره است، به نظاره بنشینید. این فیلم سینمایی در زمانه‌ای که کمتر فیلمسازی نسبت به سرنوشت قهرمانان ملی حساس است، دومین ساخته حسین دارابی پس از فیلم «مصلحت» که همچنان اکران نشده و خود نکته‌ای جالب توجه است، محسوب می‌شود که این بار با نظر به فاجعه ترور دانشمندان هسته‌ای، روایتگر ماه‌های پایانی زندگی شهید داریوش رضایی‌نژاد است.
فیلمساز تعمدا اثرش را از حوزه‌های امنیتی واقعه با علم به اینکه اجازه صحبت درباره برخی از مسائل را ندارد یا اگر بتواند حرف‌هایی بزند مشخص نیست که چه سرنوشتی در انتظار اثرش است، قصه را از نگاه شهره پیرانی همسر داریوش رضایی‌نژاد در ژانر ملودرام عاشقانه به نگارش درآورده و تلاش‌های او برای حفظ امنیت خانواده‌اش را به تصویر کشیده است. همچنین فارغ از تمام ایراداتی که می‌توان به فیلم وارد دانست، این اثر که برای اولین بار در چهلمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و با واکنش‌های مختلفی مواجه شد، در حوزه سیاسی-امنیتی به دلیل تعلیق و فضای وهم‌گونه وقایع، قابل تماشاست.
با وجود آنکه نهادهای مختلفی در کشور هستند که بودجه‌های کلان فرهنگی در اختیار دارند و اساسا می‌توانند در زمینه ساخت آثاری که با ملاحظات امنیتی همراه است، کمک کنند اما متاسفانه ما شاهد تولید آثار سینمایی زیادی در زمینه پرداختن به زندگی دانشمندان هسته‌ای ترور شده در ایران که داستان هرکدام از آنها می‌تواند پرکُنش و جذاب باشد، نبوده‌ایم و حتی تعداد این آثار به انگشتان دو دست هم نمی‌رسد.
اگرچه درام‌های امنیتی، یکی از پرطرفدارترین آثار سینمایی در تمام جهان هستند اما در ایران، به‌واسطه سختی‌ها و محدودیت‌های بسیاری که متوجه آن است، تولیدات چندانی را به خود ندیده است. البته هم‌اکنون و با ورود نسل جدید فیلمساز، اقبال به این نوع سینمای امنیتی بازگشته و در سال‌های اخیر، شاهد تولیدات خوبی در این حوزه بوده‌ایم که تا این لحظه آخرین اثر تولید شده در این زمینه «هناس» به تهیه‌کنندگی محمدرضا شفاه و نویسندگی احسان ثقفی و مهدیه عین‌اللهی بوده است.
اکران «هناس» را بهانه‌ای قرار دادیم تا در این گزارش به فیلم‌های سینمایی که تاکنون با موضوع ترور ساخته شدند، بپردازیم که در ادامه می‌خوانید.
روباه
کارگردان: بهروز افخمی/ سال ساخت: 1393
بازیگران: حمید گودرزی، جلال فاطمی، آرش مجیدی، بابک حمیدیان و مرجان شیرمحمدی.
خلاصه داستان: برادرِ نتانیاهو (جلال فاطمی) برای انجام یک عملیات تروریستی جدید علیه دانشمندان هسته‌ای به ایران می‌آید. این مامور حرفه‌ای در ایران برای رسیدن به اهداف خود از یک راننده ساده(حمید گودرزی) سوءاستفاده می‌کند اما…
توضیحات: نخستین ساخته سینمایی کشور در حوزه ترور دانشمندان هسته‌ای، با این فیلم کلید خورد. همچنین حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدمحمود علوی در جلسه بررسی صلاحیتش برای حضور در کابینه دولت دوازدهم به‌عنوان گزینه پیشنهادی وزارت اطلاعات، درباره اقدامات آموزشی و هنری این وزارتخانه در چهار سال گذشته گفت: «ما در جهت آگاهی‌بخشی عمومی از هنرهای مختلف همچون سینما استفاده کرده و مثلا در هنر سینما در سال 93 فیلم سینمایی «روباه» به کارگردانی بهروز افخمی را تولید کردیم.» این صحبت درحالی مطرح شد که پیش از این، محسن پیرهادی، تهیه‌کننده این فیلم سینمایی گفته بود: «بنیاد سینمایی فارابی و سازمان انرژی اتمی ما را در این فیلم یاری کردند؛ اما هیچ نهاد امنیتی خاصی غیر از امکانات نرم‌افزاری که در اختیار ما گذاشتند به ما کمک مالی نکردند.»
ماجرای نیمروز
کارگردان: محمدحسین مهدویان/ سال ساخت: 1395
بازیگران: مهرداد صدیقیان، احمد مهرانفر، هادی حجازی‌فر، مهدی زمین‌پرداز، حسین مهری، محیا دهقانی، لیندا کیانی، امیراحمد قزوینی، امیرحسین هاشمی، جواد عزتی و مهدی پاکدل.
خلاصه داستان: در محله‌های پُرآشوب تهران، در پیچاپیچ خیایان‌ها و کوچه‌ها و در پستوی خانه‌ها سرگردان و حیران. آیا این جست‌وجو را فرجامی هست؟
توضیحات: بعد از اولین نمایش‌های فیلم در جشنواره فیلم فجر دو جریان اصلی سینمای ایران یعنی کسانی که خود را روشنفکران حوزه سینما می‌دانستند و اصولگرایان به ترتیب در مخالفت و حمایت بر سر این فیلم مقابل یکدیگر قرار گرفتند اما نقطه اشتراک این دو گروه درباره فیلم یک مورد بود؛ نگاه سیاسی-ایدئولوژیک صرف به فیلم. «ماجرای نیمروز» در سی‌وپنجمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و با نامزدی در 9 رشته موفق به کسب سیمرغ بلورین در سه رشته بهترین فیلم، بهترین فیلم از نگاه تماشاگران، بهترین فیلم از نگاه ملی و بهترین طراحی صحنه و لباس شد.
مصلحت
کارگردان: حسین دارابی / سال ساخت: 1399
بازیگران: فرهاد قائمیان، وحید رهبانی، مهدی حسینی‌نیا، مجید نوروزی، امیر نوروزی، سهی‌بانو ذوالقدر، مهدی فریضه، علی دل‌پیشه و نازنین فراهانی.
خلاصه داستان: انقلاب سال ۵۷ به‌تازگی پیروز شده است. فرزند یکی از مسئولان ارشد سیستم قضایی انقلاب ایران، در یک درگیری مشکوک که منجر به کشته شدن یکی از مخالفان انقلاب می‌شود، دستگیر می‌شود. حالا پرونده پسر در سیستمی باید پیگیری شود که پدر در آن صاحب قدرت است.
توضیحات: «مصلحت» نخستین همکاری مشترک سازمان سینمایی حوزه هنری و سازمان هنری رسانه‌ای اوج در عرصه سینما محسوب می‌شود. چندی پیش احسان محمدحسنی، رئیس سازمان اوج در نشستی خبری از توقیف «مصلحت» و ملاحظات قوه قضائیه سخن گفته بود که پس از آن محمدرضا شفاه از رفع شدن این مشکل خبر داد اما هنوز فیلم به اکران عمومی نرسیده است. همچنین هفت نامزدی و کسب دیپلم افتخار بهترین کارگردان اول از سی‌ونهمین جشنواره فیلم فجر ازجمله افتخارات این فیلم سینمایی است.
بادیگارد
کارگردان: ابراهیم حاتمی‌کیا/ سال ساخت: 1394
بازیگران: پرویز پرستویی، مریلا زارعی، بابک حمیدیان، امیر آقایی، فرهاد قائمیان، محمود عزیزی، محمد حاتمی، علی یعقوبی، پدرام شریفی، دیبا زاهدی، شیلا خداداد و پریوش نظریه.
خلاصه داستان: بادیگاردی به نام «حیدر» با بازی پرویز پرستویی وظیفه حفاظت از مسئولان بلندپایه کشور را برعهده دارد. «حیدر» شخصیت آرمانگرایی دارد که مسائلی را در حرفه‌اش می‌بیند و این مسائل او را نسبت به کارش دچار تضاد و شک و تردید می‌کند.
توضیحات: این فیلم در بخش سودای سیمرغ سی‌وچهارمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و علاوه‌بر نامزدی در 6 رشته توانست سیمرغ بلورین بهترین جلوه‌های ویژه میدانی و جلوه‌های ویژه بصری و بهترین بازیگر نقش اول مرد را از آن خود کند.
ضد
کارگردان: امیرعباس ربیعی/ سال ساخت: 1400
بازیگران: مهدی نصرتی، لیلا زارع، لیندا کیانی، نادر سلیمانی، مهشید جوادی، مجید پتکی، روزبه رئوفی، عماد درویشی، شیرین آقاکاشی و امین خانی.
خلاصه داستان: «ضد» یک درام سیاسی است که در بستر التهابات کشور در تابستان سال ۱۳۶۰ می‌گذرد. قصه این فیلم درباره یک عشق در دل حوادث سیاسی است که پس از سال‌ها دوباره شعله‌ور می‌شود.
توضیحات: «ضد» نخستین روایت سینمایی از حادثه هفتم تیر و ترور شهید آیت‌الله بهشتی محسوب می‌شود که به ترورهای خیابانی در برهه التهابات سیاسی تابستان سال 60 می‌پردازد. اولین نمایش خود را در چهلمین جشنواره فیلم فجر تجربه کرد و توانست در 7 رشته نامزد شود و سیمرغ بلورین بهترین طراحی صحنه و بهترین بازیگر نقش مکمل مرد را از آن خود کند.