یگانه عرب، خبرنگار گروه دانشگاه: پارک فناوری پردیس به‌عنوان بزرگ‌ترین پارک فناوری کشور در شرایطی فعالیت خود را آغاز کرد که به‌گفته ریاست این پارک «تجربه پیاده‌سازی‌شده‌ای در ابعاد شهری در سال 1380 برای پارک‌های فناوری در کشور وجود نداشت و کشور در حوزه پارک فناوری که در حوزه شهری توسعه پیدا کند، فاقد تجربه بود.» اما حال شاهد یک پارک فناوری و شهرک علمی هستیم که تا حدود 90 هکتار و در چهار فاز توسعه پیدا کرده است. بیش از 400 واحد فناور و دانش‌بنیان در حوزه‌های فناوری‌های پیشرفته همچون فناوری اطلاعات و ارتباطات، زیست‌فناوری، فناوری نانو، مواد جدید، مکانیک و اتوماسیون در این پارک مستقر و درحال فعالیت هستند.
پارک فناوری پردیس سال 1380 با رسیدن به اهدافی چون ایجاد بستری مناسب برای کسب‌وکار، فعالیت و حضور حرفه‌ای شرکت‌های دانش‌بنیان و نوآور در جهت حفظ نخبگان و جذب متخصصان ایرانی غیرمقیم و فناوران خارجی، برآورده کردن نیازهای پیچیده فناوری کشور و منشأ شکل‌گیری چشمه‌های فناوری و تسهیل فرآیند جذب، ارتقا و انتشار آن، به حرکت درآوردن و مدیریت جریان دانش و فناوری در میان دانشگاه‌ها، موسسه‌های تحقیق و توسعه، شرکت‌های خصوصی و درنهایت «صنعت» و «بازار» تاسیس شد. این پارک درتلاش است در نظام ملی نوآوری کشور و اکوسیستم کارآفرینی کشور نقش جدی‌تری داشته باشد و بتواند بیش‌ازپیش به زایش شرکت‌های دانش‌بنیان تازه و استارتاپ‌های نو کمک کند. در این گزارش با مهدی صفاری‌نیا، رئیس پارک فناوری پردیس درخصوص فضای حاکم بر حوزه دانش‌بنیان کشور، فعالیت شرکت‌های خلاق و فناور عضو پارک، روند حمایت و ارائه تسهیلات به آنها، آماری از حضور شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک، چشم‌انداز اجرایی‌شدن قانون جهش تولید دانش‌بنیان و... گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
اقتصاد دانش‌بنیان، محور توسعه کشور قرار گرفته است
به‌عنوان فعال حوزه دانش‌بنیان و رئیس بزرگ‌ترین پارک فناوری در کشور، دیدگاه‌تان نسبت به فضای حاکم بر حوزه دانش‌بنیان حال‌حاضر و اقتصاد این حوزه چیست؟
شاید 20 سال پیش، موضوعی به‌عنوان مجموعه شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان در کشور مطرح نبود. در دنیا با چند موج توسعه همراه بودیم، زمانی کشاورزی و سپس صنعت، محور توسعه قرار گرفت و با گذشت زمان حوزه اقتصاد دانش‌بنیان در سطح جهانی مطرح شد. 20 سال پیش در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان با موج تولید علم در کشور روبه‌رو بودیم، یعنی نخستین جهش کشور، جهش علمی بود که با شتاب علمی همراه شد و تاکنون نیز ادامه پیدا کرده است. اواخر دهه 80 حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان و تصویب قانون آن مطرح شد و موضوع دانش‌بنیانی، موضوع اصلی کشور قرار گرفت که موجب جهش در حوزه دانشی شده و توجه بسیاری به آن جلب شد. آمارهای حال‌حاضر معاونت علمی نیز بیانگر نمودار توسعه وسیع شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق است. اما موج سومی که در کشور شکل گرفت، موج زیست‌بوم نوآوری بود که از نیمه دهه 90 به بعد ایجاد شد. در زیست‌بوم نوآوری کشور توجه خاصی به حوزه نیروی انسانی صورت گرفت و نگاه‌‌ها از نگاه کارمندی به فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به کارآفرینی تغییر پیدا کرد و این تغییر نگاه با اقدامات و برنامه‌های معاونت علمی و فناوری و نقش موثری که پارک فناوری پردیس در آن داشت، شکل گرفت.
از سال 1393 رویدادهای کارآفرینی در کشور شروع شد و همزمان مرکز شتابدهی نوآوری در پارک شکل گرفت و این مرکز دو محور را در سطح ملی دنبال کرد؛ نخست توسعه برگزاری رویدادهای کارآفرینی در دانشگاه‌ها برای تغییر تفکر کارمندی به کارآفرینی بود. علاوه‌بر این به ایجاد شتاب‌دهنده‌ها کمک و نخستین شتاب‌دهنده در پارک فناوری پردیس ایجاد شد. پس از آن به‌سرعت موج شتاب‌دهنده‌ها و علاقه‌مند کردن سرمایه‌گذاران و صنایع بزرگ به ایجاد مراکز شتابدهی در دستور کار قرار گرفت. امروزه نزدیک به 90 شتاب‌دهنده در زیرمجموعه مرکز شتابدهی و نوآوری تاسیس شد که همگی گواهینامه تعیین صلاحیت گرفته‌اند. در بخش سوم نیز توسعه فضای کار اشتراکی در دستورکار قرار گرفت و نزدیک به 30 مجموعه در زیرمجموعه مرکز شتابدهی و نوآوری شکل گرفتند، یعنی از نیمه دهه 90 به بعد زیست‌بوم نوآوری کشور تکمیل شد و عناصری مثل شتاب‌دهنده، فضای کار اشتراکی، کارخانه‌های نوآوری مد نظر قرار گرفت و کارخانه نوآوری آزادی، نخستین الگویی بود که پارک فناوری پردیس چهارسال پیش پایه‌گذاری کرد و پس از آن کارخانه نوآوری های‌وی ایجاد شد. در همین دو مجموعه حدود 2500 نفر نیروی جوان دانشگاهی در 15شتاب‌دهنده و فضای کار اشتراکی درحال فعالیت هستند، یعنی بعضی از حلقه‌های زیست‌بوم را در دهه 90 تکمیل کرده‌ایم. درکنار آن، مجموعه‌های سرمایه‌گذار خطرپذیر که بخشی از آن صندوق‌های پژوهش و فناوری و برخی دیگر شرکت‌های سرمایه‌گذاری هستند، در این دهه رشد کردند و حرفه‌ای‌تر شدند. در دهه 80 تنها یک یا دو مجموعه سرمایه‌گذار برای ایده‌ها و استارتاپ‌ها در کشور داشتیم اما در دهه 90 تعدادشان به ده‌ها مجموعه رسید. اکوسیستم فناوری و نوآوری کشور با حضور شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق، پارک‌های فناوری، مراکز رشد، شتاب‌دهنده‌ها، مجموعه‌های سرمایه‌گذار و ... اکوسیستم بالغی را ایجاد کرد که در کشورهای اطراف نمونه آن را نمی‌شناسم.
نیاز شرکت‌های دانش‌بنیان در شرایط حاضر کشور بهبود فعالیت در بازار است نه حمایت‌های دولتی
با توجه به فضای حاکم بر حوزه دانش‌بنیان کشور، اصلی‌ترین دغدغه‌های فعالان این حوزه را چه می‌دانید؟ برخی فعالان و صاحبان این حوزه افزایش حمایت از شرکت‌ها را دغدغه مهمی می‌دانند که به آن پاسخ داده نمی‌شود، نظر شما در این‌باره چیست؟
برداشت از حمایت می‌تواند متفاوت باشد. باورم این نیست که به‌لحاظ حمایت از دانش‌بنیان‌ها در کشور مشکلی داشته باشیم و به‌لحاظ تسهیلاتی که این جنس شرکت‌ها نیاز دارند، زمانی تنها تامین‌کننده این تسهیلات، بانک‌ها بودند اما درحال‌حاضر ده‌ها صندوق، تامین‌کننده تسهیلات شرکت‌ها هستند، حتی معاونت علمی و صندوق نوآوری و شکوفایی ضمانتنامه‌ها و کمک‌های بلاعوضی برای ثبت اختراعات به شرکت‌ها ارائه می‌دهد. کمک‌های بلاعوض و تسهیلات اخذ استانداردهای داخلی و خارجی شرکت‌ها و حمایت‌های پارک‌های علم و فناوری از لحاظ مکان استقرار، معافیت‌های مالیاتی، عوارض شهرداری، حمایت ویژه گمرکی، استقرار شرکت‌ها در محیط‌های شهری (در گذشته شهرداری‌ها همراهی لازمه را نداشتند)، ازجمله پشتیبانی‌ها و حمایت‌هایی است که از شرکت‌های دانش‌بنیان صورت می‌گیرد، پس نباید این حمایت‌ها را نادیده گرفت.
شرکت‌های دانش‌بنیان باید یاد بگیرند که در محیط اقتصاد کشور کار کنند، نمی‌شود همیشه در محیط گلخانه‌ای رشد کنند، بلکه باید گاهی در محیط واقعی حاضر شوند. حمایت در همه‌جای دنیا مدت‌زمان دارد که چندساله باشد و از جایی به بعد باید بهره‌برداری و ارزشافزوده شرکت‌ها به کشور بازگردد. برای مسیرهای نوپا و گلخانه‌ای (شرکتی که تازه می‌خواهد کسب‌وکاری را شروع کند) باید حداکثر حمایت‌ها را داشته باشیم تا ریسک کارشان پایین بیاید. ذات فعالیت مراکز رشد، پارک‌های علم و فناوری و شتاب‌دهنده‌ها نیز همین است. به عقیده من آن چیزی که شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق در این شرایط نیاز دارند، بهبود فعالیت در بازار است تا حمایت‌های دولتی. البته به‌لحاظ صدور مجوزها و کاهش بروکراسی‌های اداری دولت باید راهکارهای جدیدی ارائه دهند که تا حد امکان روند این بروکراسی‌ها کم شود. اگر شرکتی مجوز می‌خواهد، به آن ارائه شود، مثلا شرکت‌های فعال در زمینه دارو و تجهیزات پزشکی معترضند که زمان صدور مجوز به‌دلیل حجم مراجعه متقاضیان به سازمان غذا و دارو زیاد است و قطعا باید در این زمینه تحولی صورت بگیرد. در بحث استاندارد نیز -که موضوع مهمی در کشور به‌حساب می‌آید- برون‌سپاری صورت گرفته و ده‌ها آزمایشگاه مرجع داریم که مورد تایید سازمان استاندارد هستند و در بخش خصوصی فعالیت می‌کنند. در برخی کشورهای پیشرفته حتی صدور چنین مجوزهایی با دولت نیست، بلکه مجموعه‌هایی تایید صلاحیت شده‌اند و نقشی را که دولت داشته، ایفا می‌کنند. زمانی اکوسیستم فناوری کشور، پنج شرکت دارویی داشت، حالا 500 شرکت دارویی دارد و سازمان دولتی غذا و دارو که متولی ارائه مجوز است، آنقدر رشد نکرده که بتواند سریعا کارهای اداری این شرکت‌ها را انجام دهد، پس طبیعی است که زمانبر باشد، بنابراین دولت باید در زمینه کاهش بروکراسی‌های اداری و صدور مجوزها تسهیل‌گری کند.
یکی دیگر از نکاتی که باید به آن توجه شود، شناخت نیازهای مجموعه‌ها و صنایع بزرگ دولتی و صنایع غیردولتی کشور است تا شرکت‌ها بنابر این نیازها بهسمت تولید محصول حرکت و براساس بازار، توان خود را در این حوزه تجهیز کنند. بخشی از این جریان هم به فعالیت خود شرکت‌ها بازمی‌گردد، به این معنا که تجربه و توان شرکت‌داری و بازاریابی ما در کشور به‌ویژه در حوزه بین‌الملل ضعیف است، یعنی عمده فعالیت شرکت‌ها در بازار داخلی است که موضوعات حقوقی و قراردادی پیچیده‌ای دارد و شرکت‌ها به‌لحاظ ساختار سازمانی برای به ورود به این بازارها تجهیز نیستند، البته در بخش بازار بین‌الملل عقب‌تر هستیم. از طرفی بازار کشور برای بسیاری از موضوعات دانشی و محصولات آن اقتصادی نیست، یعنی اگر بازار برای برخی محصولات منطقه‌ای و بین‌المللی نشود، سرمایه‌گذاری در آن حوزه‌ها ارزشافزوده اقتصادی ندارد و نمی‌توان انتظار داشت دولت با هر قیمتی آن محصول تولیدی را خریداری کند، البته اگر محصولی استراتژیک و تحریمی باشد، می‌توان نگاه ویژه‌ای به آن داشت.
لزوم برون‌سپاری صدور مجوز فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان با نظارت دولت
پیشنهاد شما برای تاثیرگذاری بر بهبود چالش‌ها و دغدغه‌های مطرح‌شده حوزه دانش‌بنیان در کشور چیست؟
در درجه نخست نمی‌دانیم که محصولات دانش‌بنیان کشور چه محصولاتی هستند و هیچ بانک اطلاعاتی رسمی‌ای وجود ندارد تا دستگاه‌های دولتی مکلف شوند از آنها استفاده کنند. در فن‌بازار ملی ایران، بسیاری از محصولات دانش‌بنیان را شناسنامه‌دار کردیم، البته باید براساس قانون و آیین‌نامه اجرایی دولت این اقدام رسمیتی پیدا کند و محصولی که تولید داخلی آن وجود دارد، خرید خارج نشود، پس باید آماری از تولید محصولات داخلی کشور موجود باشد. البته سامانه توانمندی‌های ایران «توانیران» در وزارت صنعت چنین اقدامی را انجام می‌دهد اما در حوزه دانش‌بنیان پوشش کافی ندارد و باید اطلاع‌رسانی درستی در این حوزه انجام شود تا مجموعه‌های علاقه‌مند با این محصولات آشنا شوند. همچنین سطح کیفی محصولات دانش‌بنیان در یک رده نیست، برخی در سطح استانداردهای بین‌المللی و برخی نیز ممکن است پایلوت باشند، پس ارزیابی کیفی محصولات دانش‌بنیان را نیاز داریم؛ چراکه در عملکرد شرکت‌ها برای حضور در بازار تاثیرگذار است. یک بخش روان‌سازی مجوزها و تاییدیه‌های محصولات دانش‌بنیان است که بخش عمده‌ای از این روان‌سازی می‌تواند از جنس قاعده‌گذاری بر بخش خصوصی باشد که در این زمینه کار می‌کنند، یعنی دلیل ندارد که دولت در همه بخش‌های صدور مجوزها تصدی‌گری داشته باشد و می‌تواند بخشی از این کار را به مجموعه‌های تایید صلاحیت شده با نظارت خودش برون‌سپاری کند.
در حوزه بازارهای بین‌المللی نیز نمی‌توان انتظار داشت که شرکت‌های دانش‌بنیان به‌تنهایی تمامی هزینه‌های توسعه بازار خارجی را تقبل کنند، در این میان نقش وزارت خارجه، سازمان توسعه تجارت و وزارت صنایع بسیار مهم است تا پایگاه صادراتی حرفه‌ای ایجاد شود که هزینه‌های توسعه بازار شرکت‌ها را کم کند. البته باید اولویت‌گذاری درستی هم برای امر صادرات صورت بگیرد و این‌طور نباشد که برای همه کشورها بازارهای هدف صادراتی تعیین کنیم. بخشی از اقدامات و راهکارهایی که باید صورت بگیرد، همین موارد بیان شده است و بخشی دیگر تکمیل و توسعه زیرساخت‌های ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان است که در این راستا پارک‌های فناوری پردیس به‌عنوان مجموعه‌هایی که می‌توانند به ایجاد شرکت‌ها کمک کنند، ظرفیت تکمیلی دارند. مراکز رشد دیگر جای خالی ندارد، بنابراین امکان پاسخ به تقاضاها و فضایی برای رشد آنها و مسیری که در آن ریسک کنند تا ضریب شکست‌شان پایین بیاید، وجود ندارد، پس باید به تکمیل زیرساخت‌ها بپردازیم.
پارک فناوری پردیس و مسیر 20 سال تغییر و تحول در اکوسیستم فناوری و نوآوری کشور
در ادامه توضیحی از فعالیت‌های حال‌حاضر شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق پارک فناوری پردیس در 20 سال فعالیتش ارائه دهید.
برای پاسخ به این سوال باید به دو مسیر تاثیرگذار به‌لحاظ مجموعه پارک فناوری پردیس در کشور اشاره کنم. در قدم نخست تجربه پیاده‌سازی‌شده‌ای در ابعاد شهری در سال 1380 برای پارک‌های فناوری در کشور وجود نداشت. کشور در حوزه مراکز رشد تجربه چندساله‌ای را گذرانده بود اما در حوزه پارک فناوری که در حوزه شهری توسعه پیدا کند، فاقد تجربه بود. یکی از اصلی‌ترین محورها و اقداماتی که در 20 ساله انجام دادیم، تجربه ایجاد پارک فناوری در ابعاد شهری بود. اینکه از یک فضای بایر و بیابانی، درحال‌حاضر شاهد یک پارک فناوری و شهرک علمی هستیم که تا حدود 90 هکتار در چهار فاز توسعه پیدا کرده است. اقدامات انجام‌شده در این 20 سال با نهایت دقت، حوصله و به‌لحاظ اجرایی با تدبیر انجام شد، به این معنا که فضای پارک در چهار فاز 20 هکتاری توسعه پیدا کرد و هر بخش که با موفقیت انجام شد، توسعه بخش دیگر را آغاز کردیم. درحال‌حاضر نیز بزرگ‌ترین تجربه پارک فناوری در ابعاد شهری را داریم. مسیر دوم این بود که 20 سال پیش موضوعی به نام دانش‌بنیان در کشور وجود نداشت و به‌صورت پراکنده موضوع شرکت‌های های‌تک مطرح بود. مسیر دومی که به ایجاد آن در کشور کمک کردیم، این بود که مفهوم شرکت‌های فناور و ایجاد یک اکوسیستم در این حوزه هم در مدت 20 ساله همزمان با شکل‌گیری پارک کمکی به رشد این مفهوم و زیست‌بوم کشور در این حوزه داشتیم که در مقاطع مختلف اتفاقات مختلفی صورت گرفته است. این تجربه نه در فضای جغرافیایی پارک فناوری پردیس، بلکه در سطح ملی و بین‌المللی تاثیرگذار بوده است.
حضور و فعالیت بیش از 370 شرکت دانش‌بنیان و خلاق در زیست‌بوم پارک فناوری پردیس
آماری از تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان و فناوری که در پارک فناوری پردیس مستقر هستند، بفرمایید.
تسهیل‌گذاری مجموعه پارک برای شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان در سه بخش است. شرکت‌هایی که در فضای پارک فناوری پردیس مستقرند. بخش دوم مجموعه‌هایی که در شعب پارک تهران مستقرند که درحال‌حاضر دو شعبه فعال داریم. بخش سوم نیز خدماتی است که به زیست‌بوم فناوری کشور ارائه می‌کنیم و فراتر از مجموعه‌های حاضر در پارک و شعب آن است. این سه بخش تحت ارائه خدمات پارک فناوری پردیس قرار دارند. تعداد مجموعه‌هایی که به‌صورت فیزیکی در جغرافیای پارک -که به مساحت بیش از 300 هکتار رسیده است، حضور دارند- شامل 370 مجموعه است که تعدادی مجموعه‌هایی است که مالک هستند، یعنی زمین‌هایی را از پارک گرفته، ساخته و تجهیز کرده‌اند و شامل شرکت‌های متوسط و بزرگ پارک می‌شوند و 158 شرکت در این بخش حضور دارند. 97 مجموعه نیز شرکت‌های نوپایی هستند که در مرکز رشد مجموعه پارک مستقر بوده و در قالب مرکز رشد فناوری نخبگان کار می‌کنند. 65 شرکت استیجاری نیز در پارک حضور دارند که از شرکت‌های مرکز رشد بزرگ‌تر هستند. 50 مجموعه نیز به‌عنوان کارگزاران خدمات تخصصی در پارک فعال هستند و به شرکت‌های عضو پارک خدمات تخصصی کسب‌وکار ارائه می‌کنند. مجموعه‌های حاضر در شعب پارک شامل 170 تیم و شرکت استارتاپی هستند که به‌لحاظ ماهیت این دو شعبه تعدادشان متغیر است. مجموعه‌های غیرمستقر و عضو پارک که از خدمات پارک استفاده می‌کنند نیز تعدادشان بسیار بالاست. مرکز شتابدهی و نوآوری پارک نیز تمامی شتاب‌دهنده‌های نوآوری کشور را زیرمجموعه خود دارد که تعدادشان به 92 شتاب‌دهنده رسیده است. شبکه فناوری و نوآوری ایران نیز حدود 3500 عضو حقیقی و حقوقی دارد که خدماتی به‌جز خدمات استقرار در پارک دریافت می‌کنند.
البته درباره تعداد شرکت‌های متقاضی حضور در پارک و نیروی انسانی که در این شرکت‌ها مستقرند، چه به‌لحاظ فروش و هزینه‌کرد تحقیق و توسعه‌ای شرکت‌ها شاهد یک نمودار نمایی بوده و اعضا و نیروی انسانی به‌شکل خطی توسعه پیدا نکرده است، یعنی هرسال تعداد رشد تقاضا و استقراری که وجود دارد تا یک مقطعی خطی بوده و از جایی شیب تندی گرفته و بهسمت بالا حرکت کرده است. این جریان به این دلیل است که مجموعه پارک توانسته در بخشی از جریانات خودش را به شرکت‌ها اثبات کند و زیرساخت‌هایش را توسعه بدهد.
از ارائه تسهیلات مالی، خدمات بازاریابی و کسب‌وکار تا ارائه خدمات عمومی در پارک فناوری پردیس
خدمات و تسهیلاتی که پارک فناوری پردیس نسبت به شرکت‌های مستقر در خود ارائه می‌کنند، شامل چه می‌شود؟
شرکت‌هایی که در مجموعه پارک قرار دارند، چند دسته مزایا دریافت می‌کنند. در درجه نخست، حضور در زیست‌بوم پارک فناوری پردیس یک مزیت برای شرکت‌هاست؛ به این معنا که اکوسیستمی که در پارک شکل گرفته و مجموعه شرکت‌های فناور، نیروی انسانی متخصص به‌همراه دیده‌شدن شرکت‌ها با توجه به بازدیدهای داخلی و خارجی و امکانات موجود در پارک، قرارگرفتن در این زیست‌بوم، مزیتی برای شرکت‌هاست؛ چراکه در محیطی هستند که دیگران از جنس خودشان بوده و فضای رشد برایشان مهیاست. بخش دوم خدمات تخصصی است که در پارک ارائه می‌شود. پارک فناوری پردیس یک بسته خدمات مالی کاملی دارد. صندوق توسعه فناوری‌های نوین که زیرمجموعه پارک است، عمده خدمات مالی‌ای که شرکت‌ها از تسهیلاتی برای کارکنان، مبادلات خارجی و با تسهیلاتی که شرکت‌ها به آن نیاز دارند از جمله تسهیلات در ابعاد کوچک که خود صندوق ارائه می‌کند، تسهیلات در ابعاد بزرگ که در تعامل با صندوق نوآوری و شکوفایی به دست می‌آید و در ابعاد بزرگ‌تر آن در تعامل با بانک‌ها را به شرکت‌های متقاضی ارائه می‌کند. همچنین صندوق با 6 بانک صادرات، ملی، پست‌بانک، مهر و... برای ارائه خدمات مالی به شرکت‌ها با تضامینی که صندوق ارسال می‌کند، تعامل دارد تا مسیر دریافت وام برای شرکت‌ها با توجه به ضمانت‌نامه‌هایی که برای ورود به مناقصات و نیازهایی که در این حوزه دارند، تسهیل‌‌شده‌تر باشد.
پس از خدمات مالی، خدمات بازاریابی است که به دو دسته کلی بازاریابی در بخش نیازها و سازمان‌های دولتی و بخش دیگر در حوزه کسب‌وکارهای خصوصی و مردمی تقسیم می‌شود. در بخش بازاریابی دولتی مرکز تجاری‌سازی پارک مسیرهای بسیاری را برای شرکت‌ها باز کرده است. تجربه سابق پارک با شرکت ملی نفت، پس از آن شرکت ملی گاز ایران، پتروشیمی‌ها به‌صورت وسیع، شرکت ملی صنایع پتروشیمی و پتروشیمی‌های مختلف، مجموعه توانیر و شرکت‌های برق‌منطقه‌ای، مجموعه آبفا و دیگر مجموعه‌هایی که نیاز فنی به حوزه تخصص شرکت‌های فناور دارند، بخشی از خدماتی است که پارک ارائه می‌کند. گاهی اوقات درکنار شرکت‌ها در مناقصات شرکت می‌کنیم. همچنین تلاش می‌کنیم حتی در رقابت با شرکت‌های خارجی تامین‌کننده، از مسیر ترک تشریفات استفاده کنیم؛ البته آنجایی که مجموعه داخلی تامین‌کننده است، ورود خاصی نداریم و خود شرکت‌ها باید در رقابت موفق شوند، اما در مسیری که تامین‌کننده خارجی است و دانش آن در کشور و مجموعه دیگری نیست، تلاش می‌کنیم مسیر را به سمت شرکت‌های پارک هدایت کنیم. در بازاریابی حوزه کسب‌وکار و عموم جامعه، مرکز توسعه تجارت پارک فعالیت می‌کند، تمرکز اصلی در حوزه تجهیزات پزشکی بوده، چراکه شرکت‌های بسیاری در این حوزه در پارک فناوری داریم. کمک به فروش محصولات در داخل و بازار بین‌المللی بخشی از خدماتی است که ارائه می‌شود. محصولات برتر پارک را در قالب بسته محصولاتی در نشست‌هایی به‌نام نونمایی از دو سال پیش به بدنه جامعه معرفی می‌کنیم تا عموم جامعه با محصولات تولیدی پارک آشنا شوند و از طرفی در توسعه بازاریابی محصولات نقش کمک‌کننده داریم. بخش دیگری از خدمات، خدمات تخصصی کسب‌وکار است که مرکز خدمات تخصصی کسب‌وکار ارائه می‌کند؛ خدماتی که برای شرکت‌های نوپا و برخی شرکت‌های بزرگ بسیار موردنیاز است؛ مثلا خدمات حقوقی، ثبت اختراع، خدمات مالیاتی، گمرکی، بازاریابی، خدمات تامین مواد اولیه و... چراکه برای برخی شرکت‌های کوچک، تامین مواد اولیه سخت و گران است و درصورتی‌که نیازشان تجمیع شود، بهتر می‌توانند از مواد اولیه و خدمات موردنیازشان که می‌خواهند از خارج از کشور تامین کنند، بهره‌برداری کنند. علاوه‌بر این، بسته خدمات آموزشی‌ای در پارک ارائه می‌شود، اما هیچ‌کدام از این خدمات را بدنه ستاد پارک ارائه نمی‌کند، بلکه پس از ارزیابی و انتخاب کارگزاران مجموعه‌های توانمند در حوزه‌های مختلف، آنها در پارک مستقر شده و خدمات خود را ارائه می‌کنند. بخش سوم نیز شامل خدمات عمومی برای کارمندان و متخصصانی شامل هتل، رستوران، مهدکودک، آژانس مسافربری، مسجد، مراکز درمانی و... می‌شود.
چند نفر در پارک فناوری پردیس مشغول کار هستند؟
نزدیک به هفت‌هزار نفر.
رشد 38درصدی فروش شرکت‌های پارک فناوری پردیس در سال 1399
لطفا آماری از روند رشد فعالیت‌های کمی و کیفی شرکت‌های دانش‌بنیان (میزان درآمدزایی، فروش، تولید و...) مستقر در پارک فناوری پردیس ارائه دهید.
از سال 1389 که نخستین دوره ارزیابی جدی پارک صورت گرفت، فروش شرکت‌ها 800 میلیارد تومان بوده است که این فروش در سال 1398 به 12هزار میلیارد تومان و در سال 1399 به 15هزار میلیارد و 500 میلیون تومان رسید. به لحاظ رشد فروش سال 1399 به سال 1398، با رشد 38درصدی فروش شرکت‌های دانش‌بنیان پارک مواجه بودیم. از لحاظ منابع انسانی نیز روند طی‌شده این نمودار، صعودی بوده است به این معنا که پارک فناوری پردیس در سال 1389، 1500 نفر نیروی مشغول به کار و در سال 1398، 6500 نفر و همچنین در سال 1399، 7300 نفر نیروی انسانی مشغول به فعالیت در پارک دارد. تعداد شرکت‌ها نیز از استقرار 84 شرکت دانش‌بنیان در سال 1387 با توجه به عملیاتی‌شدن فازهای توسعه‌ای پارک، در سال 1397 به 202 شرکت، سال 98 به 378 شرکت و سال 1399 به 407 شرکت دانش‌بنیان و خلاق رسید. البته که گزارش آمار پارک فناوری پردیس در سال 1400 هنوز جمع‌آوری نشده و این آمارهای ارائه‌شده در سال 1400 قطعا با رشد خوبی همراه بوده‌اند.
در امر سرمایه‌گذاری نیز با چنین رشد خوبی مواجه بودیم؛ سرمایه‌گذاری روی شرکت‌های پارک فناوری پردیس تا پایان سال 1399، هفت‌هزار و 700 میلیارد تومان بوده است که بیش از 80 درصد مجموع سرمایه‌گذاریی که در پارک شده توسط بخش خصوصی صورت گرفته است. از این مبلغ تا پایان سال 1399، 260 هزار مترمربع فضای تحقیقاتی و فناوری توسط بخش خصوصی ساخته و بهره‌برداری شده است و درحال حاضر نیز حدود 260 هزار مترمربع فضای تحقیقاتی و فناوری درحال ساخت داریم که بخش مهمی از سرمایه‌گذاری در همین راستا بوده است.
تجاری‌سازی و عرضه به بازار 1737 محصول
آیا آماری از تجاری‌سازی محصولات در پارک فناوری پردیس وجود دارد؟
هر سال تعدادی محصول جدید در مجموعه پارک داریم، مثلا در مدت‌زمان یک‌ساله 1399، 53 محصول جدید در مجموعه پارک فناوری پردیس داشتیم، اما جمع تمامی محصولات و خدماتی که شرکت‌های مستقر در پارک تولید و تجاری‌سازی کرده و در این سال‌ها به بازار عرضه کرده‌اند به 1737 محصول رسیده است.
8/3 میلیون‌یورو صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان عضو پارک در سال 1399
روند فعالیت صادرات محصولات شرکت‌های پارک فناوری پردیس به چه صورت بوده است؟
آمار رسمی از صادرات شرکت‌ها در سال 1399، 3/8 میلیون‌یورو بود و آمار مجموع صادرات این چند ساله نیز بیش از 300 میلیون‌یورو است که به 23 کشور دنیا صادر شده است. نکته قابل‌توجه این است که از زمانی که بحث تحریم‌ها جدی شد، اکثر شرکت‌های دانش‌بنیان صادراتی پارک و شرکت‌هایی که می‌خواستند وارد این حوزه شوند، به‌دلیل بحث تحریم‌ها به‌سراغ صادرات غیررسمی محصولات‌شان رفتند. به‌دلیل اینکه مدرکی برای این صادرات غیررسمی وجود ندارد، در ارزیابی‌های پارک محسوب نمی‌شود؛ اما آمار واقعی صادرات محصول چندبرابر این رقم است. پارک فناوری پردیس نزدیک به 50 محصول صادراتی دارد. بزرگ‌ترین قرارداد صادرات محصول در سال گذشته نیز در حوزه صدور تجهیزات پزشکی به مبلغ پنج‌میلیون دلار و به کشور اندونزی بود.
عمده محصولات صادراتی شرکت‌های پارک بیشتر در چه حوزه‌هایی است؟
تجهیزات پزشکی، حوزه الکترونیک، مخابرات، دارو و... است.
عراق، مقصد واردات محصولات دانش‌بنیان پارک فناوری پردیس
بیشترین کشورهای طرف قرارداد برای صادرات محصول کدامند؟
عراق با اختلاف کم بیشترین حجم صادرات محصولات شرکت‌های پارک را دارد. پس از عراق نیز ترکیه، روسیه، هند و چین مقاصد بعدی صادرات محصولات پارک فناوری پردیس به حساب می‌آیند.
جلوگیری از خروج بیش از 230 میلیون‌یورو ارز در پارک فناوری پردیس
پارک فناوری پردیس چه تعداد محصول استراتژیک و تحریمی دارد؟
پارک فناوری پردیس در سال 1399، از خروج بیش از 230 میلیون‌یورو ارز جلوگیری کرد، یعنی برخی شرکت‌ها با توان داخلی خود تولید برخی محصولاتی که از بازار خارجی وارد می‌شود را به دست گرفتند که برخی از آنها محصولات استراتژیک است.
230 همکاری مشترک با دانشگاه‌های سراسر کشور در سال 1399
روند نظارت و ارزیابی پارک بر فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در خود به چه صورت است؟
پارک یک ارزیابی سالانه دارد که معمولا در تابستان انجام می‌شود و همه شرکت‌ها ملزم به حضور در آن هستند؛ چراکه تمدید مجوز فناوری و بهره‌مندی از مزایای‌شان منوط به شرکت در ارزیابی است. در ارزیابی توسعه اقتصادی شرکت، توسعه سازمانی، صادرات، همکاری علمی‌شان با دانشگاه‌ها و مراکز علمی و محصولات تولیدی جدید موردبررسی قرار می‌گیرد. در بخش محصولات جدید، یک آیین‌نامه حمایتی داریم که به تولید محصولات شرکت‌ها و خدماتی که با دانشگاه‌ها انجام می‌دهند، کمک می‌کند. در سال 1399 شرکت‌های پارک بیش از 230 مورد همکاری با دانشگاه‌های سراسر کشور در قالب کارآموزی، استخدام، پایان‌نامه‌های مشترک، استفاده از آزمایشگاه‌ها و زیرساخت‌های تحقیقاتی مشترک و... داشته‌اند؛ چراکه خروجی این همکاری‌ها، نتایج مثبت تولید محصولات و خدمات جدید را به‌همراه دارد.
اتصال اکوسیستم دانشگاه آزاد اسلامی و پارک فناوری پردیس برای تعامل شرکت‌ها با محیط علمی دانشگاهی
سال گذشته پارک فناوری پردیس با دانشگاه آزاد اسلامی واحد پردیس تفاهمنامه‌ای برای مشارکت و هم‌افزایی هرچه بیشتر این دو نهاد به امضا رساند. درخصوص تاثیر امضای این تفاهمنامه بر افزایش مشارکت‌های بیشتر میان پارک و دانشگاه توضیحی بفرمایید.
گامی که در 20 سالگی پارک فناوری پردیس برداشتیم، این بود که بتوانیم الگو و مدل پارک فناوری پردیس را در قالب یک ناحیه نوآوری توسعه بدهیم. دو سال است تیمی را برای مطالعه روی این جریان و ابعاد موضوع متمرکز کرده‌ایم. در حوزه ناحیه نوآوری دو بازیگر دیگر به مجموعه پارک اضافه می‌شود، بازیگر اصلی، شرکت‌های دانش‌بنیان هستند، اما در حوزه ناحیه نوآوری دانشگاه‌ها، بخش تفریح و سکونت نیز اضافه می‌شوند؛ یعنی بسته کاملی به‌نام زندگی درکنار کار و تحصیل. این مسیر جدید پارک از دو سال گذشته آغاز و سال 1400 وارد فرآیند عملیاتی شد. هدف‌گذاری ما در این بخش، این بود که دو دانشگاه به مجموعه پارک اضافه شوند، یک دانشگاه آزاد اسلامی واحد پردیس و دیگری دانشگاه خاتم که قرارداد استقرار دانشگاه خاتم در فاز چهار پارک سال 1399 امضا شد و 17هکتار از این فاز به دانشگاه خانم انتقال پیدا کرد. اردیبهشت سال 1399 توافقنامه همکاری میان معاون علمی و فناوری و ریاست دانشگاه آزاد اسلامی به امضا رسید و موضوع موافقتنامه نیز همکاری متقابل پارک فناوری و دانشگاه آزاد پردیس بود و نام این دانشگاه نیز به واحد ناحیه نوآوری پردیس تغییر کرد؛ اتفاقی که باید در این توافقنامه می‌افتاد، اتصال اکوسیستم این دو مجموعه به‌هم بود که بخشی از آن فیزیکی بود تا جریان نیروی انسانی دانشجو در بخش‌های مختلف پارک انجام شود و از طرفی امکان تعامل شرکت‌ها با محیط علمی دانشگاه‌ها فراهم شود.
این ارتباط فیزیکی درحال حاضر برقرار و یکپارچه شده است. اما درکنار این یکپارچگی، تبادل خدمات و ارتباطات نیز توافق شده است؛ برخی خدمات عمومی و بخشی نیز فعالیت‌های علمی است. برخی مقاطع رشته‌های دانشگاه آزاد پردیس که نیازی به آن نبود، قرار است با مقاطع بالاتر عوض شود، یعنی کاردانی با مقاطع دکتری جابه‌جا شود و حتی رشته‌های جدیدی چون اینترنت اشیا، خدمات ابری، فناوری‌های هم‌گرا به رشته‌های این دانشگاه اضافه شود که درحال صدور مجوز است. شرایط ورود به دانشگاه درحال تغییر است؛ یعنی به‌جزء کنکور، آزمون ورودی نیز گرفته خواهد شد تا افراد حاضر در دانشگاه متناسب با این حوزه باشند. همچنین توافق شده دوره‌های تکمیلی برای دانشجویان در پارک فناوری پردیس گذاشته شود و مدرک دوره تکمیلی مشترک دریافت کنند. در حوزه بهره‌مندی از اعضای هیات‌علمی و مدرسان دانشگاه نیز توافقات خوبی صورت گرفته و قرار شده دانشگاه از حضور برخی متخصصان ایرانی خارج از کشور که برگشتند، استفاده کند. با امضای این تفاهمنامه قطعا سطح تدریس در دانشگاه بالاتر خواهد رفت، همچنین تسهیلات مشخصی برای دانشجویان و استادان پیش‌بینی کردیم؛ اگر وارد شرکت‌های نوپا شوند، امکانات ویژه‌ای از پارک دریافت خواهند کرد. همچنین طی توافقی که با وزارت مسکن، راه و شهرسازی انجام داده‌ایم، قرار است یک شهرک مسکونی برای کارکنان پارک فناوری پردیس ایجاد شود. توافق دیگر ایجاد مرکز آموزش زبان‌های خارجی، ایجاد پژوهشگاه مشترک میان شرکت‌های پارک و دانشگاه آزاد اسلامی، جذب دانشجوی خارجی و ایجاد مدرسه کسب‌وکار بین‌المللی با همکاری پارک و دانشگاه است که این دانشگاه را متمایز از دیگر دانشگاه‌های کشور می‌کند که در مرحله دریافت مجوز است.
امضای تفاهمنامه همکاری پارک فناوری پردیس با 25 مجموعه خارجی
پارک فناوری پردیس چه تعاملات و ارتباطاتی با پارک‌های فناوری دیگر کشورها دارد؟
تفاهمنامه‌هایی که معمولا با طرف‌های خارجی مذاکره منعقد شده و بعضا به مرحله امضا هم می‌رسد، جنبه مهم انتقال تجربیات در حوزه ایجاد و توسعه بر مدیریت پارک است که عمدتا انتقال تجربه در تعامل با مجموعه‌های خارجی از سمت ایران بوده است. این تفاهم و تبادل تجربیات با کشورهای بسیاری صورت گرفته که آخرین کشور ازبکستان بود که در اواخر سال گذشته تفاهمنامه‌ای با حضور وزیر نوآوری ازبکستان با رئیس پارک فناوری این کشور و رئیس پارک فناوری پردیس به امضا رسید. گروه دوم توافق‌ها نیز معطوف به همکاری‌های مشترک میان شرکت‌های عضو پارک ایران و طرف خارجی است تا بتوانند با یکدیگر در حوزه تبادل فناوری و تکنولوژی یا در حوزه تولید محصولات مشترک، صادرات محصولات همکاری‌هایی داشته باشند که مثال آخر این مورد نیز همکاری با دو پارک فناوری در کشور روسیه بوده است. درمجموع می‌توان گفت پارک فناوری پردیس با بیش از 25 مجموعه خارجی تفاهمنامه همکاری امضا کرده است.
اجرای طرح ارزیابی فعالیت کیفی شرکت‌های پارک فناوری پردیس؛ اقدام اصلی سال 1401
در پایان بفرمایید پارک فناوری پردیس با توجه به نام‌گذاری سال 1401 به نام تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین، در راستای تحقق شعار سال و بیانات مقام‌معظم‌رهبری برای افزایش سهم درصدی اقتصاد دانش‌بنیان در اقتصاد کل کشور چه چشم‌اندازی برای فعالیت‌های خود متصور است؟
نخست آنکه برنامه‌ای در حوزه ارزیابی کیفی داریم که از طریق فن‌بازار ملی ایران پیاده‌سازی خواهد شد و در سال جاری نیز می‌توانیم ارزیابی فعالیت‌های کیفی شرکت‌های پارک را داشته باشیم و سطح کیفی دانشی را تعیین کنیم. امیدواریم پس از عملیاتی‌کردن این جریان در پارک بتوانیم این طرح را در سطح ملی نیز توسعه بدهیم. مهم‌ترین اقدامی که به لحاظ کیفی داریم، مدل‌سازی این جریان در پارک فناوری پردیس است که پس از موفقیت طرح آن را در کشور اجرایی خواهیم کرد. در حوزه توسعه کمی شرکت‌های دانش‌بنیان نیز مهم‌ترین ظرفیتی که امکان پذیرش داریم، شرکت‌های بخش اراضی است؛ چراکه به لحاظ ساختمانی امکان پذیرش بالایی نداریم، البته توافقاتی با سرمایه‌گذاران بخش خصوصی برای ایجاد فضاهای جدید و استقرار شرکت‌ها داشتیم که روند کمی شرکت‌ها را با رشد مواجه خواهد کرد. در بخش همکاری با صنعت، یعنی کمک به دانش‌بنیان شدن صنعت نیز وظیفه مهمی را برعهده فن بازار ملی قرار دادیم. در یک‌سال و نیم گذشته نزدیک به 6هزارمیلیارد ریال پروژه هم‌رسانی در فن‌بازار در سطح ملی صورت گرفت و امسال امیدواریم صنعت بزرگ‌تری را با حوزه دانشی درگیر کنیم. در بخش مرکز تجاری‌سازی پارک با بخش دولتی نیز هدف‌گذاری عمده پارک این است که در حوزه پتروشیمی و صنعت برق کشور کار ویژه‌ای انجام بدهد و در این راستا، توافقنامه‌ای با منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر داشتیم.
قانون سال 1389 بر ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان تاثیرگذار بود، یعنی به آنها هویت داد؛ اما مزایایی که برای شرکت‌ها در آن قانون دیده شد، مزایای تاسیس شرکت‌هاست که جذابیتی برای ایجاد شرکت میان فعالان حوزه ایجاد می‌کرد؛ اما قانون جهش تولید دانش‌بنیان بر توسعه بازار شرکت‌ها کمک می‌کند که مهم‌ترین مزیت آن است و به لحاظ کمی تاثیرگذار خواهد بود اما مزایایی که در قانون دیده شده است، اکوسیستم فناوری کشور را توسعه می‌دهد و به توسعه بازار و رفع معضلات قانونی شرکت‌ها کمک می‌کند؛ یعنی مکمل قانون سال 1389 حمایت از دانش‌بنیان‌ها.