فاطمه طاری بخش، خبرنگار: بودجه فرهنگی دانشگاه‌ها سال‌ها است که به دلیل شرایط اقتصادی و مشکلات مالی شرایط خوبی ندارد و مراکز آکادمیک عملا از بودجه اختصاص‌یافته برای این بخش، برای هزینه‌کرد در دیگر بخش‌های استفاده می‌کنند. نادیده گرفتن بودجه فرهنگی آن‌هم در دانشگاه‌ها که میزبان خیل عظیمی از نسل جوان هستند، طبیعتا تبعات خاص خود را دارد که نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد. در اصل اگر این بودجه در تمام این سال‌ها به‌درستی و در جای خود هزینه می‌شد، امروز شاهد وضعیت دیگری در عرصه فرهنگ نه‌تنها دانشگاهی، بلکه در سطح کشور بودیم؛ چراکه قطعا یکی از اصلی‌ترین بستر‌ها برای اصلاح فرهنگ کشور، همین مراکز آکادمیک هستند که می‌توانند سهم قابل‌توجهی بر دیدگاه‌های فرهنگی جوانان و بالطبع جامعه داشته باشند. اهمیت مساله بودجه در مقوله فرهنگ به‌حدی است که حدود سه‌سال پیش معاونان فرهنگی دانشگاه‌های کشور در راستای اختصاص بودجه فرهنگی، پیشنهادی به وزیر علوم وقت ارائه و خواستار تفکیک بودجه فرهنگی در دانشگاه‌ها شدند، پیشنهادی که هیچ‌گاه اجرایی نشد. این ماجرا تا جایی پیش رفت که در سال گذشته نقد‌های جدی به وضعیت بودجه فرهنگی در دانشگاه‌ها وارد و حتی معاونت فرهنگی وزیر علوم نیز دی‌ماه سال۱۴۰۰ آن را فاجعه‌بار توصیف کرد؛ اظهارنظری که باعث شد تا بالاخره وزیر علوم طی ابلاغیه‌ای دستور داد ۳درصد از بودجه دانشگاه‌ها به فعالیت‌های فرهنگی اختصاص پیدا کند. اتفاقی که قرار بود از ابتدای امسال اجرایی شود، اما تجربه نشان داده که تغییر در عرصه فرهنگی تنها با ابلاغ آیین‌نامه محقق نمی‌شود؛ هرچند اختصاص همین ۳درصد از بودجه کل دانشگاه‌ها هم نمی‌تواند کم‌کاری‌های گذشته را جبران کند، اماتا حدی می‌تواند فضای فرهنگی دانشگاه‌ها را از رخوت فعلی نجات دهد. مساله اصلی در کنار اختصاص، نحوه نظارت بر چگونگی اجرای آن است، موضوعی که در صورت کم‌کاری در آن، از حالا می‌توان نتیجه گرفت که قرار نیست این آیین‌نامه در فضای آموزش عالی کشور به مرحله اجرا برسد. در این گزارش ابعاد مختلف اجرای این دستور را بررسی کردیم.
هیات‌امنای دانشگاه‌ها بر تخصیص 3 درصد بودجه به فعالیت فرهنگی نظارت خواهد کرد
علی‌رغم اینکه آیین‌نامه اختصاص 3درصد در ماه‌های پایانی سال گذشته به دانشگاه‌ها ابلاغ شده، اما براساس گفته محمد زلفی‌گل، وزیر علوم قرار نیست دانشگاه‌ها به وزارت علوم در این زمینه پاسخگو باشند. او درباره سازوکار اجرایی‌شدن تخصیص 3درصد بودجه فرهنگی به «فرهیختگان» گفت: «زمانی که بودجه دانشگاه‌ها در هیات‌امنا تصویب شود، یعنی باید به مرحله اجرا برسد، قطعا در این صورت اگر روسای دانشگاه‌ها این کار را انجام ندهند، باید پاسخگوی دیوان محاسبات باشند.»
به گفته او، روسای دانشگاه‌ها مجبور هستند تا 3درصد از بودجه خود را به فعالیت‌های فرهنگی تخصیص دهند و به‌صورت کلی این هیات‌امنای مراکز آکادمیک هستند که روی تخصیص این بودجه نظارت خواهند کرد.
با وجود 100 میلیون بدهی قطعا معاونت فرهنگی می‌لنگد!
وزارت علوم تخصیص بخشی از بودجه مباحث فرهنگی را برعهده دانشگاه‌ها گذاشته و حالا این دانشگاه‌ها هستند که باید زمینه را برای تحقق آن فراهم کنند. علی نظری، رئیس دانشگاه لرستان در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با تاکید بر اینکه طبیعتا باید یک دستور عملی برای این 3درصد باشد، گفت: «باید مشخص باشد که به‌طور مثال این 3درصد از کل بودجه است یا از بودجه جاری و تملکات دارایی است. درحال حاضر نیز 3درصد برای بودجه فرهنگی در جریان است، اما نباید این را نادیده گرفت که دانشگاهی مثل دانشگاه لرستان که بیش از 100میلیارد تومان بدهی دارد، طبیعتا بودجه همه قسمت‌های آن از دانشجویی گرفته تا آموزشی و فرهنگی و بخش مالی می‌لنگد.»
او درمورد مدیریت بدهی‌ها و تخصیص بودجه به بخش‌های مختلف دانشگاه تصریح کرد: «فشاری که روی ما به‌دلیل بدهی‌ها وجود دارد، بسیار است و زمانی که بخشی از بودجه را برای بدهی‌ها مصرف کنیم، سهم فعالیت‌های فرهنگی از3 درصد نیز کمتر خواهد شد. مثلا اگر کل دارایی ما 10 میلیار باشد 3درصدش یک مبلغی است و اگر از 50میلیارد حساب کنیم مبلغ کمتری می‌شود. بنابراین به این دلیل که ما درحال پرداخت بدهی‌های قبلی هستیم طبیعتا سهم بودجه فرهنگی‌مان نیز به‌مراتب کمتر خواهد بود، با این حال تلاش شده دانشگاه توجه ویژه‌ای به فعالیت‌های فرهنگی داشته باشد.»
رئیس دانشگاه لرستان با بیان اینکه قرار بود از ابتدای امسال بحث تخصیص 3درصد بودجه به فعالیت‌های فرهنگی اجرایی شود اما هنوز دستورالعلمی برای ان وجود ندارد، به مطالبه دانشجویان برای گرفتن این بودجه اشاره و تصریح کرد: «یکی از بخش‌های فرهنگی کانون‌ها، انجمن‌ها و بسیج دانشجویی به‌شمار می‌روند که درحال فعالیت هستند و برنامه‌هایی را که از طریق معاونت فرهنگی وزارت برای دانشجویان تعریف می‌شود دنبال می‌کنند، درکنار آن برخی فعالیت‌ها نیز توسط خود آنها درطول سال تعریف و اجرا می‌شود. دانشجویان نیز عضو انجمن‌ها و کانون‌ها و گروه‌های فرهنگی هنری هستند و براساس برنامه‌هایی که تعریف می‌شود کارها را دنبال می‌کنند.»
هزینه‌کرد در حوزه فرهنگ به‌عنوان سرمایه تلقی شود
نظری درباره تاثیرگذار بودن تخصیص چنین بودجه‌ای به فعالیت‌های فرهنگی بیان داشت: «اگر این 3درصد اختصاص داده شود، قطعا تاثیرگذار خواهد بود. هزینه‌هایی که برای موارد فرهنگی می‌شود بازهم جزء سرمایه حساب می‌شود. اینکه ما نگاه هزینه‌ای به کارهای فرهنگی داشته باشیم اشتباه بوده و باید یک نگاه سرمایه‌ای به این مساله وجود داشته باشد. در ماه مبارک رمضان شب‌های قدر را برای بیشتر دانشجویان اجرا کردیم، مراسم عزاداری و جشن‌های بسیاری برگزار کردیم. وقتی این کارها صورت می‌گیرد شادابی، حرکت و پویایی، امید و نشاط به دانشجویان بازمی‌گردد. بنابراین خودش یک سرمایه است و نباید آن را به‌عنوان یک هزینه حساب کرد.»
او با بیان اینکه طبیعتا اختصاص این 3درصد به فعالیت‌های فرهنگی کافی نیست، گفت: «وقتی ما در دانشگاهی هستیم که کل بودجه کفاف هزینه‌های دانشگاه را نمی‌دهد، طبیعتا برای بخش فرهنگی نیز کفایت نخواهد کرد. ما درحال حاضر تقریبا سه ترم حق‌التدریس اساتید و معوقات کارمندان را پرداخت نکرده‌ایم. بخشی از کارهای عمرانی نیمه‌کاره مانده است. مثلا اگر فرض کنیم قسمتی را برای هزینه عمرانی خوابگاه هزینه می‌کنیم، طبیعتا ساخت خوابگاه خود یک کار فرهنگی محسوب می‌شود یا درمقابل اگر هزینه‌ای برای تعمیر و ایجاد تغییر در محوطه دانشگاه صورت می‌گیرد یا به‌سمت ایجاد پارک بانوان حرکت می‌کنیم؛ هرچند در ظاهر کار عمرانی است، اما باطنا به‌عنوان یک اقدام فرهنگی محسوب می‌شود.» رئیس دانشگاه لرستان تصریح کرد: «اگر آموزش کلاسی به‌درستی انجام شود و مرتب باشد و وسایل کمک‌آموزشی وجود داشته باشد، در واقع کار فرهنگی است و تمام این موضوعات به هم مرتبط و پیوسته است و به این صورت نیست که جدا از هم باشند. در اصل نمی‌توان کار فرهنگی را از دیگر بخش‌ها به‌صورت کامل جدا کرد.»
تخصیص 3 درصد بودجه به فعالیت فرهنگی بستگی به سازمان برنامه‌وبودجه دارد
علی‌رغم اینکه وضعیت مالی برخی دانشگاه‌ها در شرایط امروز تعریف چندانی ندارد، اما نمی‌توان به‌طور قطع گفت که همه دانشگاه‌ها امکان تخصیص این 3درصد را ندارند و در عمل درصورت اجرایی‌شدن درست این آیین‌نامه، باید انتظار داشت اتفاقات خوبی در حوزه فعالیت‌های فرهنگی برخی مراکز آکادمیک رخ دهد. سعدالله نصیری‌قیداری، رئیس دانشگاه شهیدبهشتی هم درباره اختصاص 3درصد از بودجه به فعالیت‌های فرهنگی گفت: «سازوکار این موضوع بسیار روشن است، معاون فرهنگی دانشگاه برنامه‌ریزی خود در این خصوص را به هیات‌رئیسه ارائه می‌دهد و در آنجا تخصیص پیدا خواهد کرد. ما نیز برای این برنامه در دانشگاه شهیدبهشتی بسیار مصر هستیم و درحال حاضر مبلغ نسبتا خوبی برای آن در نظر گرفته‌ایم. با وجود اینکه تخصیص فروردین‌ماه دانشگاه‌مان تخصیص خوبی نبود و حتی در دادن حقوق همکاران مشکل داریم اما برای بحث فرهنگی ارزش زیادی قائل هستیم.»
او با تاکید بر اینکه امروز فعالیت‌های بسیار خوبی در عرصه فرهنگی این دانشگاه درحال انجام است، اظهار داشت: «برای مثال با استفاده از هوش مصنوعی برنامه هوش فرهنگی درحال انجام است که امیدوار هستیم به‌زودی به‌حدی برسد که علاقه‌مندان در دانشگاه‌های دیگر نیز بتوانند از آن استفاده کنند؛ قطعا این مساله فعالیتی است که می‌تواند در سطح ملی از آن استفاده کرد.» رئیس دانشگاه شهیدبهشتی ادامه داد: «قطعا هر برنامه‌ای که معاون فرهنگی دانشگاه به ما ارائه دهد، علی‌رغم محدودیت‌های بودجه‌ای که داریم، اما سعی‌مان بر آن است که بتوانیم مبلغی را برای اجرای آن اختصاص دهیم؛ از این‌رو قطعا تخصیص 3درصد به این حوزه کار بسیار خوبی است و ما نیز از آن استقبال کردیم، البته اینکه بتوانیم در حد 3درصد تخصیص دهیم بستگی به سازمان برنامه‌وبودجه دارد؛ چراکه مقوله حقوق کارکنان و اساتید دانشگاه اولین کاری است که باید صورت بگیرد و اگر نتوانیم حقوق را بدهیم طبعا در این حوزه‌ها نیز مشکل خواهیم داشت.» نصیری‌قیداری با تاکید بر اینکه اختصاص 3درصد از ابتدای سال اجرایی‌شده است، تصریح کرد: «این مهم در شورای فرهنگی دانشگاه که به مسئولیت بنده تشکیل می‌شود و در آن رئیس دفتر نهاد رهبری، رئیس بسیج اساتید، دبیر تشکل‌های دانشجویی، معاونت فرهنگی و تعدادی از اساتید فرهنگی وجود دارند، درباره هزینه‌کرد این 3درصد بحث می‌شود، یعنی بخشی از تخصیص‌های فعالیت‌های فرهنگی براساس مصوباتی است که توسط این شورا صورت می‌گیرد.»
بودجه فرهنگی دانشگاه برای اجرا باید به‌دست دانشجو و تشکل دانشجویی برسد
قطعا دانشجویان، اصلی‌ترین مخاطبانی هستند که بودجه‌های فرهنگی باید برای آنها هزینه شود. در این میان نگاه فعالان دانشجویی که نقش اصلی را در اجرای برنامه‌های مختلف فرهنگی برعهده دارند، درباره چگونگی تخصیص این بودجه از اهمیت قابل‌توجهی برخوردار است؛ چراکه بار اصلی اجرای برنامه‌های فرهنگی در حوزه‌های مختلف برعهده آنها است. مهدی یزدی، مسئول بسیج دانشجویی دانشگاه شهیدبهشتی نیز دراین‌باره به «فرهیختگان» گفت: «این ابلاغیه به‌طور کل هنوز روی زمین نیامده است و دانشگاه‌ها نیز رغبتی به عملی‌کردن آن ندارند. داخل دانشگاه خودمان عنوان می‌شود که بودجه‌ای برای این کار نداریم.» او ادامه داد: «متاسفانه در عمل بحث فرهنگی دانشگاه‌ها به‌خصوص داخل جلسات شورا اولویت بیستم مسئولان دانشگاه هم نبوده و امروز با بحران مالی در بحث تشکل‌ها و معاونت‌های فرهنگی دانشگاه‌ها مواجه هستیم. مثلا برای اردوها بسیاری از بودجه مصوب شورای فرهنگی محقق‌نشده و هیچ مساعدتی برای انجام دیگر برنامه‌هایمان صورت نگرفته است، به‌طوری که عمده فعالیت‌ها با هزینه خود دانشجویان انجام می‌شود.»
مسئول بسیج دانشجویی دانشگاه شهیدبهشتی با تاکید بر اینکه قطعا تخصیص 3درصد از بودجه کل دانشگاه‌ها به مباحث فرهنگی اقدام خوبی است، تصریح کرد: «اجرای آن می‌تواند کارهای زیادی را در این حوزه اجرایی کند. مثلا درحال حاضر در حوزه راهیان‌نور، دانشگاه در تصویب تعداد نفر سنگ‌اندازی می‌کند، درحالی‌که براساس مصوبه وزارت علوم باید 5درصد جمعیت دانشگاه شامل حال راهیان‌نور شود، اما این میزان برای دانشگاه ما یک‌درصد است.» یزدی بیان داشت: «اکثر طرح‌ها و ایده‌ها داخل شورای دانشگاه می‌رود اما اجرایی نمی‌شود. مثلا وزارت علوم برای راهیان‌نور 5درصد از هر دانشگاه را اعزام می‌کند؛ 5درصد از 20هزار نفر دانشگاه شهیدبهشتی حدودا 1000نفر است اما شورا حدود 200نفر تصویب کرد و به اردو فرستاد. حتی از روزنفر دانشجویان هم می‌زنند و برای هر نفر حدود یک‌میلیون تومان مابه‌التفاوت هزینه‌ای برای دانشگاه لحاظ می‌شود. متاسفانه هزینه همین روزنفرها نیز کامل به حساب ما واریز نمی‌شود. برای مثال دانشگاه برای راهیان‌نور تنها روزنفری 35هزارتومان تصویب کرد. به اردوی جهادی ما حتی سالی 10میلیون هم کمک نشد درحالی که 100میلیون مصوب شورا بوده است.» مسئول بسیج دانشجویی دانشگاه شهیدبهشتی خاطرنشان کرد: «قطعا تخصیص بودجه 3درصد برای فعالیت‌های فرهنگی باید به‌دست دانشجو و تشکل‌های دانشجویی برسد، اما دانشگاه برای اجرایی‌کردن آن ابزارهای خودش را دارد و به همین دلیل می‌بینیم گاهی برای یک مراسم هزینه بالایی می‌شود اما درمقابل به دیگر برنامه‌ها هزینه زیادی تعلق نمی‌گیرد. دانشگاه پول عظیمی به معاونت فرهنگی می‌دهد اما معاونت فرهنگی با مدل کارمندی و... خرج می‌کند.»