ندا اظهری، مترجم: از زمان راه‌اندازی ایستگاه فضایی بین‌المللی 23 سال می‌گذرد. یک ایستگاه فضایی که با مشارکت بیش از 15 کشور ساخته شد و در مدار نزدیک زمین و در ارتفاع 330 تا 435 کیلومتری از سطح زمین در حرکت است. سرعت این ایستگاه در مدار معادل 27/600 کیلومتر بر ساعت است و با این سرعتی که دارد هر 93دقیقه یک‌بار دور زمین می‌چرخد. ایستگاه فضایی بین‌المللی که پروژه‌ای مشترک بین اروپا، آمریکا، روسیه، کانادا و ژاپن است با هدف توسعه مشترک، بهره‌برداری و استفاده از یک ایستگاه فضایی به‌عنوان ساکن دائمی در مدار نزدیک به زمین آغاز به‌کار کرد. در آوریل 2021، در جلسه‌ای که با حضور ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه برگزار شد، او تاکید کرد که با توجه به اینکه بازه زمانی عملیات ایستگاه فضایی به پایان رسیده، وضعیت آن جای تامل دارد و روسیه ممکن است در سال 2025 از این پروژه جدا شود. این حرف در همین حد باقی ماند و دیگر صحبتی در این زمینه ردوبدل نشد تا اینکه جنگ روسیه و اوکراین بسیاری از معادلات دنیا را بر هم زد. به‌دنبال حمله نیروهای نظامی روسیه به اوکراین، شمار زیادی از کشورهای دنیا روسیه را از ابعاد مختلف تحریم کردند تا به این شیوه، مخالفت خود را با جنگی که به اوکراین تحمیل شده، نشان دهند. اما روسیه هم که خود را یکی از نیروهای سرسخت دنیا می‌داند، در واکنش به بعضی تحریم‌ها، شمشیر را از رو بست و اعلام کرد درصورت تداوم تحریم‌ها، ایستگاه فضایی بین‌المللی را ترک خواهد کرد. این تهدید، برخی کشورهای دنیا را که در این پروژه فضایی مشارکت و اقدامات فضایی متعددی داشته و فضانوردانی در این ایستگاه مستقر دارند، نگران کرده است.  ایستگاه فضایی بین‌المللی در ابتدا به‌عنوان یک آزمایشگاه، رصدخانه و کارخانه درنظر گرفته شده بود و درعین‌حال محلی برای حمل‌ونقل، تعمیر و نگهداری و پایگاهی در مدار نزدیک به زمین برای ماموریت‌های احتمالی آینده به کره ماه، مریخ و سیارک‌ها. البته همه کاربردهای پیش‌بینی‌شده در یادداشت تفاهم اولیه بین ناسا و «روسکوسموس»، سازمان فضایی فدرال روسیه محقق نشده است. ایستگاه فضایی بین‌المللی پلتفرمی را برای هدایت پژوهش‌های علمی فراهم کرده است که از آزمایش‌های صورت‌گرفته حمایت می‌کند. فضاپیماهای کوچک بدون سرنشین قادرند پلتفرم‌هایی را برای آزمایش‌ها که به‌ویژه در شرایط جاذبه صفر و در مجاورت فضا انجام می‌شوند، فراهم ‌کنند اما این ایستگاه فضایی طولانی‌مدت برای مطالعات ایجاد کرده است که چند دهه به طول می‌انجامند. اخترشناسی، نجوم، علوم فیزیک، علوم مواد، آب‌وهوای فضایی، هواشناسی و پژوهش‌های انسانی ازقبیل طب فضایی و علوم‌زیستی جزء پژوهش‌هایی هستند که در دل این ایستگاه در دستورکار قرار می‌گیرند.

  شروع یک نگرانی بزرگ
رئیس برنامه فضایی روسیه به‌دنبال تحریم‌های جهانی ناشی از جنگ روسیه و اوکراین، به‌تازگی اعلام کرده که مسکو قرار است ایستگاه فضایی بین‌المللی را ترک کند. او دلیل این تصمیم دولت روسیه را تحریم‌هایی عنوان کرد که به‌دلیل جنگ از سوی دنیا بر این کشور اعمال شده است. او با جدیت تمام بیان داشت که این تصمیم پیش‌تر از اینها گرفته شده و الزامی به صحبت علنی درباره آن نداریم و تنها براساس الزاماتی که داریم، شرکای خود را در ایستگاه فضایی بین‌المللی نسبت به خارج شدن از این پروژه مطلع خواهیم کرد. او پیش‌تر اعلام کرده بود که ماموریت روسیه در ایستگاه فضایی بین‌المللی پایان خواهد یافت مگر اینکه آمریکا، کانادا و اتحادیه اروپا تحریم‌های اعمال‌شده علیه شرکت‌های درگیر در صنعت فضایی روسیه را لغو کنند. ایستگاه فضایی بین‌المللی تا زمان آغاز جنگ روسیه و اوکراین، به‌رغم وخیم شدن مداوم روابط، منطقه مشترکی برای همکاری میان روسیه و آمریکا و متحدانش به شمار می‌آمد. اما انزوای بین‌المللی بی‌سابقه روسیه از زمان حمله به اوکراین در ماه فوریه، نشانگر نابودی این نماد اکتشاف فضایی مشترک است. به گزارش «بلومبرگ»، سه فضانورد آمریکایی و یک فضانورد ایتالیایی چند هفته پیش به سه فضانورد آمریکایی، سه فضانورد روسی و یک فضانورد آلمانی دیگر مستقر در ایستگاه فضایی بین‌المللی پیوستند. ناسا که طبق برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته قرار است تا سال 2030 یک ایستگاه فضایی راه‌اندازی کند، از زمان از کارافتادن شاتل‌ها در سال 2011، به استفاده از فضاپیماهای روسی سایوز برای انتقال فضانوردان به ایستگاه فضایی بین‌المللی و از آنجا به زمین ادامه داده است. آژانس فضایی آمریکا درحال‌حاضر، بیش از هر چیز به پروازهای فضایی خصوصی وابسته است. ایلان ماسک، مدیر شرکت SpaceX چند هفته گذشته، چهار فضانورد را برای ناسا و آژانس فضایی اروپا به فضا پرتاب کرد.

  نقش روسیه در ایستگاه فضایی
با شروع جنگ روسیه و اوکراین، روسیه تهدید کرد از ایستگاه فضایی بین‌المللی خارج خواهد شد و این ماهواره را که ابعادی به اندازه یک زمین فوتبال دارد و درحال‌حاضر محل سکونت شماری از فضانوردان از کشورهای مختلف است، از مدار خارج خواهد کرد و احتمال اصابت آن با کره‌زمین هم وجود دارد و با این کار به‌نوعی دنیا را تهدید کرد. اما این مساله دو پرسش را مطرح می‌کند: یکی اینکه آیا روسیه می‌تواند به‌تنهایی باعث خارج شدن ایستگاه فضایی بین‌المللی از مدار شود؟ و دوم اینکه آیا دوران پس از جنگ سرد همکاری فضایی بین روسیه و آمریکا درحال پایان است؟ به‌طور قطع پاسخ این دو سوال بسیار پیچیده است. به گزارش vox، وضعیت نامشخص ایستگاه فضایی بین‌المللی نشان‌دهنده شکاف بین دو شریک اصلی آن است که درحال‌حاضر بر سر جنگ ادامه‌دار روسیه با اوکراین درگیر هستند. نگرانی‌ها مبنی‌بر اینکه روسیه ممکن است اجازه دهد ایستگاه فضایی بین‌المللی به زمین سقوط کند در پایان فوریه و زمانی مطرح شد که رئیس فضایی روسیه، این پدیده را در مجموعه‌ای از توئیت‌ها مطرح کرد و از تحریم‌های جدید آمریکا علیه روسیه، ازجمله برخی تحریم‌ها علیه برنامه فضایی این کشور شکایت کرد. این تهدید بارها مطرح شده و درنهایت «بیل نلسون»، مدیر ناسا در نامه‌ای اظهار کرد که تحریم‌های آمریکا روی توانایی دو کشور در همکاری برای هدایت ایستگاه فضایی بین‌المللی تاثیر ندارد. اما حتی اگر این ایستگاه در مدار هم باقی بماند که این اتفاق به‌طور قطع خواهد افتاد، تنش‌های پیش‌رو بیانگر این مطلب است که وضعیت همکاری بین‌المللی در فضا به‌سرعت درحال تغییر است و نسبت به سیاست‌‌های کره‌زمین حساس‌تر شده است. امنیت ایستگاه فضایی بین‌المللی یکی از اصلی‌ترین چالش‌هایی است که مطرح می‌شود. قطعه مداری روسیه (ROS) به قطعه‌هایی از ایستگاه فضایی بین‌المللی اطلاق می‌شود که در روسیه ساخته شده و راه‌اندازی آنها نیز از سوی «روسکوسموس»، سازمان فضایی فدرال روسیه صورت گرفته است. قطعه مداری روسیه (ROS) هدایت، جهت‌یابی و کنترل کل ایستگاه را برعهده دارد. روسیه جنبه‌های حیاتی سیستم‌های کنترل پیشرانه ایستگاه فضایی را کنترل می‌کند. درحالی‌که ایستگاه در مدار مستقر است، جاذبه زمین به‌طور مداوم آن را به‌سمت جو می‌کشد؛ بنابراین، ایستگاه فضایی به‌طور معمول از ماژول پیشرانه استفاده می‌کند که کنترل آن برعهده روسیه است تا ایستگاه در جای خود باقی بماند. بدون اینکه این سیستم به‌طور مداوم تقویت شود، ایستگاه فضایی به‌سمت جو زمین سقوط خواهد کرد.

  گمانه‌زنی‌ها درباره واکنش روسیه
درصورتی‌که تهدیدهای روسیه در این زمینه جدی تلقی شود، فضانوردانی که در ایستگاه فضایی مستقر هستند زمان کافی برای ترک ایستگاه در اختیار خواهند داشت. اما درصورتی‌که روسیه به این تهدیدها جامه عمل بپوشاند، مساله مهم‌تر، سقوط احتمالی قطعات به‌کاررفته در ایستگاه است؛ به‌طوری‌که شماری از قطعات سنگین که در ساخت ایستگاه فضایی به‌کار گرفته شده می‌تواند از جو زمین عبور کرده و با سطح زمین برخورد کند که بدون کنترل در مسیر ایستگاه، ممکن است به ساختمان‌ها و حتی انسان‌ها صدمات جدی وارد کرده و حتی باعث مرگ افراد شود. باز هم دلایل زیادی وجود دارد که چرا وقوع این اتفاق بعید است. برای نخستین‌بار، ناسا اصرار دارد شرایط تحت کنترل است و جای هیچ نگرانی وجود ندارد. کارشناسان همچنین چنین استدلال کرده‌اند که انهدام ایستگاه فضایی لزوما به نفع روسیه هم نیست. آژانس فضایی روسیه ممکن است بخواهد خطر خروج غیرقابل کنترل ایستگاه فضایی را بپذیرد، حتی اگر ایستگاه فضایی به‌طور معمول از بیشتر مناطق روسیه عبور نکند و نیز این واقعیت وجود دارد که همان‌طور که ناسا برای عملیات نگه‌داشتن ایستگاه فضایی به آژانس فضایی روسیه وابسته است، این آژانس نیز به ناسا وابسته بوده و سابقه طولانی همکاری با آمریکا حتی در دوره‌های تنش‌زا هم وجود دارد. این ماهیت شراکت تاسیس ایستگاه فضایی است که اکنون بیش از دو دهه از عمر آن می‌گذرد. وضعیت کنونی ایستگاه، ماحصل تصمیماتی است که 29 سال پیش برای ساخت ایستگاه فضایی اتخاذ شد و روسیه و آمریکا در مرکز این تصمیم‌گیری قرار داشتند. ازاین‌رو نمی‌توان استقلال روسیه را بر پیشرانه ایستگاه تصادفی دانست. با توجه به اتفاقاتی که به‌تازگی رخ داده، شرایط به‌گونه‌ای پیش می‌رود که نمی‌توان نسبت به ادامه مشارکتی این پروژه امیدوار بود. روسیه هم مانند آمریکا به‌دنبال سفر به کره ماه، مریخ و درنهایت ونوس و مشتری است اما کاهش تعهد آژانس فضایی روسیه به ایستگاه فضایی بین‌المللی نشان می‌دهد که آژانس دیگر چندان علاقه‌ای به همکاری نزدیک با آمریکا ندارد. درعوض، این آژانس به جای ناسا، درحال آماده‌شدن برای هدایت اکتشافات فضایی خود و همکاری با سایر کشورهاست. این رقابت درحال‌حاضر بر سر اعزام فضانورد به کره ماه است. پس از اعلام برنامه آرتمیس توسط آمریکا، با تلاش بین‌المللی به رهبری ناسا برای کاوش و فراهم کردن شرایط حضور انسان در سطح ماه، روسیه و چین اعلام کردند که در یک مشارکت جداگانه برای انجام کاری مشابه با یکدیگر همکاری خواهند کرد. هنوز مشخص نیست چه اتفاقی قرار است رخ دهد اما کارشناسان به این موضوع اذعان کرده‌اند که تنش‌های میان روسیه و آمریکا باعث جدایی ناسا و آژانس فضایی روسیه خواهد شد و این امر، زمینه مساعدی را برای عصر جدیدی از همکاری‌های فضایی آماده می‌کند که دیگر متشکل از یک همکاری بین‌المللی مانند ایستگاه فضایی بین‌المللی نخواهد بود بلکه چند جناح مختلف از کشورهای فضاپیما ایجاد می‌شود که گهگاه همکاری‌های مشترک دارند. البته نکته مثبتی که درحال‌حاضر وجود دارد، این است که آمریکا دیگر برای انتقال فضانورد به ایستگاه فضایی به آژانس فضایی روسیه وابسته نیست بلکه شرکت آمریکاییSpaceX است که از سال 2020 کار انتقال فضانوردان ناسا را به ایستگاه فضایی انجام می‌دهد و می‌توان احتمال داد که این استقلالی که آمریکا به دست آورده، باعث شده روسیه نسبت به ایستگاه فضایی بی‌تفاوت شود.
به گزارشspace، بیشتر شرکای فضایی روسیه به‌دنبال جنگ با اوکراین همکاری خود را با روسیه قطع کردند. به‌عنوان مثال، اروپا به‌تازگی اعلام کرده است که مریخ‌نورد Rosalind Franklin دیگر بر فراز موشک «پروتون» روسیه پرتاب نخواهد شد و روی سکوی ساخت روسیه فرود نخواهد آمد، همان‌طور که پیش از این برنامه‌ریزی‌شده بود، حرکاتی که احتمالا پرتاب مریخ‌نورد را تا سال 2028 به‌مدت 6 سال عقب می‌اندازد. به‌دنبال تحریم‌ها، روسیه دیگر موتورهای موشکی ساخت روسیه را به شرکت‌های آمریکایی نمی‌فروشد و موشک‌های سایوز مانند گذشته از فرودگاه فضایی اروپا در گویان فرانسه خارج نمی‌شوند. بنابراین، روسیه ممکن است بخواهد در شراکت با دیگر کشورها در پروژه ایستگاه فضایی باقی بماند تا زمانی که گزینه‌های دیگری داشته باشد و برخی کارشناسان پیشنهاد کرده‌اند از وخامت بیشتر برنامه‌های فضایی غیرنظامی کشور جلوگیری کند. به‌عبارت دیگر، آژانس فضایی روسیه تا زمانی که به لحاظ فنی و سیاسی امکان‌پذیر باشد در پروژه ایستگاه فضایی بین‌المللی باقی خواهد ماند. هدف از این کار حفظ ایستگاه فضایی تا زمانی است که ایستگاه فضایی روسیه آماده شود که در خوشبینانه‌ترین حالت تا پیش از سال 2030 این امکان محقق نخواهد شد.