علی مزروعی، خبرنگار گروه سیاست: با هدف بررسی اهداف آمریکایی‌ها از تصویب دو طرح ضدایرانی در مجلس سنای این کشور و همچنین واکاوی پیام‌های این اقدام در زمانی که مذاکرات وین متوقف شده است با عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلیتیک دانشگاه و کارشناس مسائل بینالملل گفتوگو کرده‌ایم. این کارشناس مسائل بینالملل معتقد است دو مصوبه اخیر مجلس سنای آمریکا، بیش از هرچیز اقدامی سیاسی جهت افزایش فشار بر ایران برای عقب‌نشینی از خطوط قرمز اعلامی در مذاکرات وین است. در ادامه، متن گفت‌وگوی «فرهیختگان» با این استاد ژئوپلیتیک دانشگاه را می‌خوانید.
نمایندگان مجلس سنا با چه هدفی دو طرح اخیر را تصویب کردند؟
عبدالرضا فرجی‌راد در ابتدا به‌تشریح شرایط موجود مذاکرات وین، از زمان روی کار آمدن دولت بایدن پرداخت و گفت: «همانطور که می‌دانید، از زمانی که بایدن روی کار آمده و مذاکرات را شروع کرده، چندین طرح مشابه مطرح و تصویب شده است. این هم طرحی بوده است که تعدادی از سناتورهای جمهوری‌خواه و دموکرات به آن رای موافق داده‌‌اند که تعداد دموکرات‌ها نیز جالب‌توجه بوده است. برخی از این دموکرات‌ها هم از نمایندگان خیلی نزدیک به بایدن و کاخ‌سفید بوده‌اند. می‌توان گفت علی‌رغم اینکه مذاکرات با واسطه میان ایران و آمریکا با وجود برخی بن‌بست‌های به‌وجودآمده در روند گفت‌وگوها همچنان از طریق واسطه‌ها ادامه داشته، طرف آمریکایی قصد دارد فشارها را بر ایران افزایش دهد تا آن امتیازی که مذاکره‌کنندگان کشورمان در مذاکرات مطالبه کرده‌اند به ایران ندهد. طبیعی هم هست. در داخل ایران هم گاه شاهد بوده‌ایم که مثلا مجلس چیزی را تصویب می‌کند تا درنتیجه آن، در مذاکرات به طرف مقابل فشار بیاورد، این مرسوم است.»
آمریکا به‌دنبال احیای برجام است اما همزمان حفظ فشار بر ایران را اولویت می‌داند
این کارشناس مسائل بینالملل با اشاره به اختلافات داخلی آمریکا گفت: «دولت آمریکا به‌جد به‌دنبال آن است که برجام امضا شود. نکته جالب‌توجه دیگر آنکه کاخ‌سفید درحال‌حاضر با توجه به مساله امکان خروج سپاه از لیست گروه‌های تروریستی این کشور که مقداری برایشان حساسیت‌برانگیز است و همچنین انتخابات سنا که درپیش است، تحت فشارهای سیاسی داخلی قرار گرفته. همانطور که در این سال‌ها شاهد بوده‌ایم، هر حزبی در انتخابات سنا پیروز شود، رقابت بر سر ریاست‌جمهوری را هم خواهد برد. بنابراین آنها نمی‌خواهند ریسک بزرگی انجام دهند. مقداری کار سیاسی می‌کنند تا طرف مقابل (ایران) مرعوب شود و به خواسته‌های کمتر رضایت دهد. اگر هم سپاه را از لیست خارج کنند، درمقابل دنبال آن هستند امتیازی بگیرند که بتوانند در داخل کشورشان هم حرفی برای گفتن داشته باشند و رقبایشان نتوانند از آن به‌عنوان یک نقطه‌ضعف علیه دولت بایدن استفاده کنند.
درباره اینکه آیا دو مصوبه اخیر دست مذاکره‌کنندگان آمریکایی را درمذاکرات پر خواهد کرد یا خیر، باید گفت خیر؛ چون طرح‌های تصویب‌شده لازم‌الاجرا نیستند. بالاخره اینها دارند مذاکرات‌شان را با واسطه ادامه می‌‌دهند. مورا هم قرار است به ایران سفر کند و آمریکایی‌ها حتما چیزی کف دست او جهت انتقال به ایران گذاشته‌اند. یعنی گفت‌وگوهای زیادی شده و متوجه شده‌اند طرف ایرانی، از این خواسته‌اش دست برنمی‌دارد. پس می‌توان گفت مورا چیزی در دست دارد تا با طرف ایرانی درمیان بگذارد. ممکن است مواردی که برای انتقال آورده، همه آن‌چیزی نباشد که طرف ایرانی می‌خواهد اما قصد دارند گفت‌وگوها به‌نتیجه برسد. لذا به‌نظرم این مصوبات مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند، همانطور که گفته شد با هدف فشار به طرف مقابل مطرح شده و طبیعتا این روند، باز هم ادامه پیدا خواهد کرد.»
جنگ اوکراین و گرفتاری آمریکا و غرب در آن دست ایران را در مذاکرات پر کرده است
فرجی‌راد با اشاره به شرایط به‌وجودآمده برای غرب در بحران اوکراین گفت: «دست ایران در مذاکرات، با توجه به قضایای اوکراین و گرفتاری‌های پیش‌آمده برای آمریکا و غرب، پر است. ایران خواسته‌ای دارد، خواسته‌اش را مطرح کرده و توپ را در زمین طرف مقابل انداخته است. به‌نظرم طرف مقابل هم تا حدودی راضی شده است. یعنی آمادگی پیدا کرده تا سپاه از لیست خارج شود، حرف‌های داخلی‌شان را هم زده‌اند. ابتدا یک‌مقدار جا خورده‌اند و دو، سه هفته بر سر آن بحث کرده‌اند اما درمقابل امتیاز می‌خواهند. در زمان عراقچی می‌گفتند ما امتیاز می‌دهیم اما درمقابل شما هم بیایید و مذاکرات منطقه‌ای را بپذیرید. الان هم این‌طور که مطرح است به‌دنبال این هستند که امتیازی بگیرند. ممکن است بگویند ما این امتیاز را به شما می‌دهیم، شما هم تعهد بدهید که صدمه‌ای به مسئولان ما نزنید، یا مثلا متعهد شوند کلا صدمه‌ای به مسئولان دو کشور نخورد. این هم بیشتر به‌جهت مسائل مربوط به ترامپ، پمپئو و بقیه افرادی که در شهادت شهید سلیمانی نقش داشتند، مطرح است. من فکر می‌کنم اگر ایران امتیازی به آنها بدهد که بتوانند آن را در داخل بفروشند، به آن قضیه نیز راضی خواهند شد.»
باید دید چه رویکردی مذاکرات را زودتر به توافق می‌رساند و سود و زیان آن را سنجید
این استاد ژئوپلیتیک دانشگاه در پایان گفت: «تصور من این است که هرمقدار مذاکرات به درازا بکشد، تاثیرات داخلی آن درصورت به‌نتیجه رسیدن توافق کمتر می‌شود. یعنی یک ناامیدی‌ای نسبت به نتیجه مذاکرات دارد گسترش پیدا می‌کند که حتی بعضی از این تورم و گرانی‌ها را نیز می‌توان با آن ناامیدی مرتبط دانست. ممکن است این دید جا بیفتد که چه توافق بشود چه نشود، آن تاثیر سابق را نخواهد داشت. درحال‌حاضر با توجه به موقعیتی که در جهان حاکم است و نفت به بیش از 100 دلار رسیده، امتیازی برای ایران محسوب می‌شود که دارد از دست می‌رود. یعنی ایران می‌تواند با آزاد شدن اقتصاد، افزایش تولید و صادرات نفت، چندین‌برابر درآمدی را که الان دارد، به‌دست بیاورد و درنتیجه آن، اقتصادی که مردم را شدید ناراحت کرده، به‌تحرک دربیاورد. لازم است تاکتیک‌هایی در راهبردهایمان اتخاذ کنیم تا بتوانیم مسائل داخلی را هم درنظر داشته باشیم و پوشش دهیم. علاوه‌بر مسائل داخلی، این روند هر میزان بیشتر طول بکشد، دشمنان منطقه‌ای ایران نیز از آن سوءاستفاده می‌کنند. همانطور که در اخبار دیدیم، صهیونیست‌ها یا برخی حکومت‌های عربی بودند که باعث شدند کاخ‌سفید قانع شده و امتیاز خارج کردن سپاه از لیست را به ایران ندهد. تلاش‌های اینها با گذر زمان بیشتر می‌شود. چه بخواهیم، چه نخواهیم تاثیراتی خواهند گذاشت. ضمن اینکه در یکی دو ماه اخیر نیز تحولاتی در منطقه دارد رخ می‌دهد که بی‌ارتباط با این موارد نیست. اعتقادم این است که تحولات رخ‌داده پیرامون ترکیه، عربستان، پاکستان و حتی رژیم‌صهیونیستی و طالبان، به‌نحوی به‌یکدیگر وصل است. بنابراین، ما که به‌خاطر مسائل پیرامون توافق در یک ژئوپلیتیک بسته قرار گرفته‌ایم، داریم در روابط منطقه‌ای متحمل ضررهایی می‌شویم. این یعنی کاهش ظرفیت ژئوپلیتیکی ما و افزایش ظرفیت ژئوپلیتیکی رقبا. مسئولان کشورمان باید این وجه ماجرا را هم درنظر داشته باشند. باید این موارد را روی ترازو گذاشت و سود و ضرر هر رویکرد را بررسی کرد. درباره تحولات رخ‌داده در منطقه باید به این نکته توجه داشت که چنانچه ژئوپلیتیک ما باز شود، این تحولات یا رخ نمی‌دهد یا اگر رخ دهد، ما قدرت بازی بسیار بیشتری در مواجهه با آن تحولات خواهیم داشت.»