فاطمه طاری‌بخش، خبرنگار: سامانه نان، نظام ایده‌ها و نیازها، روز گذشته با حضور وزیر علوم، برخی نمایندگان و جمعی از روسای دانشگاه‌ها در این وزارتخانه رونمایی شد. در این سامانه کارگزار، ایده‌پرداز، نیازپرداز و سرمایه‌گذار در کنار هم قرار گرفته‌اند و قرار است سامانه نان پل ارتباطی بین این 4 گروه باشد. پشتوانه این سامانه صندوق نوآوری و فناوری وزارت علوم است و طبق برنامه‌ریزی‌ها قرار است از دانشگاه‌ها تا بخش دولتی، موسسات و پژوهشگاه‌های مختلف در موفقیت این سامانه نقش مهمی را ایفا کنند. سامانه نان از این‌جهت برای نظام آموزش عالی و دانشگاهی کشور از جایگاه مهمی برخوردار است که نه‌تنها دانشگاه می‌تواند برای نیازهای خود راه‌حلی پیدا کند بلکه دانشجویان نیز به‌عنوان ایده‌پرداز می‌توانند در تسهیل این مسیر نقش تعیین‌کننده‌ای داشته باشند. طبق گفته خیرالدین، معاون فناوری وزیر علوم نفری 2هزار ساعت روی این سامانه کار صورت گرفته است. اهمیت این سامانه برای وزارت‌علومی‌ها به‌حدی است که طبق گفته معاون وزیر علوم، زلفی‌گل قبل از اینکه به وزارت علوم بیاید، دستورات به سرانجام رسیدن این سامانه را صادر کرده بود.
ایده‌های برتر دانشجویان در سامانه نان مورد حمایت قرار می‌گیرد
محمدعلی زلفی‌گل، وزیر علوم درباره نقش سامانه نان برای جهت‌دهی به فعالیت‌های پژوهشی دانشجویان تحصیلات تکمیلی به «فرهیختگان» گفت: «دانشجویان دکتری و کارشناسی‌ارشد یا پژوهشگران و دانش‌پژوهان می‌توانند ایده‌ها و طرح‌های خود را برای پاسخ به نیازها ارائه دهند. نیازپرداز نیز از بین طرح‌های ارائه‌شده، با بررسی بهترین طرح‌ها را انتخاب می‌کند و مورد حمایت قرار خواهد داد؛ قطعا اجرای این بخش برعهده دانشجویان است و می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در سامان‌دادن به فعالیت‌های دانشجویی داشته باشد.»
او البته در نشست رونمایی از این سامانه نیز نکات قابل‌توجهی را درباره اختصاص بودجه پژوهشی سازمان‌ها به این امر عنوان کرد و گفت: «40درصد از بودجه پژوهش سازمان‌های دولتی به صندوق فناوری ریخته شده است. درحقیقت با این کار سازمان‌های دولتی مجبور هستند به این سامانه مراجعه کنند. البته قرار بر این بود تا یک درصد از بودجه دستگاه‌های اجرایی نیز به این صندوق واریز شود که این موضوع در جلسه هیات‌دولت تایید نشد.»
او با بیان اینکه بهدنبال ساختارسازی نبودیم و در اصل بهدنبال این موضوع هستیم که سیستمی ایجاد کنیم تا ماندگار باشد و با تغییر شخص تغییری در آن ایجاد نشود، اظهار داشت: «هدف اصلی این است که بخشی از پتانسیل را به‌سوی نیازهای جامعه ببرند تا عدالت پژوهشی به وجود بیاید.»
در ادامه این مراسم خیرالدین، معاون فناوری و نوآوری وزیر علوم با تاکید بر اینکه سامانه «نان» دارای ۲ پیوست قانونی در شورایعالی انقلاب فرهنگی است، گفت: «خوشبختانه با پیگیری‌های انجام‌شده در قانون بودجه ۱۴۰۱ به‌صراحت ذکر شده شرط استفاده از یک درصد اعتبارات دستگاه‌های اجرایی برای پژوهش و فناوری ثبت در سامانه «نان» است.»
او اظهار داشت: «نظام ایده‌ها و نیازها به نوعی همان نظام ملی نوآوری است؛ بخشی از آن را دربرمی‌گیرد که بتوانیم ایده را به محصول تبدیل کنیم. لذا در سامانه نان قصد داریم ماتریس نیاز ایده را شکل دهیم و تمام ایده‌ها را در یک سامانه جمع‌آوری کرده و این ایده‌ها براساس نیازهای ثبت و پایش‌شده مدنظر قرار گیرند.»
معاون فناوری و نوآوری وزیر علوم با بیان اینکه در سامانه «نان» نیازها طبقه‌بندی می‌شوند و همچنین مخاطبان و پیشنهاددهنده‌ها نیز در این سامانه پیش‌بینی شده‌اند، اظهار داشت: «در این سامانه سیستم‌های تشویقی و ترغیبی ازجمله بحث پسادکتری، پایه تشویقی، گرنت فناوری و ارتقای مرتبه نیز درنظر گرفته شده است.»
گزارش 6 ماهه ثبت نیاز دستگاه‌های اجرایی ارائه خواهد شد
بخش اصلی طراحی و اجرای این سامانه برعهده محمدجواد دهقانی، رئیس پایگاه استنادی علوم جهان اسلام گذاشته شده است. دهقانی که دبیری سیاستگذاری سامانه نان را برعهده دارد، درباره این سامانه به «فرهیختگان» گفت: «درحال‌حاضر کسی که در این سامانه وارد می‌شود چند چارت و نقش مختلف می‌تواند داشته باشد. نقش اول، نقش کارگزار است، کارگزار همان جایگاهی است که موسسات پژوهشی و دانشگاه‌ها می‌توانند ایفا کنند. وظیفه کارگزار در این سامانه این است که ایده‌ها و نیازها را ارزیابی کند. پالایش اولیه را انجام دهد و بعد از آن ایده و نیاز تایید شود. نقش دوم، نقش ایده‌پرداز است. درواقع این نقش کسی است که مراجعه می‌کند به این سامانه و فکر می‌کند براساس نیازهایی که در سامانه است می‌تواند کاری را انجام دهد. براساس این، پیشنهادهایی را تهیه می‌کند و آن پیشنهاد را در سامانه ثبت می‌کند. مرحله بعد به‌سمت کارگزار می‌رود.»
او درباره نقش سوم و چهارم در سامانه تصریح کرد: «نقش سوم، نقش نیازپرداز است و دستگاه‌های خصوصی، دستگاه‌های دولتی به‌صورت کلی مراکزی که در سراسر کشور هستند و محدودیتی ندارند، طبق قانون اگر در بخش یا حوزه‌ای، در آن حوزه وجود دارد که باید انجام بگیرد، مجبور هستند طبق مصوبه مجلس، که نیازشان را در سامانه ثبت کنند. اگر بودجه یک درصد پژوهشی تبصره 9 و بند «ه» را بخواهند استفاده کنند حتما باید نیاز خود را در این سامانه ثبت کنند. بحث کارگزار به دو دسته تقسیم می‌شود. دسته اول ایده‌پرداز و دسته دوم نیازپرداز است. نقش چهارم نیز نقش سرمایه‌گذار است. چه کسانی می‌خواهند از این موضوع حمایت کنند از نظر مالی یا حمایت‌های اعتباراتی که نیاز است. این چهار مورد پازلی است که در سامانه وجود دارد.»
دهقانی با تاکید بر این مورد که در توسعه نرم‌افزار در آینده موارد دیگر نیز اضافه خواهد شد، اظهار داشت: «ما در توسعه نرم‌افزار در آینده موارد دیگری را نیز درنظر می‌‌گیریم، برای مثال قرار است تا چند وقت دیگر بخش محصولات اضافه شود، زیرا محصولات از نظر ما یک ایده است، فردی که یک محصول یا دستگاه یا تجهیزاتی را ساخته است، می‌تواند به‌صورتی در مجموعه نان قرار گیرد. یا مثلا مبحث مربوط به اختراعات که جزء ایده محسوب می‌شود به سامانه اضافه خواهد شد. درحال حاضر فعلا این چهار نقش را در سامانه نان داریم اما در توسعه سامانه در آینده نقش‌های دیگر نیز دیده شده است.»
او درمورد اینکه سامانه تا چه حد نیازها را به‌سمت دانشگاه سوق می‌دهد، گفت: «وقتی نیازی ثبت می‌شود، اولین کاری که صورت می‌گیرد در سامانه این است که بلافاصله و به‌صورت هوشمند این نیاز مشخص می‌شود که این نیاز در راستای کدام تخصص است؛ چراکه در isc بیش از 500 هزار نویسنده و متخصص ثبت‌شده داریم. درنتیجه بلافاصله این نیاز زمانی که مشخص شود، در راستای تخصص کدام‌یک از پژوهشگران در داخل دیتابیس isc است، پیغامی برای او ارسال می‌شود. به فرد ایمیلی داده می‌شود که یک نیاز ثبت‌شده است و فرد باید به سامانه مراجعه کند و به این سوال جواب دهد که آیا مایل است برای آن طرحی درنظر بگیرد؟ یا ایده‌ای بدهد؟ اگر مایل بود کار را انجام می‌دهد. بنابراین وجهه اختلاف و مزیتی که سامانه دارد هوشمند بودن آن است که بلافاصله می‌تواند نیازها را به آگاهی دانشگاه‌ها و کلیه پژوهشگران کشور وصل کند. درنتیجه این هوشمند بودن سرعت‌العمل سامانه نیز بالاست.»
ضمانت اجرایی سامانه نان مصوبات مجلس و شورایعالی انقلاب فرهنگی است
با توجه به اینکه این‌دست سامانه‌ها در کشور بسیار رونمایی شده‌اند اما توفیری برای هیچ نهادی نداشته‌اند. یکی از نکات بسیار مهم در این بحث ضمانت اجرایی آن است. دهقانی درمورد ضمانت اجرایی سامانه نان گفت: «ضمانت اجرایی این سامانه اولا قانون است. یعنی طبق ماده چهار مصوبه سکوهای تربیتی، آموزشی، پژوهشی که مصوبه شورایعالی انقلاب فرهنگی است و همچنین تبصره 9 و بند «ه» که درحقیقت مربوط به بودجه سال 1400 مصوب مجلس شورای اسلامی است، این دو مورد درحقیقت مهم‌ترین وجه قانونی و اجرایی این سامانه است. باید گزارش 6ماهه‌ای از عملکرد دستگاه‌های اجرایی که در این سامانه نیازهایشان را ثبت کردند، داده شود که بعدا بتوانند از آن یک درصد بودجه پژوهشی که درخصوص پژوهش لازم دارند، استفاده کنند؛ بنابراین مقداری وجه اجرایی و ضمانت اجرایی این طرح را بیشتر می‌کند.»
دبیر سیاستگذاری سامانه نان درباره تاثیر این سامانه در تسهیل ارتباط صنعت و دانشگاه اضافه کرد: «با این چهارچوبی که دیده شده است، به‌هرحال اگر نگاهی به این سامانه بیندازیم علاوه‌بر ضمانت اجرایی که گفته شد، مشوق‌هایی را درنظر گرفتیم که اگر فردی یا دانشگاهی، نیازهایی را که ثبت شده است، برطرف کند، به‌گونه‌ای که تعداد ایده‌ها و طرح‌هایی که برای رفع نیازها ثبت شده است، بیشتر باشد و ما مشوقانی را داشته باشیم، این مشوقان می‌توانند در آیین‌نامه لحاظ شوند و کار دانشگاه‌ها را تسهیل کنند. بعد ما این موضوع را در رتبه‌بندی نیز لحاظ می‌کنیم. یعنی دانشگاه و مجموعه‌ای که بیشترین نیاز را جواب داده باشند و برطرف کرده‌اند، نیازهایی را که در این سامانه ثبت شده است اعتبار بیشتری می‌گیرد. بنابراین بستری فراهم شده یعنی هم بحث مشوقان و هم دادن اعتبارات به دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی و هم بحث قانونی و مالی که در آنجاست. درواقع اجباری که وجود دارد به نظر می‌رسد ما با این سامانه بستر لازم را ایجاد می‌کنیم برای اینکه بتوانیم تحقیقات و پژوهش را بیشتر براساس نیازهایی که در کشور است، انجام دهیم. به‌عبارت دیگر رفع مشکلات صنعت را بیشتر می‌کنیم و درنتیجه ارتباط دانشگاه و صنعت را بهبود می‌بخشیم.»
باید انجمن‌های علمی را برای تحقق اهداف سامانه نان به میدان آورد
سامانه نان می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در برقراری ارتباط میان جامعه دانشگاهی با صنعت و دیگر بخش‌های جامعه داشته باشد؛ اما نمی‌توان این مساله را نادیده گرفت که با صرف راه‌اندازی سامانه‌ها به اهداف مدنظر رسید. موضوعی که سعید رضایی‌شریف‌آبادی، عضو هیات‌علمی دانشگاه الزهرا(س) در گفت‌وگو با «فرهیختگان» آن را تایید کرد و گفت: «این سامانه از لحاظ فنی و زیرساختی هیچ مشکلی نخواهد داشت؛ چراکه از پشتوانه علمی برخوردار است. درمجموع ما در حوزه فناورانه کمبود سخت‌افزاری و نرم‌افزاری نداریم و حتی از لحاظ منابع و زیرساخت‌های ارتباطی هم کمبودی نداریم، اما چالش اصلی در ارتباط با این سامانه آن است که اگر بنا داریم به آن ملی نگاه کنیم، باید در وهله اول باورپذیری را در میان جامعه دانشگاهی و دیگر ذی‌نفعان نهادینه کنیم.»
او با بیان اینکه متاسفانه تجربه خوبی در باورپذیری برای همراهی همه ذی‌نفعان در یک حوزه نداریم، تصریح کرد: «امروز وزارت علوم وارد میدان شده و به ISC نیز در حوزه سامانه نان ماموریت داده، اما مساله این است که ذی‌نفعان این حوزه خارج از این وزارتخانه هستند؛ چراکه بخشی از آنها در صنعت، بخش خصوصی و... قرار دارند و طبیعتا صرف راه‌اندازی سامانه نمی‌توان کاری از پیش برد، ازاین‌رو معتقدم برای برقراری ارتباط با مخاطبان این سامانه باید کارهای بیشتری انجام شود و به راه‌اندازی سامانه بسنده نکرد.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه الزهرا(س) اظهار داشت: «دانشگاه‌ها با مسائل مختلفی روبه‌رو و بیشتر درگیر مسائل جاری هستند، به همین دلیل چندان نباید انتظار داشت که مراکز آکادمیک روی اجرای این سامانه خیلی متمرکز شوند. نگران این هستم که تب‌و‌تاب راه‌اندازی این سامانه بعد از مدتی فروکش کند و تمام هزینه مالی و معنوی‌ای که برای این سامانه به‌کار گرفته شده، هدر برود؛ درحالی‌که ما می‌توانیم با مرتبط کردن انجمن‌های علمی به این سامانه، اهداف تعیین‌شده برای این سامانه را به‌راحتی محقق کنیم.»
شریف‌آبادی با تاکید بر اینکه ما امروز بیش از 400 انجمن علمی در رشته‌های مختلف داریم، گفت: «انجمن‌های علمی هرکدام با تمام دانشگاه‌ها در رشته مختص به خود ارتباط دارند و این ظرفیت بزرگی را در اختیار آنها می‌گذارد. اگر بخواهیم سامانه نان را نهادینه کرده و باور به نتیجه‌بخش بودن آن را در میان دانشگاهیان و صنعتگران و دیگر بخش‌های مرتبط با آن در جامعه محقق کنیم، باید این انجمن‌ها را به نحوی با این سامانه مرتبط کنیم.»
او گفت: «وزارت علوم باید برای انجمن‌های علمی کار تعریف کند تا براساس آن بتواند سامانه نان را رواج دهد. قطعا هر انجمن یک حوزه مجزا محسوب می‌شود و باید بتوانیم بستری را فراهم کنیم که این انجمن‌ها از طریق همین سامانه برای خود درآمدزایی داشته باشند. نباید تصور کنیم که نهادینه کردن این سامانه تنها برعهده وزارت علوم است؛ چراکه اصلا چنین مساله‌ای امکان‌پذیر نیست. از سوی دیگر امروز قوانین زیادی درباره ارتباط دانشگاه با صنعت و دیگر بخش‌های جامعه داریم که متاسفانه اجرایی نشده است.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه الزهرا(س) خاطرنشان کرد: «متاسفانه ما نتوانستیم باورپذیری در میان دانشگاهیان و صنعتگران ایجاد کنیم تا درنهایت شاهد برقراری ارتباط باشیم؛ در چنین شرایطی با راه‌اندازی سامانه نان نمی‌توان انتظار داشت در این زمینه اتفاق ویژه‌ای رخ دهد. ازاین‌رو معتقدم تنها راه تغییر شرایط فعلی این است که باید به انجمن‌های علمی اعتماد شود تا از طریق آنها شاهد فرهنگ‌سازی در این زمینه باشیم.»