مهدی عبداللهی، دبیر گروه اقتصاد: سفر خانواده یکی از مقامات کشور به ترکیه حسابی در فضای مجازی سروصدا کرده است. در گزارش پیش رو بدون هیچ‌قضاوتی در مورد تبعات سفرهای غیررسمی مقامات و خانواده‌های آنان به خارج از کشور، یک بررسی آماری از میزان ارزبری ایرانی‌ها طی یک‌سال اخیر به ترکیه داشته‌ایم. در این گزارش صرفا به سه بخشی که آمارهای آن در دسترس بوده پرداخته شده است. این سه بخش شامل خرید خانه، تاسیس شرکت و سفرهای ایرانیان به ترکیه است. آن‌طور که در ادامه می‌آید، ایرانی‌ها طی یک‌سال اخیر در رتبه اول خرید مسکن در ترکیه، در رتبه دوم تاسیس شرکت در این کشور (پس از ترک‌های مقیم خارج) و در رتبه پنجم با بیشترین گردشگر بازدیدکننده از ترکیه قرار داشته‌اند.
یک حساب سرانگشتی از این سه قلم هزینه ایرانی‌ها نشان می‌دهد شهروندان کشورمان طی یک‌سال اخیر حدود چهارمیلیارد و 80 میلیون دلار به اقتصاد ترکیه کمک کرده‌اند. این رقم شامل 910 میلیون دلار هزینه سفر یک میلیون و 90 هزار گردشگر ایرانی، نزدیک به 2.7 میلیارد دلار هزینه خرید 10هزار و 713 فقره ملک و سرمایه‌گذاری 492 میلیون دلار برای تاسیس 984 شرکت در ترکیه بوده است.

هزینه 4 میلیارد دلاری ایرانی‌ها در ترکیه
تا 18 سپتامبر سال 2018 شرایط کسب شهروندی برای اتباع خارجی در ترکیه بسیار پیچیده‌تر از شرایط فعلی بود؛ چراکه چهار شرط برای دریافت شهروندی پیش‌روی یک تبعه خارجی قرار داشت که این شروط شامل داشتن سه‌میلیون دلار سپرده بانکی یا داشتن دومیلیون دلار سرمایه ثابت یا خرید خانه‌ای به ارزش یک‌میلیون دلار یا استخدام 100 نفر کارمند ترک توسط کارفرمایان خارجی بود. اما با تصمیم دولت ترکیه که مفاد آن چهارشنبه، ۲۸ شهریور سال 97 در روزنامه رسمی این کشور منتشر شد، شرایط پیشین برای کسب شهروندی کاملا تغییر کرد، به‌طوری‌که براساس قوانین جدید شرط 1-سپرده بانکی از سه‌میلیون دلاری در قانون قبلی به 500 هزار دلار کاهش یافت (کاهش حدود ۸۰درصدی)، 2- سرمایه ثابت از دومیلیون دلار به 500 هزار دلار تقلیل یافت (کاهش حدود ۷۵درصدی)، 3- ارزش خانه خریداری‌شده از یک‌میلیون دلار به 250 هزار دلار کاهش یافت (کاهش ۷۵درصدی) و 4- شرط استخدام 100 کارمند ترک به 50 کارمند تقلیل یافت (کاهش 50درصدی). همچنین دوشرط دیگر نیز به شروط قبلی اضافه شد که شامل 5- خرید سهام به ارزش 500 هزار دلار و 6- خرید اوراق قرضه به ارزش 500هزار دلار است. البته برای اقامت روش‌های زیادی وجود دارد که درکنار موارد گفته‌شده می‌توان به اقامت با اجاره خانه، اقامت از طریق ازدواج، اقامت تحصیلی، ویزای گردشگری، اقامت از طریق تولد، ویزای یک‌ساله، ویزای کاری و مهاجرت به ترکیه از طریق پناهندگی اشاره کرد. اخیرا با افزایش تورم و به‌ویژه افزایش شدید قیمت مسکن در این کشور، دولت محدودیت‌هایی را برای خرید مسکن توسط خارجی‌ها اعمال کرده که این محدودیت مربوط به حداقل رقم پرداختی برای خرید ملک است. طبق تصمیم دولت ترکیه، خارجی‌ها قبلا می‌توانستند با خرید خانه 250 هزار دلاری، تابعیت دائم دریافت کنند، اما در دو هفته گذشته دولت این کشور اعلام کرد از این به بعد میزان سرمایه‌گذاری خارجی‌ها در املاک این کشور برای دریافت شهروندی ترکیه از ۲۵۰ هزار دلار به ۴۰۰ هزار دلار افزایش می‌یابد.
لازم به ذکر است تغییر قانون مهاجرتی ترکیه در بخش مسکن شاید مربوط به تورم بخش مسکن باشد که درکنار تورم ویرانگر این کشور، ورود خارجی‌ها نیز تقاضای مسکن را افزایش داده و همین عامل در شعله‌ور کردن تورم بخش مسکن ترکیه نقش دارد. براساس داده‌های بانک مرکزی ترکیه شاخص قیمت املاک مسکونی (RPPI) ترکیه در ماه فوریه به‌صورت اسمی سالانه 96/4 درصد رشد کرده و این میزان در بزرگ‌ترین شهر کشور یعنی استانبول که حدود یک‌پنجم جمعیت 85 میلیونی ترکیه را در خود جای داده، 106/3 درصد بوده است.
آن‌طور که در ادامه می‌آید، ایرانی‌ها ازجمله متقاضیان مسکن در ترکیه، متقاضیان تاسیس شرکت در این کشور و در رتبه پنجم با بیشترین گردشگر بازدیدکننده از ترکیه قرار داشته‌اند. این سه تقاضا (خرید مسکن، تاسیس شرکت و سفر) باعث شده ایرانی‌ها طی یک‌سال به‌طور تقریبی حدود چهارمیلیارد و 80 میلیون دلار در ترکیه هزینه کنند. این رقم برای اقتصاد کشورمان که در آن، استهلاک سرمایه از تشکیل سرمایه سبقت‌گرفته (از سال 98 تاکنون) و نرخ تشکیل سرمایه ثابت ناخالص طی دهه 90 منفی و سیر نزولی داشته، خبر فاجعه‌باری است.

هزینه یک‌میلیارد دلاری سفر ایرانی‌ها به ترکیه
براساس گزارش رسمی مرکز آمار ترکیه، طی سال2021 29میلیون و 357هزار نفر گردشگر خارجی از ترکیه بازدید کرده‌اند. این تعداد به‌واسطه کاهش محدودیت‌هایی کرونایی نسبت به ورود 15میلیون و 826هزار گردشگر در سال2020، رشد 85درصدی داشته است؛ اما درخصوص مبدأ ورودی گردشگران نیز، طبق داده‌های مرکز آمار ترکیه، بیشترین گردشگران این کشور در سال2021 مربوط به کشور روسیه با حدود 4/7میلیون نفر بوده است. پس از این کشور، آلمانی‌ها با بیش از 3میلیون گردشگر در رتبه دوم، اوکراینی‌ها با بیش از2 میلیون گردشگر در رتبه سوم، بلغاری‌ها با یک‌میلیون و 381هزار گردشگر در رتبه چهار و ایرانی‌ها با یک‌میلیون و 90هزار گردشگر در رتبه پنجم قرار داشته‌اند. عراقی‌ها، هلندی‌ها، فرانسوی‌ها، شهروندان جمهوری آذربایجان و انگلیسی‌ها نیز به ترتیب در رتبه‌های ششم تا دهم با بیشترین گردشگر بازدیدکننده از ترکیه طی سال2021 قرار داشته‌اند. اما درخصوص میزان ارزآوری و درآمدزایی ترکیه از این سفرها، طبق داده‌های مرکز آمار ترکیه، مجموع درآمد این کشور از گردشگران خارجی طی سال2021، حدود 24میلیارد و 484میلیون دلار بوده است. برآورد گزارش مرکز آمار ترکیه این است که هر گردشگر خارجی طی سال گذشته به‌طور میانگین 834دلار در این کشور هزینه کرده است. با این حساب، ورود یک‌میلیون و 90هزار و 451گردشگر ایرانی به ترکیه، نزدیک به 910میلیون دلار ارزآوری و درآمد برای ترکیه داشته است.

سرمایه‌گذاری 500 میلیون دلاری در تاسیس 984 شرکت
براساس داده‌های ارائه‌شده در وبسایت اتحادیه اتاق‌های بازرگانی و بورس ترکیه TOBB (Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği)، ایرانی‌ها طی سال‌های2017 تا دوماهه نخست سال2022 درمجموع 4هزار و 250شرکت در ترکیه تاسیس کرده‌اند که 357شرکت مربوط به سال2017، هزار و 19شرکت مربوط به سال2018، 970شرکت مربوط به سال2019، 725شرکت مربوط به سال2020، 936شرکت مربوط به سال2021 و 243شرکت نیز مربوط به دوماهه نخست سال2022 بوده است. درمجموع طی 12ماهه منتهی به می سال2022 ایرانی‌ها 984شرکت در ترکیه تاسیس کرده‌اند. همچنین تعداد شرکت‌های تاسیس‌شده توسط ایرانی‌ها در 14ماهه اخیر 1179شرکت بوده است. با لحاظ شروط 6گانه اعطای تابعیت به خارجی‌ها، اگر ایرانی‌ها به‌ازای تاسیس هر شرکت جدید حداقل 500هزار دلار سرمایه‌گذاری کرده باشند (شرط حداقلی اعطای تابعیت) طی سال‌های2017 تا دوماهه نخست سال2022 شهروندان ایرانی معادل 2میلیارد و 125میلیون دلار برای تاسیس شرکت در ترکیه هزینه کرده‌اند. همچنین طی 12ماهه منتهی به می سال2022 نیز تاسیس 984شرکت به‌معنی سرمایه‌گذاری 492میلیون دلار خروج سرمایه از ایران به ترکیه است.

هزینه 2/7 میلیارد دلاری برای خرید 11 هزار خانه
براساس گزارش مرکز آمار ترکیه، طی 12ماهه منتهی به مارس سال2022، خارجی‌ها درمجموع 63هزار و 781خانه در ترکیه خریداری کرده‌اند. این گزارش نشان می‌دهد ایرانی‌ها با خرید 10هزار و 713فقره ملک، در رتبه اول بین خریداران خارجی مسکن در ترکیه قرار دارند. عراقی‌ها با خرید 9087فقره در رتبه دوم، روس‌ها با خرید 5976فقره ملک در رتبه سوم، افغانستانی‌ها با خرید 2548فقره در رتبه چهارم و آلمانی‌ها با خرید 2672فقره ملک در رتبه پنجم قرار دارند. پس از آن، قزاقستانی‌ها، کویتی‌ها، شهروندان جمهوری آذربایجان، آمریکایی و یمنی‌ها به ترتیب در رتبه‌های ششم تا دهم جای گرفته‌اند. با توجه به اینکه قوانین مهاجرتی ترکیه اخیرا تغییر کرده و مشمول خریدهای قبلی نمی‌شود، با این حساب، اگر ایرانی‌ها برای خرید هرکدام از املاک فقط 250هزار دلار (شرط حداقلی اعطای تابعیت) هزینه کرده باشند، درمجموع طی یک‌سال منتهی به مارس سال2022 شهروندان کشورمان حدود 2میلیارد و 678میلیون دلار برای خرید 10هزار و 713فقره ملک در ترکیه سرمایه از ایران خارج کرده‌اند.