توحید ورستان، دانشجوی دکتری اقتصاد انرژی: هر روز اخباری از نحوه واکنش سیاست انرژی اروپا به حمله روسیه به اوکراین به گوش می‌رسد. از زمان آغاز این حمله تصمیم‌های بزرگ در سطح اتحادیه اروپا و ملی، توصیه‌های 10 ماده‌ای آژانس بین‌المللی انرژی، امکان‌سنجی و پیامدهای کاهش واردات فسیلی روسیه، چشم‌انداز انرژی پاک (خورشیدی، بادی، هسته‌ای و ذخیره‌سازی) مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
درحالی‌که حملات روسیه به اوکراین ادامه دارد، شاهد تحولات گسترده سیاست انرژی در ایالات‌متحده و اروپا هستیم که برخی از آنها عبارتند از توقف خط لوله نورداستریم ۲ که قرار بود گاز روسیه را به آلمان برساند. انگلیس ادعا می‌کند تا پایان سال ۲۰۲۲ واردات نفت روسیه را به‌تدریج متوقف خواهد کرد، آمریکا تحریم نفت روسیه را اعلام می‌کند و آلمان تا سال ۲۰۲۶، ۲۰۰ میلیارد یورو اضافی را به انرژی‌های تجدیدپذیر اختصاص می‌دهد، اتحادیه اروپا اعلام می‌کند که قصد دارد واردات گاز روسیه را تا پایان سال ۲۰۲۲ به میزان دوسوم کاهش دهد، ایتالیا که متهم به‌کندی حرکت در پروژه‌های تجدیدپذیر است، در ماه فوریه مجوز ساخت 6 نیروگاه بادی جدید با ظرفیت ۴۱۸مگاوات را صادر می‌کند. درمجموع اکنون موجی از فعالیت‌ها با هدف کاهش وابستگی این کشورها به منابع انرژی روسیه وجود دارد.
قصد اتحادیه اروپا برای واردات نفت، گاز و زغال‌سنگ روسیه
در بیانیه سران اتحادیه اروپا در ورسای فرانسه در ۱۰ مارس، کشورهای عضو اتحادیه اروپا اعلام کردند که توافق کرده‌اند وابستگی اروپا به گاز، نفت و زغال‌سنگ روسیه را -به‌ویژه از طریق تسریع کاهش اتکای اتحادیه اروپا به سوخت‌های فسیلی- حذف کنند. بنابراین در همین راستا تنوع بخشیدن به منابع و مسیرهای سوخت، ازجمله از طریق استفاده از LNG و بیوگاز، توسعه بیشتر بازار هیدروژن در اروپا، سرعت بخشیدن به توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و اجزای کلیدی آن و تسهیل رویه‌های صدور مجوز برای پروژه‌های انرژی، همگام‌سازی و اتصال کامل شبکه‌های برق اتحادیه اروپا، برنامه‌ریزی اضطراری اتحادیه اروپا برای امنیت عرضه، بهبود بهره‌وری انرژی در اتحادیه و افزایش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های LNG در اولویت قرار می‌گیرند.
10توصیه آژانس بین‌المللی انرژی به اروپا
آژانس بین‌المللی انرژی برای دستیابی به اهداف اتحادیه اروپا رهنمودهای جداگانه‌ای ارائه داده است. برنامه 10 مرحله‌ای آژانس بین‌المللی انرژی برای کاهش وابستگی اروپا به گاز روسیه عبارتند از: ۱- هیچ قرارداد جدید برای تامین گاز با روسیه منعقد نشود، ۲-یافتن منابع جایگزین برای واردات گاز طبیعی، ۳- افزایش ذخیره گاز اروپا در سال پیش‌رو، ۴- تسریع در استقرار پروژه‌های جدید بادی و خورشیدی، ۵- حداکثر تولید برق از انرژی زیستی و هسته‌ای، ۶- ارائه حمایت‌های مالی برای کاهش فشار اقتصادی واردشده به مشترکان آسیب‌پذیر، ۷- تامین حرارت بخش خانگی به‌وسیله پمپ‌های حرارتی، ۸- تسریع بهبود بهره‌وری انرژی در ساختمان‌ها و صنعت، ۹- تشویق مصرف‌کنندگان به کاهش موقتی دمای اتاق در بخش خانگی و ۱۰- ایجاد تعادل در شبکه تولید برق با روش‌های کم‌کربن.
آیا توصیه‌ها عملیاتی می‌شود؟
اتحادیه اروپا برای ۴۰ درصد از واردات گاز، ۲۷ درصد از واردات نفت و ۴۶ درصد از واردات زغال‌سنگ به روسیه متکی است. در این میان اتحادیه می‌تواند از سال ۲۰۲۲ منابع ایالات‌متحده و استرالیا را جایگزین زغال‌سنگ روسیه کند و در درازمدت راه‌اندازی نیروگاه‌های زغال‌سنگ می‌تواند به کاهش واردات گاز روسیه تا ۱۵ درصد کمک کند اما آلمان نمی‌تواند به این زودی‌ها به‌طور کامل نفت و گاز روسیه را جایگزین کند، همچنین باید توجه داشت که روسیه ۵۵ درصد از گاز این کشور را تامین می‌کند.
از زمان تشدید درگیری‌ها در اوکراین، کشورهای اروپایی درواقع گاز روسیه را با قراردادهای بلندمدت بیشتری خریداری کرده‌اند و اروپا در زمستان امسال تا آنجایی که می‌توانست LNG خریداری کرد.
درحال‌حاضر اتحادیه اروپا قرارداد خرید ۱۵۵ میلیارد مترمکعب گاز از روسیه در سال ۲۰۲۲ را دارد و بروکسل می‌خواهد این میزان را به حدود ۵۰ میلیارد مترمکعب کاهش دهد، از همین روی به‌دنبال تامین بیشتر LNG و افزایش عرضه گاز از آذربایجان، نروژ و الجزایر است.
تسریع سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر
براساس گزارش وبسایت انرژی پست، اقدام آلمان برای تسریع سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر احتمالا اولین گام در اتحادیه اروپا برای دور شدن از سوخت‌های فسیلی است. کارشناسان باور دارند که سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر پاسخی به وابستگی به گاز روسیه است، اما اذعان می‌کنند که این سرمایه‌گذاری نتایج سریعی به‌همراه نخواهد داشت. اگر نیروگاه‌های زغال‌سنگ -که قبلا برای تعطیلی برنامه‌ریزی‌شده بود- فعال نگه داشته شوند و تلاش‌هایی برای جایگزینی گاز روسیه از طریق قراردادهای واردات بلندمدت انجام شود، استفاده از سوخت فسیلی کاهش می‌یابد، بنابراین بهتر است کشورها در انرژی خورشیدی و دیگر انرژی‌های تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری کنند.
ظرفیت انرژی خورشیدی احتمالا آسان‌ترین راه برای افزایش سریع است. تقاضا برای پنل‌های خورشیدی با رشد قیمت سوخت درحال افزایش است و می‌تواند با اقداماتی مانند اجباری شدن پنل‌های خورشیدی در خانه‌های جدید، تسریع مجوزها و اطمینان از اولویت‌بندی پروژه‌های خورشیدی، بیشتر نیز افزایش یابد.
البته تولید بیشتر انرژی باد درحال‌حاضر به‌دلیل فرآیند اغلب پرپیچ‌وخم مجوزدهی متوقف شده است. ساده‌سازی این فرآیندها و اولویت‌بندی پروژه‌های بزرگ‌تر می‌تواند به اروپا کمک کند تا استقرار تولید این نوع انرژی را تقریبا ۲۰درصد افزایش دهد، البته تقریبا ۱۹ گیگاوات برق قبلا در اروپا و انگلیس تولید شده و اگر برنامه ساخت‌وساز به جلو پیش رود، اروپا می‌تواند ظرف دوسال شاهد عملیاتی شدن این ظرفیت اضافی باشد.
درمورد استفاده از انرژی هسته‌ای نیز بحث‌های شدیدی پیرامون این موضوع وجود دارد که آیا این انرژی باید به‌عنوان انرژی سبز طبقه‌بندی شود یا خیر؟ آلمان متعهد شده است که نیروگاه‌های هسته‌ای خود را از رده خارج کند اما براساس پیش‌بینی‌های تمدید عمر سه رآکتوری که قرار است تا پایان سال ۲۰۲۲ تعطیل شوند، می‌تواند مصرف کل گاز آلمان را در دوسال آینده حدود ۳ درصد کاهش دهد، بنابراین در کل اروپا هنوز اراده سیاسی روشنی برای به حرکت درآوردن نیروگاه‌های هسته‌ای جدید وجود ندارد.
تاثیر بحران انرژی بر چین
در کوتاه‌مدت چین نیز باید افزایش جهانی قیمت گاز را در نظر بگیرد که احتمالا منجر به فشارهای تورمی ناخواسته در همان سالی می‌شود که رئیس‌جمهور شی جین پینگ برای سومین دوره ریاست‌جمهوری سوگند یاد می‌کند.
روسیه ۱۷ درصد از واردات نفت و ۱۵ درصد از واردات گاز طبیعی چین را به خود اختصاص داده است و در سال ۲۰۲۱، 5/16میلیارد مترمکعب گاز طبیعی را از طریق خط لوله یا LNG به چین عرضه کرد. خط لوله دوم به شمال شرق چین قرار است از سال ۲۰۲۴، ۱۰ میلیارد مترمکعب دیگر از سیبری به این کشور را صادر و به حجم قراردادهای موجود اضافه کند تا این میزان در سال ۲۰۲۵ به ۳۸ میلیارد مترمکعب افزایش یابد.
در بلندمدت چین احتمالا از خرید نفت و گاز روسیه در معاملات یوان با استفاده از سیستم تجارت بین‌بانکی خود نفع می‌برد، بنابراین سیستم سوئیفت را دور می‌زند که معمولا برای پرداخت انرژی استفاده می‌شود و روسیه اکنون دسترسی محدودی به آن دارد. از طرفی این خطر وجود دارد که با ادامه تجارت با روسیه، چین هدف تحریم‌های ثانویه قرار گیرد، درحالی‌که حفظ بازارهای جهانی موجود برای چین همچنان یک اولویت است.
خوش‌بینی نسبت به آینده
اختلال جهانی در چشم‌انداز انرژی پس از تشدید درگیری‌ها بین روسیه و اوکراین می‌تواند فوریت دوباره‌ای برای جست‌وجوی انرژی‌های جایگزین ایجاد کند. این سرعت درحال افزایش است، زیرا جهان متوجه وضعیت اضطراری آب‌وهوا نیز شده است. شاید نبوغ انسان بتواند راه‌حل‌های غیرمنتظره و مبتکرانه‌ای پیدا کند. اراده سیاسی برای حرکت به‌سمت انرژی‌های تجدیدپذیر بسیار افزایش یافته است و مسائل مالی که قبلا سر راه طرح‌های سبز قرار داشت، احتمالا مانع کمتری در این روند جدید خواهد بود.