عاطفه جعفری، خبرنگار گروه فرهنگ: در این سال‌ها که «عصر جدید» شروع شده است، بارها درمورد این مسابقه صحبت کردیم. این مسابقه از سال97 کار خود را آغاز و در نوروز98 مخاطبان خود را پیدا کرد و در یک برنامه چندساعته ثابت کرد مردم چقدر به این برنامه اقبال دارند. زمانی که برنامه می‌خواست شروع شود، برای معرفی خود این‌طور گفتند: «اولین و بزرگ‌ترین برنامه استعدادیابی تلویزیونی در ایران، با نام عصرجدید و با حضور استعدادهای ویژه در زمینه‌های سرگرمی، هنری و مهارت‌های ورزشی که از شبکه سه پخش می‌شود؛ برنامه‌ای که می‌خواهد استعدادها را در زمینه‌های هنری، ورزشی و سرگرمی کشف کند.» بعد از شروع برنامه حرف و سخن درموردش بسیار بود، اینکه این برنامه استعدادیابی نیست و پول برنامه از کجا آمده است؟ داوران چطور انتخاب شدند؟ و خیلی موارد دیگر که سعی کردیم در این بخش از گزارش، به‌سراغ سوالاتی برویم که از ابتدای عصر جدید مطرح شده است و عوامل ساخت این برنامه در دوره‌های مختلفی به آن پاسخ داده‌اند.
ایستادگی پای استعدادها
خیلی‌ها می گفتند این مسابقه استعدادیابی نیست و احسان علیخانی در جواب به این سوال در نشست خبری فصل اول عصر جدید گفت: «من از نسل دهه۶۰ هستم. در دوران کودکی و نوجوانی ما چه کسی برایمان استعدادیابی می‌کرد؟ اوج چالشی که داشتیم قبل از کنکور بود. اگر توانسته باشیم در این برنامه حسی را برانگیخته کنیم که فکر می‌کنم این کار را کردیم، اتفاق مبارکی است. البته الان معضلات جدی درباره نگاه پدر و مادرها به استعدادها داریم که امیدوارم عصر جدید در این روند استعدادیابی تاثیر بگذارد. کدام برنامه استعدادیابی را دیده‌اید که در آن نقال و خراط بیاورند. این چیزها مختص ما ایرانی‌ها است. حالا در این میان عده‌ای با تلویزیون دعوا داشتند و به ما خرده می‌گرفتند و می‌گفتند چرا میز شما شبیه مدل‌های خارجی است و بویی از ایرانی‌ها نبرده است. درحالی‌که من واقعا نمی‌دانم باید چه کنم که میزمان شبیه میزهای ایرانی باشد. آیا این میز پشتی و فرش ایرانی کم داشت؟
من 20سال است که در تلویزیون کار می‌کنم اما صحنه‌هایی را که عصر جدید ساخت و شبکه سه پخش کرد در تلویزیون ندیدم. مدیریت شبکه 3 به‌شدت از این برنامه حمایت کرد و پای بچه‌های این مملکت ایستاد. دختران نینجا، بلک، لایت‌لند و افرادی که چنین استعدادهایی داشتند چه زمانی در رسانه صداوسیما حضور پیدا کردند؟ اگر ما پای این استعدادها ایستادگی نکنیم چه کسی از آنها حمایت می‌کند؟ خیلی از افرادی که در برنامه ما اجرا داشتند به من گفتند که به مهاجرت فکر می‌کردند و امروز بعد از اینکه در عصر جدید دیده شدند امید را در چشمان آنها دیدیم. در دوره‌ای هستیم که تلویزیون یک غول خجالتی است و نباید امید استعدادها را ناامید کنیم چون صداوسیما خجالتی است. گذر زمان و جوان‌شدن مدیران تلویزیون و دیدن واقعیت‌ها باعث شد عصر جدید ساخته شود. اگر موضوع استعدادیابی را حمایت نکنیم به شرایط قبلی بازمی‌گردیم.»
دوباره چرخ را اختراع کنیم؟
Talent show یا «نمایش استعدادها» قالبی است که در دهه80 میلادی از جشن‌های دبیرستانی به مدیوم تلویزیون راه پیدا کرد اما از ابتدای قرن بیست‌ویکم بود که انگلستان این مدیوم برنامه‌سازی را قوام داد و به آمریکا و پس از آن به سرتاسر دنیا صادر کرد. در ابتدا، اکثر این نوع برنامه‌ها برای رقابت بین خواننده‌های ناشناس تولید می‌شدند اما کم‌کم نمایش‌های سرگرمی‌ساز دیگری مثل رقص، دوبله، بازیگری، هنرهای رزمی، نواختن ساز، شعر، نمایش‌های کمدی یا سایر فعالیت‌ها هم به فهرست اجراها اضافه شد. جرقه دوره نوین این نوع از برنامه‌سازی را سیمون فولر بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۳ با برنامه «سلطان پاپ» زد. سلطان پاپ تا سال۲۰۰۳ پخش شد اما به‌رغم موفقیت بالا، ضبط و انتشار آن تا مدتی نامحدود متوقف ماند؛ چون یکی از داورهای این مسابقه به‌نام سیمون کاول در سال۲۰۰۴ مستقلا برنامه «فاکتور ایکس» را راه‌اندازی کرد و روی سلطان پاپ سایه‌ای بزرگ انداخت. سیمون کاول همان کسی است که مدتی بعد برنامه استعدادیابی (Got Talent) را هم ساخت و استعدادیابی همان برنامه‌ای است که عصر جدید براساس الگوی آن ساخته شده است. به‌طور کل چند مدل اصلی برای انتخاب برگزیدگان این نوع مسابقات سرگرمی‌ساز تلویزیونی وجود دارد. در یکی از مدل‌ها خود شرکت‌کنندگان به همدیگر رای می‌دهند. در مسابقات قدیمی‌تر موسیقی و خوانندگی، این معمول‌ترین روش بود که در این زمینه می‌شود رقابت‌های یوروویژن را مثال زد. این شیوه حتی به مسابقات آشپزی هم سرایت کرد. در یک مدل دیگر، داوران مسابقه غیر از قضاوت درمورد تک‌تک شرکت‌کنندگان، هرکدام مربی و هدایت‌کننده یکی از آن شرکت‌کنندگان یا یک تیم از آنها می‌شود. در رقابت بین استندآپ‌کمدین‌های خندوانه این شیوه به اجرا درآمد. در مدلی دیگر، مخاطبان برنامه رای می‌دهند که بهترین اجراها به چه کسانی تعلق دارد. این روش معمولا با روشی که از رای داوران استفاده می‌کند، ترکیب می‌شود. اگر برگزاری برنامه در حضور تعدادی از مخاطبان باشد، می‌شود به‌جای سپردن داوری به رای عموم مردم، تنها از حاضران در سالن نظرسنجی کرد. بعد از ساخت عصر جدید، خیلی‌ها از این مدل تکراری صحبت کردند اما احسان علیخانی در پاسخ به این موضوع می‌گوید: «ماجرای تولید و پخش مسابقات تلویزیونی بیش از 70سال است در همه‌جای دنیا دنبال می‌شود. من به‌عنوان یک برنامه‌ساز از خودم پرسیدم چرا در ایران این مسابقه‌ها ساخته نشود؟ یک تیم شدیم و سعی کردیم کار خوبی بسازیم و روی آنتن ببریم. فرم همان فرم بود. خیلی‌ها گفتند چرا کپی؟ آیا ماشینی که امروز سوار می‌شوید از روی فرم اصلی ساخته نمی‌شود؟ پس باید گفت همه ماشین‌ها کپی هستند؟ آیا دوباره باید چرخ را اختراع کرد یا از روی فرم اصلی یک چرخ جدید طراحی کرد؟ استانداردهایی وجود دارد که باید رعایت می‌شد، چون اگر بخواهیم این‌جوری نگاه کنیم اخبار و خبرگزاری هم یک کار کپی را دنبال می‌کنند. اینکه چقدر متناسب با فرهنگ خود کار می‌کنیم بحث دیگری است. این برنامه را نمی‌شود با برنامه‌های استعدادیابی سال۲۰۱۹ مقایسه کرد اما به‌نسبت اولین دوره‌هایی که هریک از این کشورها برگزار کردند، خیلی بهتر بودیم.»
تحقیقات دانشگاهی برای ساخت برنامه
بعد از اینکه عده‌ای از کپی بودن برنامه می‌گفتند، عده‌ای دیگر هم این کپی بودن را ناشی از نداشتن مطالعه برای ساخت عصر جدید می‌دانستند، اما بشیر حسینی که یکی از داوران این برنامه بود درمورد مطالعه برای ساخت این برنامه می‌گوید: «ما برای ساخت یک مسابقه استعدادیابی خوب مطالعات دانشگاهی داشتیم که خروجی‌اش به تنهایی 8هزار صفحه شد. در این میان متوجه شدیم چهار شاخصه که همه برنامه‌سازان در این عرصه روی آن مانور می‌دهند جزء ممنوعیت‌های ما برای ساخت چنین کاری است. جنسیت، رقص، استفاده از حیوانات و استفاده از برخی ابزار خط‌قرمزهای ما بود. حالا فکرش را کنید ما برای ساختن عصر جدید حتی ۱۰جذابیت ابتدایی مسابقات استعدادیابی را نداشتیم. ساز که البته همان ساز ابداعی هم بود نیز با نگرانی در برنامه نشان داده شد. پس ما تا ۴۰درصد نمی‌توانستیم از جذابیت بقیه مسابقات استعدادیابی استفاده کنیم اما مهم‌تر از همه ایمان علیخانی به این برنامه بود که باعث شد این اتفاق شکل بگیرد. به‌نظرم سوال تقلیدی بودن برنامه یکی، دوماه اول ایجاد شده بود و بعد از آن بسیاری به این نتیجه رسیدند که کار تقلیدی اگر همسان‌سازی نشود، فرهنگ ایرانی زود آن را پس می‌زند.»
رده‌بندی سنی لازم است
برخی صحنه‌هایی که در عصر جدید از فصل یک دیدیم صحنه‌هایی بود که ممکن است برای همه رده‌های سنی مناسب نباشد و بعد از پخش چند قسمت، درج رده‌بندی سنی را درکنار صفحه تلویزیون می‌دیدیم، البته درمورد این موضوع هم باز حرف و حدیث بسیار بود، اما علیخانی درمورد این موضوع هم صحبت کرد و این رده‌بندی را درست دانست و گفت: «ما یک جاهایی درباره رده سنی خیلی سخت می‌گرفتیم و به سنین زیر ۱۶سال هشدار می‌دادیم که برخی صحنه‌ها را نبینند درحالی‌که نوجوان امروز خیلی چیزها را می‌بیند و می‌داند با این حال در این هشدارها بیشتر روی سخن‌مان با خانواده‌ها بود که اگر فرزندشان را می‌شناسند که اهل ماجراجویی است حواس‌شان به او باشد. می‌دانید اگر در این مورد بخواهیم خیلی محدودیت داشته باشیم و سختگیری کنیم به عقب برمی‌گردیم اما باید شکل و قاعده پیدا کند و همه تکلیف‌شان را بدانند.»
برای ایرانی‌های با احساس
در این سه فصل که از شروع عصر جدید گذشته است، بعضی از انتقادها مبتنی‌بر پیشینه برنامه‌سازی احسان علیخانی مطرح می‌شد. بعضی انتقادها این بود که عصر جدید شبیه «ماه‌عسل» است و باید تغییر کند؛ اما احسان علیخانی که ساخت این دو برنامه را برعهده داشته در پاسخ به این انتقادها گفته است: «خیلی‌ها نقد کرده بودند که چرا در برخی از اوقات سبک برنامه ماه‌عسل به عصر جدید نزدیک می‌شود. در جواب باید بگویم خب مگر می‌شود احساس را از ما ایرانی‌ها گرفت. همین احساس باعث شد برای کمک به سیل‌زده‌ها در عصر جدید قدم برداریم و اتفاقا همراهی مردم با ما بی‌نظیر بود. بیش از 70میلیارد تومان و 10هزار محموله که وسایلی چون یخچال، تلویزیون، فرش و... بود از درگاه عصر جدید به هلال‌احمر رسید تا کمکی باشد به عزیزان سیل‌زده کشورمان.»
رایزنی برای استعدادها
اینکه سرنوشت آدم‌ها بعد از این مسابقه چه می‌شود هم برای خیلی‌ها جای سوال بود، اینکه بالاخره چه اتفاقی قرار است بیفتد و بالاخره با شناسایی این استعداد چه اتفاقی برای آن فرد می‌افتد. احسان علیخانی درمورد این موضوع گفته بود: «یکی از شبهات درباره برنامه ما این بود که آیا شرکت‌کنندگان را فقط برای پرکردن برنامه مقابل دوربین آوردید یا آینده این افراد مهم است. دراین‌باره رایزنی‌های بسیاری کردیم. اینکه کشف و دیده‌شدن شعار برنامه ما بود و قرار شد حین مسابقه اعتبار تخصصی به نفر اول تا پنجم تعلق بگیرد و تا یک‌سال ۵فینالیست را همراهی می‌کنیم و سعی داریم در فصل آینده دعوت به‌کار شوند و به شرکت‌کنندگان جدید کمک کنند. تمام تلاش‌مان را می‌کنیم که فینالیست‌های ما به‌جایی که حق‌شان است برسند. برای من ساختن عصر جدید سخت‌ترین کار درطول عمر کاری‌ام بود، میانگین ضبط ما زیر ۱۵ساعت نیست. از جابه‌جایی شرکت‌کنندگان تا مشکلات فنی و لوکیشن همه با هم، زمان و انرژی زیادی از تیم گرفت.»