فرهیختگان دیروز مسکو شاهد یکی از مهم‌ترین گفت‌وگوهای صورت‌گرفته در صحنه بین‌المللی پس از آغاز جنگ در اوکراین بود. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران که شامگاه دوشنبه عازم روسیه شده است، روز گذشته دیداری مهم با سرگئی لاوروف همتای روسی خود داشت. این دیدار بیش از هرچیز متاثر از توقف مذاکرات احیای برجام و همچنین منازعات درگرفته برسر اوکراین بود به‌ویژه آنکه پس از آغاز جنگ در اوکراین مقامات روسیه اعلام کرده بودند خواهان دریافت تضمین‌هایی از آمریکا هستند تا پس از احیای برجام، روابط اقتصادی مسکو و تهران به‌دلیل تحریم‌های جدید واشنگتن علیه مسکو دچار اختلال نشود. از این‌رو حسین امیرعبداللهیان در نشست مطبوعاتی پس از دیدار با لاوروف تاکید کرد روسیه هیچ مانعی برای رسیدن به توافق نخواهد بود و هیچ ارتباطی بین تحولات اوکراین و مذاکرات وین وجود نخواهد داشت؛ اظهارنظری که بیشتر از آنکه یک توصیف از واقعیت‌ها در جهان سیاست باشد، یک موضع‌گیری نیز در این خصوص به‌شمار می‌رود.
امیرعبداللهیان در این نشست با معرفی واشنگتن به‌عنوان عامل اصلی توقف مذاکرات وین اعلام کرد درصورتی که طرف آمریکایی درخصوص برخی از مسائل باقی‌مانده که از خطوط‌قرمز اصلی جمهوری اسلامی ایران است با تهران به توافق برسد، توافق نهایی نیز در وین حاصل خواهد شد. وزیر امور خارجه ایران درباره دیگر موضوع سفرش به روسیه، با اشاره با تماس تلفنی خود با دیمیتری کولبا، وزیر امور خارجه اوکراین از پیام کی‌یف به مسکو مبنی‌بر آمادگی اوکراین برای ورود به راه‌حل سیاسی خبر داد. عبداللهیان تاکید کرد اوکراین خواهان پایان جنگ است. وزیر امور خارجه روسیه نیز دراین‌باره ضمن تایید دریافت پیام وزیر امور خارجه اوکراین از عبداللهیان تاکید کرد مسکو نیز معتقد است جنگ باید هرچه زودتر متوقف شود. لاوروف در این دیدار ضمن ابراز خوش‌بینی درباره نهایی‌شدن توافق در زمانی نزدیک اعلام کرد روسیه تضمین‌های کتبی لازم را از آمریکا درخصوص عدم اخلال آتی این کشور در روابط تجاری مسکو-تهران اخذ کرده است. وزیر امور خارجه روسیه گفت پیش‌نویس مهمی میان دو کشور درحال تهیه است که در آن درباره اصول همکاری ما در عرصه‌های بین‌المللی، تجاری و اقتصادی بحث شده است. در گزارش امروز، گفتوگوی «فرهیختگان» با چند تن از کارشناسان روسیه و بین‌الملل، پیرامون بررسی اهمیت سفر امیرعبداللهیان به روسیه را می‌خوانید.
سفر وزیر خارجه نماد فعال بودن دیپلماسی ایران
علیرضا کوهکن
سفری که دو روز پیش حسین امیرعبداللهیان به مسکو داشت، نشان‌دهنده توانمندی قابل‌توجه در سیاست خارجی و پیگیری منافع کشور است؛ چه در موضوع درگیری‌های اوکراین و چه در موضوع مذاکرات وین. چون تعامل با کشورهای بزرگ، به‌خصوص در زمان جنگ که بحران در روابط بین‌الملل وجود دارد، کاری بسیار پیچیده است و هر کشوری چنین تعاملی را نخواهد داشت. از همین منظر تعامل کنونی ایران؛ چه در بحث درگیری‌های اوکراین –که مخالف جنگ است- و چه در بحث مذاکرات وین، استراتژیک و فعالانه است. این سفر نشان می‌دهد که سیاست خارجه ایران در پیگیری منافع ملی فعال و پویاست و همچنین از منظر دیگر می‌توانیم توجه سیاست خارجه ایران به شرق در متوازن‌سازی روابط با غرب را ببینیم، به‌طوری‌که دولت سیزدهم توجه به شرق را جدی پیگیری می‌کند و اتفاقاتی که دارد می‌افتد، گفتنی‌های جدیدی دارد که سیاست خارجه ایران همه اینها را در نظر می‌گیرد. اینکه رسانه‌های غربی می‌گویند ایران بی‌طرف است، من با واژه بی‌طرفی موافق نیستم. این سفر امیرعبداللهیان خصوصیات فعال و کنشگر بودن سیاست خارجه ایران را نشان می‌دهد، حتی ما سعی وزارت امور خارجه ایران را می‌بینیم که تلاش می‌کند در حل بحران اوکراین هر نقشی که می‌تواند را ایفا کند. درحالی‌که شما اگر بازه زمانی بعد از بحران روسیه و اوکراین را نگاه کنید، کمتر کشوری به روسیه سفر می‌کند، بنابراین همین سفرهایی که ایران به مسکو دارد، دیپلماسی فعال ایران در هجمه‌های رسانه‌ای را نشان می‌دهد و این دیپلماسی فعال در لحظه به‌دنبال انجام کنش‌هاست. من تصورم این است که سفر وزیر خارجه ایران به روسیه در همین چهارچوب تعریف می‌شود.
جمهوری اسلامی آماده میانجی‌گری بین روسیه و اوکراین است
سیدرضا صدرالحسینی
از ابتدای دولت سیزدهم سیاست خارجی در چندمحور تعیین، تصویب و اجرا شد. این سیاست‌ها شامل بازگشت به اسناد بالادستی به‌ویژه میثاق ملی یا همان قانون اساسی است که در بخش سیاست خارجی تاکید بسیاری بر این مساله شده است. همچنین گسترش و تعمیق روابط با کشورهای همسایه و مسلمان، دوست و غیرمعاند در دستورکار سیاست خارجه دولت سیزدهم است. برهمین اساس این دولت، سیاست خارجی خود را به‌صورت عملی با یک نقشه‌راه ترسیم کرده است. درواقع سفرهای متعدد رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه موید این نقشه‌راهند. در همین راستا توازن در سیاست خارجی را می‌توانیم ببینیم، به‌طوری‌که سیاست خارجه ایران همزمان پشت میز مذاکرات با غربی‌ها و اروپایی‌هاست، افزایش سطح روابط با کشورهای شرق و جنوب شرقی را نیز دنبال می‌کند. سفر رئیس‌جمهوری به شانگهای و سفرهای مسئولان و مقامات دو کشور ایران به چین و روسیه از نمونه‌های بارز این مساله است اما آنچه در این روزها رخ می‌دهد و جمهوری اسلامی اعلام کرده است که آماده میانجی‌گری بین روسیه و اوکراین است، مساله مهمی است. بخش قابل‌توجهی از سفر آقای امیرعبداللهیان مرتبط با گفتوگوی او با وزیر امور خارجه اوکراین و درخواست میانجی‌گری و ارسال پیام‌های صلح و دوستی در منطقه توسط وزیر خارجه ایران به روسیه است. درحقیقت آنچه بعضی از محافل ضدانقلاب و بعضی از جریان‌های سیاسی بی‌اطلاع در داخل کشور صحبت از انفعال در سیاست خارجی جمهوری اسلامی می‌کنند، پس از قطع موقت مذاکرات وین، کاملا مشخص شد که دقیق نبوده و درست نیست. دشمن هم در این رابطه فعالیت‌های خودش را انجام می‌دهد. سفر در شرایط بسیار حساس جهانی به‌ویژه در منطقه اوراسیا دارد، انجام می‌شود و همچنین در ارتباط با نزدیک شدن مواضع دو کشور درخصوص گفت‌وگوهای وین بسیار موثر واقع خواهد شد. همانطور که پیش‌تر به آن پرداخته شد، چون دیدگاه ایران بر صلح و ثبات و گفت‌وگو و تعاملات استوار است، موضع ایران در این خصوص در مخالفت با بروز جنگ در همه مناطق، چه سوریه، چه یمن، چه لیبی، منطقی و درست است. این سیاست اصولی جمهوری اسلامی بر صلح و ثبات و آرامش استوار است، ضمن اینکه در حوزه اوراسیا، به دخالت‌ها و تحریم‌های آمریکا انتقادهای جدی داریم، اما جنگ را راه‌حل نهایی نمی‌دانیم و این موضع رسمی جمهوری اسلامی است و این سفر این موضع را در حوزه عملی به دنیا اثبات می‌کند، پس می‌توان گفت آن موضع سیاسی و این اقدام عملی وزیر امور خارجه نشان‌دهنده فعال بودن، کنشگری و موثر بودن در مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی است.
دستگاه دیپلماسی ما در بحران‌های بین‌المللی وزن مهم و مناسبی دارد
روح‌الله مدبر
از ابتدای بحران اوکراین در شروع عملیات ویژه فدراسیون روسیه، به دستور ولادیمیر پوتین در 5 اسفندماه، برخی از عوامل داخلی -که گرایش شدیدی به غرب دارند- مباحثی را مطرح می‌کنند که عینا صحبت‌های کاخ سفید است و در این مباحث درصدد بوده‌اند که انحرافی را در حوزه سیاست خارجی ایران با فشار رسانه‌ای ایجاد کنند و روایتی ارائه دادند مبنی بر اینکه ایران در بحران اوکراین سیاست بی‌طرفانه دارد که یک صحبت غلط و نادرستی بود. بالاخره چون جریان غرب‌گرا رسانه‌های زیاد و صدای بلندتری دارند، اینکه هنوز افرادی تازه‌وارد این مساله شده‌اند بدون اینکه از روند رخدادهای اوکراین مطلع باشند یا حتی نقشه اوکراین را تابه‌حال دیده باشند، هر روز مصاحبه و گفت‌وگو می‌کردند که ایران سیاست بی‌طرفی دارد و باید این سیاست را بشکند. خوشبختانه دیدیم که جمهوری اسلامی ایران بعد از فرمایش هوشمندانه مقام معظم رهبری که به‌موقع هم فرمودند ما با جنگ مخالفیم اما ریشه بحران اوکراین، سیاست‌های مداخله‌جویانه آمریکاست.
بعد از تبیین رهبری، سیاست خارجی ما، دیپلماسی فعال و پویای خود را عملیاتی کرد، با این رویکرد که در منطقه اوکراین ما با جنگ مخالف هستیم، نه‌تنها در اوکراین، بلکه در یمن، عربستان، افغانستان و هرجای دنیا مخالف هستیم، خصوصا جنگ‌هایی که ریشه و نتیجه سیاست‌های مداخله‌جویانه ایالات‌متحده آمریکاست. با حضور دیروز امیرعبداللهیان در مسکو و مواضع بسیار دقیقی که وزیر امور خارجه کشورمان داشت، برنامه‌ریزی راهبردی جمهوری اسلامی در این مساله را نشان می‌دهد.
مجددا هم دیروز حسین امیرعبداللهیان گفت ما با جنگ در همه جای جهان، نه‌تنها اوکراین، بلکه در عربستان، امارات، یمن، و کشتار در یمن که توسط تحریکات آمریکایی اتفاق می‌افتد، مخالف هستیم. این حرکت ایران، از چند جهت حرکت مثبتی است. از جهتی ایران مواضع روسیه را می‌داند که آنچه امروز در عملیات ویژه فدراسیون روسیه در اوکراین در حال رخ دادن است، به‌خاطر این است که یک پیشینه هشت‌ساله وجود دارد و دخالت‌های خطرناک آمریکا در منطقه اوکراین باعث عملیات ویژه روسیه در اوکراین شده است. بیش از ده‌ها مرکز تولید سلاح‌های بیولوژیک و میکروبی آمریکا در اوکراین ایجاد و گروه‌های افراطی و فاشیستی را در اوکراین فعال کرده است. آمریکا اوکراین را به مرکز انبار سلاح‌های خطرناک تبدیل کرده و حمله روسیه به اوکراین، خروجی سیاست‌های هشت‌ساله آمریکاست. ما نباید در بحبوحه تبلیغات رسانه‌های غربی، گمان کنیم که آنچه در اوکراین رخ داده، حاصل یک حرکت و تصمیم یک‌دفعه‌ای کرملین است. این حاصل مداخلات خطرناک آمریکا در منطقه شرق اروپاست که اتفاقا رهبر معظم انقلاب هم تاکید کردند، هم اینکه ما با جنگ مخالف هستیم، می‌دانیم ریشه بحران اوکراین، سیاست‌های خصمانه آمریکاست. همچنین درخصوص تماسی که وزیر امور خارجه اوکراین با امیرعبداللهیان گرفته است، چند نکته حائز اهمیت است. به‌هرحال اصرار دولت زلنسکی بر اجرای سیاست‌های کاخ سفید نمی‌تواند بحران اوکراین را به پایان برساند. بحران اوکراین وقتی به پایان می‌رسد که دولت فعلی مستقر در اوکراین بپذیرد که باید گفت‌وگویی بدون دخالت‌ها و سیاست‌های آمریکایی‌ها انجام دهد. باید هزاران گروگانی که از مردم گرفته است، بیش از6 هزار نفر از اتباع خارجی را به‌عنوان سپر خارجی گرفته است، به‌سرعت این را از راه‌ها و کریدورهای سبزی که ایجادشده خارج کند. از گروه‌های داوطلب خارجی، خصوصا داعشی‌ها که بیش از دوهزار نفر از اعضای جبهه النصره و تیپ الفرقانی که وارد اوکراین کرده، با تحریک ترکیه که امروز به‌عنوان یک متحد اصلی و خطرناک رژیم صهیونیستی تبدیل شده است، ممانعت و چشم‌پوشی کند. مسیر استفاده از سلاح‌های غیرمتعارف و برنامه‌ای را که برای استفاده از سلاح شیمیایی دارد، کنار بگذارد و اوکراین را به پایگاه ناتو تبدیل نکند.
دولت اوکراین باید با جمهوری اسلامی ایران سیاست صداقت داشته باشد. این نکته بسیار حائز اهمیت است. در بحث میانجی‌گری در مساله اوکراین، چون یک مساله بسیار پیچیده‌ای شده، نقش جمهوری اسلامی نقش مهم و مناسبی است. الان می‌بینید که جمهوری اسلامی ایران بعد از فرمایش مقام معظم رهبری، مبنی بر اینکه جمهوری اسلامی ایران خواهان جنگ نیست، در مسیری قرار گرفته که وضع دیپلماتیک بیش‌ازپیش فعال شده است. این یک بازخورد بسیار ارزشمندی در نظام بین‌الملل ایجاد کرده و پیام مهمی دارد که نقش آمریکا در این بحران مهم و کلیدی است. الان هم دستگاه دیپلماسی ما بر مبنای این سیاست درست حرکت می‌کند و نشان می‌دهد که دیپلماسی پویایی را در دستور کار خودش قرار داده و نشانگر وزن مناسب دستگاه دیپلماسی ما در بحران‌های مهم منطقه‌ای و بین‌المللی است.
اینکه طرف اوکراینی در این درگیری به جمهوری اسلامی ایران متوسل شده و شب قبل از سفر امیرعبداللهیان به روسیه تماس گرفته، نشان‌دهنده این است که اوکراینی‌ها پیام رهبری ایران و نکته ایشان را گرفته‌اند و اشاره به همان فرمایش ایشان کرده‌اند که ایران خواهان جنگ نیست. اما اگر اوکراین خواستار واقعا حل مساله روسیه و اوکراین است، باید در نظر بگیرد که ریشه این مشکل چیست و آن را برطرف کند، البته ایران هم به اوکراین توصیه کرده است که باید مراقب باشد سیاست‌های خصمانه آمریکا در آنجا اجرا نشود. این نکته را هم بگویم که دستگاه دیپلماسی ایران هشت سال وقفه داشته است. این وقفه به‌خاطر این بود که وزارت امور خارجه دولت قبل دقیق به منویات رهبری عمل نمی‌کرد اما با روی کار آمدن تیم جدید وزارت خارجه در دولت سیزدهم، می‌بینیم که دیپلماسی ایران به‌صورت فعال درحال انجام وظیفه است. بااین‌حال غرب‌گراها فضاسازی می‌کنند که ایران سیاست انزوا و بی‌طرفی در جهان گرفته است. اما این سفر وزیر امور خارجه ما نشان داد که وزارت خارجه ایران بر فکری استوار است که بر دیپلماسی فعال توجه و تاکید بسیاری دارد. شما سر مساله مذاکرات هم می‌بینید که آمریکا برای اینکه انفعال ایران را نشان بدهد، خواسته طرف روسی را به وقفه در مذاکرات وین گره زده است، درحالی‌که اختلافات صرفا مربوط به خواسته روسیه نیست و اختلافات دیگری در مذاکرات وجود دارد و ایران با این سفرش به روسیه از فضای انفعالی که آمریکا برای ایران ساخته بود، خارج شد.
برجام، اولویت سفر امیرعبداللهیان به مسکو است
محمدرضا عسگری
سفر وزیر خارجه به مسکو در چهارچوب روندی است که مذاکرات هسته‌ای در جریان بوده و همچنین مناقشه‌ای که میان روسیه و اوکراین درگرفته است. هدف اصلی سفر امیرعبداللهیان انجام آخرین رایزنی‌ها با طرف‌های برجامی برای رسیدن به توافق نهایی برای احیای برجام است. ایران در این مسیر به‌دنبال اخذ ضمانت از آمریکاست تا این کشور مجددا از برجام خارج نشود و به‌تمامی تعهداتش نیز درقبال تهران عمل کند. ایران با توجه به بدعهدی که آمریکا در توافقات دو یا چندجانبه بین‌المللی ازجمله برجام داشته است، تلاش دارد از طریق مذاکره با طرفین حاضر در توافق هسته‌ای ازجمله روسیه، چین و کشورهای اروپایی ضمانت‌های لازم را از این طرف‌ها برای ماندگاری آمریکا اخذ کند. روس‌ها هم در این رهگذر نقش خود را ایفا می‌کنند و دیدگاه‌های مسکو و ایران درباره موضوعات بین‌المللی و منطقه‌ای به یکدیگر نزدیک بوده است.
با توجه به اینکه مذاکرات در وین در روزهای اخیر به‌صورت موقت متوقف شده است و طرف‌های مذاکره‌کننده برای رایزنی‌های بیشتر به پایتخت‌ها بازگشته‌اند، وزیر خارجه تلاش دارد از طریق دیدار با لاوروف آخرین جمع‌بندی‌ها را برای نهایی کردن مذاکرات وین انجام دهد. از طرف دیگر رئیس دستگاه دیپلماسی ایران در وهله دوم به‌دنبال بررسی راه‌های پایان دادن به جنگ اوکراین است. تهران قصد دارد زمینه را فراهم کند که طرفین درگیر بتوانند با مذاکره در چهارچوب دیپلماسی، مشکلات خود را حل کنند؛ چراکه از نگاه ایران هرگونه تنش شدید در روابط روسیه و اوکراین و دامنه‌دار شدن آن می‌تواند تبعات خطرناک منطقه‌ای و بین‌المللی داشته باشد. از این حیث سفر وزیر خارجه گامی در جهت توافق برای بازگرداندن فضای عادی به منطقه است.
تاکید بر موضوع کاهش سطح تنش مسلحانه میان روسیه و اوکراین و اتمام جنگ نشانگر نقش فعال و دغدغه‌ای است که ایران نسبت به تشدید و توسعه جنگ در اوکراین دارد. از این حیث تهران به‌دلیل تلاش‌هایش در جایگاه یک بازیگر فعال و برجسته منطقه‌ای ظاهر شده است. تهران همواره نشان داده که به‌ویژه در سطح منطقه‌ای تلاش دارد از طریق مذاکره با دیگران، صلح و امنیت در منطقه تضمین شود.